Sưu tập mẫu vật là một tập hợp mẫu chuẩn nhằm giúp cho người xem (đối tượng sinh viên) có cái nhìn trực quan nhận thức trước một khái niệm mới. Đây cũng là minh hoạ rất cần thiết cho phần lý thuyết bài giảng. Qua hơn 30 năm công tác tại Viện Khảo cổ học và Bảo tàng Lịch sử Việt Nam, tôi càng nhận thấy rõ hơn vai trò và ý nghĩa của công tác xây dựng sưu tập mẫu vật. Tập hợp mẫu vật ngày càng phong phú, điều đó cũng có nghĩa là bộ “ Cẩm nang tra cứu” ngày càng đáp ứng nâng cao trình độ nhận thức của sinh viên.
Bài viết này, xin trao đổi theo các vấn đề sau đây:
1. Mục đích, ý nghĩa của việc xây dựng sưu tập mẫu vật kho mở.
2. Tiêu chuẩn lựa chọn mẫu vật.
3. Giải pháp thực hiện.
4. Xây dựng mẫu vật kho mở kết hợp nghiên cứu phân tích và thực nghiệm.
*
* *
1. Mục đích, ý nghĩa của việc xây dựng sưu tập mẫu vật kho mở:
Cho đến nay, từ bậc học cơ sở đến Đại học, ở Việt Nam đã có sự chú ý của nhà nước về “ Giáo cụ trực quan” (Nay cụm từ này được sử dụng là đồ dùng dạy học) với sự tham gia của những “ sản phẩm” này, học sinh có điều kiện tiếp thu nhanh và ấn tượng mạnh hơn về bài lý thuyết. Tuy nhiên ở bậc Đại học, sinh viên thường chỉ mở rộng hơn bằng tài liệu tham khảo. Mặc dù, không phải thư viện của các trường đều có điều kiện và quan tâm đầy đủ tới việc cập nhật các sách tham khảo chuyên ngành. Cho nên, việc thành lập Bảo tàng Nhân học của trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn là một ý tưởng rất đúng đắn và có ý nghĩa thiết thực với công tác đào tạo các cử nhân chuyên ngành: sử học, dân tộc học, xã hội học, ngôn ngữ học… Tôi cũng biết rằng, Bảo tàng Nhân học này thực ra đã có manh nha từ mấy chục năm trước, khi đó thuộc bộ môn Khảo cổ học của khoa Lịch sử trường Đại học Tổng hợp, Hà Nội.
Với sưu tập mẫu vật sẽ giúp cho sinh viên khắc phục tình trạng học chay, tài liệu hiện vật sẽ làm phong phú thêm rất nhiều cho lý thuyết. Hơn nữa, theo tôi hiểu thì khi tiếp xúc với mẫu vật sẽ gây cảm xúc trực quan cho sinh viên, kích thích tinh thần yêu nghề, tính hấp dẫn, tìm tòi sáng tạo.
Ấn tượng đầu tiên của tôi khi theo học chuyên đề khảo cổ học là một số mẫu trống đồng, dưới sự hướng dẫn lúc đó là các giáo sư Trần Quốc Vượng, Diệp Đình Hoa… Việc hình thành và hoàn thiện dần sưu tập mẫu vật kho mở cũng có nghĩa là chúng ta sẽ có một bộ “ Cẩm nang tra cứu” cho chuyên ngành sử học ở Việt Nam
Theo tôi hiểu, thì với sự ra đời của Bảo tàng Nhân học sẽ là một tiện ích vô cùng cho công tác đào tạo các cử nhân sử học Việt Nam
2. Tiêu chuẩn lựa chọn mẫu vật.
Lịch sử Việt Nam
Để trình bày về lịch sử ngành sảm xuất gốm sứ Việt Nam
- Đất nung (Terracotta) = Doki (Theo Noritake Tsuda)
- Sành (Earthenware) = Sekki (Theo Noritake Tsuda)
- Gốm men (Stoneware) = Toki (Theo Noritake Tsuda)
- Sứ ( Porcelain) = Jiki (Theo Noritake Tsuda)
Nhưng trong nhiều bài viết của các nhà nghiên cứu mỹ thuật lại dùng các khái niệm sành nâu, sành trắng, sành xốp. Mới đây, một luận án tiến sĩ về ngành văn hoá học lại đưa ra khái niệm gốm sành nâu có men và không men.
Chưa kể đến khái niệm về các loại men, phân biệt theo các dòng men trắng, men nâu, men lam xám, men rạn, men ngọc, men lục… Các loại phức hợp men như gốm hoa nâu, gốm hoa lam, gốm nhiều mầu…
Vì thế, tôi cho rằng, các bảng tập hợp mảnh mẫu vật về gốm cũng là những tài liệu hiện vật rất quý giá và hữu ích.
Thời gian vừa qua, tôi được tham quan tại Bảo tàng Thượng Hải (Trung Quốc) thấy phòng trưng bày có nhiều bảng hộp kính gắn các mẫu vật mảnh gốm rất sinh động với màu men và hoa văn làm 2 tiêu chí chính. Ở đó, họ sắp xếp rõ đâu là các mảnh gốm men ngọc Long Tuyền, sự biến diễn qua các thời Tống, Nguyên, Minh…
Về chất liệu đá, chúng ta cần xây dựng bảng mẫu vật về kỹ thuật chế tác đá, về loại hình công cụ, đồ trang sức…. Có thể cần sắp xếp theo khu vực, theo giai đoạn phát triển của các nền văn hoá khảo cổ…
Cũng với chất liệu đá, chúng ta có thể sắp xếp các loại hình hiện vật là công cụ, vũ khí, trang trí kiến trúc hay các loại hình tượng, phù điêu liên quan đến tôn giáo, tín ngưỡng theo chiếu dài lịch sử: Từ đầu công nguyên, thời kỳ Bắc thuộc, thời Lý, Trần, thời Lê - Nguyễn….
Về chất liệu đồng cũng vậy, chúng ta cần lưu ý đến các loại hình thuộc về công cụ, vũ khí, đồ gia dụng, đồ trang sức, nhạc khí… đi cùng với loại hình là đề tài trang trí, kỹ thuật trang trí, sự phân biệt và nhận biết các điểm giống và khác nhau giữa các vùng văn hoá…
Ngoài ra, còn có nhiều dạng chất liệu khác nữa như gỗ, giấy vải, kim loại màu cũng cần sưu tập để giới thiệu về ngành nghề thủ công, những khía cạnh mỹ thuật, những trung tâm truyền thống…
Tóm lại, đó là việc lựa chọn mẫu vật theo chủ đề chất liệu. Trong đó, các thông tin cần quan tâm là xuất xứ sưu tầm, tài liệu liên quan và vấn đề xác định niên đại (tuyệt đối hay tương đối).
3. Giải pháp thực hiện.
Xây dựng sưu tập mẫu kho mở là một mục đích khoa học ở tầm quốc gia và để thực hiện thành công, chắc phải có sự tham gia tư vấn của nhiều người. Tôi xin có một số đề xuất sau đây:
- Xây dựng sưu tập mẫu vật khảo cổ học bằng một dự án khả thi có nguồn kinh phí đầu tư và nhân lực cần thiết để tiến hành sưu tầm, mua, nhượng đổi, kêu gọi xã hội hoá…
- Huy động nguồn từ sự đóng góp của các bảo tàng, các nhà sưu tập, các cơ quan nghiên cứu, các tổ chức và cá nhân có nguồn phát hiện di vật, cổ vật…
- Đặt mục tiêu từng bước, từng phần, thực hiện theo chương trình thời gian.
- Xây dựng biểu mẫu hồ sơ hiện vật phù hợp với yêu cầu từng loại chủ đề.
- Chuẩn bị cơ sở vật chất, từ hệ thống kho lưu giữ, thiết bị giá, kệ, bục phù hợp. Kho phải đảm bảo yêu cầu về nhiệt độ, độ ẩm , ánh sáng, phòng cháy, lũ lụt…
- Có hệ thống vi tính và lập trình quản lý tương ứng trong việc cập nhật hồ sơ khoa học, xuất và nhập mẫu vật theo qui chế.
4. Xây dựng sưu tập mẫu vật kho mở kết hợp nghiên cứu phân tích, thực nghiệm.
Công tác bảo quản kỹ thuật trong các bảo tàng Việt Nam Nam
Nhằm bổ xung, tăng cường thông tin về mẫu vật cần phải có nghiên cứu, phân tích các đặc trưng định tính và định lượng. Nhân đây, chúng tôi giới thiệu về dự án phân tích “ Nhiệt huỳnh quang” giữa Bảo tàng Lịch sử Việt Nam
TS. Nguyễn Đình Chiến
Phó Giám đốc Bảo tàng Lịch sử Việt Nam
Bài tham dự Hội thảo Khoa học "Vai trò của Bảo tàng Đại học trong Nghiên cứu và Đào tạo các ngành KHXH & NV - Lý luận và Thực tiễn". Trung tâm Hỗ trợ Nghiên cứu châu Á, Đại học Quốc gia Hà Nội tài trợ. Hà Nội.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét