tag:blogger.com,1999:blog-61917283760052931272024-03-20T08:08:54.478-07:00Archaeological*HighlightsGhi rõ nguồn khi dùng bài viết và minh họa của blog này.DzungLamhttp://www.blogger.com/profile/01414406999605045030noreply@blogger.comBlogger904125tag:blogger.com,1999:blog-6191728376005293127.post-14255733217843021252022-06-24T17:47:00.004-07:002022-06-24T17:47:47.546-07:00Phụ nữ và/với nghề khảo cổ<p></p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjLxB7VGByj-ex3XUohV4Jx2YEKiona3i0Pz4keNpbQtvBt9_81ZJx7fNYbfyQqA0sFzjfEIu1nMMMtXXMqd0T5zYSNp8HnNNREdApfBEqGKZ94aX5zd9oi6PI3TIaKFq7UalPXyga4Kukh6-Dwae3dRaKMtVj1tjddd9WTrgZm0zFfnjaNCs7If-0v/s1276/z3518310434450_5b52f4599a0d81d0879293a7f67d8132.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1276" data-original-width="956" height="318" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjLxB7VGByj-ex3XUohV4Jx2YEKiona3i0Pz4keNpbQtvBt9_81ZJx7fNYbfyQqA0sFzjfEIu1nMMMtXXMqd0T5zYSNp8HnNNREdApfBEqGKZ94aX5zd9oi6PI3TIaKFq7UalPXyga4Kukh6-Dwae3dRaKMtVj1tjddd9WTrgZm0zFfnjaNCs7If-0v/w238-h318/z3518310434450_5b52f4599a0d81d0879293a7f67d8132.jpg" width="238" /></a></div><br /><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg_0-fCLRn5KjQB2D7ZUp3sMqIxVFqhBJClArfCGStpq4LzstbMhzPABc-X7b1eeAIlkf9HC0dH9Nwrduq1nL7QtpgT0MMXPethCpDMo6I_cPJZes6QJO8-poP8tzFZG10Lodb6uA6ueMoMWLVWdoOBcXXIKEk7UiI528YiL_lFO_BMfJRZ3qjWtiWb/s1276/z3518310436257_66eab9f498ebcecd42fe3009f8d2890f.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1276" data-original-width="956" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg_0-fCLRn5KjQB2D7ZUp3sMqIxVFqhBJClArfCGStpq4LzstbMhzPABc-X7b1eeAIlkf9HC0dH9Nwrduq1nL7QtpgT0MMXPethCpDMo6I_cPJZes6QJO8-poP8tzFZG10Lodb6uA6ueMoMWLVWdoOBcXXIKEk7UiI528YiL_lFO_BMfJRZ3qjWtiWb/s320/z3518310436257_66eab9f498ebcecd42fe3009f8d2890f.jpg" width="240" /></a></div><br /><i style="text-align: justify;"><br /></i><p></p><p><i style="text-align: justify;">Có những định kiến hết sức lâu
đời và phổ biến về quan hệ giữa giới tính và nghề nghiệp. Định kiến đầu tiên là
phân công lao động theo giới tính từ khi con người xuất hiện, nam săn bắt, nữ
thu lượm, nam di chuyển ngoài xã hội, nữ ở trong nhà, nam chủ động, nữ thụ động.
Tuy nhiên những khám phá mới nhất lại cho thấy, phân công lao động theo giới
(cuộc phân công lao động đầu tiên trong xã hội loài người) chỉ bắt đầy xảy ra
cách đây hơn 10.000 năm khi loài người sống định cư và bắt đầu nền kinh tế sản
xuất. Mặc dù vậy những phân biệt ngành nghề theo giới tính vẫn tồn tại một cách
dai dẳng và có một số nghề được xem như đặc quyền của nam giới, trong đó có nghề
khảo cổ! Định kiến này không chỉ phổ biến ở Phương Đông mà thực ra bắt đầu từ Phương
Tây, nơi những người nữ làm khảo cổ đầu tiên phải bắt đầu cuộc chiến chống lại
sự phân biệt trong xã hội và với cả những đồng nghiệp nam của mình. Để hành nghề
như những người chuyên nghiệp, họ phải xoay xở nhiều cách, lúc với tư cách là cộng
sự của chồng, lúc chọn những vấn đề, khu vực nghiên cứu ngoài lề mà nam giới ít
quan tâm, lúc lập những hiệp hội riêng để hoạt động. Ngay trong thế kỷ 21, mặc
dù có những thay đổi tiến bộ đáng kể trong định kiến giới trong nghề khảo cổ và
tỉ lệ nữ trong nghề tăng nhanh, có những quốc gia tỉ lệ nữ trong khảo cổ đạt trên
50% nhưng những cống hiến của họ cũng hay bị bỏ qua hoặc coi nhẹ trong các công
bố và đánh giá thành tựu của ngành/nghề. Vị trí của họ cũng thấp hơn rất nhiều
so với nam trong các viện nghiên cứu và các đại học, mặc dù cũng có vài ngoại lệ.</i></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;">Một học trò sau là đồng nghiệp
trong một lần cô trò đi điền dã đã rất thật lòng tâm sự rằng trong hình dung của
em khảo cổ là một nghề không có phụ nữ. Em đã rất bất ngờ khi buổi học mở đầu
cho bốn năm đại học, môn Cơ sở khảo cổ học, bước vào lớp là một cô giáo còn khá
trẻ, váy áo thướt tha, vòng tay, khuyên tai, vòng cổ leng keng, giày cao gót. Lúc
đó em thật sự thất vọng và nghĩ thầm trong đầu “người thế này, sao mà làm, sao mà
dạy được khảo cổ!”. Nhưng càng học, rồi được cô dẫn đi thực tập, đi điền dã, em
càng say mê và quyết tâm theo nghề và hiểu ra khảo cổ không phải là nghề độc
quyền của riêng ai, riêng giới nào. <o:p></o:p></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;">Quan điểm khảo cổ không phù hợp với
phụ nữ khá phổ biến trong giới làm nghề và ngoài nghề, nhẹ thì tỏ thái độ xuề xòa
kiểu có “bóng hồng” cho công trường thêm sinh động, nặng thì không hoặc hạn chế
nhận nữ vào làm khảo cổ. <o:p></o:p></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;">Lựa chọn theo nghề một cách vô thức
nhưng rất chăm chỉ và nghiêm túc học và hành nghề, bản thân tôi, tôi thấy mình
được rất nhiều từ khảo cổ. Đôi khi tôi nghĩ “hình như mình sinh ra để làm khảo
cổ” và “nghề chọn người, không phải người chọn nghề”. Tôi thích khám phá, đối mặt
và giải quyết vấn đề. Mỗi di tích là một kiểu thách thức mới đòi hỏi những thực
hành và suy tư/diễn giải khác nhau. Những thách thức hàng ngày đã kích hoạt thái
độ tích cực “phải làm thôi và phải làm được” và buộc tôi phải cập nhật cả những
kiến thức khối tự nhiên, kỹ thuật vốn từng là nỗi ám ảnh suốt thời phổ thông và
từ đó tôi biết thêm khả năng cất giấu của mình. Sự gia tăng vai trò của khảo cổ
học đối với quản lý, bảo tồn và sử dụng di sản khảo cổ cho phép tôi chia sẻ niềm
đam mê khảo cổ học của mình với nhiều cộng đồng khác nhau. Tôi thích cảm giác trở
thành một phần của một cộng đồng rộng hơn - dù là chuyên nghiệp hay nghiệp dư,
cùng bàn luận không giới hạn về khảo cổ học bất kể sự khác biệt nghề nghiệp, tính
cách và vị thế xã hội. Cảm giác ‘cứu’ thứ gì đó trước khi nó bị phá hủy thực sự
giống như một chất kích thích duy trì động lực làm việc tới hạn khả năng của mình.
Được đi đến những vùng đất mới, gặp những người mới, ăn những món ăn đa dạng, độc
lạ, ở những kiểu homestay từ đơn giản đến cầu kỳ là những thứ làm cho mỗi cuộc điền
dã, mỗi cuộc khai quật bớt đi rất nhiều nhọc nhằn và thêm vào rất nhiều thú vị,
một kiểu “du lịch trải nghiệm” không theo lộ trình đầy bất ngờ và thách thức. Mỗi
lần vượt qua được nỗi sợ mơ hồ, nỗi thất vọng nào đó tôi trở nên bản lĩnh hơn và
bao dung hơn với cuộc sống quanh mình và tôi thực sự thích triết lý “lấy nay suy
xưa và lấy xưa suy nay” ngay cả trong đời sống hàng ngày chứ không chỉ trong làm
nghề và dạy nghề. Những thực tiễn điền dã khảo cổ ở các vùng miền khác nhau đã
giúp cho tôi có những bài giảng, giờ giảng đủ sức thu hút sự chú ý và đánh thức
niềm say mê của sinh viên với lịch sử và văn hóa Việt Nam. <o:p></o:p></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;">Làm và dạy khảo cổ nhiều chục năm
nay, tôi nhận ra rằng, không nên thi vị hóa cũng không nên cực khổ hóa cái nghề
này, mặc dù khảo cổ học trên thực tế là sự kết hợp giữa trí óc bay bổng, mỹ cảm,
trí tưởng tượng và các hoạt động lao động chân tay trực tiếp. Những thách thức
và khó khăn mà phụ nữ làm khảo cổ phải đối mặt có lẽ cũng tương tự như các ngành
nơi mà mà số lượng đàn ông áp đảo. Bên cạnh những thách thức chung như quan niệm
khác nhau về bình đẳng giới, chính sách chưa phù hợp với biến đổi của thời cuộc
và quan điểm một chiều về nghề khảo cổ là những khó khăn, trở ngại cá nhân
trong cân bằng giữa trách nhiệm đối với gia đình và công việc, những lo lắng về
giới hạn của giới tính, nỗi sợ tâm linh mơ hồ về duyên nghiệp nghiên cứu quá khứ.
Tuy nhiên, thách thức lớn nhất, trở ngại to nhất chính là sự thiếu hụt nội lực
bản thân, không thể vượt qua sức ì của chính mình.<o:p></o:p></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;">Như mọi nghề, khó khăn, thách thức
càng nhiều kết quả càng đáng giá. Mặc những định kiến, thách thức và trở ngại,
càng ngày càng nhiều phụ nữ lựa chọn theo nghề và những đóng góp của họ trong mọi
khía cạnh từ lý thuyết đến thực tiễn đang gia tăng đáng kể. Thậm chí có những cái
nhìn lạc quan rằng thế kỷ 21, khảo cổ học trở thành nghề của phụ nữ! Và tôi với
trách nhiệm của mình trong đào tạo nhân lực luôn khích lệ và cổ vũ sinh viên nữ
theo nghề dù biết rằng các em sẽ phải đối mặt với những định kiến, những trở ngại,
những khó khăn và những nỗi sợ vô hình như mình đã từng và vẫn đang cố gắng vượt
qua để làm nghề một cách chuyên nghiệp và tận tâm. <o:p></o:p></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;">Lâm Thị Mỹ Dung, chủ nhiệm Bộ môn
Khảo cổ học Khoa Lịch sử, Trường ĐHKHXH&NV, Đại học Quốc gia Hà Nội. <o:p></o:p></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><o:p> </o:p></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><o:p> </o:p></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><o:p> </o:p></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><o:p> </o:p></p>
<p class="MsoNormal"><o:p> </o:p></p>DzungLamhttp://www.blogger.com/profile/01414406999605045030noreply@blogger.com6tag:blogger.com,1999:blog-6191728376005293127.post-66604965756537268332021-04-17T19:15:00.003-07:002021-04-17T19:15:46.953-07:00Khái lược về Kinh tế học Di sản (Hà Hữu Nga)<p> </p><h3 class="post-title entry-title" itemprop="name" style="background-color: white; color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 22px; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; font-weight: normal; line-height: normal; margin: 0.75em 0px 0px; position: relative;">Khái lược về Kinh tế học Di sản</h3><div class="post-header" style="background-color: white; color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 10.8px; line-height: 1.6; margin: 0px 0px 1.5em;"><div class="post-header-line-1"></div></div><div class="post-body entry-content" id="post-body-2478500926544176133" itemprop="description articleBody" style="background-color: white; line-height: 1.4; position: relative; width: 570px;"><b style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px;"><span style="font-size: 12.5pt;"></span></b><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;"><span style="font-size: 12.5pt; font-size: 12.5pt;"></span></span><p class="MsoNormal" style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; line-height: normal; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><b><span style="font-size: 12.5pt;">Hà Hữu Nga</span></b><span style="font-size: 12.5pt;"></span></p><p class="MsoNormal" style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; line-height: normal; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">Di sản có nhiều giá trị</span><span style="font-size: 12.5pt;">, bao gồm</span><span style="font-size: 12.5pt;"> </span><span style="font-size: 12.5pt;">các giá trị </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">văn hoá, giáo dục, thẩm mỹ, môi trường, xã hội, biểu tượng, chính trị, lịch sử, và nh</span><span style="font-size: 12.5pt;">iều</span><span style="font-size: 12.5pt;"> </span><span style="font-size: 12.5pt;">lĩnh vực </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">khác</span><span style="font-size: 12.5pt;"> nữa</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">. </span><span style="font-size: 12.5pt;">Trong dài hạn</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">, tất cả các giá trị này có lẽ </span><span style="font-size: 12.5pt;">đều </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">quan trọng hơn giá trị kinh tế. Nhưng như nhà kinh tế vĩ đại người Anh John Maynard Keynes đã từng nói, </span><span style="font-size: 12.5pt;">“</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">Về lâu dài, tất cả chúng ta đều đã chết.</span><span style="font-size: 12.5pt;">” (Keynes, John Maynard 1923: 80).</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> Thực tế là những người có khả năng ảnh hưởng đến những gì xảy ra với </span><span style="font-size: 12.5pt;">các </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">di sản </span><span style="font-size: 12.5pt;">như</span><span style="font-size: 12.5pt;"> </span><span style="font-size: 12.5pt;">các </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">chủ sở hữu tài sản, </span><span style="font-size: 12.5pt;">các quan chức </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">chính phủ,</span><span style="font-size: 12.5pt;"> các chủ</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> ngân hàng, </span><span style="font-size: 12.5pt;">các </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">nhà phát triển, </span><span style="font-size: 12.5pt;">các </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">nhà đầu tư, và những người khác</span><span style="font-size: 12.5pt;"> nữa,</span><span style="font-size: 12.5pt;"> </span><span style="font-size: 12.5pt;">vẫn luôn</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> xem xét các h</span><span style="font-size: 12.5pt;">ệ</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> quả ngắn hạn và, </span><span style="font-size: 12.5pt;">quan tâm một cách </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">hợp</span><span style="font-size: 12.5pt;"> thức</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> đến </span><span style="font-size: 12.5pt;">những phân nhánh </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">kinh tế</span><span style="font-size: 12.5pt;"> liên quan</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">. Điều này đúng không chỉ ở các nền kinh tế thị trường đầy đủ như Nhật Bản và Hàn Quốc mà còn ở các nền kinh tế thị trường đang nổi như Ấn Độ và các nền kinh tế </span><span style="font-size: 12.5pt;">cận-</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">thị trường như Trung Quốc và Việt Nam. Vì vậy, khắp </span><span style="font-size: 12.5pt;">nơi </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">ủng hộ bảo tồn di sản nói chung, và </span><span style="font-size: 12.5pt;">một yêu cầu đang trở thành xu hướng là người đứng đầu </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">các thành phố </span><span style="font-size: 12.5pt;">cần </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">phải am hiểu về ngôn ngữ, công cụ, và các phép đo </span><span style="font-size: 12.5pt;">lường của </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">kinh tế </span><span style="font-size: 12.5pt;">học </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">di sản</span><span style="font-size: 12.5pt;"> (Rypkema, Donovan 2009)</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">.</span><span style="font-size: 12.5pt;"></span></p><p class="MsoNormal" style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; line-height: normal; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><b><span style="font-size: 12.5pt;">1. Khái niệm kinh tế học di sản</span></b><span style="font-size: 12.5pt;"></span></p><p class="MsoNormal" style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; line-height: normal; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><span style="font-size: 12.5pt;">Kinh tế học di sản nghiên cứu </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">những lợi ích hoặc giá trị mà nó tạo ra</span><span style="font-size: 12.5pt;"> và </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">thường được chia thành các giá trị </span><span style="font-size: 12.5pt;">“</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">sử dụng</span><span style="font-size: 12.5pt;">”</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> và </span><span style="font-size: 12.5pt;">giá trị “</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">không sử dụng</span><span style="font-size: 12.5pt;">”</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">. Giá trị sử dụng là những lợi ích thu được từ việc sử dụng trực tiếp hoặc gián tiếp một di sản. Chúng có thể bao gồm: i) lợi ích tài chính; ii) </span><span style="font-size: 12.5pt;">các đặc trưng</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> thẩm mỹ; iii) cải thiện hình ảnh cộng đồng; iv) cơ hội sử dụng địa điểm </span><span style="font-size: 12.5pt;">di sản</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> cho các mục đích </span><span style="font-size: 12.5pt;">sinh sống</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">, thương mại, du lịch, giải trí hoặc </span><span style="font-size: 12.5pt;">các mục đích </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">xã hội. Các giá trị phi sử dụng là những lợi ích vô hình liên quan đến việc bảo tồn di sản. Đó là: i) </span><i><span style="font-size: 12.5pt;">G</span></i><i><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">iá trị </span></i><i><span style="font-size: 12.5pt;">tồn</span></i><i><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> tại</span></i><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">: lợi ích liên quan đến </span><span style="font-size: 12.5pt;">tri</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> thức </span><span style="font-size: 12.5pt;">mà</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> một </span><span style="font-size: 12.5pt;">địa điểm </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">di sản đã được bảo tồn, ngay cả khi người tiêu dùng không tự mình đến thăm; ii) </span><i><span style="font-size: 12.5pt;">G</span></i><i><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">iá trị</span></i><i><span style="font-size: 12.5pt;"> lựa</span></i><i><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> chọn</span></i><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">: những lợi ích thu được từ việc có quyền </span><span style="font-size: 12.5pt;">lựa chọn </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">vào thăm một </span><span style="font-size: 12.5pt;">địa điểm </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">di sản; iii) </span><i><span style="font-size: 12.5pt;">G</span></i><i><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">iá trị </span></i><i><span style="font-size: 12.5pt;">thừa kế</span></i><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">: giá trị thu được từ việc biết rằng một </span><span style="font-size: 12.5pt;">địa điểm </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">di sản có thể được thừa kế cho các thế hệ tương lai</span><span style="font-size: 12.5pt;"> (Pagiola, S. 1996; Bennett, J. 2001)</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">. </span><span style="font-size: 12.5pt;">Việc </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">can thiệp của chính phủ vào </span><span style="font-size: 12.5pt;">kinh tế </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">di sản nằm trong bản chất lợi ích </span><span style="font-size: 12.5pt;">tổng thể của</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> c</span><span style="font-size: 12.5pt;">ộng đồng</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">. Ví dụ, chất lượng thẩm mỹ của mặt tiền </span><span style="font-size: 12.5pt;">di sản </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">của tòa nhà sẽ có giá trị đối với người qua đường cũng như cho chủ sở hữu tòa nhà. Về mặt kinh tế, những lợi ích này là những </span><span style="font-size: 12.5pt;">ngoại ứng dương, tích cực,</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> hay hàng hoá công. Các ngoại </span><span style="font-size: 12.5pt;">ứng</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> là những</span><span style="font-size: 12.5pt;"> hiệu ứng</span><span style="font-size: 12.5pt;"> </span><span style="font-size: 12.5pt;">“lan tỏa”</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> từ một giao dịch thị trường ảnh hưởng đến phúc lợi của người khác. Nếu một hiệu ứng </span><span style="font-size: 12.5pt;">lan tỏa mang</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> tính chất lợi</span><span style="font-size: 12.5pt;"> ích</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">, chẳng hạn như sự hưởng thụ thẩm mỹ của cộng đồng đối với </span><span style="font-size: 12.5pt;">một </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">tài sản di sản, </span><span style="font-size: 12.5pt;">thì </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">nó được co</span><span style="font-size: 12.5pt;">i</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> là một ngoại </span><span style="font-size: 12.5pt;">ứng dương</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">. Hàng hoá công cộng là những lợi ích của cộng đồng</span><span style="font-size: 12.5pt;">,</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> không </span><span style="font-size: 12.5pt;">thể loại trừ</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> và không </span><span style="font-size: 12.5pt;">mang tính kình địch</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">. Điều này có nghĩa là không ai có thể bị loại trừ khỏi </span><span style="font-size: 12.5pt;">việc </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">tiêu dùng và </span><span style="font-size: 12.5pt;">việc </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">tiêu </span><span style="font-size: 12.5pt;">dùng</span><span style="font-size: 12.5pt;"> </span><span style="font-size: 12.5pt;">của</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> người </span><span style="font-size: 12.5pt;">này </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">sẽ không làm giảm</span><span style="font-size: 12.5pt;"> đi việc</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> tiêu </span><span style="font-size: 12.5pt;">dùng </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">của người khác. </span><span style="font-size: 12.5pt;">Các giá trị</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> tồn tại, lựa chọn và giá trị thừa kế của di sản </span><span style="font-size: 12.5pt;">mang</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> đặc </span><span style="font-size: 12.5pt;">trưng hàng hóa </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">công cộng. </span><span style="font-size: 12.5pt;">Nan đề</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> được t</span><span style="font-size: 12.5pt;">hể hiện</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> bởi hàng hóa có ngoại </span><span style="font-size: 12.5pt;">ứng dương</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> hoặc các đặc </span><span style="font-size: 12.5pt;">trưng hàng hóa</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> công cộng là </span><span style="font-size: 12.5pt;">ở chỗ</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> những </span><span style="font-size: 12.5pt;">người</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> có quyền lợi được hưởng </span><span style="font-size: 12.5pt;">lợi thì lại </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">không </span><span style="font-size: 12.5pt;">phải chi trả</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">. Nói cách khác, các nhà cung cấp không có cách nào để khôi phục toàn bộ chi phí cần thiết để cung cấp sản phẩm tốt ở mức tối ưu về mặt xã hội. Khi chi phí và lợi ích cá nhân không phản ánh được các chi phí và lợi ích xã hội</span><span style="font-size: 12.5pt;"> thì</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> sẽ </span><span style="font-size: 12.5pt;">xuất hiện </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">sự thất bại của thị trường. Những hàm ý của điều này có thể là </span><span style="font-size: 12.5pt;">tình trạng</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> cung cấp </span><span style="font-size: 12.5pt;">hàng hóa </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">không đầy đủ. Ví dụ, chủ sở hữu bất động sản có thể phá hủy tòa nhà di sản nếu chi phí liên quan đến thời gian bảo trì vượt quá lợi ích c</span><span style="font-size: 12.5pt;">ủa họ</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">. Tuy nhiên, quyết định này không tính đến những lợi ích xã hội rộng lớn hơn</span><span style="font-size: 12.5pt;">,</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> có được từ việc xây dựng di sản. Trong trường hợp đó, </span><span style="font-size: 12.5pt;">cần phải có </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">sự can thiệp của </span><span style="font-size: 12.5pt;">nhà nước (Mourato, S. & Mazzanti, M. 2002).</span></p><p class="MsoNormal" style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; line-height: normal; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><span style="font-size: 12.5pt;">Các d</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">i sản xây dựng có nguy cơ lớn nhất trong hai trường hợp: 1) khi không có tiền; và 2) khi có rất nhiều tiền. </span><span style="font-size: 12.5pt;">C</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">ả hai tình huống thường kết thúc bằng việc mất nguồn tài nguyên di sản hoặc mất đi </span><span style="font-size: 12.5pt;">các đặc trưng</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> thiết yếu, chất lượng và tính xác thực của các nguồn lực </span><span style="font-size: 12.5pt;">di sản </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">còn lại. Khi không có tiền thì hạng mục ngân sách đầu tiên bị cắt giảm (cho dù tài sản di sản nằm trong tay khu vực công hay tư nhân) là bảo trì</span><span style="font-size: 12.5pt;"> (Pereira Roders, A., 2010)</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">. Rắc rối với việc duy trì bảo dưỡng là </span><span style="font-size: 12.5pt;">nó </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">làm tăng chi phí phục hồi </span><span style="font-size: 12.5pt;">di sản về phương diện vật chất</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">. Và </span><span style="font-size: 12.5pt;">các khoản </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">chi phí cao này thường đ</span><span style="font-size: 12.5pt;">ặt các hoạt động </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">phục hồi vào danh mục </span><span style="font-size: 12.5pt;">“k</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">hông khả thi</span><span style="font-size: 12.5pt;">”</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> đối với </span><span style="font-size: 12.5pt;">cả </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">khu vực tư nhân </span><span style="font-size: 12.5pt;">cũng như</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> khu vực công. Những hậu quả trực tiếp nhất của việc thiếu bảo trì là giảm giá th</span><span style="font-size: 12.5pt;">ăm nom, th</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">uê</span><span style="font-size: 12.5pt;"> mướn</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> và tăng số lượng chỗ trống (hoặc </span><span style="font-size: 12.5pt;">bị những </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">người không phải trả tiền thuê </span><span style="font-size: 12.5pt;">cư </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">chiếm)</span><span style="font-size: 12.5pt;">. </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">Giá th</span><span style="font-size: 12.5pt;">ăm nom, th</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">uê</span><span style="font-size: 12.5pt;"> mướn</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> thấp hơn và gia tăng vị trí </span><span style="font-size: 12.5pt;">bỏ trống góp phần </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">làm giảm giá trị tài sản. Khi các giá trị rơi xuống một </span><span style="font-size: 12.5pt;">cấp độ nhất định thì đơn giản là tài sản di sản </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">sẽ bị bỏ rơi. Tài sản bị bỏ rơi</span><span style="font-size: 12.5pt;"> đồng nghĩa với việc</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> không có thu nhập thuế cho chính quyền địa phương, không đủ điều kiện cho các khoản vay được đảm bảo bằng tài sản và có ảnh hưởng xấu đến giá trị của các </span><span style="font-size: 12.5pt;">công trình</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> gần </span><span style="font-size: 12.5pt;">kề</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">. Các tài sản bị bỏ rơi thường </span><span style="font-size: 12.5pt;">làm tăng </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">thêm </span><span style="font-size: 12.5pt;">tính chất phức tạp</span><span style="font-size: 12.5pt;"> </span><span style="font-size: 12.5pt;">về quyền và</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> quyền sở hữu</span><span style="font-size: 12.5pt;"> tài sản</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">, </span><span style="font-size: 12.5pt;">và </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">làm giảm </span><span style="font-size: 12.5pt;">đi mối</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> quan tâm củ</span><span style="font-size: 12.5pt;">a</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> chủ sở hữu tiềm năng </span><span style="font-size: 12.5pt;">khác trong việc</span><span style="font-size: 12.5pt;"> </span><span style="font-size: 12.5pt;">quản lý</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">, phục hồi và tái sử dụng </span><span style="font-size: 12.5pt;">di sản</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">. Hơn nữa, </span><span style="font-size: 12.5pt;">các </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">tài sản bị bỏ rơi thường tạo ra </span><span style="font-size: 12.5pt;">các</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> mối đe dọa an toàn công cộng </span><span style="font-size: 12.5pt;">với các tình trạng</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> sụp đổ</span><span style="font-size: 12.5pt;"> các công trình kiến trúc</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">, </span><span style="font-size: 12.5pt;">lũ lụt, </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">cháy,</span><span style="font-size: 12.5pt;"> bị cướp bóc,</span><span style="font-size: 12.5pt;"> </span><span style="font-size: 12.5pt;">dung chứa </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">tội phạm, và các vấn đề sức khỏe cộng đồng. </span><span style="font-size: 12.5pt;">(Pereira Roders, A. and Van Oers, R., 2012). </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">Vì vậy, phải đối mặt với một vấn đề </span><span style="font-size: 12.5pt;">di</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> sản được xem là một sự phiền toái </span><span style="font-size: 12.5pt;">c</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">ông mà </span><span style="font-size: 12.5pt;">nếu </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">không có giá trị kinh tế, </span><span style="font-size: 12.5pt;">thì di</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> sản cuối cùng bị phá hủy, thường là do bỏ bê, mất đi tính toàn vẹn của kiến trúc và c</span><span style="font-size: 12.5pt;">ông trình</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> cho đến khi không gì </span><span style="font-size: 12.5pt;">có thể </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">cứu vãn được. Trong các trường hợp khác, thành phố, cơ quan hoặc chủ sở hữu khác </span><span style="font-size: 12.5pt;">có các tòa kiến trúc </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">đã </span><span style="font-size: 12.5pt;">bị </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">hủy </span><span style="font-size: 12.5pt;">hoại sẽ cắt </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">giảm chi phí lưu giữ, </span><span style="font-size: 12.5pt;">giảm </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">trách nhiệm tiềm </span><span style="font-size: 12.5pt;">tàng </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">và rủi ro</span><span style="font-size: 12.5pt;"> cho di sản tăng lên</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">. Trong cả hai trường hợp </span><span style="font-size: 12.5pt;">đó thì </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">thành phố </span><span style="font-size: 12.5pt;">hoặc địa phương sẽ chỉ còn lại những bộ phận công trình </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">di sản </span><span style="font-size: 12.5pt;">rất </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">ít </span><span style="font-size: 12.5pt;">giá trị</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">. Ở các thành phố châu Á khác (cũng như các thành phố trên toàn cầu) </span><span style="font-size: 12.5pt;">vẫn tồn tại </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">tình hình ngược lại. </span><span style="font-size: 12.5pt;">Vì khi</span><span style="font-size: 12.5pt;"> </span><span style="font-size: 12.5pt;">có </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">sự gia tăng </span><span style="font-size: 12.5pt;">mức độ thịnh vượng </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">trong nước và / hoặc đầu tư trực tiếp nước ngoài, các thành phố </span><span style="font-size: 12.5pt;">di sản sẽ trở thành khối</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> nam châm </span><span style="font-size: 12.5pt;">thu hút các khoản </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">đầu tư lớn. Thông thường </span><span style="font-size: 12.5pt;">các khoản </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">đ</span><span style="font-size: 12.5pt;">ầu tư </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">này </span><span style="font-size: 12.5pt;">là</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> từ khu vực tư nhân, </span><span style="font-size: 12.5pt;">cũng như </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">từ các tổ chức </span><span style="font-size: 12.5pt;">khác </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">đang phát triển </span><span style="font-size: 12.5pt;">mạnh </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">như </span><span style="font-size: 12.5pt;">các </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">đại học</span><span style="font-size: 12.5pt;">,</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> và </span><span style="font-size: 12.5pt;">các cơ sở chăm sóc sức khỏe, y tế (Turner, M., Pereira Roders, A. & Patry, M., 2012)</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">.</span><span style="font-size: 12.5pt;"></span></p><p class="MsoNormal" style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; line-height: normal; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><b><span style="font-size: 12.5pt;">2. </span></b><b><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">Định giá </span></b><b><span style="font-size: 12.5pt;">l</span></b><b><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">ợi ích</span></b><span style="font-size: 12.5pt;"></span></p><p class="MsoNormal" style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; line-height: normal; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><span style="font-size: 12.5pt;">C</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">hỉ có sự thất bại của thị trường </span><span style="font-size: 12.5pt;">mới </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">không thể biện minh cho sự can thiệp của chính phủ. Chi phí can thiệp của chính phủ không được vượt quá các lợi ích xã hội </span><span style="font-size: 12.5pt;">gia tăng</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> mà họ muốn tạo ra. Phân tích chi phí - lợi ích của các lựa chọn chính sách đòi hỏi phải xác định và định lượng các chi phí và lợi ích. </span><span style="font-size: 12.5pt;">B</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">ản chất phi vật thể của nhiều lợi ích liên quan đến di sản </span><span style="font-size: 12.5pt;">hàm nghĩa</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> không thể</span><span style="font-size: 12.5pt;"> để thị trường </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">chiếm </span><span style="font-size: 12.5pt;">đoạt các lợi ích đó</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">. Kết quả là chúng không thể được định giá bằng các kỹ thuật định giá thị trường </span><span style="font-size: 12.5pt;">thông</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> thường. Để đáp ứng tình trạng tiến thoái lưỡng nan tương tự trên thị trường hàng hoá môi trường, </span><span style="font-size: 12.5pt;">và hàng hóa di sản, </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">các nhà kinh tế </span><span style="font-size: 12.5pt;">học </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">đã phát triển các kỹ thuật định giá phi thị trường để định lượng những hàng hóa tồn tại bên ngoài thị trường. Các kỹ thuật này nhằm mục đích thể hiện giá trị của hàng hoá phi thị trường theo </span><span style="font-size: 12.5pt;">nguyện vọng</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> sẵn sàng chi trả của người tiêu dùng (WTP</span><span style="font-size: 12.5pt;"> - willingness to pay</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">) để </span><span style="font-size: 12.5pt;">được </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">cung cấp </span><span style="font-size: 12.5pt;">các </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">sản phẩm tốt. Các kỹ thuật định giá phi thị trường có thể được phân loại thành các <i>kỹ thuật </i></span><i><span style="font-size: 12.5pt;">sở thích</span></i><i><span style="font-size: 12.5pt;"> </span></i><i><span style="font-size: 12.5pt;">bộc</span></i><i><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> lộ</span></i><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> </span><span style="font-size: 12.5pt;">(revealed preference techniques) </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">và các <i>kỹ thuật </i></span><i><span style="font-size: 12.5pt;">sở thích tuyên bố </span></i><span style="font-size: 12.5pt;">(stated preference techniques) (Productivity Commission, 2006).</span></p><p class="MsoNormal" style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; line-height: normal; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><b><i><span style="font-size: 12.5pt;">2.1. C</span></i></b><b><i><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">ác kỹ thuật </span></i></b><b><i><span style="font-size: 12.5pt;">sở thích bộc lộ</span></i></b><span style="font-size: 12.5pt;"></span></p><p class="MsoNormal" style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; line-height: normal; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">Lý thuyết </span><span style="font-size: 12.5pt;">sở thích</span><span style="font-size: 12.5pt;"> </span><span style="font-size: 12.5pt;">bộc</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> lộ </span><span style="font-size: 12.5pt;">(revealed preference theory) </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">được Paul Samuelson, nhà kinh tế học Mỹ đưa ra vào năm 1938, cho rằng những </span><span style="font-size: 12.5pt;">sở thích (hoặc ưu tiên)</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> của người tiêu dùng có thể được </span><span style="font-size: 12.5pt;">bộc</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> lộ bằng những gì họ mua trong các hoàn cảnh khác nhau, đặc biệt </span><span style="font-size: 12.5pt;">là ở</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> các mức thu nhập và giá cả khác nhau. Lý thuyết này </span><span style="font-size: 12.5pt;">cho rằng</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> nếu một người tiêu dùng mua một </span><span style="font-size: 12.5pt;">gói</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> hàng hoá cụ thể, thì gói đó được </span><span style="font-size: 12.5pt;">gọi là “bộc lộ sở thích”</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">, </span><span style="font-size: 12.5pt;">căn cứ vào</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> mức thu nhập và giá cả </span><span style="font-size: 12.5pt;">ổn định</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">, cho bất kỳ gói hàng nào khác mà người tiêu dùng có thể mua được. Bằng cách thay đổi thu nhập hoặc giá cả hoặc cả hai, người quan sát có thể suy ra một mô hình đại diện cho </span><span style="font-size: 12.5pt;">các </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">sở thích của người tiêu dùng</span><span style="font-size: 12.5pt;"> (<i>Samuelson, P. 1938</i>)</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">. Các kỹ thuật </span><span style="font-size: 12.5pt;">sở thích bộc</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> lộ </span><span style="font-size: 12.5pt;">gợi ý</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> giá trị của một hàng hóa phi thị trường bằng cách kiểm tra hành vi trong quá khứ đối với các hàng hóa thị trường có liên quan. Hai kỹ thuật </span><span style="font-size: 12.5pt;">sở thích</span><span style="font-size: 12.5pt;"> </span><span style="font-size: 12.5pt;">bộc lộ </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">phổ biến nhất là </span><i><span style="font-size: 12.5pt;">định </span></i><i><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">giá h</span></i><i><span style="font-size: 12.5pt;">ưởng thụ</span></i><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> và <i>chi phí đi lại</i>. Đ</span><span style="font-size: 12.5pt;">ịnh</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> giá</span><span style="font-size: 12.5pt;"> hưởng thụ</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> dựa trên ý tưởng </span><span style="font-size: 12.5pt;">cho </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">rằng giá trị của một </span><span style="font-size: 12.5pt;">hàng hóa </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">thị trường tốt sẽ được đóng góp bởi một số thuộc tính có thể bao gồm </span><span style="font-size: 12.5pt;">các </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">hàng hoá phi thị trường. </span><span style="font-size: 12.5pt;">Việc định g</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">iá nhà là </span><span style="font-size: 12.5pt;">loại </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">thị trường </span><span style="font-size: 12.5pt;">ủy nhiệm</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> được sử dụng phổ biến nhất cho phương pháp này, thường được sử dụng để </span><span style="font-size: 12.5pt;">tính toán</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> giá trị của hàng hoá môi trường</span><span style="font-size: 12.5pt;">, di sản</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> liên quan </span><span style="font-size: 12.5pt;">chẳng hạn </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">như công viên và </span><span style="font-size: 12.5pt;">các khu </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">dự trữ</span><span style="font-size: 12.5pt;"> sinh quyển</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">. Giá nhà cũng có thể bị ảnh hưởng bởi tài sản di sản lân cận. Một mô hình đơn giản của </span><span style="font-size: 12.5pt;">loại kỹ thuật </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">này có thể được </span><span style="font-size: 12.5pt;">ấn định</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> như sau: <i>Giá = kích </i></span><i><span style="font-size: 12.5pt;">cỡ</span></i><i><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> + tuổi + vị trí + </span></i><i><span style="font-size: 12.5pt;">các </span></i><i><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">thuộc tính</span></i><i><span style="font-size: 12.5pt;"> di sản</span></i><span style="font-size: 12.5pt;">. </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">Bằng cách giữ </span><span style="font-size: 12.5pt;">cho </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">các biến</span><span style="font-size: 12.5pt;"> số</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> khác không đổi, </span><span style="font-size: 12.5pt;">thì có thể ước tính được sự</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> đóng góp của di sản gần đó đ</span><span style="font-size: 12.5pt;">ối với</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> giá nhà. Đây là giá ẩn, hoặc đo lường</span><span style="font-size: 12.5pt;"> bằng nguyện vọng sẵn sàng chi trả (</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">WTP</span><span style="font-size: 12.5pt;">)</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> cho di sản. Rõ ràng, phương pháp này đòi hỏi </span><span style="font-size: 12.5pt;">các </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">dữ liệu chi tiết về </span><span style="font-size: 12.5pt;">việc định </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">giá nhà và các thuộc tính liên quan của nó và do đó có thể </span><span style="font-size: 12.5pt;">mất</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> nhiều thời gian và </span><span style="font-size: 12.5pt;">chi phí </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">tốn kém. Hơn nữa, nó chỉ </span><span style="font-size: 12.5pt;">giữ</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> lại những giá trị di sản thể hiện trong giá nhà. </span><span style="font-size: 12.5pt;">Phương pháp </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">này loại trừ các giá trị không sử dụng và </span><span style="font-size: 12.5pt;">giá trị thăm quan</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">. Phương pháp </span><span style="font-size: 12.5pt;">tính </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">chi phí đi lại, thường được sử dụng để đánh giá các </span><span style="font-size: 12.5pt;">địa điểm</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> du lịch, </span><span style="font-size: 12.5pt;">xuất phát từ</span><span style="font-size: 12.5pt;"> </span><span style="font-size: 12.5pt;">nguyện vọng sẵn sàng chi trả </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">của khách hàng </span><span style="font-size: 12.5pt;">cho</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> chi phí đi </span><span style="font-size: 12.5pt;">lại để thăm quan </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">một địa điểm nhất định. Chi phí đi lại không phải là giá </span><span style="font-size: 12.5pt;">nguyện vọng sẵn sàng chi trả</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> WTP, nhưng </span><span style="font-size: 12.5pt;">lại được </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">kết hợp với dữ liệu về số lượt t</span><span style="font-size: 12.5pt;">hăm</span><span style="font-size: 12.5pt;"> </span><span style="font-size: 12.5pt;">quan </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">bình quân đầu người để tạo đường cầu cho các chuyến viếng thăm </span><span style="font-size: 12.5pt;">địa điểm</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">, </span><span style="font-size: 12.5pt;">để căn cứ vào</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> đó </span><span style="font-size: 12.5pt;">có thể ước tính thặng dư </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">tiêu dùng, hoặc </span><span style="font-size: 12.5pt;">nguyện vọng sẵn sàng chi trả</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> WTP. Phương pháp này dựa trên giả định rằng </span><span style="font-size: 12.5pt;">địa điểm </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">này </span><span style="font-size: 12.5pt;">đáng để khách đến thăm quan</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> và việc đi lại được thực hiện với mục đích duy nhất là thăm </span><span style="font-size: 12.5pt;">thú nơi đó</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">. Do đó,</span><span style="font-size: 12.5pt;"> việc</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> ứng dụng </span><span style="font-size: 12.5pt;">phương pháp này</span><span style="font-size: 12.5pt;"> <span lang="VI">vào các </span></span><span style="font-size: 12.5pt;">địa điểm</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> di sản chỉ giới hạn ở những </span><span style="font-size: 12.5pt;">địa điểm</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> thường xuyên tiếp đón khách t</span><span style="font-size: 12.5pt;">hăm</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">. Tuy nhiên, </span><span style="font-size: 12.5pt;">ngay cả đối với các</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> trường hợp </span><span style="font-size: 12.5pt;">ấy</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">, </span><span style="font-size: 12.5pt;">thì </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">phương pháp này </span><span style="font-size: 12.5pt;">cũng </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">chỉ thu thập được các giá trị </span><span style="font-size: 12.5pt;">về</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> khách t</span><span style="font-size: 12.5pt;">hăm</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">. Mặc dù các kỹ thuật </span><span style="font-size: 12.5pt;">sở thích</span><span style="font-size: 12.5pt;"> </span><span style="font-size: 12.5pt;">bộc </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">lộ có lợi ích dựa trên dữ liệu từ các thị trường thực tế, nhưng tính ứng dụng của </span><span style="font-size: 12.5pt;">nó</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> đối với di sản </span><span style="font-size: 12.5pt;">lại</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> rất hạn chế</span><span style="font-size: 12.5pt;"> (<span style="color: black;">Wong,<i> </i>Stanley 1978; </span>Driml, S. 2002<span style="color: black;">)</span></span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">.</span><span style="font-size: 12.5pt;"></span></p><p class="MsoNormal" style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; line-height: normal; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><b><i><span style="font-size: 12.5pt;">2.2. </span></i></b><b><i><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">Các kỹ thuật </span></i></b><b><i><span style="font-size: 12.5pt;">sở thích tuyên bố</span></i></b><span style="font-size: 12.5pt;"></span></p><p class="MsoNormal" style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; line-height: normal; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">Các thí nghiệm sử dụng sự lựa chọn giả thuyết đã được sử dụng trong nửa đầu của thế kỷ </span><span style="font-size: 12.5pt;">XX</span><span style="font-size: 12.5pt;"> </span><span style="font-size: 12.5pt;">nhằm nâng cao</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> sự hiểu biết về lý thuyết tiện ích. Tuy nhiên, cho đến đầu những năm 1970</span><span style="font-size: 12.5pt;">, </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">phương pháp thay thế để quan sát sở thích người tiêu dùng trong lĩnh vực nghiên cứu thị trường, cho mục đích thương mại</span><span style="font-size: 12.5pt;"> vẫn chưa</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> được phát triển. Ví dụ đầu tiên của các thí nghiệm sử dụng những giả thuyết này</span><span style="font-size: 12.5pt;"> đã</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> được Davidson (1973) và </span><span style="font-size: 12.5pt;">Louviere, J., Meyer, R., Stetzer, F., & Beavers, L. (1973) tìm ra</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">. Năm 1978, định </span><span style="font-size: 12.5pt;">nghĩa </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">chính thức </span><span style="font-size: 12.5pt;">về </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">các </span><span style="font-size: 12.5pt;">loại </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">kỹ thuật đánh giá </span><span style="font-size: 12.5pt;">này đã được đề xuất</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">: </span><span style="font-size: 12.5pt;">“</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">Bất kỳ phương pháp phân </span><span style="font-size: 12.5pt;">tích</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> nào ước tính cấu trúc </span><span style="font-size: 12.5pt;">sở thích</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> của một người tiêu dùng...</span><span style="font-size: 12.5pt;">dựa vào sự đánh giá</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> tổng thể </span><span style="font-size: 12.5pt;">về </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">một </span><span style="font-size: 12.5pt;">tập hợp </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">các lựa chọn thay thế được xác định trước về mức độ của các thuộc tính khác nhau</span><span style="font-size: 12.5pt;">”</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">. Từ đầu những năm 1980, các nhà nghiên cứu trong lĩnh vực vận tải đã sử dụng phương pháp</span><span style="font-size: 12.5pt;"> này</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">, và ở châu Âu phương pháp này </span><span style="font-size: 12.5pt;">được gọi </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">là </span><span style="font-size: 12.5pt;">“</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">các kỹ thuật </span><span style="font-size: 12.5pt;">sở thích tuyên bố” (Green, Paul E and V. Srinivasan 1978)</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">. </span><span style="font-size: 12.5pt;">Kỹ thuật </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">này đã trở thành một thuật ngữ phổ biến, chủ yếu là vì sự tương phản rõ ràng </span><span style="font-size: 12.5pt;">mà </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">nó m</span><span style="font-size: 12.5pt;">ô </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">tả </span><span style="font-size: 12.5pt;">so với các “</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">kỹ thuật </span><span style="font-size: 12.5pt;">sở thích</span><span style="font-size: 12.5pt;"> </span><span style="font-size: 12.5pt;">bộc</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> lộ</span><span style="font-size: 12.5pt;">”</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">. Steer </span><span style="font-size: 12.5pt;">&</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> Willumsen (1981) và Sheldon </span><span style="font-size: 12.5pt;">&</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> Steer (1982) </span><span style="font-size: 12.5pt;">đã xuất bản</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> một số ấn phẩm đầu tiên giới thiệu việc sử dụng kỹ thuật </span><span style="font-size: 12.5pt;">này </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">trong ngành giao thông.</span><span style="font-size: 12.5pt;"></span></p><p class="MsoNormal" style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; line-height: normal; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">Trước năm 1983, </span><span style="font-size: 12.5pt;">điểm </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">nhấn </span><span style="font-size: 12.5pt;">của </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">các kỹ thuật </span><span style="font-size: 12.5pt;">sở thích tuyên bố là </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">các nhiệm vụ </span><span style="font-size: 12.5pt;">đánh giá</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">, trong đó người trả lời được yêu cầu xếp hạng hoặc đánh giá một số thuộc tính hỗn hợp liên quan đến </span><span style="font-size: 12.5pt;">bối</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> cảnh lựa chọn cụ thể. Tuy nhiên, chỉ đến khi </span><span style="font-size: 12.5pt;">tiểu luận</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> của Louviere </span><span style="font-size: 12.5pt;">&</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> Hensher (1983)</span><span style="font-size: 12.5pt;"> được</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> công bố </span><span style="font-size: 12.5pt;">thì</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> các kỹ thuật </span><span style="font-size: 12.5pt;">sở thích tuyên bố</span><span style="font-size: 12.5pt;"> </span><span style="font-size: 12.5pt;">mới </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">trở nên </span><span style="font-size: 12.5pt;">có </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">tiếng </span><span style="font-size: 12.5pt;">tăm</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">. </span><span style="font-size: 12.5pt;">Bài viết</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> của Louviere và Hensher đã nhấn mạnh việc sử dụng các th</span><span style="font-size: 12.5pt;">ực</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> nghiệm </span><span style="font-size: 12.5pt;">sở thích tuyên bố</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">, kết hợp </span><span style="font-size: 12.5pt;">với </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">các th</span><span style="font-size: 12.5pt;">ực</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> nghiệm lựa chọn. Dữ liệu được tạo ra từ loại khảo sát này chứng tỏ </span><span style="font-size: 12.5pt;">rất </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">dễ dàng phân tích và cho phép dự đoán được thị phần lớn hơn. Các kỹ thuật </span><span style="font-size: 12.5pt;">sở thích tuyên bố </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">đã được phát triển để đáp ứng với những hạn chế của kỹ thuật </span><span style="font-size: 12.5pt;">sở thích</span><span style="font-size: 12.5pt;"> </span><span style="font-size: 12.5pt;">bộc</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> lộ. </span><span style="font-size: 12.5pt;">Các kỹ thuật này </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">giả </span><span style="font-size: 12.5pt;">định</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> hành vi tiêu dùng tương lai đối với bản thân </span><span style="font-size: 12.5pt;">hàng hóa </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">phi thị trường bằng cách khảo sát sở thích của người tiêu dùng. Hai kỹ thuật </span><span style="font-size: 12.5pt;">sở thích tuyên bố </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">phổ biến nhất là <i>định giá ngẫu nhiên</i> và <i>mô hình</i></span><i><span style="font-size: 12.5pt;"> hóa</span></i><i><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> lựa chọn</span></i><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> (Navrud & Ready 2002, tr</span><span style="font-size: 12.5pt;">.</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> 22)</span><span style="font-size: 12.5pt;">.</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> Các khảo sát định giá ngẫu nhiên yêu cầu người tiêu dùng </span><span style="font-size: 12.5pt;">tuyên bố</span><span style="font-size: 12.5pt;"> </span><span style="font-size: 12.5pt;">nguyện vọng sẵn sàng chi trả (</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">WTP</span><span style="font-size: 12.5pt;">)</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> của họ để cung cấp một</span><span style="font-size: 12.5pt;"> loại hàng hóa</span><span style="font-size: 12.5pt;"> <span lang="VI">công cộng. Các kịch bản giả </span></span><span style="font-size: 12.5pt;">định</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> được </span><span style="font-size: 12.5pt;">xuất </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">trình bao gồm </span><span style="font-size: 12.5pt;">bản </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">mô tả về hàng hoá được cung cấp và phương tiện thanh toán. Việc đánh giá ngẫu nhiên rất linh hoạt </span><span style="font-size: 12.5pt;">đối với loại </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">hàng hoá mà nó có thể được sử dụng để đánh giá, nhưng độ tin cậy </span><span style="font-size: 12.5pt;">lại</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> phụ thuộc vào </span><span style="font-size: 12.5pt;">việc </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">thiết kế khảo sát </span><span style="font-size: 12.5pt;">có cơ sở vững chắc</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">. Trước hết, </span><span style="font-size: 12.5pt;">mặt hàng cần định giá, đối với người tiêu dùng, đòi hỏi </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">phải dễ nhận ra và </span><span style="font-size: 12.5pt;">phải dễ </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">hiểu. Cần phải rõ ràng về việc hàng hóa sẽ được cung cấp như thế nào và ai</span><span style="font-size: 12.5pt;"> cung cấp</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">. Thứ hai, khi xác định phương tiện thanh toán, cơ chế loại trừ là rất quan trọng, theo đó mức c</span><span style="font-size: 12.5pt;">ung</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> hàng hoá </span><span style="font-size: 12.5pt;">di sản </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">liên quan đến việc thanh toán của cá nhân như thuế hoặc phí vào cửa (Navrud & Ready 2002, tr</span><span style="font-size: 12.5pt;">.</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> 22). Nếu không có liên kết như vậy, </span><span style="font-size: 12.5pt;">thì sẽ </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">không có sự </span><span style="font-size: 12.5pt;">đánh đổi</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> giữa sự </span><span style="font-size: 12.5pt;">thịnh vượng</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> cá nhân và mức độ tiêu thụ </span><span style="font-size: 12.5pt;">hàng hóa </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">có thể được quan sát thấy. Hành vi hiến tặng, chẳng hạn, không </span><span style="font-size: 12.5pt;">bộc</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> lộ những sở thích thực sự khi người tiêu dùng có thể chọn </span><span style="font-size: 12.5pt;">“hưởng thụ miễn phí”</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> các khoản thanh toán của người khác. Thứ ba, cuộc khảo sát phải được xây dựng theo cách giảm thiểu khả năng phản ứng thiên vị. Ví dụ, nếu người trả lời tin rằng họ thực sự sẽ phải thanh toán tiền mua hàng thì họ có thể </span><span style="font-size: 12.5pt;">tuyên bố dưới mức</span><span style="font-size: 12.5pt;"> </span><span style="font-size: 12.5pt;">nguyện vọng sẵn sàng chi trả (</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">WTP</span><span style="font-size: 12.5pt;">) của mình</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">. Ngược lại, nếu tin rằng </span><span style="font-size: 12.5pt;">mình</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> sẽ không phải trả tiền, </span><span style="font-size: 12.5pt;">thì </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">họ có thể </span><span style="font-size: 12.5pt;">tuyên bố trên</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> mức </span><span style="font-size: 12.5pt;">nguyện vọng sẵn sàng chi trả (</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">WTP</span><span style="font-size: 12.5pt;">)</span><span style="font-size: 12.5pt;"> </span><span style="font-size: 12.5pt;">của mình</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">. Các nghiên cứu mô hình hóa lựa chọn yêu cầu người tiêu dùng lựa chọn giữa các mô tả giả thuyết khác nhau </span><span style="font-size: 12.5pt;">về</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> hàng hoá. Mỗi mô tả hoặc </span><span style="font-size: 12.5pt;">“</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">bộ lựa chọn</span><span style="font-size: 12.5pt;">”</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> được phân biệt bởi các thuộc tính và cấp độ của nó. Một ví dụ đơn giản về </span><span style="font-size: 12.5pt;">các bộ </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">lựa chọn </span><span style="font-size: 12.5pt;">t</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">rong một cuộc khảo sát mô hình lựa chọn có thể </span><span style="font-size: 12.5pt;">như dưới đây</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">:</span><span style="font-size: 12.5pt;"></span></p><p class="MsoNormal" style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; line-height: normal; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><span style="font-size: 12.5pt;"></span></p><table border="1" cellpadding="0" cellspacing="0" class="MsoNormalTable" style="border-collapse: collapse; border: none; color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; margin-left: 5.4pt;"><tbody><tr style="height: 17.05pt;"><td style="border: 1pt solid windowtext; height: 17.05pt; padding: 0in 5.4pt; width: 3in;" valign="top" width="288"><br /></td><td style="border: 1pt solid windowtext; height: 17.05pt; padding: 0in 5.4pt; width: 130.5pt;" valign="top" width="174"><p class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><b><span style="font-size: 12.5pt;">Lựa chọn A</span></b><span style="font-size: 12.5pt;"></span></p></td><td style="border: 1pt solid windowtext; height: 17.05pt; padding: 0in 5.4pt; width: 117pt;" valign="top" width="156"><p class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><b><span style="font-size: 12.5pt;">Lựa chọn B</span></b><span style="font-size: 12.5pt;"></span></p></td></tr><tr><td style="border: 1pt solid windowtext; padding: 0in 5.4pt; width: 3in;" valign="top" width="288"><p class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><span style="font-size: 12.5pt;">Số địa điểm được bảo tồn</span></p></td><td style="border-bottom: 1pt solid windowtext; border-left: none; border-right: 1pt solid windowtext; border-top: none; padding: 0in 5.4pt; width: 130.5pt;" valign="top" width="174"><p class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><span style="font-size: 12.5pt;">Cao</span></p></td><td style="border-bottom: 1pt solid windowtext; border-left: none; border-right: 1pt solid windowtext; border-top: none; padding: 0in 5.4pt; width: 117pt;" valign="top" width="156"><p class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><span style="font-size: 12.5pt;">Trung bình</span></p></td></tr><tr><td style="border: 1pt solid windowtext; padding: 0in 5.4pt; width: 3in;" valign="top" width="288"><p class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><span style="font-size: 12.5pt;">Điều kiện bảo tồn các địa điểm </span></p></td><td style="border-bottom: 1pt solid windowtext; border-left: none; border-right: 1pt solid windowtext; border-top: none; padding: 0in 5.4pt; width: 130.5pt;" valign="top" width="174"><p class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><span style="font-size: 12.5pt;">Trung bình</span></p></td><td style="border-bottom: 1pt solid windowtext; border-left: none; border-right: 1pt solid windowtext; border-top: none; padding: 0in 5.4pt; width: 117pt;" valign="top" width="156"><p class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><span style="font-size: 12.5pt;">Cao</span></p></td></tr><tr><td style="border: 1pt solid windowtext; padding: 0in 5.4pt; width: 3in;" valign="top" width="288"><p class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><span style="font-size: 12.5pt;">Tiền thuế hàng năm</span></p></td><td style="border-bottom: 1pt solid windowtext; border-left: none; border-right: 1pt solid windowtext; border-top: none; padding: 0in 5.4pt; width: 130.5pt;" valign="top" width="174"><p class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><span style="font-size: 12.5pt;">$10</span></p></td><td style="border-bottom: 1pt solid windowtext; border-left: none; border-right: 1pt solid windowtext; border-top: none; padding: 0in 5.4pt; width: 117pt;" valign="top" width="156"><p class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><span style="font-size: 12.5pt;">$20</span></p></td></tr></tbody></table><p class="MsoNormal" style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; line-height: normal; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">Vì vậy, những người được hỏi phải t</span><span style="font-size: 12.5pt;">hực hiện việc đánh đổi </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">giữa các thuộc tính khác nhau - trong trường hợp này là số lượng và chất lượng của các di sản. Bằng cách bao gồm một thuộc tính tiền tệ, cũng có thể suy ra các giá trị. Lựa chọn mô hình hóa cũng phải đối mặt với cùng một kỹ thuật khảo sát khó khăn như định giá ngẫu nhiên và các bộ lựa chọn có thể đặc biệt phức tạp cho người trả lời hiểu</span><span style="font-size: 12.5pt;"> được</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">. Tuy nhiên, nó loại bỏ tiềm năng thiên vị vốn có trong việc trực tiếp tạo ra </span><span style="font-size: 12.5pt;">nguyện vọng sẵn sàng chi trả (</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">WTP</span><span style="font-size: 12.5pt;">)</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">. Việc sử dụng các kịch bản đa tính năng mang lại dữ liệu phong phú hơn và tiết kiệm chi phí hơn bằng cách cung cấp không chỉ một ước tính giá trị mà còn là một mối quan hệ chức năng giữa các cấp độ thuộc tính. Do đó, mô hình lựa chọn có thể được sử dụng để ước tính các sở thích của người tiêu dùng theo các kịch bản chính sách phức tạp và thực tế hơn. Một cuộc điều tra năm 2005 cho thấy chỉ có 33 nghiên cứu, hầu hết sử dụng định giá ngẫu nhiên (</span><span style="font-size: 12.5pt;">Economics for the Environment Consultancy</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">, 2005). Đã có nhiều tiến bộ trong lĩnh vực kinh tế môi trường thông qua </span><span style="font-size: 12.5pt;">phép </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">thử </span><span style="font-size: 12.5pt;">- sai </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">liên tục trong </span><span style="font-size: 12.5pt;">việc </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">ứng dụng thực tế của các kỹ thuật này. </span><span style="font-size: 12.5pt;">Cần có các n</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">ghiên cứu sâu hơn </span><span style="font-size: 12.5pt;">về những </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">cách </span><span style="font-size: 12.5pt;">thức ứng</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> dụng </span><span style="font-size: 12.5pt;">vào</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> bối cảnh di sản.</span></p><p class="MsoNormal" style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; line-height: normal; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><b><span style="font-size: 12.5pt;">3. Nhận thức về chi phí</span></b><span style="font-size: 12.5pt;"></span></p><p class="MsoNormal" style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; line-height: normal; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">Các phương pháp hiện tại để xác định địa điểm di sản lịch sử cho việc </span><span style="font-size: 12.5pt;">liệt kê</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> theo luật định tập trung vào những lợi ích mà cộng đồng mong muốn. Thông thường, </span><span style="font-size: 12.5pt;">người ta </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">ít xem xét các chi phí được áp đặt đối với chủ sở hữu hoặc cộng đồng nói chung </span><span style="font-size: 12.5pt;">(Productivity Commission (2006). Việc p</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">hân tích chi phí </span><span style="font-size: 12.5pt;">- </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">lợi ích của các lựa chọn ra quyết định </span><span style="font-size: 12.5pt;">liên quan đến </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">di sản sẽ đòi hỏi không chỉ </span><span style="font-size: 12.5pt;">phép </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">định lượng các lợi ích vô hình, mà còn </span><span style="font-size: 12.5pt;">phải </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">xem xét </span><span style="font-size: 12.5pt;">các </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">chi phí</span><span style="font-size: 12.5pt;"> nữa</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">. Chi phí quản lý của chính phủ khá dễ xác định. C</span><span style="font-size: 12.5pt;">ác c</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">hi phí tuân thủ không rõ ràng</span><span style="font-size: 12.5pt;">, và </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">thường liên quan đến việc sử dụng các công cụ chính sách điều tiết (chẳng hạn như liệt kê theo luật định) và </span><span style="font-size: 12.5pt;">cũng </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">có thể là </span><span style="font-size: 12.5pt;">các khoản </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">chi phí </span><span style="font-size: 12.5pt;">minh bạch</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> hoặc chi phí cơ hội </span><span style="font-size: 12.5pt;">không minh bạch</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">. Các chi phí </span><span style="font-size: 12.5pt;">minh bạch</span><span style="font-size: 12.5pt;"> </span><span style="font-size: 12.5pt;">phải tuân thủ</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> bởi danh sách di sản có thể bao gồm yêu cầu thực hiện công việc bảo dưỡng bổ sung với sự trợ giúp của các nhà phục </span><span style="font-size: 12.5pt;">c</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">h</span><span style="font-size: 12.5pt;">ế</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> và các nhà khảo cổ, cũng như gánh nặng hành chính lớn hơn. Chi phí cơ hội là những cơ hội (thường là những phát triển tiềm năng của </span><span style="font-size: 12.5pt;">di</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> sản) </span><span style="font-size: 12.5pt;">buộc </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">phải bỏ qu</span><span style="font-size: 12.5pt;">a</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> để giữ tài sản di sản ở dạng hiện tại của nó. </span><span style="font-size: 12.5pt;">C</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">ộng đồng cũng như các chủ sở hữu tư nhân </span><span style="font-size: 12.5pt;">phải gánh các chi phí này </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">bởi</span><span style="font-size: 12.5pt;"> những</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> cơ hội bị bỏ qua có thể </span><span style="font-size: 12.5pt;">có những </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">lợi ích xã hội lớn hơn - ví dụ như, một </span><span style="font-size: 12.5pt;">công trình</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> di sản được chuyển thành một khu thương mại </span><span style="font-size: 12.5pt;">chẳng hạn (Rypkema, D. 2006)</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">. Về vấn đề </span><span style="font-size: 12.5pt;">xác định các chi phí</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">, Throsby (1997</span><span style="font-size: 12.5pt;">:</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> 23) ghi nhận rằng rất khó để xác định liệu </span><span style="font-size: 12.5pt;">các khoản </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">chi tiêu </span><span style="font-size: 12.5pt;">riêng</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> có thể </span><span style="font-size: 12.5pt;">được thực hiện</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> bất </span><span style="font-size: 12.5pt;">chấp</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> các yêu cầu pháp lý</span><span style="font-size: 12.5pt;"> hay không</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">. Các </span><span style="font-size: 12.5pt;">công trình di sản</span><span style="font-size: 12.5pt;"> </span><span style="font-size: 12.5pt;">lâu đời</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> hơn thường đòi hỏi </span><span style="font-size: 12.5pt;">chi phí </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">phải bảo dưỡng cao hơn </span><span style="font-size: 12.5pt;">so với </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">những </span><span style="font-size: 12.5pt;">công trình</span><span style="font-size: 12.5pt;"> </span><span style="font-size: 12.5pt;">ít lâu đời hơn</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">, bất kể vị </span><span style="font-size: 12.5pt;">thế </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">di sản của </span><span style="font-size: 12.5pt;">chúng</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">. Khi kiểm tra chi phí cơ hội, Rypkema (2006</span><span style="font-size: 12.5pt;">:</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> 13) lưu ý rằng chỉ vì một chủ sở hữu di sản không thể đạt được </span><span style="font-size: 12.5pt;">“lợi nhuận</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> tối đa</span><span style="font-size: 12.5pt;">”</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> trên tài sản của họ, không có nghĩa là họ không thể đạt được </span><span style="font-size: 12.5pt;">khoản “</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">lợi nhuận hợp lý</span><span style="font-size: 12.5pt;">”</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">. Do đó, khó khăn là </span><span style="font-size: 12.5pt;">ở chỗ </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">xác định mức </span><span style="font-size: 12.5pt;">“</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">chi phí</span><span style="font-size: 12.5pt;">”</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> nào có thể </span><span style="font-size: 12.5pt;">thích hợp với một địa điểm </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">di sản</span><span style="font-size: 12.5pt;"> nhất định</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">. Cần phải có hiểu biết tốt hơn về chi phí do các công cụ chính sách khác nhau </span><span style="font-size: 12.5pt;">đòi hỏi</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> trước khi có thể phân tích chi phí-lợi ích chính xác.</span><span style="font-size: 12.5pt;"></span></p><p class="MsoNormal" style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; line-height: normal; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><b><span style="font-size: 12.5pt;">4. </span></b><b><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">Lồng ghép phân tích chi phí - lợi ích vào việc ra quyết định</span></b><span style="font-size: 12.5pt;"></span></p><p class="MsoNormal" style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; line-height: normal; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">Một mục tiêu rõ ràng cho </span><span style="font-size: 12.5pt;">vấn đề k</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">inh tế </span><span style="font-size: 12.5pt;">học d</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">i sản là </span><span style="font-size: 12.5pt;">việc chọn lựa kỹ càng</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> các phương pháp được sử dụng để đo lường chi phí và lợi ích của việc bảo </span><span style="font-size: 12.5pt;">tồn</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> di sản. Đặc biệt, chúng có thể được áp dụng như thế nào đối với các kịch bản chính sách cụ thể và cách </span><span style="font-size: 12.5pt;">thức</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> có thể đáp ứng </span><span style="font-size: 12.5pt;">nhiều yêu</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> cầu </span><span style="font-size: 12.5pt;">khác nhau</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> của các cơ quan trung ương. Một cản trở chính đối với việc áp dụng c</span><span style="font-size: 12.5pt;">ác cách tiếp cận</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> là thiếu các bộ dữ liệu toàn diện và nhất quán về di sản. Trong việc xem xét các phương pháp luận, mục tiêu thứ hai có thể là xác định những dữ liệu nào cần </span><span style="font-size: 12.5pt;">cho việc</span><span style="font-size: 12.5pt;"> <span lang="VI">phân tích chi phí lợi ích của di sản và cách thức thu thập </span></span><span style="font-size: 12.5pt;">các dữ liệu </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">đ</span><span style="font-size: 12.5pt;">ó</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">. Mục tiêu cuối cùng là xác định cách phân tích chi phí lợi ích có thể được lồng ghép vào quá trình ra quyết định. Khi nào </span><span style="font-size: 12.5pt;">thì cần phải sử dụng </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">cách tiếp cận định lượng phù hợp và khi nào </span><span style="font-size: 12.5pt;">thì </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">nên kết hợp với </span><span style="font-size: 12.5pt;">các </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">đánh giá định tính? Vì hầu hết </span><span style="font-size: 12.5pt;">các </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">di sản </span><span style="font-size: 12.5pt;">đều nằm </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">trong phạm vi qu</span><span style="font-size: 12.5pt;">ản lý</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> của </span><span style="font-size: 12.5pt;">các </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">chính quyền địa phương,</span><span style="font-size: 12.5pt;"> nên</span><span style="font-size: 12.5pt;"> </span><span style="font-size: 12.5pt;">cần phải chú ý đặc biệt đến </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">tính khả thi của việc phân tích chi phí - lợi ích ở cấp địa phương. Các kỹ thuật định giá được thảo luận có thể đòi hỏi nhiều nguồn lực hơn là </span><span style="font-size: 12.5pt;">thực tế giải trình </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">cho mỗi quyết định. Một giải pháp được </span><span style="font-size: 12.5pt;">xem xét</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> trong lĩnh vực kinh tế môi trường là <i>chuyển giao lợi ích</i>, theo đó các giá trị của một </span><span style="font-size: 12.5pt;">hàng hóa</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> phi thị trường được </span><span style="font-size: 12.5pt;">“</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">chuyển giao</span><span style="font-size: 12.5pt;">”</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> sang </span><span style="font-size: 12.5pt;">loại </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">hàng hoá khác có cùng </span><span style="font-size: 12.5pt;">các thuộc</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> tính. </span><span style="font-size: 12.5pt;">Các nhà tư vấn kinh tế học môi trường cho </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">rằng phạm vi hạn chế </span><span style="font-size: 12.5pt;">đối với</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> kỹ thuật này trong việc ra quyết định </span><span style="font-size: 12.5pt;">liên quan đến </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">di sản hiện nay là do thiếu các nghiên cứu định giá di sản </span><span style="font-size: 12.5pt;">hiện </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">tồn (</span><span style="font-size: 12.5pt;">Economics for the Environment Consultancy</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">, 2005</span><span style="font-size: 12.5pt;">: 9</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">). Một lần nữa, điều này cho thấy sự cần thiết phải áp dụng thêm các kỹ thuật định giá phi thị trường </span><span style="font-size: 12.5pt;">đối </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">v</span><span style="font-size: 12.5pt;">ới các </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">di sản.</span><span style="font-size: 12.5pt;"></span></p><p class="MsoNormal" style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; line-height: normal; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><b><span style="font-size: 12.5pt;">5. Kết luận</span></b><span style="font-size: 12.5pt;"></span></p><p class="MsoNormal" style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; line-height: normal; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">Phân tích kinh tế về di sản cung cấp một số hiểu biết có giá trị về bảo tồn di sản </span><span style="font-size: 12.5pt;">nói chung</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">. </span><span style="font-size: 12.5pt;">Việc nhận thức </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">về sự thất bại của thị trường </span><span style="font-size: 12.5pt;">đối với lĩnh vực di sản </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">không chỉ </span><span style="font-size: 12.5pt;">đòi hỏi phải</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> tăng thêm sự can thiệp của chính phủ vào việc bảo tồn di sản, mà còn có thể giúp cho việc can thiệp có thể </span><span style="font-size: 12.5pt;">đạt </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">được </span><span style="font-size: 12.5pt;">các</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> mục tiêu tốt</span><span style="font-size: 12.5pt;"> hơn</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">. </span><span style="font-size: 12.5pt;">Đòi hỏi </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">tiếp theo </span><span style="font-size: 12.5pt;">đối với </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">kinh tế </span><span style="font-size: 12.5pt;">học </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">di sản là phát triển các công cụ để hiện</span><span style="font-size: 12.5pt;"> thực hóa</span><span style="font-size: 12.5pt;"> </span><span style="font-size: 12.5pt;">các</span><span style="font-size: 12.5pt;"> </span><span style="font-size: 12.5pt;">nhận thức</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> này. </span><span style="font-size: 12.5pt;">Việc t</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">iến hành phân tích chi phí</span><span style="font-size: 12.5pt;"> – lợi ích</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> của các lựa chọn chính sách để bảo tồn di sản có thể giúp đảm bảo rằng </span><span style="font-size: 12.5pt;">các di sản đạt được </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">lợi ích ròng bằng cách giải quyết các nguyên nhân cụ thể của sự thất bại thị trường</span><span style="font-size: 12.5pt;"> trong lĩnh vực này (</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">Bennett 2000</span><span style="font-size: 12.5pt;">;</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> Mourato & Mazzanti 2002). Điều </span><span style="font-size: 12.5pt;">đó</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> đòi hỏi </span><span style="font-size: 12.5pt;">phải </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">phát triển và áp dụng </span><span style="font-size: 12.5pt;">thêm </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">các kỹ thuật định giá </span><span style="font-size: 12.5pt;">phi</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> thị trường, cũng như thông tin tốt hơn </span><span style="font-size: 12.5pt;">liên quan đến các</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> chi phí di sản, </span><span style="font-size: 12.5pt;">kể cả</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> đối với khu vực tư nhân. </span><span style="font-size: 12.5pt;">Việc đ</span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">ánh giá toàn diện về chi phí và lợi ích của di sản có thể góp phần </span><span style="font-size: 12.5pt;">làm cho </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">hệ thống bảo tồn di sản </span><span style="font-size: 12.5pt;">trở nên </span><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;">hiệu quả hơn.</span><span style="font-size: 12.5pt;"></span></p><p class="MsoNormal" style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; line-height: normal; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><span style="font-size: 12.5pt;">________________________________________</span><span style="font-size: 12.5pt;"></span></p><p class="MsoNormal" style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; line-height: normal; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><b><span style="font-size: 12.5pt;">Nguồn: </span></b><span style="font-size: 12.5pt;">Hà Hữu Nga (2017). <i>Khái lược về Kinh tế học Di sản</i>,<b> </b>Tạp chí <i>Văn hóa Nghệ An</i>, số 354 (10/12/2017), tr.32-37.</span></p><p class="MsoNormal" style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; line-height: normal; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><b><span style="font-size: 12.5pt;">Tài liệu tham khảo</span></b><span style="font-size: 12.5pt;"></span></p><p class="MsoNormal" style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; line-height: normal; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><span style="font-size: 12.5pt;">Bennett, J. (2001). <i>Natural Heritage Valuation Methods: Applications to Cultural Heritage’</i> in <i>Heritage Economics: Challenges for Heritage Conservation and Sustainable Development in the 21st Century</i>, Australian Heritage Commission, Australia.</span></p><p class="MsoNormal" style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; line-height: normal; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><span style="font-size: 12.5pt;">Davidson J.D., (1973). <i>Forecasting traffic on STOL</i>. Operations Research Quarterly 24: 561-9.</span></p><p class="MsoNormal" style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; line-height: normal; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><span style="font-size: 12.5pt;">Driml, S. (2002). <i>Travel Cost Analysis of Recreation Value in the Wet Tropics World Heritage Area</i>, In <i>Economic Analysis and Policy</i>, 32(2), pp. 11-26.</span></p><p class="MsoNormal" style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; line-height: normal; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><span style="font-size: 12.5pt;">Economics for the Environment Consultancy (2005). <i>Valuation of the Historic Environment – the scope for using results of valuation studies in the appraisal and assessment of heritage-related projects and programmes, </i>Report to English Heritage, the Heritage Lottery Fund, the Department for Culture, Media and Sport and the Department for Transport, United Kingdom. <br />Green, Paul E and V. Srinivasan (1978).<i> Conjoint Analysis in Consumer Research: Issues and Outlook</i><b>. </b>Journal of Consumer Research, 1978, vol. 5, issue 2, pages 103-23. <br />Keynes, John Maynard (1923). <i>A</i></span><i><span lang="VI" style="font-size: 12.5pt;"> Tract on Money In Reformation</span></i><span style="font-size: 12.5pt;">. MacMillan and Co., Limited St Martins’ Street, London 1924, pp.80-82.</span></p><p class="MsoNormal" style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; line-height: normal; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><span style="font-size: 12.5pt;">Louviere, J., Meyer, R., Stetzer, F., and Beavers, L. (1973). <i>Theory, methodology and findings in mode choice behaviour</i>, Worling Paper No 11, The Institute of Urban and Regional Research, University of Iowa.</span></p><p class="MsoNormal" style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; line-height: normal; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><span style="font-size: 12.5pt;">Louviere, J. & Hensher, D. (1983). <i>Using discrete choice models with experimental design data to forecast consumer demand for a unique cultural event</i>, Journal of Consumer Research, 10.</span></p><p class="MsoNormal" style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; line-height: normal; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><span style="font-size: 12.5pt;">Mourato, S. & Mazzanti, M. (2002). <i>Economic Valuation of Cultural Heritage: Evidence and Prospects</i>. In <i>Assessing the Values of Cultural Heritage</i>, The Getty Conservation Institute, Los Angeles.</span></p><p class="MsoNormal" style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; line-height: normal; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><span style="font-size: 12.5pt;">Navrud, S. & Ready, R. eds., (2002). <i>Valuing Cultural Heritage: Applying Environmental Valuation Techniques to Historic Buildings, Monuments and Artefacts</i>, Edward Elgar, United Kingdom.</span></p><p class="MsoNormal" style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; line-height: normal; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><span style="font-size: 12.5pt;">Pagiola, S. (1996). <i>Economic Analysis of Investments in Cultural Heritage: Insights from Environmental Economics</i>, World Bank Staff Paper, Washington DC.</span></p><p class="MsoNormal" style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; line-height: normal; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><span style="font-size: 12.5pt;">Pereira Roders, A (2010). <i>Revealing the level of tension between cultural heritage and development in World Heritage cities – part 1</i>”, Proceedings of the IV International Congress on cultural heritage and development co-operation: <i>Cultural Heritage in the new scenarios of progress</i>. Seville: Fundación de las Tres Culturas, pp. 343-351.</span></p><p class="MsoNormal" style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; line-height: normal; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><span style="font-size: 12.5pt;">Pereira Roders, A. and Van Oers, R. (2012). <i>Editorial: guidance on heritage impact assessments: learning from its application on World Heritage site management</i>. Journal of Cultural Heritage Management and Sustainable Development, 2(2):1, pp. 104-114.</span></p><p class="MsoNormal" style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; line-height: normal; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><span style="font-size: 12.5pt;">Productivity Commission (2006). <i>Conservation of Australia’s Historic Heritage Places</i>, Report No. 37, Canberra.</span></p><p class="MsoNormal" style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; line-height: normal; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><span style="font-size: 12.5pt;">Rypkema, Donovan (2006). <i>Submission to the Draft Report of the Productivity Commission Inquiry into the Conservation of Australia’s Historic Heritage Places</i>, Submission<i> </i>DR233, Canberra.</span></p><p class="MsoNormal" style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; line-height: normal; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><span style="font-size: 12.5pt;">Rypkema, Donovan (2009). <i>The Economics of Heritage</i>, http://www.unescobkk.org/. </span></p><p class="MsoNormal" style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; line-height: normal; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><span style="font-size: 12.5pt;">Samuelson, P. (1938).<i> A Note on the Pure Theory of Consumers' Behaviour. In Economica, 5 (17): 61–71.</i> <br />Sheldon, R. and Steer, J.K. (1982). <i>The use of conjoint analysis in transport research</i>. Paper presented to the PTRC Summer Annual Conference, London, September, 1982.</span></p><p class="MsoNormal" style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; line-height: normal; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><span style="font-size: 12.5pt;">Steer J. K. and L. Willumsen (1981). <i>An Investigation of Passenger Preference Structures</i>. Planning and Transportation Research and Computation Summer Annual Meeting.</span></p><p class="MsoNormal" style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; line-height: normal; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><span style="font-size: 12.5pt;">Throsby, T. (1997). <i>Seven Questions in the Economics of Cultural Heritage</i>. In Hutter, M. and Rizzo, I. (eds) <i>Economic Perspectives on Cultural Heritage</i>, MacMillan Press, London.</span></p><p class="MsoNormal" style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; line-height: normal; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><span style="font-size: 12.5pt;">Turner, M., Pereira Roders, A. & Patry, M. (2012). <i>Revealing the level of tension between cultural heritage and development in World Heritage cities – part 2</i>. In <i>Measuring Heritage Conservation Performance</i>, (pp. 124-133). Olinda and Rome: CECI and ICCROM.</span></p><p class="MsoNormal" style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px; line-height: normal; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><span style="color: black; font-size: 12.5pt;">Wong,<i> </i>Stanley (1978). <i>The Foundations of Paul Samuelson’s Revealed Preference Theory</i>, Routledge & Kegan.</span><span style="font-size: 12.5pt;"></span></p><p class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0in; text-align: justify;"><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 12.5pt;">Nguồn: </span><span style="font-size: 16.6667px; text-align: left;"><span style="color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif;">http://kattigara-echo.blogspot.com/2021/02/khai-luoc-ve-kinh-te-hoc-di-san.html</span></span></p></div>DzungLamhttp://www.blogger.com/profile/01414406999605045030noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6191728376005293127.post-90417554431217518552020-09-07T18:37:00.000-07:002020-09-07T18:37:04.655-07:00Khảo cổ học là gì và đào tạo khảo cổ học ở Trường đại học KHXH&NV, ĐHQG Hà Nội<h1 style="text-align: left;"> <b>KHẢO CỔ HỌC</b></h1><div><br /></div><div> GS.TS. Lâm Thị Mỹ Dung<br /><p> </p><p align="center" class="MsoNormal" style="line-height: 115%; text-align: center;"><span style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-style: italic; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">ĐỊNH
NGHĨA VÀ LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN<o:p></o:p></span></p>
<p align="center" class="MsoNormal" style="line-height: 115%; text-align: center;"><span style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-style: italic; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 115%; text-align: justify;"><span style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-style: italic; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><span> <span> </span></span>Khảo
cổ học</span><span style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="background: white; color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">là khoa học về thời kỳ cổ xưa theo nghĩa các nhà
khảo cổ học điều tra, tái hiện và diễn giải </span><span style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; letter-spacing: -.1pt; line-height: 115%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">nguồn gốc, sự phát triển, hành
vi và xã hội của con người trong quá khứ dựa trên các dấu tích vật chất và đặc
điểm thể lý của con người </span><span style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">để lại trong lòng đất, trên mặt đất, và dưới nước. <span style="mso-spacerun: yes;"> </span><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 115%; text-align: justify;"><span style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-tab-count: 1;"> <span> <span> </span></span></span><span style="letter-spacing: -.1pt;">Khảo cổ học </span></span><span style="background: white; color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">có ba mục tiêu chính, đó là xác lập niên đại của
hiện vật và di tích khảo cổ, phục dựng lối sống của con người trong quá khứ từ
di tích cụ thể đến môi trường sống, và diễn giải xã hội con người trong quá khứ
theo các chiều cạnh thời gian, không gian và văn hóa (Hán Văn Khẩn (cb)
2008:54).<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 115%; text-align: justify;"><span style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-tab-count: 1;"> <span> <span> </span></span></span>Khảo cổ học đã manh nha từ<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> </i>lâu
trong lịch sử thông qua những ham muốn sở hữu những vật kỳ thú và tò mò về quá
khứ đến những sưu tập cổ vật. Tuy vậy, những cuộc khai quật khảo cổ học đầu
tiên chỉ bắt đầu vào thế kỷ XVIII và đến giữa thế kỷ XIX thì khảo cổ học hiện
đại ra đời. Các nhà khảo cổ học lúc đó đã xác định những nguyên lý cơ bản của
khai quật khảo cổ học dựa trên các nguyên lý sau:<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoListParagraphCxSpFirst" style="background: white; line-height: 115%; margin-left: 46.1pt; mso-add-space: auto; mso-list: l0 level1 lfo1; text-align: justify; text-indent: -.25in;"><!--[if !supportLists]--><span style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-fareast-font-family: "Segoe UI";"><span style="mso-list: Ignore;">-<span style="font: 7.0pt "Times New Roman";">
</span></span></span><!--[endif]--><span style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Nguyên lý chồng xếp của sự hình thành tầng đất địa chất: Sự hình
thành các lớp trầm tích văn hóa trong quá khứ cũng theo nguyên lý này và như vậy
cần tiến hành khai quật theo trật tự hình thành từ trên xuống dưới các tầng đất
chứa dấu vết hoạt động của con người để thiết lập quá trình thành tạo tầng văn
hóa từ dưới lên trên tức từ sớm đến muộn.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="background: white; line-height: 115%; margin-left: 46.1pt; mso-add-space: auto; mso-list: l0 level1 lfo1; text-align: justify; text-indent: -.25in;"><!--[if !supportLists]--><span style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-fareast-font-family: "Segoe UI";"><span style="mso-list: Ignore;">-<span style="font: 7.0pt "Times New Roman";">
</span></span></span><!--[endif]--><span style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Nguyên lý về tính cổ xưa của loài người (phản ứng lại quan điểm
của Kinh Thánh về nguồn gốc con người).<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="background: white; line-height: 115%; margin-left: 46.1pt; mso-add-space: auto; mso-list: l0 level1 lfo1; text-align: justify; text-indent: -.25in;"><!--[if !supportLists]--><span style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-fareast-font-family: "Segoe UI";"><span style="mso-list: Ignore;">-<span style="font: 7.0pt "Times New Roman";">
</span></span></span><!--[endif]--><span style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Nguyên lý dựa quan điểm tiến hóa sinh học: đề cao khả năng thích
nghi của con người và tiến hóa văn hóa theo nghĩa phân chia văn hóa thành ba
thời đại phát triển từ thấp lên cao: thời đại đồ đá, thời đại đồ đồng và thời
đại đồ sắt<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoListParagraphCxSpLast" style="background: white; line-height: 115%; margin-left: 46.1pt; mso-add-space: auto; mso-list: l0 level1 lfo1; text-align: justify; text-indent: -.25in;"><!--[if !supportLists]--><span style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-fareast-font-family: "Segoe UI";"><span style="mso-list: Ignore;">-<span style="font: 7.0pt "Times New Roman";">
</span></span></span><!--[endif]--><span style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Nguyên lý kết hợp tài liệu dân tộc học về lối sống của các cư dân
cổ với các phát hiện của các khoa học tự nhiên và sử dụng các kỹ thuật tiên
tiến đặc biệt là các phương pháp lý hóa phân tích niên đại tuyệt đối.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="line-height: 115%; text-align: justify;"><span style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-tab-count: 1;"> <span> </span><span> </span></span>Từ những năm 1960, nhà khảo cổ học người Mỹ là Lewis Binford
(1931-2011) bắt đầu phát triển hướng nghiên cứu mới cho nhân học khảo cổ, được
gọi là khảo cổ học mới, và khác biệt so với cách nghiên cứu khảo cổ học truyền
thống (khảo cổ học giai đoạn trước đó) ở một số điểm. Thứ nhất, trong khi khảo
cổ học </span><span lang="IT" style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: IT;">truyền thống
thiên về giải thích lịch sử thì khảo cổ học mới không chỉ giải thích lịch sử mà
còn nghiên cứu quá trình văn hóa và sự thay đổi về kinh tế, xã hội, và tái hiện
tổ chức xã hội và hệ tư tưởng. Thứ hai, khi khảo cổ học truyền thống nặng về mô
tả và tái hiện ảnh hưởng văn hóa này đối với văn hóa khác, sự kế thừa văn hóa từ
sớm đến muộn theo những phương pháp quy nạp và diễn giải lịch sử thì khảo cổ học
mới phân tích và lý giải văn hóa như một hệ thống nhỏ trong một hệ thống lớn,
và chú ý đến các yếu tố xã hội, tư tưởng, thương mại, nhân khẩu … chứ không chỉ
là chỉ phân loại hình học các hiện vật như khảo cổ học truyền thống thường làm.
Tuy nhiên, hai trường phái truyền thống và mới trong khảo cổ học ở Mỹ không
thay thế nhau mà bổ sung cho nhau. Bởi lẽ, cả hai trường phái này đều cố gắng sử
dụng tri thức khoa học hiện đại và phương pháp luận tiên tiến để xử lý và phân
tích dữ liệu nhằm tái hiện quá khứ nhân loại ở mọi chiều kích. Theo cách đó, khảo
cổ mang tính liên ngành cao, và là ngành khoa học XHNV ứng dụng nhiều nhất các thành
tựu khoa học tự nhiên và kỹ thuật để tạo ra các công trình khảo cổ học có giá
trị (Lâm Thị Mỹ Dung 2012: 231-251).<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="line-height: 115%; text-align: justify;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span lang="IT" style="background: white; color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: IT;"><span style="mso-tab-count: 1;"> <span> </span><span> </span></span></span></i><span lang="IT" style="background: white; color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: IT;">Tuy nhiên,<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> </i></span><span lang="IT" style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: IT;">khảo cổ học ở Liên bang Xô-viết và các quốc gia xã hội chủ
nghĩa có một số điểm khác biệt với khảo cổ học ở Mỹ và các quốc gia phương Tây
tư bản. Bởi lẽ, trong nền khảo cổ học Xô-viết, quan điểm lý luận của chủ nghĩa
Mác-Lênin với hạt nhân tư tưởng của tiến hóa luận duy vật lịch sử đã chi phối
toàn bộ các hoạt động nghiên cứu và giảng dạy khảo cổ học. Trong lịch sử khảo cổ
học Xô-viết, một số nhà khảo cổ học tiêu biểu như V.A.Gorodtsov, Leo Klejn,
Nicolai Marr, Sergey A.Semonov… đã có ảnh hưởng lớn đến nền khảo cổ học thế giới.</span><a href="file:///E:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH/Viet%20bai%20NCKH%202020/S%C3%A1ch%20gi%E1%BB%9Bi%20thi%E1%BB%87u%20ng%C3%A0nh%20Nh%C3%A2n%20h%E1%BB%8Dc/Khao%20co%20hoc%20s%E1%BB%ADa%208.9.2020.docx#_ftn1" name="_ftnref1" style="mso-footnote-id: ftn1;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 150%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US; mso-fareast-theme-font: minor-latin;">[1]</span></span><!--[endif]--></span></span></span></a><span lang="IT" style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: IT;"> Tất nhiên trong những thập kỷ đầu của thế kỷ
21 này ranh giới giữa KCH phương Tây/Mỹ với KCH XHCN càng ngày bị xóa nhòa và sự
ảnh hưởng qua lại ngày càng lớn. Tính chất liên ngành của KCH hiện đại và ứng dụng
công nghệ tiên tiến, kỹ thuật không xâm lấn, thuật toán... đã làm cho các trường
phái KCH theo hệ thống chính trị hay khu vực địa lý xích lại gần nhau và gặp
nhau ở nhiều phương diện.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 115%; text-align: justify;"><span lang="IT" style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: IT;"><span> </span><span> </span>Khảo cổ học thường được phân chia theo các chủ
đề nghiên cứu hay theo các tiếp cận lý thuyết. Phân chia theo chủ đề nghiên cứu
tạo nên các chuyên ngành như Khảo cổ học môi trường, Khảo cổ học dân tộc học,
Khảo cổ học dưới nước, Khảo cổ học nông nghiệp, Khảo cổ học đô thị, Khảo cổ học
pháp y, Khảo cổ học di sản, Khảo cổ học cộng đồng ...<span style="background: white;"> (Colin Renfrew và Paul Bahn 2016:12) (hình 1). Phân chia theo cách tiếp
cận lý thuyết làm hình thành những tên gọi quen thuộc như Khảo cổ học thực dân,
Khảo cổ học hậu thực dân, Khảo cổ học Tây Âu, Khảo cổ học Bắc Mỹ, Khảo cổ học Mác-xít,...
(Lâm Thị Mỹ Dung 2019: 134-148). <o:p></o:p></span></span></p><p class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 115%; text-align: justify;"><span lang="IT" style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: IT;"></span></p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhtLU7_NrnhjJhTXqkmcopE-Wz9mr0uYWG_RUdCuUWRoviNvcdsnMYus4ixZPtgxQnCU1ZNQRFoPXlPndd3y4gYbysD9JNDDz_yEZ46MtEhv2NetOZ_C2xc_Vin3Shw2zs826FwImc7Szk/s2048/1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1536" data-original-width="2048" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhtLU7_NrnhjJhTXqkmcopE-Wz9mr0uYWG_RUdCuUWRoviNvcdsnMYus4ixZPtgxQnCU1ZNQRFoPXlPndd3y4gYbysD9JNDDz_yEZ46MtEhv2NetOZ_C2xc_Vin3Shw2zs826FwImc7Szk/s320/1.jpg" width="320" /></a></div><p></p><p align="center" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 115%; text-align: center;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span lang="IT" style="background: white; color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: IT;">Hình 1. Hình ảnh từ trưng
bày Khảo cổ học Cộng đồng di tích Vườn Chuối <o:p></o:p></span></i></p>
<p class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 115%; text-align: justify;"><span lang="IT" style="background: white; color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: IT;"><span> </span><span> </span>Sự phân chia hay kết hợp các
phân ngành khảo cổ học liên tục có những thay đổi hợp thời với những tiến bộ và
đánh giá lại trong nghiên cứu khảo cổ học, ví dụ những năm gần đây khi ứng dụng
các công nghệ thông tin trong khảo cổ học, đặc biệt là trong bảo vệ, bảo tồn,
phục dựng cũng như sử dụng di sản khảo cổ học với các kỹ thuật </span><span style="background: white; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">thực tế ảo 3D, thực tế ảo tăng cường, chụp chuyển động, viễn
thám, quét laser, hệ thống thông tin địa lý dựa trên hệ thống định vị toàn cầu
(GPS)…đã thúc đẩy sự hình thành của Khảo cổ học điện toán (Computational
archaeology) (hình 2)</span><span style="background: white; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;"> .<o:p></o:p></span></p><p class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 115%; text-align: justify;"></p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgUJp_Z-uNWB5xQGeXid7-RSh9pWWAEjYRCdeiTBcoTOUrXMvw_uyCjOH62x0AH20f-J2VsUqm8BRebH-rKtXj2hwYHCSg19RbNC6QQDmxsf9yny6_0QkoTvNjwZkCg3jlJ3HxR7Eo3xw4/s459/1a.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="358" data-original-width="459" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgUJp_Z-uNWB5xQGeXid7-RSh9pWWAEjYRCdeiTBcoTOUrXMvw_uyCjOH62x0AH20f-J2VsUqm8BRebH-rKtXj2hwYHCSg19RbNC6QQDmxsf9yny6_0QkoTvNjwZkCg3jlJ3HxR7Eo3xw4/s320/1a.jpg" width="320" /></a></div><span style="background: white; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;"><br /></span><p></p>
<p align="center" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 115%; text-align: center;"><span style="background: white; font-size: 16.0pt; line-height: 115%; mso-no-proof: yes;"><v:shape id="Picture_x0020_6" o:spid="_x0000_i1032" style="height: 268.5pt; mso-wrap-style: square; visibility: visible; width: 344.5pt;" type="#_x0000_t75">
<v:imagedata o:title="" src="file:///C:/Users/HP/AppData/Local/Temp/msohtmlclip1/01/clip_image002.jpg">
</v:imagedata></v:shape></span><span style="background: white; font-size: 16.0pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></p>
<p align="center" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 115%; text-align: center;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="background: white; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;"><span> </span><span> </span><span> </span>Hình
2. Áp dụng công nghệ thực tế ảo tăng cường (AR) trong bảo tồn và phục dựng di sản
KCH (</span></i><a href="https://www.arkeotekno.com/pg_305_application-of-augmented-reality-technologies-in-archaeology">https://www.arkeotekno.com/pg_305_application-of-augmented-reality-technologies-in-archaeology</a>)<i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="background: white; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></i></p>
<p class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 115%; text-align: justify;"><span lang="IT" style="background: white; color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: IT;"><o:p> </o:p></span><i><span lang="IT" style="font-family: "Segoe UI", sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 115%;"> Khảo cổ học thuộc ngành học
nào là câu hỏi</span></i><span lang="IT" style="font-family: "Segoe UI", sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 115%;"> luôn khó để trả lời dứt khoát vì còn tùy
thuộc vào từng truyền thống quốc gia. Trong truyền thống Nhân học bốn phân ngành
ở Bắc Mỹ, Úc và một số quốc gia khác, với tư cách là một phân ngành nghiên cứu
con người, khảo cổ học được xếp vào Nhân học có mục tiêu nghiên cứu, diễn giải
văn hóa vật thể và phi vật thể của quá khứ bằng những lý luận và phương pháp
luận nhân học. Tuy nhiên, ở Liên bang Xô-viết và các nước thuộc hệ thống xã hội
chủ nghĩa trước đây, khảo cổ học được coi là một khoa học nghiên cứu quá khứ,
do đó khảo cổ học gắn với khoa học lịch sử và được coi là một trong các chuyên
ngành của khoa học lịch sử. Có một quan điểm khác được khẳng định bởi vị giáo
sư đầu ngành khảo cổ học Việt Nam thời kỳ hiện đại là Hà Văn Tấn (1937-2019).
Ông cho rằng khảo cổ học là khảo cổ học, tức khảo cổ học là chính nó mà không
thuộc một khoa học nào khác (Hà Văn Tấn 1996).</span></p>
<p class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 115%; text-align: justify;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span lang="IT" style="background: white; color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: IT;"><span> </span><span> <span> </span> </span>Một số hiểu lầm thường gặp về khoa học khảo cổ</span></i><span lang="IT" style="background: white; color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: IT;">. Khảo cổ học không phải là
Cổ sinh vật học nghiên cứu những sinh vật đã tuyệt diệt hay những sinh vật từng
sống trong thời cổ đại và tiến hóa đến ngày nay như khủng long, voi ma mút… Khảo
cổ học không phải là đi đào trộm mộ cổ, các di tích cổ … để tìm kiếm cổ vật với
mục đích buôn bán, trao đổi. Khảo cổ học cũng không phải đi kiếm tìm kho báu,
càng không hướng tới những thứ siêu linh, giải mã lời nguyền và ma thuật… như
nhiều phim ảnh và truyện trinh thám thường mô tả, v.v.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="line-height: 115%; text-align: justify;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span lang="IT" style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: IT;"><span style="mso-tab-count: 1;"> <span> </span><span> </span><span> <span> </span> </span></span></span></i><span style="background-color: white; font-family: "Segoe UI", sans-serif; font-size: 12pt; text-align: center;">QUY TRÌNH VÀ PHƯƠNG PHÁP LUẬN
NGHIÊN CỨU KHẢO CỔ HỌC</span></p>
<p class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 115%; text-align: justify;"><span lang="IT" style="background: white; color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: IT;"><span style="mso-tab-count: 1;"> <span> </span><span> </span><span> </span></span></span><span lang="IT" style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: IT; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Quy trình nghiên cứu khảo cổ học thường gồm
hai công đoạn chính diễn ra ở ngoài trời và trong phòng. Thứ nhất, những hoạt
động ngoài trời gồm điều tra và khai quật. Khai quật khảo cổ học có vai trò
trung tâm trong việc thu thập dữ liệu về đời sống của con người ở một thời kỳ
cụ thể trong quá khứ và những biến đổi qua thời gian trong sự tương tác trong
xã hội con người với nhau và giữa con người với tự nhiên. Để thấy được mối quan
hệ theo chiều thời gian (lịch đại), hoạt động khai quật khảo cổ học được tiến hành
theo các lớp đào từ trên xuống dưới dựa vào nguyên tắc <b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">địa tầng</i></b>, càng ở dưới sâu
thì di tích và di vật càng có tuổi sớm hơn. Ví dụ, tại những hố khai quật địa
điểm Hoàng Thành Thăng Long, áp dụng đào theo diễn biến các tầng đất chứa dấu
tích của người xưa, các nhà khảo cổ học Việt Nam đã nhận diện được những giai
đoạn hình thành và phát triển từ thời kỳ Đại La đến thời Nguyễn và từ đó liên
kết với những sử liệu thành văn để hình dung diện mạo kinh thành Thăng Long qua
các triều đại trong lịch sử Việt Nam. Một ví dụ khác là phức hợp di tích Vườn
Chuối ở huyện Hoài Đức, Hà Nội, các nhà khảo cổ học đã khai quật và bóc lớp văn
hóa theo màu sắc và cấu trúc, từ đó phác họa được quá trình cư dân cổ thời Tiền
Đông Sơn và Đông Sơn đã kế thừa và mở rộng không gian sống theo xu thế lấn dần
xuống những vùng đất thấp như thế nào.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 115%; text-align: justify;"><span lang="IT" style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: IT; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-tab-count: 1;"> <span> </span><span> </span><span> </span></span>Để tìm hiểu những diễn biến đời sống quá khứ
theo chiều không gian (đồng đại), các hoạt động khai quật được thực hiện với
mục đích nhận diện <b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">bối cảnh</i></b> của di tích và di vật tìm được. Khai quật bóc từng lớp
đất giống như lật đọc từng trang sách. Nhưng khác với đọc sách, người ta có thể
đọc lại trang vừa đọc, còn khai quật khảo cổ học thì không. Khai quật đến đâu,
dấu tích hoạt động của người xưa bị phá đến đấy (</span><span lang="IT" style="font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: IT;">Jim Grant, Sam Gorin and Neil Fleming 2008</span><span lang="IT" style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: IT; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">:25).
Do vậy, khai quật khảo cổ học phải được tiến hành một cách khoa học, cẩn trọng
theo các nguyên tắc chuyên môn chặt chẽ (Hán Văn Khẩn (cb) 2008: 44-51) dưới sự
hướng dẫn của các nhà khảo cổ học chuyên nghiệp và được Bộ Văn hóa Thể thao và
Du lịch cấp phép và sự đồng ý của địa phương. Những kết quả khai quật sau quá
trình xử lý phải được bàn giao cho các Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch và bảo
tàng tỉnh, nơi có di tích phục vụ công tác nghiên cứu và trưng bày và phát huy
giá trị văn hóa, lịch sử... Xu hướng hiện nay là khai quật khảo cổ học bền vững
để giữ lại cho thế hệ mai sau và gia tăng ứng dụng kỹ thuật không xâm hại đối
với những phức hợp di tích có diện tích rộng thuộc nhiều thời kỳ. <span style="mso-tab-count: 1;"> </span><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 115%; text-align: justify;"><span lang="IT" style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: IT; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><span> </span><span> </span><span> </span>Thứ
hai là các nghiên cứu trong phòng. Công đoạn này còn được gọi là quy trình hay
giai đoạn hậu khai quật. Đây là công đoạn chỉnh lý, phân loại, đánh giá và phân
tích dữ liệu khảo cổ học bằng các phương pháp chuyên ngành của khảo cổ học kết
hợp với các phương pháp liên ngành và kỹ thuật khác. </span><span lang="IT" style="background: white; color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: IT;">Như vậy, quá trình tìm tòi
hiện vật tại hiện trường và khát vọng khám phá đầy trí tuệ khoa học trong phòng
thí nghiệm để phân tích và diễn giải hiện vật gắn kết với nhau, quan trọng như
nhau. Một nhà khảo cổ học danh tiếng của Việt Nam là giáo sư Trần Quốc Vượng
(1934-2005) đã gói quy trình này vào năm chữ Đ trong tiếng Việt (Đọc – Đi – Đào
- Đau đáu - Đầu) để giải quyết những vấn đề bắt đầu bằng năm chữ W và một chữ H
trong tiếng Anh (What, When, Who, Where, Why và How?). <o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="line-height: 115%; text-align: justify;"><span lang="IT" style="background: white; color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: IT;"><span> </span><span> </span><span> </span>Về mặt phương pháp luận, v</span><span lang="IT" style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; letter-spacing: -.1pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: IT; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">ới đối tượng </span><span lang="IT" style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: IT; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">nghiên cứu là quá khứ của
nhân loại, các nhà khảo cổ học thu thập và diễn giải tài liệu khảo cổ học. Kết
hợp hai công đoạn ở ngoài hiện trường và trong phòng, thông qua sử dụng nhiều
kỹ thuật, máy móc và phần mềm máy tính phù hợp, các nhà khảo cổ học <span style="letter-spacing: -.1pt;">không chỉ thu thập được </span>các dữ liệu vật
chất, vật thật như công cụ, dụng cụ, di tích nhà ở, mộ táng, tượng đài, công
trình tôn giáo…, mà còn là sử liệu từ nhiều nguồn tài liệu khác và dữ liệu môi
trường để tái hiện lại các xã hội hay các hiện tượng trong quá khứ.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span></span><span lang="IT" style="background: white; color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: IT;">Trong thực tế, các kỹ thuật thu thập, phân tích và diễn
giải dữ liệu của mỗi loại hình khảo cổ học khá đa dạng, từ những kỹ thuật đơn
giản như dùng bay và chổi quét từng hạt bụi ở hố khai quật cho đến các phương
tiện hiện đại như bay máy bay trên trời dùng kỹ thuật LIDAR siêu âm mặt đất
đánh dấu tàn tích đô thị, đền đài ẩn sâu dưới lòng đất, sử dụng thiết bị bay
không người lái (drone) xác định phạm vi di tích, nhận diện các dấu tích còn lại
cũng như mức độ biến đổi bề mặt (hình 3). Các nhà khảo cổ học cũng tỉ mẩn phân
loại những mảnh gốm thu được trong khai quật, phân tích chút cặn còn lại trong
nồi gốm để biết người xưa ăn gì và chế biến thức ăn thế nào, sử dụng kỹ thuật X
quang soi chụp di vật, di thể người, động vật... đến sử dụng trí tuệ nhân tạo
trong phân tích dữ liệu… <o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="line-height: 115%; text-align: justify;"><span lang="IT" style="background: white; color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: IT;"><span> </span><span> </span><span> </span>Từ cuối thế kỷ XX, với sự ra
đời của công nghệ máy tính, công nghệ viễn thám, lưu trữ dữ liệu số, thực tế ảo,
mô phỏng máy tính, máy ảnh kỹ thuật số và sử dụng nhiều hơn các ngành khoa học
cơ bản bao gồm từ phân tích DNA... đến phân tích đồng vị hóa học của các chất
liệu hữu cơ và vô cơ, và những kết quả nghiên cứu mới nhất trong lĩnh vực biến
đổi khí hậu, thảm họa môi trường, dịch bệnh... đã giúp các nhà khảo cổ học nhận
diện chính xác hơn nguyên nhân của sự hình thành và biến mất của các nền văn
hóa khảo cổ, của những đợt di dân và lan truyền văn hóa, ngôn ngữ... (Bellwood
Peter 2005). Việc sử dụng các đồng vị phóng xạ khác nhau cho phép các nhà khảo
cổ học xác định niên đại của các mẫu vật có nguồn gốc sinh học và địa chất với
độ chính xác cao. Tuy nhiên, phương pháp xác định niên đại đồng vị phóng xạ có
thể không thích hợp cho những trường hợp từ sau những năm 1940, khi bom hạt
nhân, lò phản ứng hạt nhân và các vụ thử hạt nhân ngoài trời gây ra nhiều thay
đổi trong khí quyển, mẫu vật từ bất cứ vật gì chết sau thời điểm đó sẽ khó được
xác định niên đại chính xác (</span><span lang="IT" style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: IT;">Marshall Brain<span class="MsoFootnoteReference"><span style="background: white;"> </span></span><span style="background: white;">2020). Có thể nói, các nhà
khảo cổ học đã khai thác tối đa những tiến bộ của các khoa học tự nhiên, sinh học,
môi trường học… để triển khai nghiên cứu khảo cổ học.<o:p></o:p></span></span></p>
<p class="MsoNormal" style="line-height: 115%; text-align: justify;"><span lang="IT" style="background: white; color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: IT;"><o:p> </o:p></span></p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgI78r4LHTajCkE9RYi1gqsfwo2Qax9Z1OoyEXPiR-Wm46Qqs2b9hnEGn2DU94s5nT-TwMp8VqYXliRh54ucSN1xJ0soQf28mBKB4bfym483c6GfTE-h7FeB2QL2mLDICLL7YLt4TXYBkI/s2047/1b.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1364" data-original-width="2047" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgI78r4LHTajCkE9RYi1gqsfwo2Qax9Z1OoyEXPiR-Wm46Qqs2b9hnEGn2DU94s5nT-TwMp8VqYXliRh54ucSN1xJ0soQf28mBKB4bfym483c6GfTE-h7FeB2QL2mLDICLL7YLt4TXYBkI/s320/1b.jpg" width="320" /></a></div><br /><p></p>
<p align="center" class="MsoNormal" style="line-height: 115%; text-align: center;"><span style="background: white; color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-no-proof: yes;"><v:shape alt="118599985_779666662785010_5176460376434673908_n" id="Picture_x0020_2" o:spid="_x0000_i1031" style="height: 311pt; mso-wrap-style: square; visibility: visible; width: 466.5pt;" type="#_x0000_t75">
<v:imagedata o:title="118599985_779666662785010_5176460376434673908_n" src="file:///C:/Users/HP/AppData/Local/Temp/msohtmlclip1/01/clip_image003.jpg">
</v:imagedata></v:shape></span><span lang="IT" style="background: white; color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: IT;"><o:p></o:p></span></p>
<p align="center" class="MsoNormal" style="line-height: 115%; text-align: center;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span lang="IT" style="background: white; color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: IT;">Hình 3. Sử dụng drone khảo sát mức độ biến đổi của di
tích Thành Dền, Mê Linh, Hà Nội. Ảnh: Lâm Thị Mỹ Dung và cộng sự.<o:p></o:p></span></i></p>
<p class="MsoNormal" style="line-height: 115%; text-align: justify;"><span lang="IT" style="background: white; color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: IT;"><span style="mso-tab-count: 1;"> </span></span><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span lang="IT" style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: IT;"><o:p></o:p></span></b></p>
<p align="center" class="MsoNormal" style="line-height: 115%; text-align: center;"><span lang="IT" style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: IT;">KHẢO CỔ HỌC VIỆT NAM: NGHIÊN CỨU, ỨNG DỤNG VÀ
ĐÀO TẠO<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="line-height: 115%; text-align: justify;"><span lang="IT" style="background: white; color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: IT;"><span style="mso-tab-count: 1;"> <span> </span><span> </span><span> </span></span>Ở Việt Nam, khoa học khảo cổ được hình thành từ thời Pháp thuộc với
ảnh hưởng mạnh của trường phái khảo cổ học lịch sử - văn hóa vốn bị chi phối mạnh
bởi truyền bá luận và tiến hóa luận đơn tuyến. Trong giai đoạn này, một số cơ
quan thực hiện nghiên cứu khảo cổ học gồm Viện Viễn Đông Bác cổ Pháp, Bảo tàng
Luis Finot ở Hà Nội (Bảo tàng Lịch sử Quốc gia hiện nay) đã phát hiện một số nền
văn hóa khảo cổ ở Việt Nam. <o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="line-height: 115%; text-align: justify;"><span lang="IT" style="background: white; color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: IT;"><span style="mso-tab-count: 1;"> <span> </span><span> </span><span> </span> </span>Từ sau năm 1954, </span><span lang="IT" style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: IT;">khảo cổ học Việt Nam bước vào một giai đoạn phát triển mới gắn nhiều với
khoa học lịch sử và sử dụng phương pháp luận chủ nghĩa duy vật lịch sử và duy vật
biện chứng Mác-Lênin. Những thập niên 1950-1960 là dấu ra đời của các cơ quan
nghiên cứu và đào tạo khảo cổ học ở Việt Nam. Về đào tạo, vào năm 1960, tổ bộ
môn Khảo cổ học ra đời và đến năm 1967 thì trở thành Bộ môn Khảo cổ học thuộc
Khoa lịch sử, Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội. Hiện nay, chương trình đào tạo khảo
cổ học được tổ chức và triển khai ở Bộ môn Khảo cổ học thuộc Khoa Lịch sử, Trường
Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội và một số trường đại
học khác. Ở phương diện cơ quan nghiên cứu, Đội Khảo cổ học của Việt Nam ra đời
và triển khai các nghiên cứu khai quật khảo cổ học từ những năm 1950, và đến năm
1968 Viện Khảo cổ học được thành lập. <o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="line-height: 115%; text-align: justify;"><span lang="IT" style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: IT;"><span style="mso-tab-count: 1;"> <span> </span><span> </span></span>Kết quả
nghiên cứu của các nhà khảo cổ học ở các đơn vị nghiên cứu, đào tạo và bảo tàng
ở Việt Nam trong hơn nửa thế kỷ qua đã phát hiện và lý giải nhiều nền văn hóa khảo
cổ đáng chú ý của đất nước. Một số ví dụ có thể kể ra là văn hóa Tiền Đông Sơn
(Phùng Nguyên – Đồng Đậu – Gò Mun), văn hóa Đông Sơn, văn hóa Sơn Vi, văn hóa
Hòa Bình, v.v. Trong nghiên cứu, các nhà khảo cổ học Việt Nam đã vận dụng và cập
nhật được một số lý thuyết của khảo cổ học mới, và những phương pháp, kỹ thuật
tiên tiến, gắn với tăng cường hợp tác quốc tế để từng bước đạt được những kết
quả nghiên cứu ngày càng có chất lượng hơn trước (hình 4). <o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="line-height: 115%; text-align: justify;"><span lang="IT" style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: IT;"><span> </span><span> </span><span> </span>Khảo cổ học Việt Nam đã đạt được nhiều thành
tích đáng kể trong nghiên cứu phục dựng quá khứ của các cộng đồng cư dân đã từng
sinh sống trên lãnh thổ đất Việt Nam từ sơ kỳ thời đại đá cũ cho đến thế kỷ XIX
phục vụ thiết thực cho công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước. Kế thừa những kết
quả của thời kỳ trước, các nhà khảo cổ học Việt Nam đã liên tục khảo sát, phát
hiện và nghiên cứu các thời kỳ, các văn hóa khảo cổ. Nhiều nền văn hóa khảo cổ
Việt Nam đã trở thành những văn hóa tiêu biểu, đại diện cho các thời kỳ khảo cổ
học Đông Nam Á, châu Á như văn hóa Hòa Bình, văn hóa Bắc Sơn, văn hóa Quỳnh
Văn, văn hóa Đa Bút (thời đại Đá mới cách đây từ trên 20.000 năm đến 5.000 năm),
văn hóa Đông Sơn, văn hóa Sa Huỳnh (thời đại Sắt sớm cách đây 2.500 năm), văn
hóa Óc Eo, văn hóa Champa…(thiên niên kỷ I đầu Công nguyên). <o:p></o:p></span></p>
<p align="center" class="MsoNormal" style="line-height: 115%; text-align: center;"><span style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-no-proof: yes;"><v:shape alt="IMG_9051" id="Picture_x0020_3" o:spid="_x0000_i1030" style="height: 161pt; mso-wrap-style: square; visibility: visible; width: 121pt;" type="#_x0000_t75">
<v:imagedata o:title="IMG_9051" src="file:///C:/Users/HP/AppData/Local/Temp/msohtmlclip1/01/clip_image004.jpg">
</v:imagedata></v:shape><v:shape alt="IMG_8202" id="Picture_x0020_1" o:spid="_x0000_i1029" style="height: 162.5pt; mso-wrap-style: square; visibility: visible; width: 216.5pt;" type="#_x0000_t75">
<v:imagedata o:title="IMG_8202" src="file:///C:/Users/HP/AppData/Local/Temp/msohtmlclip1/01/clip_image005.jpg">
</v:imagedata></v:shape></span><span lang="IT" style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: IT;"><o:p></o:p></span></p>
<p align="center" class="MsoNormal" style="line-height: 115%; text-align: center;"><span lang="IT" style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: IT;"><o:p></o:p></span></p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhhqX-rhbLIdKZIawcXY79sDgG2uwXdKquziE4mM8X6rNfb39tZwh08i9wPQIBN6SVBiQzkVlypMGCNh3_0KyputlBOywxHxpu0zHxH_xf-cIZvrsgtfS57JzzuAxRTrIm4hyun_jMmvOA/s493/1c.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="493" data-original-width="370" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhhqX-rhbLIdKZIawcXY79sDgG2uwXdKquziE4mM8X6rNfb39tZwh08i9wPQIBN6SVBiQzkVlypMGCNh3_0KyputlBOywxHxpu0zHxH_xf-cIZvrsgtfS57JzzuAxRTrIm4hyun_jMmvOA/s320/1c.jpg" /></a><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgm-hSNXCxoWbPKG9Tq6FvX3ot3JEHHgkE58xYycH9-8jorp5OE5q6YlU4qBEGyyvEV8rafRHho2hGOoBeJFn56TeTWUiJZWFDXePnBkbe5zBDW5w1mcDb1hP6K60GiYrcHJb8SITXRk-M/s662/1d.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="496" data-original-width="662" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgm-hSNXCxoWbPKG9Tq6FvX3ot3JEHHgkE58xYycH9-8jorp5OE5q6YlU4qBEGyyvEV8rafRHho2hGOoBeJFn56TeTWUiJZWFDXePnBkbe5zBDW5w1mcDb1hP6K60GiYrcHJb8SITXRk-M/s320/1d.jpg" width="320" /></a></div></div><br /><p></p>
<p align="center" class="MsoNormal" style="line-height: 115%; text-align: center;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span lang="IT" style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: IT;">Hình 4. Hợp tác Việt-Úc khai quật Đền Đồi (Quỳnh Lưu, Nghệ An) năm 2018. <o:p></o:p></span></i></p>
<p align="center" class="MsoNormal" style="line-height: 115%; text-align: center;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span lang="IT" style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: IT;">Ảnh: Lâm Thị Mỹ Dung. <o:p></o:p></span></i></p>
<p class="MsoNormal" style="line-height: 115%; text-align: justify;"><span lang="IT" style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: IT;"><span style="mso-tab-count: 1;"> <span> </span><span> </span></span>Những
nghiên cứu khảo cổ học góp phần quan trọng trong tìm hiểu nguồn gốc, niên đại của
quá trình lịch sử văn hóa dân tộc, như những dấu tích văn hóa Đông Sơn cho
chúng ta những nhận thức khoa học khách quan về nền tảng bản địa của các nhà nước
sớm Văn Lang, Âu Lạc bên cạnh những tiếp xúc và giao lưu bằng nhiều hình thức
khác nhau với khu vực và thế giới. Quá trình kế thừa và biến đổi văn hóa từ thời
Lý – Trần – Lê – Nguyễn được bộc lộ càng ngày càng rõ nét qua khai quật Hoàng
Thành Thăng Long... Những nghiên cứu khảo cổ học cung cấp những chứng cứ rõ
ràng về sự đóng góp của các cộng đồng cư dân khác nhau trong quá trình hình
thành văn hóa Việt Nam thống nhất trong đa dạng và định vị văn hóa Việt Nam
trong bối cảnh khu vực và quốc tế. Những di tích và di vật của các nền văn hóa
Champa và Óc Eo cho thấy sự hiện diện và phát triển của những vương quốc thời Cổ
Trung đại trên lãnh thổ Việt Nam ngày nay và góp phần tạo dựng các giá trị văn
hóa giàu có về vật chất, phong phú về tinh thần mà các thế hệ con cháu người Việt
Nam đang cùng nhau kế thừa, bảo vệ và phát huy. Những khám phá và phát hiện khảo
cổ học giúp khẳng định chủ quyền lãnh thổ và lãnh hải trong bối cảnh phức tạp của
khu vực và thế giới những năm gần đây.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 115%; text-align: justify;"><span lang="IT" style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: IT;"><span style="mso-tab-count: 1;"> <span> </span><span> </span></span>Kết quả
nghiên cứu khảo cổ học đóng góp đáng kể trong việc làm hồ sơ đệ trình UNESCO
ghi vào danh sách di sản thế giới (như Cố đô Huế, Khu di tích Mỹ Sơn, Đô thị cổ
Hội An, Hoàng thành Thăng Long, Thành Nhà Hồ, Khu di tích Tràng An…) và danh
sách di sản các cấp ở Việt Nam cũng như công nhận bảo vật quốc gia. Hầu hết các
bảo tàng Lịch sử cấp Trung ương và cấp tỉnh đều được xây dựng dựa trên những
sưu tập hiện vật khảo cổ học và những thông tin liên quan thu được từ những cuộc
khai quật. Thông qua các hoạt động này, những giá trị nhiều mặt bao gồm cả giá
trị kinh tế của các di tích và di vật đã được phát huy trong đời sống xã hội một
cách hữu hiệu và người dân càng ngày càng biết về nghề khảo cổ và công việc khảo
cổ cũng như vai trò của khảo cổ học trong phát triển bền vững của xã hội hiện tại
và tương lai. <span style="background: white;">Tri thức khảo cổ học được ứng dụng
rộng rãi trong nghiên cứu lịch sử, văn hóa, bảo tồn, bảo tàng, quản lý di sản,
công nghiệp sáng tạo, du lịch, truyền thông, tôn giáo, tín ngưỡng, nghệ thuật,
mỹ thuật, v.v.<o:p></o:p></span></span></p>
<p class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 115%; text-align: justify;"><span lang="IT" style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: IT;"><span> </span><span> </span><span> </span>Khảo cổ học Việt Nam hiện nay đang nỗ lực
không ngừng để khai thác những trang thiết bị hiện đại, kỹ thuật khai quật và xử
lý hậu khai quật tiệm cận với trình độ quốc tế để đào tạo nguồn nhân lực khảo cổ
học có chất lượng, đóng góp nhiều và hiệu quả hơn nữa cho tiến trình phát triển
bền vững đất nước trong bối cảnh toàn cầu hóa, hiện đại hóa, và biến đổi khí hậu.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 115%; text-align: justify;"><span lang="IT" style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: IT;"><span> </span><span> </span><span> </span>Bộ môn Khảo cổ học, Khoa Lịch sử, Trường Đại
học Khoa học Xã hội và Nhân văn</span><span lang="IT" style="color: black; font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: IT; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"> </span><span lang="IT" style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: IT;">ĐHQG Hà Nội luôn được đánh giá là địa chỉ đào
tạo và nghiên cứu khảo cổ học uy tín, chất lượng cao. Hầu hết các thế hệ những
người làm khảo cổ ở Việt Nam đều xuất phát từ nôi đào tạo này. Hiện nay, việc
đào tạo hơn lúc nào hết gắn với nghiên cứu, thực hành thực tế và áp dụng các
công nghệ mới, các kỹ thuật tiên tiến và kiến thức liên ngành với phương châm HỌC
– HỎI – HÀNH – HIỂU và nguyên tắc “CẦM TAY CHỈ VIỆC” (hình 5,6). Chính vì vậy, các
cử nhân ngành Lịch sử, chuyên ngành Khảo cổ học với tri thức liên ngành, nắm vững
nhiều kỹ năng nghề như chụp ảnh, vẽ, sử dụng các thiết bị kỹ thuật dò tìm, bay
lượn, thành thạo nhiều phần mềm máy tính và đam mê lịch sử văn hóa dân tộc,
nhân loại... có khả năng làm việc không chỉ trong khảo cổ học mà còn ở nhiều
lĩnh vực rộng hơn, có tính đa ngành và liên ngành như lịch sử, văn hóa, nghệ
thuật /mỹ thuật, du lịch, luật,<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>bảo tồn,
bảo tàng, báo chí truyền thông, quản lý văn hóa, quảng cáo...<span style="background: white;"><o:p></o:p></span></span></p>
<p align="center" class="MsoNormal" style="line-height: 115%; text-align: center;"><span style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-no-proof: yes;"><v:shape id="Picture_x0020_4" o:spid="_x0000_i1028" style="height: 152pt; mso-wrap-style: square; visibility: visible; width: 228.5pt;" type="#_x0000_t75">
<v:imagedata o:title="DSC_0068" src="file:///C:/Users/HP/AppData/Local/Temp/msohtmlclip1/01/clip_image006.jpg">
</v:imagedata></v:shape><span style="mso-spacerun: yes;"> </span><v:shape id="Picture_x0020_9" o:spid="_x0000_i1027" style="height: 150pt; mso-wrap-style: square; visibility: visible; width: 199.5pt;" type="#_x0000_t75">
<v:imagedata o:title="" src="file:///C:/Users/HP/AppData/Local/Temp/msohtmlclip1/01/clip_image007.jpg">
</v:imagedata></v:shape></span><span lang="IT" style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: IT;"><o:p></o:p></span></p>
<p align="center" class="MsoNormal" style="line-height: 115%; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEipbcIYzJDpoDGTrRGv3r3ndipl1MZfOuS3bfpRb7doo675_vq3zCiyvRXSPZq3G1I8veWsrnyLM43rc51vdyadRiFae_Ed-g5Y8TqwT9lrOoSp2WT_Vd7GPNS_NKijnpRIvFvHq3ZVaIQ/s1429/1e.jpg" imageanchor="1" style="font-family: "Segoe UI", sans-serif; font-size: 12pt; margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="949" data-original-width="1429" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEipbcIYzJDpoDGTrRGv3r3ndipl1MZfOuS3bfpRb7doo675_vq3zCiyvRXSPZq3G1I8veWsrnyLM43rc51vdyadRiFae_Ed-g5Y8TqwT9lrOoSp2WT_Vd7GPNS_NKijnpRIvFvHq3ZVaIQ/s320/1e.jpg" width="320" /></a></p><p align="center" class="MsoNormal" style="line-height: 115%; text-align: center;"><span lang="IT" style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: IT;"><o:p></o:p></span></p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg9i8wwCLcmFs-37ZLO_vm1nfYlbTwLq9NBuGx-ZLjDbLoEUy_om_kZPvgBbqg2reiQ8L5yBCNsDs8z3T3gCkYTcmb0NRVyv9uC03qRuWaOet5klmX-h5_Lz0wgaQ44gpW_LJSROoGIgpI/s1600/1g.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1200" data-original-width="1600" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg9i8wwCLcmFs-37ZLO_vm1nfYlbTwLq9NBuGx-ZLjDbLoEUy_om_kZPvgBbqg2reiQ8L5yBCNsDs8z3T3gCkYTcmb0NRVyv9uC03qRuWaOet5klmX-h5_Lz0wgaQ44gpW_LJSROoGIgpI/s320/1g.jpg" width="320" /></a></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><i style="font-family: "Times New Roman"; font-size: medium;"><span lang="IT" style="font-family: "Segoe UI", sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 18.4px;">Hình 5. Sinh viên chuyên ban Khảo cổ học thực hành những phương pháp khai quật và xử lý hậu khai quật tại địa điểm khai quật và ở Bảo tàng Nhân học</span></i></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><i style="font-family: "Times New Roman"; font-size: medium;"><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhQdHl0FDhFaJiLoVDwezZ5dm86MfbjotwL7SQtRLmZsYFZKTK9ANnCraywVSpgqtJxAAdXXylXlLn9iYaRMS3GA643m8hXRiMuxU7TZouOFHo7ZYL-jxUccYjLD06-4FKO-naP083bRj0/s2048/1h.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1536" data-original-width="2048" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhQdHl0FDhFaJiLoVDwezZ5dm86MfbjotwL7SQtRLmZsYFZKTK9ANnCraywVSpgqtJxAAdXXylXlLn9iYaRMS3GA643m8hXRiMuxU7TZouOFHo7ZYL-jxUccYjLD06-4FKO-naP083bRj0/s320/1h.jpg" width="320" /></a></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiV18odSPoSzm8fzbPgK4mGtvr_z5TuWAOudpDGIvYFFQRApNTZrvzKBIpVSr8m5WWfsbNEpB1_sxcMr3Jd1gJwVXem3FU0OImAJdocnBNj2CHJa2tUlve9QNrMTnSUz4eI72hXdvODtGI/s960/78767590_1224059827981725_7342230250161438720_n.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="640" data-original-width="960" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiV18odSPoSzm8fzbPgK4mGtvr_z5TuWAOudpDGIvYFFQRApNTZrvzKBIpVSr8m5WWfsbNEpB1_sxcMr3Jd1gJwVXem3FU0OImAJdocnBNj2CHJa2tUlve9QNrMTnSUz4eI72hXdvODtGI/s320/78767590_1224059827981725_7342230250161438720_n.jpg" width="320" /></a></div><br /><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><i style="font-family: "Segoe UI", sans-serif; font-size: 12pt;">Hình 6. Tủ sách Nishimura và Bảo tàng Nhân học
– Cơ sở thực hành và nghiên cứu của sinh viên KCH và sinh viên các ngành khoa học
XHNV.</i></div></i></div><p></p>
<p align="center" class="MsoNormal" style="line-height: 115%; text-align: center;"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;"><o:p><i> </i></o:p></span></b></p>
<p align="center" class="MsoNormal" style="line-height: 115%; text-align: center;"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">TÀI LIỆU THAM KHẢO<o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="line-height: 115%; text-align: justify;"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;"><o:p> </o:p></span></b></p>
<p class="MsoFootnoteText" style="line-height: 115%; margin-left: .5in; text-align: justify; text-indent: -.5in;"><span style="background: white; color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Colin Renfrew
và Paul Bahn (2016), <i style="mso-bidi-font-style: normal;">Archaeology:
Theories, Methods and Practice</i>, in lần thứ 7, Nxb Thames & Hudson,
London.</span><span style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="line-height: 115%; margin-left: .5in; text-align: justify; text-indent: -.5in;"><span style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">David Clarke (1973), Archaeology: The Loss
of Innocence, <i style="mso-bidi-font-style: normal;">Antiquity</i>, 1973 (47)<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="line-height: 115%; margin-left: .5in; text-align: justify; text-indent: -.5in;"><span style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Hà
Văn Tấn (1996),<i> Khảo cổ học lý thuyết – Giáo trình đào tạo sau đại học</i> chuyên
ngành khảo cổ học. Viện Khảo cổ học Hà Nội<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoFootnoteText" style="line-height: 115%; margin-left: .5in; text-align: justify; text-indent: -.5in;"><span style="background: white; color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Hán Văn Khẩn
(cb) (2008), <i style="mso-bidi-font-style: normal;">Cơ sở Khảo cổ học</i>, Nxb
ĐHQG Hà Nội<o:p></o:p></span></p>
<p style="background: white; line-height: 115%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .5in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify; text-indent: -.5in;"><span style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif;">Lâm
Thị Mỹ Dung (2012), Liên ngành trong nghiên cứu khảo cổ học: Từ lý thuyết đến
ứng dụng”, <em><span style="font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-style: normal; mso-bidi-font-style: italic;">Kỷ yếu hội thảo khoa học</span></em><em><span style="font-family: "Segoe UI",sans-serif;"> “Sử học Việt Nam trong bối cảnh hội
nhập và toàn cầu hoá”</span></em>, Nxb Thế giới, Hà Nội, tr. 231-251.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoFootnoteText" style="line-height: 115%; margin-left: .5in; text-align: justify; text-indent: -.5in;"><span style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Lâm Thị Mỹ Dung (2019), Trường
phái Xô-viết trong Khảo cổ học Việt Nam, in trong Nguyễn Văn Sửu (cb), <i style="mso-bidi-font-style: normal;">Ảnh hưởng của Trường phái Xô-viết trong Nhân
học Việt Nam</i>, Nxb ĐHQG Hà Nội, tr.134-148<o:p></o:p></span></p>
<h1 style="background: white; line-height: 115%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .5in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify; text-indent: -.5in;"><span style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; font-weight: normal; line-height: 115%; mso-bidi-font-weight: bold;">Marshall
Brain</span><span style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">, </span><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; font-weight: normal; line-height: 115%;">How Carbon-14 Dating Works</span></i><span style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; font-weight: normal; line-height: 115%;">, </span><a href="https://science.howstuffworks.com/environmental/earth/geology/carbon-14.htm#pt0"><span style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; font-weight: normal; line-height: 115%; mso-bidi-font-weight: bold;">https://science.howstuffworks.com/environmental/earth/geology/carbon-14.htm#pt0</span></a><span style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; font-weight: normal; line-height: 115%; mso-bidi-font-weight: bold;">, truy cập ngày
1.8.2020</span><span style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;"> <o:p></o:p></span></h1>
<p class="MsoFootnoteText" style="line-height: 115%; margin-left: .5in; text-align: justify; text-indent: -.5in;"><span style="font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Donn Bayard (1992), Model, scenarios,
variables and supposition; approaches to the rise of social complexity in
Mainland Southeast Asia, 700 BC-AD 500, in trong Ian Glover, Pornchai Suchita,
John Villiers (cb), <i style="mso-bidi-font-style: normal;">Early Metallurgy,
Trade and Urban Centres in Thailand and Southeast Asia 13 Archaeological Essays</i>,
Whitle Lotus, Bangkok<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoFootnoteText" style="line-height: 115%; margin-left: .5in; text-align: justify; text-indent: -.5in;"><span lang="IT" style="background: white; color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: IT;">Bellwood Peter (2005), <i style="mso-bidi-font-style: normal;">FIRST FARMERS
– the Origins of Agricultural Societies</i>. Blackwell Publishing Ltd.</span><span style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoFootnoteText" style="line-height: 115%; margin-left: .5in; text-align: justify; text-indent: -.5in;"><span style="font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Jim Grant, Sam Gorin và Neil Fleming (2008) <i style="mso-bidi-font-style: normal;">The Archaeology Coursebook An introduction
to themes, sites, methods and skills</i>, in lần thứ ba, Routledge. <span style="color: black;"><o:p></o:p></span></span></p>
<p class="MsoNormal" style="line-height: 115%; text-align: justify;"><span style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;"><o:p> </o:p></span></p>
<p align="center" class="MsoNormal" style="line-height: 115%; text-align: center;"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">VỀ TÁC GIẢ<o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="line-height: 115%; text-align: justify;"><span style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Lâm Thị Mỹ Dung. Tiến sĩ Khảo cổ học (Đại học Tổng hợp Kliment
Okhridski, Sofia, Bulgaria, 1987), Giáo sư, giảng viên cao cấp, Trưởng Bộ môn
Khảo cổ học, Giám đốc Bảo tàng Nhân học – Trường Đại học Khoa học Xã hội và
Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội. Các hướng nghiên cứu chính: Thời đại Kim khí
Việt Nam, Khảo cổ học Đông Nam Á thời Tiền và Sơ sử, Khảo cổ học Champa, Lý
thuyết và Phương pháp Khảo cổ học, Khảo cổ học Cộng đồng, Di sản học, Lý thuyết
và Phương pháp Văn hóa học.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="line-height: 115%; text-align: justify;"><span style="color: black; font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNormal"><o:p> </o:p></p>
<div style="mso-element: footnote-list;"><!--[if !supportFootnotes]--><br clear="all" />
<hr align="left" size="1" width="33%" />
<!--[endif]-->
<div id="ftn1" style="mso-element: footnote;">
<p class="MsoFootnoteText" style="line-height: 115%;"><a href="file:///E:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH/Viet%20bai%20NCKH%202020/S%C3%A1ch%20gi%E1%BB%9Bi%20thi%E1%BB%87u%20ng%C3%A0nh%20Nh%C3%A2n%20h%E1%BB%8Dc/Khao%20co%20hoc%20s%E1%BB%ADa%208.9.2020.docx#_ftnref1" name="_ftn1" style="mso-footnote-id: ftn1;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Segoe UI",sans-serif;"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Segoe UI",sans-serif; font-size: 10.0pt; line-height: 150%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[1]</span></span><!--[endif]--></span></span></span></a><span style="font-family: "Segoe UI",sans-serif;">Lâm Thị Mỹ Dung 2019, Trường phái
Xô-viết trong Khảo cổ học Việt Nam, in trong Nguyễn Văn Sửu (cb), <i style="mso-bidi-font-style: normal;">Ảnh hưởng của Trường phái Xô-viết trong Nhân
học Việt Nam</i>, Nxb ĐHQG Hà Nội, tr.134-148<o:p></o:p></span></p>
</div>
</div></div>DzungLamhttp://www.blogger.com/profile/01414406999605045030noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-6191728376005293127.post-82059639327896042932020-08-08T20:59:00.004-07:002020-08-08T20:59:40.064-07:00Mystery ancestor mated with ancient humans. And its 'nested' DNA was just found. Tổ tiên Bí ẩn giao phối với người cổ đại. Và DNA ‘lồng vào' nhau vừa được tìm thấy.<p> </p><p align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;"><span style="font-size: 14.0pt; line-height: 107%;">Tổ tiên Bí ẩn giao phối với người cổ
đại. Và DNA ‘lồng vào' nhau vừa được tìm thấy.<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal"><span class="no-wrap"><span style="background: white; border: none windowtext 1.0pt; color: #333333; font-family: "Arial",sans-serif; font-size: 10.0pt; line-height: 107%; mso-border-alt: none windowtext 0in; padding: 0in;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span><span style="mso-spacerun: yes;"> </span><a href="https://www.livescience.com/author/stephanie-pappas"><span style="color: #026ca2; font-family: "inherit",serif; text-decoration: none; text-underline: none;"><span style="font-stretch: inherit; font-style: inherit; font-variant: inherit; font-weight: inherit; line-height: inherit;">Stephanie Pappa</span><span style="color: #026ca2; font-family: "inherit",serif; text-decoration: none; text-underline: none;">s</span></span><span style="color: #026ca2; font-family: "inherit",serif; text-decoration: none; text-underline: none;"> -</span><span style="color: #026ca2; font-family: "inherit",serif; text-decoration: none; text-underline: none;"> </span><span style="font-stretch: inherit; font-style: inherit; font-variant: inherit; font-weight: inherit; line-height: inherit;"><span style="color: #026ca2; font-family: "inherit",serif; text-decoration: none; text-underline: none;">Live Science Contributo</span><span style="color: #026ca2; font-family: "inherit",serif; text-decoration: none; text-underline: none;">r</span></span></a></span></span><o:p></o:p></p>
<p align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;"><br /></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;">Con người ngày nay mang gene của
một tổ tiên xa xưa, chưa được biết đến, do các loài hominin pha trộn với nhau có
lẽ từ một triệu năm trước.<o:p></o:p></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;">Tổ tiên có thể là <i>Homo erectus</i>,
nhưng không ai biết chắc chắn - bộ gene của loài người đã tuyệt chủng đó chưa
bao giờ được giải mã trình tự, Adam Siepel, một nhà sinh vật học tính toán tại
Phòng thí nghiệm Cold Spring Harbor và là một trong những tác giả của một bài
báo mới đã kiểm tra các mối quan hệ của tổ tiên loài người cổ xưa.<o:p></o:p></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;">Nghiên cứu mới được công bố hôm
nay (6/8) trên tạp chí PLOS Genetics, cũng phát hiện ra rằng người cổ giao phối
với người <i>Neanderthal</i> từ 200.000 đến 300.000 năm trước, sớm hơn rất nhiều thời
điểm pha trộn muộn hơn và được biết nhiều hơn (cách đây 50.000 năm) của hai
loài này, sau khi người <i>Homo sapiens</i> đã di cư với số lượng lớn ra khỏi châu Phi
và tiến vào châu Âu. Các nhà nghiên cứu cho biết, nhờ sự pha trộn sớm này, người
<i>Neanderthal</i> thực sự đóng góp từ 3% đến 7% bộ genomes của họ cho người <i>Homo
sapiens Sớm</i>.<o:p></o:p></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;">Siepel đã nói với Live Science:
“Phỏng đoán tốt nhất của chúng tôi là một nhóm <i>người hiện đại</i> (Homo sp) về mặt giải phẫu
đã rời châu Phi sau đó chạm trán và lai tạo với người <i>Neandertals,</i> có lẽ là ở
Trung Đông. "Dòng dõi này [của con người] sau đó sẽ bị mất - hoặc bị tuyệt
chủng, hoặc bị hấp thụ bởi người <i>Neandertals</i>, hoặc di cư trở lại châu
Phi."<o:p></o:p></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><o:p> </o:p><b>Những cỗ máy trộn cổ xưa</b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;">Nghiên cứu mới cho thấy sự phức tạp
của lịch sử cổ xưa của nhân loại. Từ lâu đã có những bằng chứng rằng <i>con người</i>
và người <i>Neanderthal</i> giao phối với nhau khi các quần thể của họ sống kiểu cài
răng lược ở châu Âu, trước khi người <i>Neanderthal</i> tuyệt chủng khoảng 30.000 năm
trước. Năm 2010, các nhà nghiên cứu báo cáo rằng từ 1% đến 4% genes <i>người hiện đại</i>
ở những người ở châu Á, châu Âu và châu Đại Dương đến từ tổ tiên người
<i>Neanderthal</i>. Theo nghiên cứu năm 2014, khi<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>cộng tất cả các đoạn mã DNA của người <i>Neanderthal</i> có trong tất cả người
hiện đại ngày nay, khoảng 20% bộ genome của người <i>Neanderthal </i>có thể được bảo tồn.<o:p></o:p></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;">Khi các nhà khoa học có thể giải
trình tự các đoạn DNA mỏng manh hơn từ các hóa thạch của tổ tiên loài người cổ
đại, họ đã phát hiện ra một mạng lưới giao phối phức tạp kéo dài hàng thiên
niên kỷ. Ví dụ, một số cư dân trên đảo Thái Bình Dương mang các mảnh DNA của một
loài người cổ đại bí ẩn được gọi là <i>Denisovan</i>.<o:p></o:p></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;">Các nhà nghiên cứu của nghiên cứu
mới đã sử dụng một phương pháp tính toán để so sánh bộ genomes của hai người
<i>Neanderthal</i>, một người <i>Denisovan </i>và hai người châu Phi hiện đại. (Người châu
Phi được chọn vì những người hiện đại ở châu Phi không mang genes <i>Neanderthal</i> -
kết quả từ sự giao phối giữa người hiện đại với người <i>Neanderthal</i> xảy ra ở châu
Âu bắt đầu từ 50.000 năm trước.) Phương pháp này cho phép các nhà nghiên cứu nắm
bắt các sự kiện tái tổ hợp, trong đó các đoạn nhiễm sắc thể - được tạo thành từ
DNA - từ một cá thể được kết hợp vào nhiễm sắc thể của người khác.<o:p></o:p></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;">Siepel nói: “Chúng tôi đang cố gắng
xây dựng một mô hình hoàn chỉnh cho lịch sử tiến hóa của mọi phân đoạn của bộ
genome, kết nối chéo tất cả các cá thể được phân tích. "Biểu đồ tái tổ hợp
của tổ tiên, như đã biết, bao gồm một cây ghi lại các mối quan hệ giữa tất cả
các cá thể ở mọi vị trí dọc theo bộ genome và các sự kiện tái tổ hợp khiến những
cây đó thay đổi từ vị trí này sang vị trí tiếp theo."<o:p></o:p></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;">Siepel cho biết một ưu điểm của
phương pháp này là nó cho phép các nhà nghiên cứu tìm thấy các sự kiện tái tổ hợp
(mới) bên trong các sự kiện tái tổ hợp (cũ). Ví dụ: nếu một chút DNA hominin cổ
đại từ một tổ tiên không xác định, được kết hợp trong bộ genome của người
Neanderthal, và sau đó khi có một cuộc giao phối muộn hơn giữa người
Neanderthal và con người để DNA bí ẩn đó được chèn vào bộ genome của người, thì
phương pháp này cho phép xác định được DNA 'lồng ghép' đó.<o:p></o:p></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><o:p> </o:p></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Lịch sử Phức tạp<o:p></o:p></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;">Việc phân tích đã đưa ra bằng chứng
về kiểu chèn DNA lồng vào nhau này. Siepel cho biết, có những phát hiện cho thấy
người Homo sapiens có vẻ đã giao phối với người Neanderthal từ 200.000 đến
300.000 năm trước, ứng với bằng chứng trước đó về một số kiểu pha trộn giữa hai
loài trước khi con người di chuyển hàng loạt đến châu Âu.<o:p></o:p></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;">Các nhà nghiên cứu cũng phát hiện
ra rằng 1% bộ genome <i>Denisovan</i> có nguồn gốc từ genes của một tổ tiên chưa được
biết, từ một sự kiện lai giống hẳn đã xảy ra khoảng một triệu năm trước. Siepel
cho rằng, tổ tiên bí ẩn này có thể là <i>Homo erectus</i>, bởi vì <i>Homo erectus</i> có khả
năng sống ở Âu-Á (Eurasia) cùng với tổ tiên của người <i>Denisovan</i> và người
<i>Neanderthal</i>. Tuy nhiên, những mảnh vỡ này rất nhỏ và không có trình tự <i>Homo
erectus</i> để so sánh, vì vậy đây chỉ mới là suy đoán.<o:p></o:p></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;">Các nhà nghiên cứu nhận thấy,
trong cả hai trường hợp, kết quả của những cuộc giao phối này được truyền sang
người hiện đại: 15% trình tự giao phối được tìm thấy ở người <i>Denisovan</i> có ở những
người đang sống hiện nay.<o:p></o:p></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><o:p> </o:p></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;">Siepel cho biết, kết quả mới là một
bằng chứng khác cho thấy dòng dõi người cổ đại và hiện đại trộn lẫn với nhau
tương đối thường xuyên.<o:p></o:p></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><o:p> </o:p></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;">“Một bức tranh đang xuất hiện về
một loạt các quần thể khác biệt nhưng có liên quan đến nhau di chuyển trên toàn
cầu và thường xuyên tương tác với nhau, với các sự kiện giao phối không thường
xuyên tạo ra con lai,” Siepel cho biết. "Những con lai này trong một số
trường hợp có thể bị suy giảm thể lực - đây là một vấn đề còn đang tranh cãi -
nhưng dường như nhiều người trong số đó đủ khỏe mạnh để tồn tại và sinh sản, để
lại sự chắp vá của DNA người cổ và người hiện đại ở người <i>Neanderthal,
Denisovan </i>và người hiện đại".<o:p></o:p></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;">Xuất bản lần đầu trên Live
Science.<o:p></o:p></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><a href="https://www.livescience.com/mystery-ancestor-mated-with-humans.html?fbclid=IwAR1CRUG6Kqn2ugxTe7KTwdiU0hSnt81LYnbnf-Wnb9R0B8Hk_LtoW2J9hK8">https://www.livescience.com/mystery-ancestor-mated-with-humans.html?fbclid=IwAR1CRUG6Kqn2ugxTe7KTwdiU0hSnt81LYnbnf-Wnb9R0B8Hk_LtoW2J9hK8</a><o:p></o:p></p><div class="separator" style="clear: both;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgfI-Z2vzcPFICebxH7bctfWpMi5mz53gIsthn74LNBhR7O7bl1nZ3objXf1KgTjgWU3kjPBTyMddAUdu1lNGsit664k-EDR81P7nEE5KIVfBcuqIjtTPs9EuUVJdTHUYqzrA7tUrUgACg/s970/oCypb5GjbDkoK9bgMvtX9n-970-80.jpg.webp" imageanchor="1" style="display: block; padding: 1em 0px;"><img border="0" data-original-height="546" data-original-width="970" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgfI-Z2vzcPFICebxH7bctfWpMi5mz53gIsthn74LNBhR7O7bl1nZ3objXf1KgTjgWU3kjPBTyMddAUdu1lNGsit664k-EDR81P7nEE5KIVfBcuqIjtTPs9EuUVJdTHUYqzrA7tUrUgACg/s640/oCypb5GjbDkoK9bgMvtX9n-970-80.jpg.webp" width="640" /></a><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgfI-Z2vzcPFICebxH7bctfWpMi5mz53gIsthn74LNBhR7O7bl1nZ3objXf1KgTjgWU3kjPBTyMddAUdu1lNGsit664k-EDR81P7nEE5KIVfBcuqIjtTPs9EuUVJdTHUYqzrA7tUrUgACg/s970/oCypb5GjbDkoK9bgMvtX9n-970-80.jpg.webp" imageanchor="1" style="display: block; padding: 1em 0px;"><i style="color: black; text-align: center;">Một tổ tiên không xác định lai với con người có thể là Homo erectus (Sọ).(Ảnh: © Shutterstock)</i></a></div>DzungLamhttp://www.blogger.com/profile/01414406999605045030noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6191728376005293127.post-22172635238181893052020-07-27T17:59:00.001-07:002020-07-27T17:59:11.518-07:00How Carbon-14 Dating Works/Cách thức tính niên đại C14 <br />
<div align="center" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 14.4pt; margin-bottom: .05in; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 2.4pt; mso-outline-level: 1; text-align: center;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="color: #212529; font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-font-kerning: 18.0pt;">How Carbon-14 Dating
Works/</span></b><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt;">Cách thức tính niên đại C14 <o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 14.4pt; margin-bottom: .05in; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 2.4pt; mso-outline-level: 1; text-align: center;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt;">(dịch)<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 14.4pt; margin-bottom: .05in; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 2.4pt; mso-outline-level: 1; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt;">Bạn có thể đã nhìn thấy hoặc đọc những câu chuyện tin
tức về các cổ vật hấp dẫn. Trong một cuộc khai quật khảo cổ, một mảnh công cụ bằng
gỗ được khai quật và nhà khảo cổ cho rằng công cụ đó đã 5.000 năm tuổi. Một xác
ướp trẻ em được tìm thấy ở Andes và nhà khảo cổ học nói rằng đứa trẻ đã sống
cách đây hơn 2.000 năm. Làm thế nào để các nhà khoa học biết niên đại của một hiện
vật hoặc di thể người? Họ sử dụng phương pháp nào và làm thế nào để các phương
pháp này hoạt động? Trong bài viết này, chúng tôi sẽ kiểm tra các phương pháp
mà các nhà khoa học sử dụng phóng xạ để xác định tuổi (chết và chôn vùi) của
các vật thể, đáng chú ý nhất là niên đại carbon-14.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 14.4pt; margin-bottom: .05in; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 2.4pt; mso-outline-level: 1; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt;">Phương pháp xác định niên đại C14 là xác định tuổi (thời
điểm ngừng sinh trưởng) của một số di vật, di thể khảo cổ học có nguồn gốc sinh
học lên tới khoảng 50.000 năm tuổi. PP được sử dụng trong việc tính niên đại với
những loại hiện vật như xương, vải, gỗ và sợi thực vật ... được tạo ra trong
quá khứ bởi các hoạt động của con người.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 14.4pt; margin-bottom: .05in; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 2.4pt; mso-outline-level: 1; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 14.4pt; margin-bottom: .05in; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 2.4pt; mso-outline-level: 1; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt;">C14 đã được tạo ra
bằng cách nào (hình)<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjjYVu7O2FUg3WavJkr4GmkTCz7_5k7UGxOSonJUSBxO4Zhi1niN6O4uamtN5aDF9zcyQwsz216sRmYoSbnyqALpAn-zFPdpEOkEdz91MCu7Hecoh453FH972oM6oL2G2fKpsLusCILwVs/s1600/carbon-14.gif" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="600" data-original-width="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjjYVu7O2FUg3WavJkr4GmkTCz7_5k7UGxOSonJUSBxO4Zhi1niN6O4uamtN5aDF9zcyQwsz216sRmYoSbnyqALpAn-zFPdpEOkEdz91MCu7Hecoh453FH972oM6oL2G2fKpsLusCILwVs/s1600/carbon-14.gif" /></a></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 14.4pt; margin-bottom: .05in; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 2.4pt; mso-outline-level: 1; text-align: center; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 14.4pt; margin-bottom: .05in; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 2.4pt; mso-outline-level: 1; text-align: center; text-indent: .5in;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt;">Hình minh họa cách thức các cơ thể sống hấp
thụ C14 từ khí quyển và quá trình phân rã khi chết.<o:p></o:p></span></i></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 14.4pt; margin-bottom: .05in; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 2.4pt; mso-outline-level: 1; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt;">Các tia vũ trụ đi vào bầu khí quyển trái đất với số lượng
lớn mỗi ngày. Chẳng hạn, mỗi người bị khoảng nửa triệu tia vũ trụ tấn công mỗi
giờ. Không có gì lạ khi một tia vũ trụ va chạm với một nguyên tử trong khí quyển,
tạo ra một tia vũ trụ thứ cấp dưới dạng neutron năng lượng và cho các neutron
năng lượng này va chạm với các nguyên tử nitơ. Khi neutron va chạm, một nguyên
tử nitơ-14 (bảy proton, bảy neutron) biến thành nguyên tử carbon-14 (sáu
proton, tám neutron) và nguyên tử hydro (một proton, không neutron). Carbon-14
là chất phóng xạ, có chu kỳ bán rã khoảng 5.700 năm.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 14.4pt; margin-bottom: .05in; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 2.4pt; mso-outline-level: 1; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt;">Carbon-14 trong
các cơ thể sống<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 14.4pt; margin-bottom: .05in; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 2.4pt; mso-outline-level: 1; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt;">Các nguyên tử carbon-14 mà các tia vũ trụ tạo ra kết hợp
với oxy tạo thành carbon dioxide mà thực vật hấp thụ tự nhiên và kết hợp với sợi
thực vật bằng quá trình quang hợp. Động vật và con người ăn thực vật và cũng hấp
thụ carbon-14. Tỷ lệ carbon chuẩn<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>(carbon-12) so với carbon-14 trong không khí và trong mọi sinh vật tại bất
kỳ thời điểm nào là gần như không đổi. Có thể một trong một nghìn tỷ nguyên tử
carbon là carbon-14. Các nguyên tử carbon-14 luôn bị phân rã, nhưng chúng được
thay thế bằng các nguyên tử carbon-14 mới với tốc độ không đổi. Tại thời điểm
này, cơ thể bạn có một tỷ lệ nhất định các nguyên tử carbon-14, và tất cả các
loài thực vật và động vật sống đều có cùng tỷ lệ đó.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 14.4pt; margin-bottom: .05in; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 2.4pt; mso-outline-level: 1; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt;">Tính niên đại di vật/di
thể<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 14.4pt; margin-bottom: .05in; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 2.4pt; mso-outline-level: 1; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt;">Ngay khi một sinh vật sống chết đi, nó sẽ ngừng hấp thụ
carbon mới. Tỷ lệ carbon-12 so với carbon-14 tại thời điểm chết cũng giống như
mọi sinh vật sống khác, nhưng carbon-14 phân rã và không được thay thế.
Carbon-14 phân rã với chu kỳ bán rã 5.700 năm, trong khi lượng carbon-12 không
đổi trong mẫu. Bằng cách xem xét tỷ lệ carbon-12 so với carbon-14 trong mẫu và
so sánh nó với tỷ lệ trong cơ thể sống, có thể xác định thời điểm chết của một
sinh vật khá chính xác.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 14.4pt; margin-bottom: .05in; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 2.4pt; mso-outline-level: 1; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 14.4pt; margin-bottom: .05in; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 2.4pt; mso-outline-level: 1; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt;">Công thức tính tuổi
của mẫu bằng cách xác định niên đại bằng carbon-14 là:<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 14.4pt; margin-bottom: .05in; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 2.4pt; mso-outline-level: 1; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 14.4pt; margin-bottom: .05in; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 2.4pt; mso-outline-level: 1; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt;">t = [ln (Nf / Không) / (-0.693)] x t1 / 2t = [ln (Nf /
Không) / (-0.693)] x t1 / 2Trong đó ln là logarit tự nhiên, Nf / No là phần
trăm của carbon-14 trong mẫu so với lượng trong mô sống và t1 / 2 là chu kỳ bán
rã của carbon-14 (5.700 năm).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 14.4pt; margin-bottom: .05in; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 2.4pt; mso-outline-level: 1; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt;">Vì vậy, nếu chúng ta có một di vật/di thể có 10%
carbon-14 so với mẫu sống, thì di vật/di thể đó sẽ là: <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 14.4pt; margin-bottom: .05in; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 2.4pt; mso-outline-level: 1; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt;">t = [ln (0.10) / (-0.693)] x 5.700 năm<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 14.4pt; margin-bottom: .05in; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 2.4pt; mso-outline-level: 1; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt;">t = [(-2.303) / (-0.693)] x 5.700 năm<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 14.4pt; margin-bottom: .05in; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 2.4pt; mso-outline-level: 1; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt;">t = [3.323] x 5.700 năm<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 14.4pt; margin-bottom: .05in; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 2.4pt; mso-outline-level: 1; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt;">t = 18.940 tuổi<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 14.4pt; margin-bottom: .05in; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 2.4pt; mso-outline-level: 1; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt;">Vì chu kỳ bán rã của carbon-14 là 5.700 năm, nên PP
tính hàm lượng C14 chỉ đáng tin cậy để xác định với các vật thể có tuổi khoảng
60.000 năm. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 14.4pt; margin-bottom: .05in; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 2.4pt; mso-outline-level: 1; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt;">Tuy nhiên, nguyên tắc xác định niên đại carbon-14 cũng
áp dụng cho các đồng vị khác. Kali-40 là một nguyên tố phóng xạ khác được tìm
thấy tự nhiên trong cơ thể sống và có chu kỳ bán rã 1,3 tỷ năm. Các đồng vị
phóng xạ hữu ích khác để xác định niên đại phóng xạ bao gồm Uranium -235 (chu kỳ
bán rã = 704 triệu năm), Uranium -238 (chu kỳ bán rã = 4,5 tỷ năm), Thorium-232
(chu kỳ bán rã = 14 tỷ năm) và Rubidium-87 (chu kỳ bán rã = 49 tỷ năm).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 14.4pt; margin-bottom: .05in; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 2.4pt; mso-outline-level: 1; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 14.4pt; margin-bottom: .05in; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 2.4pt; mso-outline-level: 1; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 14.4pt; margin-bottom: .05in; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 2.4pt; mso-outline-level: 1; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt;">Việc sử dụng các đồng vị phóng xạ khác nhau cho phép
xác định niên đại của các mẫu sinh học và địa chất với độ chính xác cao. Tuy
nhiên, pp xác định bằng đồng vị phóng xạ có thể không hoạt động tốt trong tương
lai. Bất cứ sinh vật chết sau những năm 1940, khi bom hạt nhân, lò phản ứng hạt
nhân và các vụ thử hạt nhân ngoài trời bắt đầu thay đổi mọi thứ, sẽ khó được cập
nhật chính xác.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 14.4pt; margin-bottom: .05in; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 2.4pt; mso-outline-level: 1; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 14.4pt; margin-bottom: .05in; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 2.4pt; mso-outline-level: 1; text-align: justify; text-indent: .5in;">
Nguồn <a href="https://science.howstuffworks.com/environmental/earth/geology/carbon-14.htm#pt0"><span style="color: blue;">https://science.howstuffworks.com/environmental/earth/geology/carbon-14.htm#pt0</span></a><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 14.4pt; margin-bottom: .05in; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 2.4pt; mso-outline-level: 1; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
Lâm Thị Mỹ Dung dịchDzungLamhttp://www.blogger.com/profile/01414406999605045030noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6191728376005293127.post-49827509589105157492020-07-01T00:56:00.001-07:002020-07-01T00:56:16.371-07:00Tác động của khảo cổ học Xô - viết tới Khảo cổ học Việt Nam<br />
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Khảo
cổ học Xô-viết<a href="file:///C:/Users/HP/Desktop/T%C3%A1c%20%C4%91%E1%BB%99ng%20c%E1%BB%A7a%20kh%E1%BA%A3o%20c%E1%BB%95%20h%E1%BB%8Dc%20X%C3%B4%20Vi%E1%BA%BFt%20t%E1%BB%9Bi%20Kh%E1%BA%A3o%20c%E1%BB%95%20h%E1%BB%8Dc%20Vi%E1%BB%87t%20Nam%20edit%201.doc#_ftn1" name="_ftnref1" style="mso-footnote-id: ftn1;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[1]</span></span><!--[endif]--></span></span></a>trải
qua một quá trình hình thành, hưng thịnh và tàn lụi, là tấm gương phản chiếu mọi
những diễn biến nội tại của đất nước Xô-viết, chứa đựng mọi thành tựu cũng như
hạn chế của hệ thống chính trị lấy chủ nghĩa Mác Lênin làm kim chỉ nam. Bài này
điểm qua một số đặc điểm của khảo cổ học Xô-viết, Khảo cổ học Việt Nam và phác
họa những ảnh hưởng của Khảo cổ học Xô –viết đối với khảo cổ học Việt Nam. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Một
số đặc điểm của khảo cổ học Xô -viết<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Xu
thế phản biện hiện thời<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Trong
cuốn Khảo cổ học trong Kỷ nguyên Cộng sản<a href="file:///C:/Users/HP/Desktop/T%C3%A1c%20%C4%91%E1%BB%99ng%20c%E1%BB%A7a%20kh%E1%BA%A3o%20c%E1%BB%95%20h%E1%BB%8Dc%20X%C3%B4%20Vi%E1%BA%BFt%20t%E1%BB%9Bi%20Kh%E1%BA%A3o%20c%E1%BB%95%20h%E1%BB%8Dc%20Vi%E1%BB%87t%20Nam%20edit%201.doc#_ftn2" name="_ftnref2" style="mso-footnote-id: ftn2;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[2]</span></span><!--[endif]--></span></span></a>
, Khảo cổ học Cộng sản Liên Xô và Đông Âu được chia thành 04 thời kỳ: i. Thời kỳ
Xtalin năm 1945 - 1953; ii. Thời kỳ tan băng (Thaw) 1954-1955 đến 1968; iii. Thời
kỳ Chủ nghĩa Xã hội với gương mặt người từ 1970 đến 1980 và iv. Thời kỳ Cải tổ
từ năm 1985 đến 1990, khi những chính quyền cộng sản biến mất (ở Đông Âu) và
Liên Xô tan rã vào năm 1991 (Ludomir R. Lozny (chủ biên) 2017).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Cuốn
sách bao gồm những bài viết của học giả Phương Tây và học giả từ các nước xã hội
chủ nghĩa đã đưa ra những nhận định bao quát về những thành tựu và hạn chế của
nền khoa học khảo cổ lấy chủ nghĩa Mác Lê nin làm nền tảng lý thuyết và tư tưởng
chính, những đánh giá từ bên ngoài kết hợp với cái nhìn từ bên trong giúp người
đọc từ cả hai bên hiểu rõ hơn về lịch sử chính trị của khảo cổ học các nước
theo chế độ xã hội chủ nghĩa (XHCN). Việc áp dụng tư tưởng Mác-xít trong nghiên
cứu khảo cổ học được đánh giá từ hai góc độ: Thứ nhất, lý thuyết và phương pháp
luận cảm hứng từ chủ nghĩa Mác-xít đóng góp cho việc tạo ra cách tiếp cận chính
để diễn giải xã hội quá khứ và thứ hai, những chính sách và áp lực của chính
quyền trong việc kiểm soát công tác khảo cổ học và giải thích quá khứ. Bên cạnh
đó những vấn đề liên quan khác cũng được đưa ra phân tích và mổ xẻ như những chủ
đề nào về xã hội trong quá khứ thường được tập trung nghiên cứu và tại sao?
Phương pháp luận nào để thu thập và phân tích dữ liệu? Những lý thuyết nào định
hướng và được áp dụng để diễn giải dữ liệu thu thập? Khảo cổ học được điều hành
về hành chính thế nào? Ai tài trợ những nghiên cứu khảo cổ học? Việc cung cấp
kinh phí của chính quyền trung ương tác động thế nào đến các cơ quan làm khảo cổ
học? (Ludomir R. Lozny (chủ biên) 2017: v). <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Mặc
dù cố gắng để đưa ra một bức tranh toàn cảnh và hệ thống nhưng cuốn sách vẫn tạo
cho người đọc cảm giác các tác giả chưa thực sự khách quan trong đánh giá quá
khứ khảo cổ học ở các nước XHCH và những đóng góp của khảo cổ học XHCN đối với
khảo cổ học thế giới kể cả về kỹ thuật khai quật cũng như trong lý thuyết và
phương pháp xử lý hậu khai quật và diễn giải tài liệu khai quật chưa được đánh
giá một cách đầy đủ.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Khi
đánh giá về khảo cổ học thời Cộng sản ở Liên Xô và các nước Xã hội chủ nghĩa
tôi cho rằng cần lưu ý những điểm chung và riêng như sau.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Chung:
Khảo cổ học Xô-viết và khảo cổ học ở các nước khối xã hội chủ nghĩa có nền tảng
lý thuyết và tư tưởng chung, nhất là chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa
duy vật lịch sử của triết học Mác Ăngghen. Chịu sự quản lý và kiểm soát của những
chế độ chính trị tương đồng, do vậy đều bị ảnh hưởng mạnh mẽ của chính trị và
được quản lý từ trên xuống dẫn đến độc quyền, độc đoán trong chọn lựa vấn đề
nghiên cứu và diễn giải thông tin khảo cổ.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Riêng:
Hình thành và phát triển dựa trên nền tảng lịch sử, văn hoá và truyền thống dân
tộc khác nhau, chịu tác động khác nhau của bối cảnh thế giới đương đại và quan
trọng nhất, đó là tư tưởng Mác Ănghen đã được tiếp nhận rồi địa phương hoá
thành các chủ nghĩa như chủ nghĩa Xtalin, chủ nghĩa Lê Nin, chủ nghĩa Mao, tư
tưởng Hồ Chí Minh...<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>cùng với chủ nghĩa
dân tộc ở các nước phương Đông, tinh thần Âu tâm ở các nước Phương Tây, tinh thần
Đại Hán ở Trung Quốc, sự chia rẽ và bất đồng về chính kiến về tư tưởng không chỉ
một lần trong khối các nước XHCN cùng với vai trò của cá nhân, những thủ lĩnh
tinh thần trong dẫn dắt chiến lược nghiên cứu và đào tạo lực lượng kế cận mỗi
nước đều có cá tinh và cách ứng xử riêng của mình...<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Tất
cả những điều này đã tạo ra cho khảo cổ học ở Liên Xô và ở các nước xã hội chủ
nghĩa một cái vỏ đồng nhất bao quanh khối ruột hỗn hợp.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Khảo
cổ học Xô - viết: Đặc điểm, thành tựu và vấn đề<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Khảo
cổ học Xô-viết là một nền khoa học được xây dựng dựa trên nền tảng của khảo cổ
học Châu Âu, với đầy đủ những trường phái, lý thuyết đặc trưng của khoa học khảo
cổ thế kỷ 19.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Chịu
tác động mạnh mẽ của những biến động chính trị, những thay đổi có tính chất bước
ngoặt trong chế độ chính trị xã hội và vai trò của những cá nhân những người
lãnh đạo nhà nước và đảng Cộng sản từ sau Cách mạng tháng 10. Đóng vai trò đầu
tàu trong nghiên cứu khảo cổ học của các nước thuộc khối xã hội chủ nghĩa trong
và ngoài châu Âu. Nhiều nỗ lực đã được đưa ra bởi chính quyền Xô-viết để sử dụng
khảo cổ học của họ trong tuyên truyền chính trị. Kể từ những năm 1920, Khảo cổ
học Liên Xô gắn liền với chủ nghĩa Mác, phiên bản Mác-Lênin và từng có giai đoạn
học phiệt Xtalin.″ <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Khảo cổ học ở Liên Xô
đã được coi là một phần của khoa học lịch sử, và áp lực về tư tưởng từ Đảng Cộng
sản luôn nặng nề. Những thay đổi trong đường lối của Đảng ngay lập tức ảnh hưởng
đến các chủ đề khoa học quan trọng và cách tiếp cận chính” (L S Klejn 2012). Có
nhiều đóng góp quan trọng về cả lý thuyết và thực tiễn cho khảo cổ học thế giới,
những tên tuổi nổi tiếng như Leo S.Klejn, người được giới khảo cổ học thế giới,
Phương Tây đánh giá cao về cả khía cạnh đóng góp cụ thể vừa cả về lý thuyết (Sarunas
Milisauskas 2015). Có nhiều tên tuổi nổi danh trong nền khảo cổ thế giới, điển
hình như Klejn Leo như đề cập ở trên đã công bố trên 20 sách và rất nhiều bài
nghiên cứu trên văn liệu khảo cổ quốc tế, cuốn sách của ông ″Phân loại Khảo cổ
học” đã được Oxford: British Archaeological Reports 1982 dịch sang tiếng Anh
(Stephen Leach 2015).<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Bên cạnh ông là
nhiều tên tuổi khác Nikolay Y Marr (<i style="mso-bidi-font-style: normal;">Một
Trí tuệ Vô biên và Cách mạng</i>), Vladislav I Ravdonikas Demony (<i style="mso-bidi-font-style: normal;">Con quỷ Đỏ của Khảo cổ học</i>), Artemy V
Artikovksy (<i style="mso-bidi-font-style: normal;">Một sử gia vũ trang với cái
bay</i>), và Boris A Rybakov (<i style="mso-bidi-font-style: normal;">Đại thủ
lĩnh của Khảo cổ học Xô Viết</i>) (L S Klejn 2012) được nhắc tới.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Về
kỹ thuật và kỹ năng và phát hiện di tích, di vật, văn hoá khảo cổ, khảo cổ học
Xô Viết có đóng góp quan trọng như Sergey A Semenov về phân tích chất cặn (<i style="mso-bidi-font-style: normal;">use-wear analysis</i>), Vladislav I
Ravdonikas về Thời đại Đá giữa và Nghiên cứu Thạch học ở miền Bắc nước Nga (<i style="mso-bidi-font-style: normal;">the Mesolithic and petroglyphs in northern
Russia</i>); Mikhail P Gryaznov về Thời đại đồ Đồng và Sắt sớm ở Siberia (<i style="mso-bidi-font-style: normal;">Siberian Bronze and Early Iron ages</i>);
Sergey I Rudenko về những gò mộ bị đóng băng ở Mông Cổ và núi Altaion ở Siberia
(<i style="mso-bidi-font-style: normal;">frozen burial mounds (kurgans) in
Mongolia and the Altai Mountains of Siberia</i>); Sergey P Tolstov về nghiên cứu
nhà nước sớm ở Trung Á (<i style="mso-bidi-font-style: normal;">on early Central
Asian states</i>); Boris B Piotrovsky trong nghiên cứu khảo cổ học của
Transcaucasia (<i style="mso-bidi-font-style: normal;">the archaeology of
Transcaucasia</i>); hay Aleksei P Okladnikov về Khảo cổ học Tiền sử Siberia và
Nghệ thuật trên đá (<i style="mso-bidi-font-style: normal;">Siberian prehistoric
archaeology and rock art</i>); và Artemy V Artsikhovksy với nghiên cứu về văn bản
thê vỏ cây bạch dương thời Trung cổ (<i style="mso-bidi-font-style: normal;">Medieval
perishable birch-bark texts from Novgorod</i>) (L S Klejn 2012). <o:p></o:p></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjXhgm1tYKUlMCH_-xHDKOgvemR0Q8lv7zaLeO3Nc1Hz_-gEzaFfTK-0QU8tI6ISOxSFwU1fwk07Hl3ljPJC6pC7KzHBKL5PAX9cubsTthWqbkt8zUtk3W8ZudyAkGitlBIgSTtTiM-OSs/s1600/1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="809" data-original-width="520" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjXhgm1tYKUlMCH_-xHDKOgvemR0Q8lv7zaLeO3Nc1Hz_-gEzaFfTK-0QU8tI6ISOxSFwU1fwk07Hl3ljPJC6pC7KzHBKL5PAX9cubsTthWqbkt8zUtk3W8ZudyAkGitlBIgSTtTiM-OSs/s320/1.jpg" width="205" /></a></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;"><i>Bìa
sách Khảo cổ học Xô -viết, Xu hướng, Trường phái và Lịch sử</i><o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Một
đánh giá khác cho thấy vai trò không thể coi nhẹ của khảo cổ học Xô Viết ″Mặc
dù KCH Xô Viêt thường bị bỏ qua ở Phương Tây, nhưng ảnh hưởng của nền khảo cổ học
này thường hội nhập vào khảo cổ học Ρhương Tây, đặc biệt là qua các công trình
của Gordon Child, trong một số nghiên cứu của những nhà khảo cổ học lỗi lạc
trên Thế giới bên ngoài Liên Xô. Sau này, xu hướng phát triển trong khảo cổ học,
nhất là khảo cổ học Mới đã phát hiện lại một cách độc lập một số ý tưởng chìa
khoá tương đồng và cả lặp lại những sai lầm đã từng xảy ra” (Bulkin V.A, Leo
S.Klejn, G.S.Lebedev 1982).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Một
cách khái quát, về lý thuyết và phương pháp luận trong những nghiên cứu, các
nhà khảo cổ học Xô Viết tuân thủ những nguyên tắc của chủ nghĩa duy vật lịch sử,
vật chất quyết định ý thức, duy vật biện chứng, tiến hoá đơn tuyến. Đối với diễn
giải khảo cổ học họ chú trọng vào hình loại học, kỹ thuật học, xác định các nền
văn hoá khảo cổ, coi đấu tranh giai cấp là động lực của phát triển, đề cao vai
trò của tộc người Xlavơ, tính bản địa, tính kế thừa và phát triển, phục vụ mục
đích chính trị trong tìm hiểu nguồn gốc nhà nước và nguồn gốc dân tộc. Tập
trung nghiên cứu đời sống hàng ngày của cư dân hạ tầng cơ sở... Khảo cổ học gắn
chặt với lịch sử, minh hoạ cho lịch sử, lịch sử cung cấp lý thuyết cơ sở, nền tảng
để diễn giải dữ liệu khảo cổ. Coi Khảo cổ học là Lịch sử với cái bay (Ludomir
R. Lozny (chủ biên) 2017: 24).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Quá
trình giải học phiệt và tiến gần với khảo cổ học thế giới<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Từ
cuối những năm 80 đến nay là quá trình giải hoá sự tập trung tập quyền trong
nghiên cứu khảo cổ, những nghiên cứu chú trọng vào địa phương, vùng và tăng
nhanh những mối quan hệ quốc tế. Về phương pháp luận, lý thuyết và phương pháp
đang có một sự khủng hoảng và sự chuyển đổi từ phương pháp luận Mác Xít sang những
cách tiếp cận mới bằng sự xuất hiện của thế hệ người làm khảo cổ tốt nghiệp ở
Tây Âu, Mỹ... cũng như qua những cuộc nghiên cứu hợp tác quốc tế.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Bên cạnh những thuận lợi và đổi mới về tư tưởng,
lý thuyết và quan điểm... Đổi mới/ Cải tổ Perestroika cũng gây ra rất nhiều
thách thức và trở ngại, đó là suy giảm những nguồn tài chính đầu tư từ chính
quyền trung ương, thiếu hụt nguồn nhân lực ở địa phương, tính cát cứ trong
nghiên cứu và sự loay hoay trong chọn lựa cách tiếp cận nghiên cứu, lạm dụng một
số phương pháp khoa học kỹ thuật và phần mềm máy tính... bỏ hay đoạn tuyệt với
lý thuyết cũ nhưng chưa đủ điều kiện và năng lực để chọn lọc, tiếp cận và áp dụng
những lý thuyết, quan điểm và phương pháp luận của Khảo cổ học Mới. Nghiên cứu
thiên về khảo cổ học Dự án, khảo cổ học chữa cháy... do các điều kiện về công
nghiệp hoá, hiện đại hoá và hiện nay là vấn đề quản lý và phát huy giá trị di sản.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Có
một nghịch lý giữa hai giai đoạn, trước và sau kết thúc của chế độ cộng sản ở
Liên Xô và một số nước XHCH Đông Âu, trước là những cuộc khai quật lớn, hệ thống,
tài liệu nhiều, báo cáo kỹ nhưng diễn giải thiên kiến, và sau thì khai quật ít,
chủ yếu khai quật dự án chữa cháy, tài liệu mỏng, lẻ tẻ... diễn giải đa chiều
hơn.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Một
vấn đề nữa cần phải đề cập đó là vai trò cá nhân và nỗ lực của các nhà khảo cổ
trong quá trình vừa thực hiện những quy định mà chính quyền đưa ra vừa tìm cách
để nghiên cứu một cách khoa học, khách quan, cập nhật những phương pháp và kỹ
thuật tiên tiến hiện đại của khảo cổ học thế giới và chắt lọc những tinh hoa của
khảo cổ học Mác Xít. Nhận định trích dẫn dưới đây giúp chúng ta hiểu rõ hơn
tình trạng của khảo cổ học Xô Viết nói riêng và khảo cổ học các nước khối Xã hội
chủ nghĩa nói chung: ″<i style="mso-bidi-font-style: normal;">Một người đọc sắc sảo
sẽ nhận ra, bất kể thế nào, như những gì các tác giả báo cáo, hệ thống chính trị
độc quyền trên xuống dưới không đủ cứng rắn trong việc kiểm soát những khoa học
xã hội và nhân văn như những gì quan sát bất chợt: Những nhà khảo cổ địa phương
sáng tạo ra một loạt những cách tiếp cận riêng của mình để khám phá và diễn giải
quá khứ cũng như những chiến thuật thông minh để làm giảm đi những áp lực tư tưởng</i>″
(Ludomir R. Lozny (chủ biên) 2017: vi).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Khảo
cổ học Việt Nam Dân chủ Cộng hoà và Cộng hoà Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Những
mốc lịch sử<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<u><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Đào
tạo. </span></u><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Trong các năm 1956-1957, khảo cổ học chưa hình thành về
mặt tổ chức, chỉ mới có 2 cán bộ (GS. Hà Văn Tấn và cố GS. Trần Quốc Vượng)
sinh hoạt chung trong tổ Lịch sử Việt Nam cổ đại<a href="file:///C:/Users/HP/Desktop/T%C3%A1c%20%C4%91%E1%BB%99ng%20c%E1%BB%A7a%20kh%E1%BA%A3o%20c%E1%BB%95%20h%E1%BB%8Dc%20X%C3%B4%20Vi%E1%BA%BFt%20t%E1%BB%9Bi%20Kh%E1%BA%A3o%20c%E1%BB%95%20h%E1%BB%8Dc%20Vi%E1%BB%87t%20Nam%20edit%201.doc#_ftn3" name="_ftnref3" style="mso-footnote-id: ftn3;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[3]</span></span><!--[endif]--></span></span></a>,
năm 1960 chuyên gia khảo cổ học Xô Viết GS.TS. P.I.Borixkovxki đến giảng dạy, bồi
dưỡng nâng cao kiến thức và nghiệp vụ. Nhóm Khảo cổ học do GS. Trần Quốc Vượng
phụ trách. Nhóm Khảo cổ học là một trong hai nhóm của Tổ Dân tộc- Khảo cổ. Mặc
dù nằm trong Tổ Dân tộc- Khảo cổ do cố PGS. Vương Hoàn Tuyên làm Chủ nhiệm,
nhưng Nhóm Khảo cổ học hoạt động độc lập như một bộ môn của Khoa Lịch sử. Trần
Quốc Vượng và Hà Văn Tấn lên lớp dạy về KCHVN với lý thuyết chắt lọc từ các nền
khảo cổ Liên Xô, Pháp, Trung Quốc. ″Ngày đó, Bộ trưởng Bộ Đại học Tạ Quang Bửu,
Bộ trưởng Bộ Giáo dục Nguyễn Văn Huyên, cụ Trần Văn Giàu tuy không đề ra nhưng
đã nhiệt tình ủng hộ chủ trương của cụ Đào Duy Anh đã nêu, bởi Việt Nam là một
nước nhỏ về không gian nhưng lại có bề dày về thời gian, mật độ KCH đã và sẽ
dày đặc, triển vọng KCHVN rất lớn” (Trần Quốc Vượng 2004). Năm 1967 được coi là
cái mốc mở đầu cho giai đoạn hai, với sự ra đời của Bộ môn Khảo cổ học thay cho
Nhóm Khảo cổ học ở giai đoạn trước. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<u><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Các
cơ quan nghiên cứu. </span></u><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Năm 1958 hoạt động khảo cổ học đầu tiên
khai quật chữa cháy mộ gạch Tam Thai và mộ hợp chất Nông Cống, Thanh Hoá. Năm
1960, thành lập Đội Khảo cổ học Việt Nam trực thuộc Vụ Văn hoá Quần chúng, Bộ
Văn hoá. Năm 1963 ra đời Đội Khai quật Khảo cổ trực thuộc Vụ Bảo tồn Bảo tàng,
trụ sở 61 Ρhan Chu Trinh, Hà Nội. Năm 1966, Đội Khai quật Khảo cổ được giao cho
Viện Khoa học Xa hội Việt Nam quản lý. Ngày 14 tháng 5 năm 1968 thủ tướng Ρhạm
Văn Đồng đã ký quyết định số 59-CΡ thành lập Viện Khảo cổ học trực thuộc Ủy ban
Khoa học Xã hội Việt Nam, GS.TS.Ρhạm Huy Thông làm Viện trưởng. Năm 1976, Tổ miền
Nam của Viện Khảo cổ học chuyển vào thành bộ phận khảo cổ học phía Nam trực thuộc
Viện KHXH tại Tp. Hồ Chí Minh (Tống Trung Tín 2013).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Những
thành tựu và sai lầm<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Như
vậy, Việt Nam là một đất nước phát triển muộn về khảo cổ học, mặc dù khoa học
khảo cổ ở nước ta được hình thành từ thời Pháp thuộc với ảnh hưởng mạnh của trường
phái Khảo cổ học Lịch sử-Văn hóa mà đặc biệt là truyền bá luận và tiến hoá luận.
Khảo cổ học thời kỳ này dù có những hạn chế về cách thức khai quật và thu thập
thông tin cũng như diễn giải song đã để lại những thành tựu to lớn trong xây dựng
hệ thống nghiên cứu, trưng bày, định danh nhiều nền văn hoá khảo cổ không chỉ
có tiếng vang trong khu vực mà cả thế giới và nhiều ấn phẩm khảo cổ học có giá
trị về cả thực tế lẫn lý thuyết. Về nhân sự, rất tiếc, đã không có bất cứ nhà
khảo cổ nào người Việt Nam được đào tạo và tham gia nghiên cứu<a href="file:///C:/Users/HP/Desktop/T%C3%A1c%20%C4%91%E1%BB%99ng%20c%E1%BB%A7a%20kh%E1%BA%A3o%20c%E1%BB%95%20h%E1%BB%8Dc%20X%C3%B4%20Vi%E1%BA%BFt%20t%E1%BB%9Bi%20Kh%E1%BA%A3o%20c%E1%BB%95%20h%E1%BB%8Dc%20Vi%E1%BB%87t%20Nam%20edit%201.doc#_ftn4" name="_ftnref4" style="mso-footnote-id: ftn4;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[4]</span></span><!--[endif]--></span></span></a>
.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Năm
1958 có lẽ là năm đánh dấu mốc khởi đầu của nghiên cứu khảo cổ học Việt Nam khi
Bảo tàng Louis Finot Viện Viễn Đông Bác Cổ Pháp đổi thành Bảo tàng Lịch sử Việt
Nam. Do nhu cầu khai quật chữa cháy những di tích lịch sử trước tình hình mở rộng
sản xuất năm 1959, Đội khai quật khảo cổ đã được thành lập tại Bảo tàng Lịch sử.
Người đứng đầu Chính phủ, chủ tịch Hồ Chí Minh đã rất quan tâm tới công tác
nghiên cứu và bảo tồn di tích và di vật khảo cổ, ngay từ thời điểm đó Hồ Chủ Tịch
đã nói về tầm quan trọng của nghiên cứu khảo cổ trong xây dựng và bảo vệ đất nước
và trách nhiệm của những người làm khoa học, của các tầng lớp nhân dân trong
lĩnh vực bảo vệ di sản (Nguyễn Tôn Kiểm 2013: 326- 327). <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Những
người phụ trách và cả những thành viên của đội khảo cổ không có ai tốt nghiệp
khảo cổ học và tài liệu chuyển môn duy nhất là tập tài liệu in ronéo”Giáo trình
giảng dạy về khảo cổ học”, được cho là của Liên Xô dịch sang tiếng Việt, cách
thức khai quật học từ các chuyên gia Trung Quốc<a href="file:///C:/Users/HP/Desktop/T%C3%A1c%20%C4%91%E1%BB%99ng%20c%E1%BB%A7a%20kh%E1%BA%A3o%20c%E1%BB%95%20h%E1%BB%8Dc%20X%C3%B4%20Vi%E1%BA%BFt%20t%E1%BB%9Bi%20Kh%E1%BA%A3o%20c%E1%BB%95%20h%E1%BB%8Dc%20Vi%E1%BB%87t%20Nam%20edit%201.doc#_ftn5" name="_ftnref5" style="mso-footnote-id: ftn5;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[5]</span></span><!--[endif]--></span></span></a><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>và Liên Xô, đặc biệt là vai trò rất quan trọng
và quyết định của GS. Borixcopxki, người cũng đã bỏ công sức để soạn cuốn Cơ sở
Khảo cổ học cho đồng nghiệp và học trò Việt Nam. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Mặc
dù thiếu thốn mọi bề như vậy, nhưng thời kỳ này cũng là thời kỳ của những công
trường khai quật lớn và phát hiện nhiều văn hoá khảo cổ mới, khẳng định tính bản
địa của văn hoá Đông Sơn.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Từ
1960 đến 1965, Đội khai quật khảo cổ đã hoàn thành tốt nhiệm vụ chữa cháy ở các
di tích và có những đóng góp đáng kể cho ngành khảo cổ, nhưng nhiều cuộc khai
quật được tổ chức quy mô vượt quá trình độ chuyên môn, tràn lan, tuỳ tiện, thiếu
khoa học (Nguyễn Tôn Kiểm 2013: 328). Khá nhiều di tích quan trọng những do
không có chiến lược khai quật bền vững nên hiện nay không có cách nào kiểm tra
lại thông tin, dẫu chỉ là mở một hố thám sát nhỏ. Điển hình là di tích Ρhùng
Nguyên "Ở di chỉ Ρhùng Nguyên năm trước ông đội phó 1 cho đào vài ngàn mét
vuông ở phía sau làng. Năm sau ông đội phó 2 lãnh đạo đào tiếp phần còn lại bên
kia mương ở phía tây làng. Hai ông, hai mùa điền dã đã làm gọn, sạch di chỉ
Ρhùng Nguyên″ (Nguyễn Tôn Kiểm 2013: 327). <span style="mso-spacerun: yes;"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Từ
những lược trình ở trên chúng ta có thể thấy, dù bắt đầu từ con số 0 và gặp
không ít khó khăn, nhưng ngay từ những ngày đầu đã đạt được nhiều kết quả đáng
kể. Khảo cổ học Xô- viết bằng những cách trực tiếp và gián tiếp đã có tác động
không nhỏ đến khảo cổ học Việt Nam. Tác động trước hết là tổ chức theo hệ thống
nghiêm ngặt từ trung ương đến địa phương với đầu tư tập trung cho viện nghiên cứu
trung ương và phân viện ở vùng miền. Tác động quan trọng thứ hai là thông qua
đào tạo nhân lực, có thể nói đội ngũ những người làm khảo cổ học Việt Nam xuất
phát từ hai nguồn: i. Nguồn đào tạo ở các nước xã hội chủ nghĩa trước đây (Liên
Xô, Cộng hoà Dân chủ Đức, Trung Quốc, Bulgaria) và các nước Mỹ, Úc, Nhật Bản và
châu Âu khác hiện nay (rất ít), nguồn nhân lực đào tạo từ nước ngoài càng ngày
càng hiếm hoi và không tạo ảnh hưởng nhiều đến sự nghiệp khảo cổ học Việt Nam.
Tuy nhiên ở thời kỳ khởi đầu, đội ngũ nhân lực những cử nhân, tiến sĩ tốt nghiệp
từ Liên Xô và các nước xã hội chủ nghĩa thực sự có vai trò quan trọng trong việc
định hướng nghiên cứu, cách thức nghiên cứu. ii. Nguồn đào tạo trong nước,
ngoài lớp của giáo sư Hà Văn Tấn, Trần Quốc Vượng đến nay đã có thêm nhiềulớp
các nhà khoa học làm công tác khảo cổ học đã và đang tham gia công tác nghiên cứu
tại các viện khảo cổ, lịch sử, bảo tàng... Những lớp nhân lực này chịu tác động
của khảo cổ học Xô Viết một cách gián tiếp, đặc biệt là vai trò của những người
thầy đầu tiên của bộ môn khảo cổ Trần Quốc Vượng, Hà Văn Tấn, Diệp Đình Hoa...
mỗi người một thế mạnh<a href="file:///C:/Users/HP/Desktop/T%C3%A1c%20%C4%91%E1%BB%99ng%20c%E1%BB%A7a%20kh%E1%BA%A3o%20c%E1%BB%95%20h%E1%BB%8Dc%20X%C3%B4%20Vi%E1%BA%BFt%20t%E1%BB%9Bi%20Kh%E1%BA%A3o%20c%E1%BB%95%20h%E1%BB%8Dc%20Vi%E1%BB%87t%20Nam%20edit%201.doc#_ftn6" name="_ftnref6" style="mso-footnote-id: ftn6;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[6]</span></span><!--[endif]--></span></span></a>
và bên cạnh những tri thức khoa học khảo cổ tiếp nhận từ giáo sư Boriscopki và
từ sách khảo cổ Xô-viết họ có nền tảng học thuật của Phương Tây (Pháp), nền tảng
Nho học và nắm vững những thành tựu nghiên cứu lịch sử Trung Quốc, lịch sử Việt
Nam, thông thạo nhiều ngoại ngữ và đầu óc khai phóng đã đặt nền móng cho đào tạo
nhân lực khảo cổ không quá lệ thuộc vào khảo cổ học Mác Xít, khảo cổ học Xô Viết.
<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Bên
cạnh đó do nhiều nguyên nhân mà ảnh hưởng của khảo cổ học Xô Viết không toàn diện,
không hệ thống, số lượng người làm khảo cổ học Việt Nam có thể đọc tốt tiếng
Nga không nhiều, bên cạnh đó ngay trong đội ngũ giữa những người tốt nghiệp từ
Liên Xô với những người tốt nghiệp từ Trung Quốc không phải lúc nào cũng đồng ý
với nhau về lý thuyết và phương pháp, nhiều tranh luận đã xảy ra nhưng không chỉ
về học thuật<a href="file:///C:/Users/HP/Desktop/T%C3%A1c%20%C4%91%E1%BB%99ng%20c%E1%BB%A7a%20kh%E1%BA%A3o%20c%E1%BB%95%20h%E1%BB%8Dc%20X%C3%B4%20Vi%E1%BA%BFt%20t%E1%BB%9Bi%20Kh%E1%BA%A3o%20c%E1%BB%95%20h%E1%BB%8Dc%20Vi%E1%BB%87t%20Nam%20edit%201.doc#_ftn7" name="_ftnref7" style="mso-footnote-id: ftn7;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[7]</span></span><!--[endif]--></span></span></a>. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Và
cũng do những nguyên nhân khác quan và chủ quan khác, ảnh hưởng của khảo cổ học
Xô -viết đến khảo cổ học Việt Nam chủ yếu ở thời kỳ thứ II và III, từ những năm
90 trở lại đây mối quan hệ học thuật giữa Việt Nam với khối xã hội chủ nghĩa cũ
không chặt chẽ như trước. Hơn nữa đúng như nhận xét của Hà Văn Tấn “Khảo cổ học
Việt Nam ít chú trọng đến lý thuyết, vẫn coi Chủ nghĩa Mác là kim chỉ nam trong
nghiên cứu khoa học xã hội. Chúng ta cố gắng vận dụng khuynh hướng Mác-xít vào
Khảo cổ học, song chưa nhuần nhuyễn, nhiều khi mang tính chất hình thức. Trong
các tác phẩm về Khảo cổ học Việt Nam, chủ yếu vẫn là tinh thần dân tộc, tinh thần
yêu nước. Tôi cho rằng chúng ta cần phải xây dựng lại một “Lý thuyết Khảo cổ học
Mác-xít thực sự”, đồng thời có kết hợp các tinh hoa của các trường phái hay
khuynh hướng Khảo cổ học hiện đại trên Thế giới” (Hà Văn Tấn, 1996). Vì thế, các
nỗ lực suy ngẫm kiến tạo một “Nền Khảo cổ học Mác-xit” ở Việt Nam vì thế đã trở
thành “một trong các vấn đề đáng quan tâm nhất của nền Khảo cổ học chúng ta hiện
nay” (Phạm Đức Mạnh 2001).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Một
vài nhận xét<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Ảnh
hưởng của Khảo cổ học Xô-viết về phương pháp và phương pháp luận đến khảo cổ học
Việt Nam là khá gián tiếp và rời rạc. Mác, Ăng Ghen, Lê Nin được trích dẫn dày
đặc trong những tác phẩm giai đoạn...và giảm dần rồi thưa hẳn vào những giai đoạn
sau. Số lượng người được đào tạo ở Liên Xô và các nước XHCN Đông Âu không nhiều
và gồm nhiều giai đoạn. Tuy vậy, họ - những người học gián tiếp hay trực tiếp từ
Liên Xô, Trung Quốc về là những người đặt nền móng cho khảo cổ học Việt Nam, từ
chỗ không có gì đến sự hình thành một ngành khoa học mới, công lao to lớn đó
không ai và vì lý do gì có thể phủ nhận. Những sai sót, sai lầm là không thể
tránh khỏi, một phần do trình độ non yếu, phần nữa còn do bối cảnh lịch sử.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Những
học trò của GS.Boriscovxki – đặc biệt là các học trò trực tiếp như Hà Văn Tấn,
Trần Quốc Vượng và một số người khác có nền tảng lịch sử Việt Nam cổ trung đại
vững chắc, nền Nho học và Pháp học, tiếp cận sớm với nền khảo cổ học thế giới
chứ không chỉ khảo cổ học Xô-viết, khảo cổ học của các nước xã hội chủ nghĩa những
bận tiền bối đã vừa tiếp nhận khảo cổ học Xô-viết vừa nhận thức thêm, nhận thức
lại, có cái nhìn hiện đại, đa chiều và khoa học là những người đóng góp cho đào
tạo nhân lực của ngành.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Cơ
cấu và hệ thống nghiên cứu từ trên xuống dưới, đầu tư nghiên cứu tập trung ở
Trung ương, địa phương thường chỉ có vai trò phối hợp, cách thức tổ chức này dẫu
đã có một số thay đổi để phù hơp với những thay đổi chuyển từ thời kỳ bao cấp
sang thời kỳ kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa nhưng trên thực tế
việc đầu tư nghiên cứu hiện nay chủ yếu vẫn từ ngân sách nhà nước, công tác xã
hội hoá nghiên cứu khảo cổ và bảo tồn di sản gần như chưa có. Có những giai đoạn
nghiên cứu phụ thuộc quá nhiều vào chính trị, dẫn đến những nhìn nhận chủ quan,
mang nặng tính dân tộc chủ nghĩa<a href="file:///C:/Users/HP/Desktop/T%C3%A1c%20%C4%91%E1%BB%99ng%20c%E1%BB%A7a%20kh%E1%BA%A3o%20c%E1%BB%95%20h%E1%BB%8Dc%20X%C3%B4%20Vi%E1%BA%BFt%20t%E1%BB%9Bi%20Kh%E1%BA%A3o%20c%E1%BB%95%20h%E1%BB%8Dc%20Vi%E1%BB%87t%20Nam%20edit%201.doc#_ftn8" name="_ftnref8" style="mso-footnote-id: ftn8;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[8]</span></span><!--[endif]--></span></span></a>.
Điển hình là giai đoạn những năm 60 và 70 của thế kỷ 20 và cho đến nay những
nghiên cứu mang nặng tính chính trị không phải đã hết, chủ nghĩa dân tộc cực
đoan cùng với đánh đồng biên giới chính trị hiện đại với phạm vi không gian
nghiên cứu các vấn đề khảo cổ vẫn tác động tiêu cực đến nghiên cứu khảo cổ học
hiện nay.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Khảo
cổ học Việt Nam hiện nay<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Rõ
ràng là khảo cổ học Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu to lớn về cả kiện toàn
cơ cấu tổ chức, đào tạo nhân lực và tiến hành những chủ đề nghiên cứu (Tông
Trung Tín 2013). Tuy nhiên từ góc độ lý thuyết, phương pháp và thực hành có thể
nói một cách khách quan, khảo cổ học Việt Nam còn xa mới đạt được trình độ
ngang tầm thế giới tiên tiến, bất chấp rất nhiều nỗ lực cá nhân và nỗ lực tập
thể.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Bước
chân vào khoa học, bất cứ là ngành khoa học nào mỗi người nghiên cứu cần phải
trang bị cho mình những hành trang tối thiểu về kỹ năng, về lý thuyết và phương
pháp, đối với khảo cổ học, cả lý thuyết và cả thực tế đều có tầm quan trọng như
nhau, không thể làm khảo cổ học nếu chỉ có lý thuyết suông cũng như không thể
làm khảo cổ học nếu chỉ dựa vào kinh nghiệm thực tế! Đa phần sách về lý thuyết
và phương pháp nghiên cứu khảo cổ học bằng tiếng Ρháp và tiếng Anh, với trình độ
ngoại ngữ hạn chế, trang bị kiến thức triết học hạn hẹp, do vậy lý thuyết và
phương pháp luận trở thành một thách thức lớn đối với những người nghiên cứu khảo
cổ Việt Nam, hiện nay hơn lúc nào hết khảo cổ học một khoa học liên ngành, hiện
đại, nhiều tiềm năng và rất dễ hội nhập, giao lưu với thế giới. Khảo cổ học hiện
nay sử dụng rất nhiều tiến bộ mới nhất của khoa học công nghệ: phần mềm xử lí,
máy đo đạc, công nghệ gen, ADN, kĩ thuật 3D… Người làm khảo cổ cần rất nhiều kĩ
năng, từ vẽ, sử dụng bản đồ đến chụp ảnh, quay video, xử lí máy tính… Khai quật
chỉ là một công đoạn, quan trọng hơn là cách xử lí, đánh giá thông tin thu nhận
để cho ra những kết luận giá trị, bởi vậy người làm khảo cổ cần kiến thức nền rất
rộng, cả kiến thức về khoa học xã hội nhân văn và khoa học tự nhiên và càng tốt
nếu người ấy có cả thiên hướng am hiểu về nghệ thuật, công nghệ, kĩ thuật. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Mọi
nghiên cứu khoa học xã hội nhân văn hiện nay đều theo xu hướng đa/liên ngành,
tuy nhiên nếu so sánh với một số ngành khoa học lịch sử và nhân học khác khảo cổ
học – từ đối tượng đến mục tiêu nghiên cứu của mình thì nhu cầu và sự cần thiết
của việc phải sử dụng các tri thức và phương pháp liên ngành xã hội nhân văn, kỹ
thuật, tự nhiên, công nghệ cấp thiết và ở mức độ cao hơn rất nhiều. “khảo cổ học
là ngành khoa học cần và không ngừng có sự cập nhật với các tiến bộ khoa học kỹ
thuật hiện đại để mở rộng và nâng cao nội dung và chất lượng nghiên cứu; với cả
xu hướng mới về tin học hóa, hiện đại hóa các hoạt động điền dã – giám định
nghiên cứu khảo cổ học trong chừng mức có thể ứng hợp được”<a href="file:///C:/Users/HP/Desktop/T%C3%A1c%20%C4%91%E1%BB%99ng%20c%E1%BB%A7a%20kh%E1%BA%A3o%20c%E1%BB%95%20h%E1%BB%8Dc%20X%C3%B4%20Vi%E1%BA%BFt%20t%E1%BB%9Bi%20Kh%E1%BA%A3o%20c%E1%BB%95%20h%E1%BB%8Dc%20Vi%E1%BB%87t%20Nam%20edit%201.doc#_ftn9" name="_ftnref9" style="mso-footnote-id: ftn9;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[9]</span></span><!--[endif]--></span></span></a>.
Điều quan trọng nhất là phải xây dựng được chiến lược và định hướng đúng đắn,
khả thi cho việc phát triển ngành khảo cổ Việt Nam: Hiện đại về lý thuyết và
phương pháp nghiên cứu; Khách quan, chính xác về kết quả nghiên cứu; Thiết thực,
Cập thời đáp ứng nhu cầu phát triển của dân tộc, đất nước và Hòa dòng với Khảo
cổ học Thế giới<a href="file:///C:/Users/HP/Desktop/T%C3%A1c%20%C4%91%E1%BB%99ng%20c%E1%BB%A7a%20kh%E1%BA%A3o%20c%E1%BB%95%20h%E1%BB%8Dc%20X%C3%B4%20Vi%E1%BA%BFt%20t%E1%BB%9Bi%20Kh%E1%BA%A3o%20c%E1%BB%95%20h%E1%BB%8Dc%20Vi%E1%BB%87t%20Nam%20edit%201.doc#_ftn10" name="_ftnref10" style="mso-footnote-id: ftn10;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[10]</span></span><!--[endif]--></span></span></a>.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Tài
liệu dẫn<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Bulkin V.A, Leo S.Klejn,
G.S.Lebedev 1982, Attainments and Problems of Soviet Archaeology, World
Arrchaeology, Vol.13, No.3, Regional Traditions of Archaeological research II
(Feb., 1982), 272-295.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Đỗ Lai Thuý. GS. Hà Văn Tấn,
vị giáo sư khảo cổ học và hành trình theo dấu văn hoá <a href="http://www.vusta.vn/vi/news/Guong-hoat-dong-KHCN/GS-Ha-Van-Tan-vi-giao-su-khao-co-hoc-va-hanh-trinh-theo-dau-van-hoa-9616.html">http://www.vusta.vn/vi/news/Guong-hoat-dong-KHCN/GS-Ha-Van-Tan-vi-giao-su-khao-co-hoc-va-hanh-trinh-theo-dau-van-hoa-9616.html</a>,
truy cậ</span><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">p</span><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">
ngày 28.8.2017.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Hà Văn Tấn 1996, Bài giảng
chuyên đề sau đại học ″Các Trường phái Khảo cổ học Hiện đại″, Tư liệu lưu ở Bảo
tàng Nhân học, Trường ĐHKHXH & NV, Hà Nội.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">L S Klejn 2012, ″Soviet
Archaeology: Trends, Schools, and History″ (translated by R Ireland and K
Windle), Oxford: Oxford University Press (Oxford Studies in the History of
Archaeology Series).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Lâm Thị Mỹ Dung 2011,″
Liên ngành trong nghiên cứu khảo cổ học -Từ lý thuyết đến ứng dụng″, in trong Kỷ
yếu HTKH ″SỬ HỌC VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP VÀ TOÀN CẦU HÓA: NHỮNG VẤN ĐỀ
LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP TIẾP CẬN”, Nxb.ĐHQG Hà Nội 2011, từ trang 190 đến trang
207.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Ludomir R. Lozny (chủ
biên) 2017, Archaeology of the Communist Era, Sringer.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Nguyễn Tôn Kiểm 2013, ″Tản
mạn đôi điều nhân kỷ niệm 40 năm thành lập Viện Khảo cổ học″, in trong ″45 năm
Viện Khảo cổ học (1968-2013)″,</span><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;"> </span><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Nxb KHXH, Hà Nội.</span><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Phạm Đức Mạnh 2001, ″Sự
tiến triển của nền Khảo cổ học Dân tộc và một số vấn đề liên quan đến công tác
đào tạo chuyên gia hiện đại″, in trong “Khoa học Xã hội và Nhân văn bước vào
thế kỷ XXI”, NXB Tp. HCM, 2001, tr.141-158<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Phạm Đức Mạnh 2008, ″Sử
liệu khảo cổ học dưới góc độ lưu trữ, khám phá và khai thác chuyên sâu″ in trong
“Đổi mới nghiên cứu và giảng dạy lịch sử”, Nxb Tổng hợp TP. Hồ Chí Minh, năm
2008, tr.202.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Sarunas Milisauskas 2015,
″A Russian Perspective on Theoretical Archaeology: The Life and Work of Leo S.
Klejn. Stephen Leach″, Walnut Creek, CA: Left Coast Press.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Tống Trung Tín 2013, Viện
Khảo cổ học Việt Nam 45 năm thành lập và phát triển, in trong 45 năm Viện Khảo
cổ học (1968-2013), Nxb KHXH, Hà Nội.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Trần Quốc Vượng 2004, Khảo
cổ học Việt Nam, nơi hội tụ của khoa học, lịch sử và văn hóa, <a href="http://nhandan.com.vn/vanhoa/dien-dan/item/11723402-.html">http://nhandan.com.vn/vanhoa/dien-dan/item/11723402-.html</a>,
truy cậ</span><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">p</span><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">
ngày 31.8.2017.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Ρhạm Văn Đồng 1969, ″Bài
nói tại Hội nghị Nghiên cứu Thời kỳ Lịch sử Hùng Vương″, Tạ</span><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">p</span><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;"> chí <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Khảo cổ học số 1. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="mso-element: footnote-list;">
<!--[if !supportFootnotes]--><br clear="all" />
<hr align="left" size="1" width="33%" />
<!--[endif]-->
<div id="ftn1" style="mso-element: footnote;">
<div class="MsoFootnoteText" style="text-align: justify;">
<span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman",serif;"><span style="mso-special-character: footnote;"><span class="MsoFootnoteReference"><b>Chú thích</b></span></span></span></span></div>
<div class="MsoFootnoteText" style="text-align: justify;">
<span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman",serif;"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;"><a href="file:///C:/Users/HP/Desktop/T%C3%A1c%20%C4%91%E1%BB%99ng%20c%E1%BB%A7a%20kh%E1%BA%A3o%20c%E1%BB%95%20h%E1%BB%8Dc%20X%C3%B4%20Vi%E1%BA%BFt%20t%E1%BB%9Bi%20Kh%E1%BA%A3o%20c%E1%BB%95%20h%E1%BB%8Dc%20Vi%E1%BB%87t%20Nam%20edit%201.doc#_ftnref1" style="mso-footnote-id: ftn1;" title="">[1]</a></span></span><a href="file:///C:/Users/HP/Desktop/T%C3%A1c%20%C4%91%E1%BB%99ng%20c%E1%BB%A7a%20kh%E1%BA%A3o%20c%E1%BB%95%20h%E1%BB%8Dc%20X%C3%B4%20Vi%E1%BA%BFt%20t%E1%BB%9Bi%20Kh%E1%BA%A3o%20c%E1%BB%95%20h%E1%BB%8Dc%20Vi%E1%BB%87t%20Nam%20edit%201.doc#_ftnref1" title=""><!--[endif]--></a></span></span></span><span style="font-family: "Times New Roman",serif;"> Khái niệm khảo cổ học Xô - viết
dùng để khoanh khoa học khảo cổ vào một không gian xác định và thời gian cụ thể.<o:p></o:p></span></div>
</div>
<div id="ftn2" style="mso-element: footnote;">
<div class="MsoFootnoteText" style="text-align: justify;">
<a href="file:///C:/Users/HP/Desktop/T%C3%A1c%20%C4%91%E1%BB%99ng%20c%E1%BB%A7a%20kh%E1%BA%A3o%20c%E1%BB%95%20h%E1%BB%8Dc%20X%C3%B4%20Vi%E1%BA%BFt%20t%E1%BB%9Bi%20Kh%E1%BA%A3o%20c%E1%BB%95%20h%E1%BB%8Dc%20Vi%E1%BB%87t%20Nam%20edit%201.doc#_ftnref2" name="_ftn2" style="mso-footnote-id: ftn2;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman",serif;"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[2]</span></span><!--[endif]--></span></span></span></a><span style="font-family: "Times New Roman",serif;"> Rất tiếc trong cuốn sách này không
có bất cứ dòng nào về khảo cổ học Việt Nam, trong khi tất cả các nước xã hội đã
và đang theo con đường của chủ nghĩa xã hội, từ Liên Xô, Trung Quốc, Đông Âu, Bắc
Triều Tiên, Cu Ba đến các nước Meso America đều được điểm tên.<o:p></o:p></span></div>
</div>
<div id="ftn3" style="mso-element: footnote;">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///C:/Users/HP/Desktop/T%C3%A1c%20%C4%91%E1%BB%99ng%20c%E1%BB%A7a%20kh%E1%BA%A3o%20c%E1%BB%95%20h%E1%BB%8Dc%20X%C3%B4%20Vi%E1%BA%BFt%20t%E1%BB%9Bi%20Kh%E1%BA%A3o%20c%E1%BB%95%20h%E1%BB%8Dc%20Vi%E1%BB%87t%20Nam%20edit%201.doc#_ftnref3" name="_ftn3" style="mso-footnote-id: ftn3;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Calibri",sans-serif; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[3]</span></span><!--[endif]--></span></span></a><span style="font-family: "Times New Roman",serif;">Khi chúng tôi tốt nghiệp cử nhân
khoa Sử (1956) thầy tôi là GS. Đào Duy Anh nói: "Bây giờ, không có môn Khảo
cổ học, cần bắt đầu từ đầu". Tôi được phân công đọc sách chữ Hán về khảo cổ
Trung Quốc, sách chữ Nga về khảo cổ Liên Xô... để ba năm sau (1959) chính thức
mở đầu môn KCHVN tại khoa Sử trường Đại học Tổng hợp Hà Nội (Trần Quốc Vượng
2004).<o:p></o:p></span></div>
</div>
<div id="ftn4" style="mso-element: footnote;">
<div class="MsoFootnoteText" style="text-align: justify;">
<a href="file:///C:/Users/HP/Desktop/T%C3%A1c%20%C4%91%E1%BB%99ng%20c%E1%BB%A7a%20kh%E1%BA%A3o%20c%E1%BB%95%20h%E1%BB%8Dc%20X%C3%B4%20Vi%E1%BA%BFt%20t%E1%BB%9Bi%20Kh%E1%BA%A3o%20c%E1%BB%95%20h%E1%BB%8Dc%20Vi%E1%BB%87t%20Nam%20edit%201.doc#_ftnref4" name="_ftn4" style="mso-footnote-id: ftn4;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Calibri",sans-serif; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[4]</span></span><!--[endif]--></span></span></a> <span style="font-family: "Times New Roman",serif;">Gần một trăm năm đô hộ của thực dân
Pháp, nhân lực người Việt của Khảo cổ học Việt Nam là con số 0. Ngoài một số
thư ký khảo cổ học (KCH) đã làm việc cho Pháp như cụ Trần Huy Bá, Lê Xuân Động,
bà Hoàng Thị Thân, thì không có một nhà nghiên cứu KCH nào. Tuy nhiên, người
Pháp đã làm nhiều việc cho nền Khảo cổ học Việt Nam (KCHVN). Phần lớn những người
Pháp được phân công sang Việt Nam để nghiên cứu địa chất, tiến hành khai thác
thuộc địa đều là những nhà địa chất học, do ngẫu nhiên tìm ra những di chỉ KCH
và từ đó họ bước vào nghiên cứu (Trần Quốc Vượng 2004).<o:p></o:p></span></div>
</div>
<div id="ftn5" style="mso-element: footnote;">
<div class="MsoFootnoteText" style="text-align: justify;">
<a href="file:///C:/Users/HP/Desktop/T%C3%A1c%20%C4%91%E1%BB%99ng%20c%E1%BB%A7a%20kh%E1%BA%A3o%20c%E1%BB%95%20h%E1%BB%8Dc%20X%C3%B4%20Vi%E1%BA%BFt%20t%E1%BB%9Bi%20Kh%E1%BA%A3o%20c%E1%BB%95%20h%E1%BB%8Dc%20Vi%E1%BB%87t%20Nam%20edit%201.doc#_ftnref5" name="_ftn5" style="mso-footnote-id: ftn5;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman",serif;"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[5]</span></span><!--[endif]--></span></span></span></a><span style="font-family: "Times New Roman",serif;"> Theo Hoàng Xuân Chinh, trước khi
thành lập Đội Khảo cổ học bộ phận bảo tồn bảo tàng đã tiến hành một số cuộc huấn
luyện và khai quật khảo cổ học. Lớp huấn luyện do chuyên gia Trung Quốc dạy và
sau đó là thực tập khai quật ở một số di tích thời Đông Sơn và thời Bắc thuộc
(Hoàng Xuân Chinh 2013: 317).<o:p></o:p></span></div>
</div>
<div id="ftn6" style="mso-element: footnote;">
<div class="MsoFootnoteText" style="text-align: justify;">
<a href="file:///C:/Users/HP/Desktop/T%C3%A1c%20%C4%91%E1%BB%99ng%20c%E1%BB%A7a%20kh%E1%BA%A3o%20c%E1%BB%95%20h%E1%BB%8Dc%20X%C3%B4%20Vi%E1%BA%BFt%20t%E1%BB%9Bi%20Kh%E1%BA%A3o%20c%E1%BB%95%20h%E1%BB%8Dc%20Vi%E1%BB%87t%20Nam%20edit%201.doc#_ftnref6" name="_ftn6" style="mso-footnote-id: ftn6;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman",serif;"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[6]</span></span><!--[endif]--></span></span></span></a><span style="font-family: "Times New Roman",serif;"> Trần Quốc Vượng luôn nhìn khảo cổ
học bằng con mắt văn hóa, sát hơn địa - văn hóa. Còn Hà Văn Tấn thì nhìn nó bằng
con mắt của chính nó, nên đi rất sâu vào nó, đặc biệt là vấn đề kỹ thuật chế
tác. "Dựa vào lý thuyết đó, Hà Văn Tấn tâm sự, tôi đã coi nghiên cứu khoa
học như một hoạt động, có đối tượng hoạt động là đối tượng của khoa học và chủ
thể hoạt động là nhà khoa học. Cho đến nay, tôi vẫn tâm đắc với cách trình bày
của mình. Cách trình bày đó không những đã dựng được mô hình cấu trúc - hệ thống
của phương pháp luận, mà còn định nghĩa dễ dàng các khái niệm như phương pháp,
phương pháp luận". (Đỗ Lai Thuý).<o:p></o:p></span></div>
</div>
<div id="ftn7" style="mso-element: footnote;">
<div class="MsoFootnoteText" style="text-align: justify;">
<a href="file:///C:/Users/HP/Desktop/T%C3%A1c%20%C4%91%E1%BB%99ng%20c%E1%BB%A7a%20kh%E1%BA%A3o%20c%E1%BB%95%20h%E1%BB%8Dc%20X%C3%B4%20Vi%E1%BA%BFt%20t%E1%BB%9Bi%20Kh%E1%BA%A3o%20c%E1%BB%95%20h%E1%BB%8Dc%20Vi%E1%BB%87t%20Nam%20edit%201.doc#_ftnref7" name="_ftn7" style="mso-footnote-id: ftn7;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman",serif;"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[7]</span></span><!--[endif]--></span></span></span></a><span style="font-family: "Times New Roman",serif;"> Thủ tướng Ρhạm Văn Đồng trong bài
nói chuyện của mình đã nhắc nhở nghiên cứu khảo cổ cần thận trọng, lượng sức,
khai quật đi liền với bảo vệ di tích, di vật, nghiên cứu liên ngành và học hỏi
không ngừng, sự cần thiết của việc học ngoại ngữ.... cũng đã chỉ ra những sai lầm
nghiêm trọng "đáng lẽ phải đưa ra toà" và đã dành một phần không nhỏ
để nhắc "khoa học là tập thể, là công trình của nhiều người, đòi hỏi sự
đoàn kết ... nói không đâu xa, trong giới các đồng chí làm khảo cổ, số người
không đông lắm mà có một thời gian đã từng diễn ra những chuyện xấu, không đoàn
kết với nhau, không hợp tác với nhau. Trái lại, có một vài người còn công kích
với nhau, thậm chí đối đãi với nhau như thù địch"(Ρhạm Văn Đồng 1969:5-14).
<o:p></o:p></span></div>
</div>
<div id="ftn8" style="mso-element: footnote;">
<div class="MsoFootnoteText" style="text-align: justify;">
<a href="file:///C:/Users/HP/Desktop/T%C3%A1c%20%C4%91%E1%BB%99ng%20c%E1%BB%A7a%20kh%E1%BA%A3o%20c%E1%BB%95%20h%E1%BB%8Dc%20X%C3%B4%20Vi%E1%BA%BFt%20t%E1%BB%9Bi%20Kh%E1%BA%A3o%20c%E1%BB%95%20h%E1%BB%8Dc%20Vi%E1%BB%87t%20Nam%20edit%201.doc#_ftnref8" name="_ftn8" style="mso-footnote-id: ftn8;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Calibri",sans-serif; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[8]</span></span><!--[endif]--></span></span></a><span style="font-family: "Times New Roman",serif;">Cũng cần nói thêm sau CTTG thứ II,
tinh thần dân tộc cực đoan và đề cao quá mức vai trò của tinh bản địa trong văn
hoá Đông Nam Á là tinh thần chung của các quốc gia dân tộc, không phải độc quyền
của Khảo cổ học Xô-viết hay Khảo cổ học Mác-xít, đó cũng là tinh thần chung của
Khảo cổ học phương Tây, từ chủ nghĩa truyền bá cực đoan chuyển sang chú ý đến
những thành tựu của các dân tộc vùng ngoài châu Âu, những nghiên cứu khảo cổ học
ở Thái Lan vào những năm 60 cho thấy rõ tinh thần này.<o:p></o:p></span></div>
</div>
<div id="ftn9" style="mso-element: footnote;">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///C:/Users/HP/Desktop/T%C3%A1c%20%C4%91%E1%BB%99ng%20c%E1%BB%A7a%20kh%E1%BA%A3o%20c%E1%BB%95%20h%E1%BB%8Dc%20X%C3%B4%20Vi%E1%BA%BFt%20t%E1%BB%9Bi%20Kh%E1%BA%A3o%20c%E1%BB%95%20h%E1%BB%8Dc%20Vi%E1%BB%87t%20Nam%20edit%201.doc#_ftnref9" name="_ftn9" style="mso-footnote-id: ftn9;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman",serif;"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[9]</span></span><!--[endif]--></span></span></span></a><span style="font-family: "Times New Roman",serif;"> Phạm Đức Mạnh 2008, tr.202.<o:p></o:p></span></div>
</div>
<div id="ftn10" style="mso-element: footnote;">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///C:/Users/HP/Desktop/T%C3%A1c%20%C4%91%E1%BB%99ng%20c%E1%BB%A7a%20kh%E1%BA%A3o%20c%E1%BB%95%20h%E1%BB%8Dc%20X%C3%B4%20Vi%E1%BA%BFt%20t%E1%BB%9Bi%20Kh%E1%BA%A3o%20c%E1%BB%95%20h%E1%BB%8Dc%20Vi%E1%BB%87t%20Nam%20edit%201.doc#_ftnref10" name="_ftn10" style="mso-footnote-id: ftn10;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman",serif;"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[10]</span></span><!--[endif]--></span></span></span></a><span style="font-family: "Times New Roman",serif;"> Lâm Thị Mỹ Dung 2011<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoFootnoteText">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">Bài in trong sách “Ảnh hưởng
của trường phái Xô-viết trong nhân học ở Việt Nam”. Nguyễn Văn Sửu (chủ biên),
Nxb ĐHQG Hà Nội 2019, tr.131-148.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">GS.TS. Lâm Thị Mỹ Dung<o:p></o:p></span></div>
</div>
</div>
<br />
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Trưởng Bộ môn Khảo cổ học,
Khoa Lịch sử<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Giám đốc Bảo tàng Nhân học<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">Trường ĐHKHXH và NV, ĐHQG
Hà Nội.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;">
</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">336 Nguyễn Trãi, Thanh
Xuân, Hà Nội.<o:p></o:p></span></div>
<div style="mso-element: footnote-list;">
<div style="mso-element: footnote;">
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 13.0pt; line-height: 115%;"><br /></span></div>
</div>
</div>
<br />DzungLamhttp://www.blogger.com/profile/01414406999605045030noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6191728376005293127.post-11198948792713227162019-05-19T18:50:00.000-07:002019-05-19T18:50:12.131-07:00Nghiên cứu về vai trò của giới qua tư liệu khảo cổ học<br />
<div align="center" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: center;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 18.0pt; line-height: 150%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Nghiên
cứu về vai trò của giới qua tư liệu khảo cổ học<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: center;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 18.0pt; line-height: 150%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><br /></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: center;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 150%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">(</span></b><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 150%; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Lâm Thị Mỹ Dung - Trường Đại học
KHXH & NV- ĐHQG Hà Nội viết năm 1994</span></i></b><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 150%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">)<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<b><i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Lý thuyết và Phương pháp tiếp cận<o:p></o:p></span></i></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Trong một vài thập kỷ qua, đặc biệt
với sự xuất hiện của trường phái “<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">Khảo</i></b> <b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">cổ học mới</i></b>”, vấn đề
giới/giới tính thể hiện qua các tài liệu khảo cổ học trở thành chủ đề nghiên
cứu của nhiều học giả (xem Sarah Milledge Nelson và Myriam Rosen-Ayalon 2001;
Kathleen M. Bolen 2004; Cheryl Claassen 2004....). Hàng loạt vấn đề về phương
pháp luận, cách tiếp cận... được đặt ra cùng với những định đề và phản đề. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Trường phái “<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">Khảo cổ học mới</i></b>” lý luận
rằng không thể tìm hiểu cuộc sống con người trong quá khứ nếu chỉ đặt vấn đề
một cách đơn thuần<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>về cơ cấu xã hội hay
phương thức kiếm sống. Nếu như trong những năm 60, người ta chú trọng quá mức
tới cấu trúc xã hội mà điển hình là tìm hiểu loại hình<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>cư trú hay mộ táng, thì các nhà khảo cổ học
của những thập kỷ 70, 80 với thái độ kiên trì bền bỉ đã tìm cách để giải giới
(de-gendered) và giải hoá (de-cultured) quá khứ. Đại diện tiêu biểu của kiểu
tiếp cận này là Barbara Bender, người đã nhắc chúng ta từ năm 1985 (1985:52)
rằng chúng ta đã loại bỏ “<i style="mso-bidi-font-style: normal;">cả tính riêng
biệt của lịch sử<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>và cả những điểm cốt
yếu của cấu trúc xã hội để ủng hộ cho một mẫu số sinh thái chung được cho là
đúng</i>”. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Động thái chung<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>của<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>những hoạt động giải-giới, thậm chí giải- cư trú được tiến hành bởi ba
nguyên nhân: 1. Bản thân vấn đề giới của mỗi cá nhân không phải là vấn đề quan
trọng trong nghiên cứu. 2. Sự thừa nhận về giới xem ra không có lý do xác đáng
và 3. Người điều tra nghiên cứu tin rằng tất cả mọi (hay cả hai) giới của xã
hội đều thực hiện các hoạt động xã hội như nhau.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Từ góc độ phương pháp luận có hai
vấn đề nổi bật. <b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">Thứ nhất</i></b> là sự hiểu biết chung của chúng ta về sự khác nhau
giữa khảo cổ học về giới và khảo cổ học theo thuyết nam nữ bình quyền, <b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">thứ
hai</i></b> là mức độ nhận thức khác nhau xét từ góc độ khảo cổ học về giới.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Đối với đa số những người theo
thuyết nam nữ bình quyền thì sự khảo sát địa vị của giới “<i style="mso-bidi-font-style: normal;">nam</i>” hay “<i style="mso-bidi-font-style: normal;">nữ</i>” trong quá
khứ .được xem là vấn đề chính, trong khi vấn đề <b style="mso-bidi-font-weight: normal;">giới tính- điều kiện sinh học</b>, và <b style="mso-bidi-font-weight: normal;">giới- điều kiện văn hoá</b> (một sự phân chia đã được nhiều nhà nhân
học chấp nhận xét từ khía cạnh khảo cổ học) thì lại được nhận biết khá khác
nhau.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Nghiên cứu về giới trong khảo cổ học
nói riêng và nhân học nói chung xuất phát từ<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>những vấn đề cơ bản sau: Chức năng xã hội của giới; vai trò xã hội của
giới; mối quan hệ của giới, phân công lao động của giới và lý thuyết “<i style="mso-bidi-font-style: normal;">đàn ông-săn bắt- người chế tạo công cụ</i>”,
<i style="mso-bidi-font-style: normal;">“đàn bà-hái lượm-người mẹ</i>”. Sự phức
tạp và đa dạng của văn hoá nhân loại đã làm đảo lộn nhiều kết luận và định đề
từng được coi là kinh điển, đặc biệt là quan điểm thô sơ và rất rạch ròi về
phân định giới cho tất cả mọi xã hội, gắn giới/giới tính với từng hoạt động
kinh tế văn hóa với từng loại công cụ lao động và từ đó là các mối quan hệ
trong lao động.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Sự phát triển trên thực tế cực kỳ phức tạp ,
đa dạng, đa tuyến, và không thể áp dụng cho tất cả một hoặc vài mô hình cứng
nhắc, những mô hình dù được xem là lý tưởng thưòng dẫn đến hiện tượng thấy cây
mà không thấy rừng hoặc ngược lại.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Theo R.Lowie, những nghiên cứu so
sánh nhân học cho thấy sự phân công lao động theo giới tính, trong một chừng
mực lớn mang tính ước lệ, nghĩa là nó không gắn chút nào với đặc điểm sinh lý
của hai giới. Tùy vào những quy tắc hiện hành ở các bộ lạc (thậm chí hai bộ lạc
sống gần nhau cũng rất khác nhau và ngược lại) và luôn luôn có những ngoại lệ
(Lowie 2001: 102-103). Tuy vậy một cách khái quátưngời ta vẫn có thể chấp nhận
quan điểm lâu đời và phổ biến mà theo đó phụ nữ sáng tạo ra nghề làm vườn còn
đàn ông thuần hóa gia súc. Vấn đề duy nhất mà người ta cần lưu ý là sự phân
công theo quy ước các công việc cho từng giới. Sự phân công còn phụ thuộc vào
vô số các yếu tố khác như lớp tuổi (đối với những người độc thân), theo tâm lý,
theo khả năng đặc biệt của từng cá nhân cụ thể, theo niềm tin, theo thói quen,
theo truyền thống... Cũng thế, đôi khi người ta nói quá nhiều đến vai trò của
kinh tế mà không hiểu rằng nhân tố kinh tế chỉ là một trong những nguyên nhân
tác động đối với cương vị giới. Cũng theo những nghiên cứu so sánh văn hóa ( <i style="mso-bidi-font-style: normal;">cross cultural researches</i>), có những bộ
tộc hoàn toàn khác biệt nhau lại có chung những quan niệm giống nhau về phụ
nữ.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Xã hội loài người từ thời nguyên
thủy đến nay không phải là một trạng thái đồng nhất buồn tẻ, mà là một khối đa
dạng nhiều màu sắc. Dòng chảy của bước vận động văn hóa, quả thực, không tùy
thuộc vào một yếu tố duy nhất, mà là từ<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>cả phức hệ những yếu tố gắn liền với nhau và bởi vì những yếu tố này
không phải là đều là một, và không thể là như thế khi biết rằng sự khác biệt
của những trung tâm văn hóa, một khi có trước vận động nào đó nảy sinh, hầu như
không tránh khỏi dẫn đến những biến dạng.<span style="mso-spacerun: yes;">
</span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Nghiên cứu về giới trong khảo cổ học
sử dụng nhiều cách tiếp cận khác nhau như tiếp cận so sánh dân tộc học, nghiên
cứu xương của mộ táng, văn bản cổ, nghệ thuật và huyền/thần thoại và nghiên cứu
so sánh sinh lý học và động vật học... <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Mỗi cách tiếp cận trên đây đều có
hai mặt tích cực và hạn chế và<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>trong sự
phát triển của xã hội loài người luôn luôn tồn tại những ngoại lệ. Xét từ góc
độ hiện vật khảo cổ học mà nói, trên đại thể rìu và mũi tên có thể gắn với đàn
ông, làm gốm bằng tay, dệt có thể liên quan chặt chẽ hơn với giới nữ. Nhưng
không phải đơn giản như vậy, nếu chúng ta tính đến những hoàn cảnh bất bình
thường như chiến tranh chẳng hạn thì cái bình thường sẽ trở nên bất bình thường
và ngược lại, theo kiểu thời bình đàn ông cày ruộng, đàn bà cấy hái còn thời
chiến đàn bà sẽ phải thực hiện mọi công đoạn từ cày bừa đến cấy hái. Do vậy cái
cày không chỉ là công cụ của nam theo tiêu chuẩn phân công lao động theo giới.
Đấy là chưa tính đến những công cụ trung tính được cả hai giới và nhiều lớp
tuổi sử dụng như dao hay kéo chẳng hạn. Đôi khi các nhà khảo cổ học rất ấu trĩ
khi áp dụng tư duy hiện đại để giải thích sự khác biệt giới của chủ nhân một số
mộ táng qua số lượng và loại hình đồ trang sức. Trong xã hội nguyên thủy, đồ
trang sức không chỉ đơn thuần để làm đẹp mà chúng thường đa chức năng (trang
sức, ma thuật, khác người...), trong đó chủ yếu để thể hiện vị thế xã hội của
chủ nhân. Nhiều trường hợp, người nam được chôn theo nhiều đồ trang sức cả về
số lượng và chất lượng hơn người nữ.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Sẽ
thật sai lầm nếu áp dụng một cách máy móc sự phân công lao động theo giới dựa
vào kiểu dáng công cụ đối với những nghệ nhân thủ công. Trong trường hợp đặc
biệt này vai trò chung của giới tính, sự khác biệt tầng lớp, hay thậm chí những
lĩnh vực hoạt động chuyên biệt, chứ không phải sự khác nhau về giới sẽ là những
yếu tố quyết định.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Cách tiếp cận so sánh dân tộc học
đóng vai trò quan trọng trong nghiên cứu vai trò của giới trong xã hội quá khứ.
Tuy vậy, các xã hội lại cực kỳ đa dạng và mỗi xã hội cũng có những qui luật
riêng biệt. Có sự biến đổi rất lớn từ phương Đông sang phương Tây, từ xã hội
chăn nuôi là ngành kinh tế chủ đạo sang xã hội mà hái lượm là hoạt động kinh tế
chính, từ những xã hội công nghiệp sang xã hội nông nghiệp, hay ngay cả bên
trong những xã hội cùng chủng loại. Những tư<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>liệu khảo sát gần đây nhất của chúng tôi tại thôn Cổ Lũy, xã Nghĩa Phú,
huyện Tư Nghĩa, tỉnh Quảng Ngãi, một thôn cửa sông ven biển và cư dân có nghề
khai thác thủy/hải sản sống ở vùng nước lợ quanh năm rất nổi tiếng là don và
hến cho thấy có sự chuyên hóa nhất định ngay cả trong chỉ một ngành đánh
bắt/hái lượm sản vật tự nhiên và vai trò nắm giữ kinh tế gia đình của phụ nữ.
Do đặc điểm của việc khai thác nên đàn ông gắn chặt với công cụ nhủi don, còn đàn
bà thì đi cào hến, cả hai loại công cụ làm bằng chất liệu thực vật này đều do
đàn ông đan lát. Việc buôn bán tuy vậy nằm trong tay đàn bà và như thế họ dĩ
nhiên đóng vai trò tay hòm chìa khóa trong gia đình.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;">
</span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<b><i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Giới qua nghiên cứu Nghệ thuật thời
Tiền sử</span></i></b><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">: <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Khái niệm tiền sử (prehistory) dùng
để chỉ một thời kỳ rất dài trong diễn trình văn hóa nhân loại khi chưa có chữ
viết, bao gồm hai thời đại đá cũ và đá mới từ cách đây vài triệu năm đến khoảng
thiên niên kỷ 2 trước công nguyên.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Trước khi Homo Sapiens và Nghệ thuật
xuất hiện, loài người đã trải qua 4 triệu năm tiến hóa. Như vậy nghệ thuật mới
chỉ tồn tại trong khoảng 1% gần đây của kỷ nguyên loài người. Ngay từ đầu, cần
phải xua tan những quan niệm sai lầm về nguồn gốc của nghệ thuật. Nghệ thuật
không sinh ra từ một trực cảm bất chợt mà là kết quả của sự phát triển dần từng
bước các năng lực nhận thức của con người. Nguồn gốc của nghệ thuật lại ít
nhiều trùng hợp với những biểu hiện đầu tiên của một số năng lực đặc bệt của
con người: tư duy trừu tượng và hình tượng hóa, truyền tin, và ý thức về bản
thân. So với thủy tổ của con người trước kia, đây không chỉ là một sự tiến hóa
mà là một cuộc cách mạng thực sự-cuộc cách mạng nghệ thuật, bước ngoặt lớn
trong tiến hóa tư duy con người. Mặc dù có<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>một số người đã cố chứng minh rằng loài khỉ và vượn người đều có khả
năng sản sinh ra nghệ thuật, song những giả thuyết này đều không có căn cứ khoa
học. Sự hình thành các bản sắc Homo Sapiens của loài người chúng ta theo các
nhà nhân học đòi hỏi phải có được toàn bộ những chức năng chuyên môn hóa và
những thuộc tính riêng như: biết nhìn, nghe và cảm nhận với một sự minh mẫn và
một cách thức hoàn toàn đặc biệt của những sapiens (người tinh khôn), tất nhiên
trí tuệ của những sapiens cũng đã được di truyền theo ký ức từ phân bộ người
đến người.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Dường như về mặt trí tuệ, Homo
Sapiens khi sinh ra đã có năng lực sản sinh ra văn hóa và từ đó là dạng đặc
biệt của văn hóa tức là nghệ thuật. Do vậy một số người đã đề nghị thay khái
niệm Homo Sapiens, Homo Sapiens Sapiens (tức hai lần tinh khôn) thành Homo
Cultural (con người văn hóa) hay Homo intellectualis (con người có trí tuệ) cho
chính xác hơn.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Đặc điểm của nghệ thuật thời tiền sử
theo các nhà nghiên cứu là sự thống nhất của chủ đề và kỹ thuật với tính đa
dạng đáng kinh ngạc về biểu tượng trong những nền văn hóa và thời kỳ khác nhau
(Denis Vialou 1998: 17). Tính thống nhất về chủ đề và kỹ thuật của các nền nghệ
thuật tiền sử đã phản ánh sự giống nhau tương đối của những lối sống và các nền
kinh tế tiền sử hoàn toàn hướng về thiên nhiên, tuy nhiên điều này không thể
che lấp tính đa dạng tuyệt diệu về hình tượng.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Nghệ thuật thời tiền sử có mặt hầu
như ở khắp mọi vùng trên Trái đất, từ miền nhiệt đới cho đến Bắc cực, trên
những địa hình cực kỳ đa dạng, từ hang động dưới lòng đất cho đến đỉnh núi cao.
Nghệ thuật thời này gắn liền với ma thuật, tín ngưỡng...Theo các nhà nghiên
cưú, nghệ thuật thời đại băng giá cuối cùng phục vụ cho các hoạt động ma thuật,
gắn liền với săn bắt và sinh sản. Sau thời kỳ này nghệ thuật đi theo đường
hướng "<i style="mso-bidi-font-style: normal;">nhân văn</i>" và cảm
hứng bắt nguồn từ một quan niệm thần bí về các mối quan hệ giữa con người và
thiên nhiên.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Việc giải thích ý nghĩa biểu tượng
của các hình tượng nghệ thuật thời tiền sử trên thực tế cực kỳ phong phú đa
dạng và hầu như không khác tình hình phê bình nghệ thuật đương đại mà chúng ta
gặp trong sách báo hiện nay. Ví dụ về nghệ thuật hang động thời đá cũ hậu kỳ
chẳng hạn:<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Một số người gắn nền nghệ
thuật này với ma thuật săn bắn/bắt, số khác cho rằng đây là một phần của nghi
lễ khai tâm, cũng có nhà nghiên cứu lại xác định đó là một phần của toàn thể
thế giới kết hợp những nguyên lý đực cái, theo kiểu nguyên lý âm dương sau này;
trong khi đó vẫn tồn tại quan điểm những hình tượng đó thể hiện vật tổ của
những bộ tộc và thủ lĩnh giàu có (B. Hayden 1993: 8). <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Trong nghệ thuật đá cũ, phổ biến là
những hình tượng giống cái, hình tượng phụ nữ. Đa phần các diễn giải truyền
thống về các "<i style="mso-bidi-font-style: normal;">Vệ nữ</i>" nguyên
thủy đều gắn với phồn thực, tình dục. Tuy vậy, có thể chấp nhận quan điểm hiện
nay rằng hầu hết các "<i style="mso-bidi-font-style: normal;">Vệ nữ</i>"
này không chỉ chuyển tải ý nghĩa về tình dục, mà hợp lý và biện chứng hơn là
chúng thể hiện ý tưởng cơ bản về sự sinh sản, về tính liên tục của cuộc sống,
ngoài ra sự phổ biến của hình tượng này ở nhiều vùng trên thế giới còn thể hiện
quan điểm của con người trước hiện tượng mang thai, sinh sản, nuôi con như một
hiện tượng tự nhiên kỳ bí. Theo Rice, những "<i style="mso-bidi-font-style: normal;">Vệ nữ</i>" châu Âu nguyên thủy thể hiện phụ nữ trong chu kỳ sống
của họ. Hình tượng người nữ - người mẹ phóng chiếu qua bốn nhóm lớp tuổi sinh
sản tức một dạng "<i style="mso-bidi-font-style: normal;">tái sản xuất</i>"theo
trình tự sau: Tiền - Sinh sản Sinh sản và mang thai; Sinh sản và không mang
thai; Hậu- Sinh sản (Rice1981).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Hình tượng Bà Mẹ -Đất phổ biến khắp
thế giới trong nghệ thuật thời đại đá mới thường được cho là liên quan đến mẫu
hệ-mẫu quyền mặt khác gắn bó chặt chẽ một cách hữu cơ với tín ngưỡng nông
nghiệp được hình thành một cách đa dạng ngay từ khởi đầu của cuộc cách mạng đá
mới. Những hình tượng nữ thần phổ biến rộng khắp bán đảo Ban Căng thời Đá mới
được diễn giải như là những hình tượng về vị thế quan trọng và quyền lực của
người phụ nữ. Tuy vậy, lại có ý kiến phản bác điều đó, theo phái này có sự
không nhất quán giữa thực tế kinh tế- xã hội với những đề tài huyền thoại- lý
tưởng chính. Đôi khi chính năng lực sinh sản thần bí của con người và tự nhiên
quyết định những biểu tượng văn hóa mà không liên quan trực tiếp đến vị thế của
bất cứ một giới sinh học rạch ròi nào. Sự<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>vượt trội về số lượng nữ thần trong lịch sử trung đại Việt Nam có lẽ
cũng cần được xem xét một cách cẩn trọng hơn là cách diễn giải đơn giản về sự
tái hồi nguyên lý Mẹ của văn hóa Việt Nam bản địa. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Thay kết luận<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Tất cả những diễn giải lý thuyết và
cụ thể nói trên hầu như chưa đề cập đến những khác biệt mang tính sinh học bẩm
sinh giữa nam và nữ. Theo các nhà sinh học xã hội sự khác biệt giới cơ bản
trong chiến lược sinh sản và giao phối mang tính di truyền. Trong khi các nhà
khoa học xã hội ngược lại khá bi quan về sự tồn tại của khác biệt giới do di
truyền, họ cho rằng những khác biệt về giới hiện tồn là kết quả từ những giá
trị văn hóa. Dù chấp nhận hay chối bỏ bất cứ khuynh hướng nào trong cả hai kể
trên, để giải quyết<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>chúng ta cần để ngỏ
những điều nói trên cho những khảo sát thực nghiệm và thể nghiệm.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Thiên hướng bẩm sinh của mỗi giới
cũng cần được tính đến cùng vơí xu hướng chính trị của mỗi xã hội và liệu ngoài
hai chế độ mẫu / phụ hệ trong lịch sử còn có chế độ thứ ba trung gian nào không
và liệu chỉ hiện nay chúng ta mới có phong trào đòi quyền bình đẳng nam nữ hay
không. Đó là những vấn đề<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>mà khảo cổ học
cần tham khảo tư liệu của nhiều các ngành khoa học khác nếu muốn đạt được kết
quả khách quan (ở mức độ có thể).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Riêng đối với khảo cổ học Việt Nam,
cho tới nay giới chưa bao giờ được đặt ra để nghiên cứu, thậm chí chỉ ở mức độ
điểm qua về tên gọi hay khái niệm. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: center; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Tài liệu tham khảo<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: center; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Sarah Milledge Nelson và Myriam
Rosen-Ayalon 2001. <i>In Pursuit of</i> <i>Gender: Worldwide Archaeological
Approaches</i>. Gender and Archaeology Series. Walnut Creek: AltaMira Press.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Kathleen M. Bolen 2004. <i>Prehistoric
Construction of Mothering</i>. Html<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Cheryl Claassen 2004. <i>Gender in
Archaeology</i>. Html<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Lowie R. 2001. <i>Luận về xã hội học
nguyên thủy</i>. NXB ĐHQG. Hà Nội<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Barbara Bender 1986. <i>The Roots of
Inequality</i>. Paper presented at the World Archaeology Conference.
Southampton, England<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Denis Vialou 1998. <i>Nghệ thuật của
bóng tối, nghệ thuật của ánh sáng</i>. Tạp chí Người đưa tin UNESCO số 4.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">B. Hayden 1993. <i>Archaeology-the
science of once and future things</i>. W.H. Freeman and Company.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Patricia Rice1981. <i>Prehistoric
Venuses: Symbols of Motherhood or Womanhood</i>? Journal of Anthropological
Research 37.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<br /></div>
<br />DzungLamhttp://www.blogger.com/profile/01414406999605045030noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6191728376005293127.post-53901308768266898682019-05-04T00:41:00.000-07:002019-05-04T00:41:36.991-07:00TÀI NGUYÊN DI SẢN VĂN HÓA TRONG BỐI CẢNH ĐƯƠNG ĐẠI (Thách thức, Khó khăn trong Bảo tồn và Phát huy Giá trị)<br />
<div align="center" class="MsoNormal" style="line-height: normal; text-align: center;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 15.0pt; mso-bidi-font-size: 16.0pt;">TÀI NGUYÊN DI SẢN VĂN HÓA TRONG BỐI
CẢNH ĐƯƠNG ĐẠI<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="line-height: normal; text-align: center;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 16.0pt;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>(Thách thức, Khó khăn trong Bảo tồn và Phát
huy Giá trị)<o:p></o:p></span></i></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal;">
<br /></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="line-height: normal; text-align: right;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Lâm Thị Mỹ Dung, Chu Lâm Anh<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="line-height: normal; text-align: right;">
<i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">(Trường ĐHKHXHNV, ĐHQG Hà Nội)<o:p></o:p></span></i></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="line-height: normal; text-align: right;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Nguyễn Anh Thư <o:p></o:p></span></b></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="line-height: normal; text-align: right;">
<i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">(Đại học Văn hoá Hà Nội)<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">HTKH Hội nhập Quốc
tế về Bảo tồn – Cơ hội và Thách thức cho các giá trị Di sản Văn hoá,
30.11.2018. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Bài đã in trong </span><span lang="FR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; mso-ansi-language: FR; mso-bidi-font-style: italic;">Kỷ yếu HTKHQT Hội nhập Quốc tế
về Bảo tồn Cơ hội và Thách thức cho các giá trị Di sản Văn hóa, Nxb ĐHQG Thành
phố HCM. ISBN : 978-604-73-6535-7. Tr.15-26<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; text-align: justify;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Tóm tắt<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 6.0pt; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">Coi
Di sản Văn hóa là nguồn Tài nguyên xuất phát từ quan điểm đa giá trị của di sản
và từ sự mở rộng nội hàm của khái niệm tài nguyên, không chỉ thiên nhiên mà cả
văn hóa… Mọi thứ có thể thành tài nguyên cho mục đích nào đó trong những điều
kiện nhất định và xu hướng trên thế giới hiện nay sử dụng khái niệm tài nguyên
hay nguồn lực thay cho di sản hay tài sản và phát triển những cách tiếp cận/phương
pháp mới để khai thác, sử dụng nguồn tài nguyên này một cách bền vững cho hiện
tại và tương lai và biến tài nguyên của mỗi dân tộc, tộc người trở thành nguồn
tài nguyên chung của nhân loại cho phát triển hiện tại và tương lai.<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 6.0pt; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">Bối
cảnh Đương đại trong bài viết, một mặt dùng theo nghĩa rộng để chỉ bối cảnh
chung thế giới và Việt Nam trong đó bao hàm những vấn đề, những xu hướng hiện hành
mà tất cả các tài nguyên di sản đang đối mặt như HIỆN ĐẠI HOÁ, CÔNG NGHIỆP HOÁ,
TOÀN CẦU HOÁ, ĐÔ THỊ HOÁ, BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU, KINH TẾ THỊ TRƯỜNG..., mặt khác tuỳ
từng bối cảnh cụ thể theo nghĩa hẹp hơn, mà trong đó, một hay vài những thứ
trên tác động tích cực hay tiêu cực đến di sản ở các mức độ khác nhau.<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 6.0pt; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">Tài
nguyên Di sản ở Việt Nam phong phú và đa dạng phản ánh diễn trình lịch sử và
văn hoá của nhiều cộng động người theo thời gian, theo không gian. Những tài
nguyên di sản này hiện đang được bảo tồn và phát huy về mặt lý thuyết theo các
công ước, hiến chương quốc tế và luật quốc gia. Tuy nhiên, giống như nhiều nước
đang phát triển khác, tài nguyên di sản trong bối cảnh đương đại phải đối mặt với
những: Xung đột lợi ích; Sự thiếu hụt kiến thức đa ngành của cả ba nhóm: người
nghiên cứu, người quản lý và người thực hành; Sự bất cập giữa luật, công ước và
thực tiễn thực thi; Sự không đồng bộ giữa nghiên cứu đánh giá giá trị với bảo tồn;
Sự thiếu thống nhất trong quan điểm về triết lý bảo tồn, đánh giá giá trị.... dẫn
đến nhiều tài nguyên di sản biến mất trước khi được biết đến, nhiều tài nguyên
khác chưa được quan tâm đúng mức và vì vậy chưa được phát huy giá trị một cách
hữu hiệu và bền vững.<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 6.0pt; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">Từ
khóa:</span></b><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.0pt; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> Bảo tồn, Bối cảnh Đương đại, Tài nguyên,
Tài nguyên Di sản, Phát huy giá trị, Phát triển Bền vững… <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; text-align: justify;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Bài viết toàn
văn<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .5in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-list: l0 level1 lfo2; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-list: Ignore;">1.<span style="font: 7.0pt "Times New Roman";"> </span></span></span></b><!--[endif]--><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Tài nguyên di sản <o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .25in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify;">
<i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">1.1. Tính đa diện, đa dạng, đa loại của tài nguyên di
sản <o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Di sản văn hoá là những tài sản chắt lọc
từ quá khứ, là kết quả của các hoạt động sống vật chất và tinh thần của con người.
Di sản thiên nhiên môi trường là kết quả thành tạo của địa chất, tự nhiên kết hợp
tác động của con người. Do vậy, về bản chất di sản có tính đa dạng rất lớn.
Quan điểm hiện nay về di sản rộng hơn và sâu hơn so với trước đây, trước hết di
sản không chỉ là những tài sản do thế hệ trước để lại chủ yếu mang ý nghĩa tinh
thần và tâm linh, mà di sản được xác định là nguồn lực, là tài nguyên đa giá trị
cả về tự nhiên, văn hóa, xã hội, con người… đối với phát triển xã hội. Tài
nguyên di sản chứa đựng cả những giá trị quá khứ, giá trị hiện hành và tương
lai. Theo Hiệp hội Nghiên cứu Tài nguyên Văn hóa Nhật Bản: “Tài nguyên văn hóa
là dữ liệu quan trọng giúp chúng ta hiểu xã hội và văn hóa của xã hội ấy một
cách tốt hơn tại một thời điểm nhất định. Tài nguyên văn hóa bao gồm cả vật thể
và phi vật thể, cả những thứ không thể cất giữ trong các bảo tàng như công
trình lịch sử, phong cảnh đô thị, nghệ thuật trình diễn truyền thống, lễ hội…
Đáng tiếc, nhiều những tài nguyên văn hóa này đã không được phát huy đúng cách.
Chúng ta cần phải biến những tài nguyên này thành những nguồn lực<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> </i>cho hiện tại và cho tương lai. Nghiên cứu
tài nguyên văn hóa mở ra một lĩnh vực mới phát huy tài nguyên văn hóa trong
phát triển văn hóa của con người và cho nghiên cứu khoa học”<a href="file:///D:/HTQT%202018/HTDS%2011.2018/Di%20s%E1%BA%A3n%20trong%20b%E1%BB%91i%20c%E1%BA%A3nh%20%C4%90%C6%B0%C6%A1ng%20%C4%91%E1%BA%A1i-ng%C3%A0y%206-10-2018.doc#_ftn1" name="_ftnref1" style="mso-footnote-id: ftn1;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[1]</span></span><!--[endif]--></span></span></a>
<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Theo cách nhìn về di sản hiện nay như
trong Chiến lược EU 2020: ″Di sản được coi là khái niệm phức hợp, liên tục phát
triển qua thời gian và kết hợp không chỉ những chiều kích lịch sử, văn hoá, thẩm
mỹ, biểu trưng, tinh thần mà cả kinh tế, xã hội và chính trị” <a href="file:///D:/HTQT%202018/HTDS%2011.2018/Di%20s%E1%BA%A3n%20trong%20b%E1%BB%91i%20c%E1%BA%A3nh%20%C4%90%C6%B0%C6%A1ng%20%C4%91%E1%BA%A1i-ng%C3%A0y%206-10-2018.doc#_ftn2" name="_ftnref2" style="mso-footnote-id: ftn2;" title=""><sup><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><sup><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[2]</span></sup><!--[endif]--></span></sup></a>.
Theo nội hàm mở rộng như thế di sản bao gồm một chuỗi rộng những địa điểm khảo
cổ, công trình, hiện vật, truyền thống và văn hoá, nhưng không chỉ là những di
tích, di chỉ, di vật kế thừa từ quá khứ mà còn là những khía cạnh khác của sáng
tạo và biểu hiện của con người thậm chí như ảnh, tư liệu, ký ức, sách, dụng cụ,
thị trấn và những địa điểm thiên nhiên, cả vật thể và phi vật thể, thì nghiên cứu
đánh giá di sản không chỉ để bảo quản, khai quật, trưng bày hay phục hồi tu bổ hay
bảo tồn và bảo vệ biểu trưng, tinh thần và ký ức quá khứ… mà nghiên cứu di sản
hiện nay được xác định như những hoạt động liên ngành mang lại những tác động đáng
kể về kinh tế và xã hội. Ngày nay, các nhà khoa học đã đưa ra khái niệm mới về
bảo tồn di sản – gọi là “bảo tồn tích cực”, nghĩa là đưa di sản vào phục vụ cuộc
sống. Các di sản phải được bảo vệ, tôn tạo và tổ chức giới thiệu rộng rãi cho
công chúng biết<a href="file:///D:/HTQT%202018/HTDS%2011.2018/Di%20s%E1%BA%A3n%20trong%20b%E1%BB%91i%20c%E1%BA%A3nh%20%C4%90%C6%B0%C6%A1ng%20%C4%91%E1%BA%A1i-ng%C3%A0y%206-10-2018.doc#_ftn3" name="_ftnref3" style="mso-footnote-id: ftn3;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[3]</span></span><!--[endif]--></span></span></a>. </span><span lang="PT-BR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: PT-BR; mso-bidi-font-weight: bold;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">1.2. Giá trị đa
diện của của tài nguyên di sản<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Những năm gần đây đã có những thay đổi
đáng kể trong tư duy về phát triển, bên cạnh ba trụ cột kinh tế, môi trường và
xã hội, càng ngày người ta càng nhấn mạnh tầm quan trọng của văn hoá như nhân tố
quan trọng đảm bảo trường tồn tính bền vững, văn hoá được xem là nền tảng của
phát triển bền vững. ″Về mặt nhận thức, phát triển bền vững được hiểu là khả
năng phát triển kinh tế liên tục và lâu dài mà không làm cạn kiệt, không gây hậu
quả tai hại tới môi trường tự nhiên và môi trường văn hoá – xã hội. Mục tiêu đó
quy định, trong quá trình phát triển, chúng ta cùng một lúc/đồng thời quan tâm
tới việc duy trì, tái tạo, bảo vệ và phát huy hai loại tài nguyên/hai nguồn vốn
của phát triển là thiên nhiên và văn hoá″<a href="file:///D:/HTQT%202018/HTDS%2011.2018/Di%20s%E1%BA%A3n%20trong%20b%E1%BB%91i%20c%E1%BA%A3nh%20%C4%90%C6%B0%C6%A1ng%20%C4%91%E1%BA%A1i-ng%C3%A0y%206-10-2018.doc#_ftn4" name="_ftnref4" style="mso-footnote-id: ftn4;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[4]</span></span><!--[endif]--></span></span></a>.
Bảo tồn, phát huy giá trị của di sản, coi di sản như nguồn tài nguyên vô giá và
vô tận (nếu biết cách gìn giữ và khai thác một cách khoa học) được coi là giải
pháp cơ bản phục vụ phát triển bền vững.<o:p></o:p></span></div>
<div style="background: white; margin-bottom: .0001pt; margin: 0in; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-size: 14.0pt;">Sự khác biệt văn hoá luôn có
sức hút và ở nhiều quốc gia trên thế giới, di sản không chỉ đem lại nguồn lợi
không nhỏ trong tổng thu nhập, mà còn có vai trò lớn trong việc quảng bá hình
ảnh quốc gia. Tổ chức Du lịch Thế giới ước tính 37% du lịch toàn cầu xuất phát
từ động lực mong muốn tìm hiểu văn hóa. Mối liên hệ quan trọng giữa xã hội và
di sản văn hóa được thể hiện rõ nét trong du lịch di sản văn hóa. Khách du lịch
di sản văn hóa đi thăm nhiều nơi hơn gấp 2 lần những khách du lịch khác, ở lại
mỗi nơi lâu hơn 2,5 lần và họ cũng chi tiêu nhiều hơn<a href="file:///D:/HTQT%202018/HTDS%2011.2018/Di%20s%E1%BA%A3n%20trong%20b%E1%BB%91i%20c%E1%BA%A3nh%20%C4%90%C6%B0%C6%A1ng%20%C4%91%E1%BA%A1i-ng%C3%A0y%206-10-2018.doc#_ftn5" name="_ftnref5" style="mso-footnote-id: ftn5;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-US;">[5]</span></span><!--[endif]--></span></span></a>.
Có nhiều ví dụ trên thế giới về những quốc gia mà phát huy giá trị di sản đóng
góp trên dưới 10% GDΡ hàng năm, Italia là một trong những thí dụ điển hình về
du lịch di sản, mỗi năm nước này thu hút trên 50 triệu khách quốc tế và chỉ
riêng ngành du lịch đã đem lại nguồn thu gần 170 tỷ USD (xấp xỉ 85% tổng GDΡ
của Việt Nam năm 2016)<a href="file:///D:/HTQT%202018/HTDS%2011.2018/Di%20s%E1%BA%A3n%20trong%20b%E1%BB%91i%20c%E1%BA%A3nh%20%C4%90%C6%B0%C6%A1ng%20%C4%91%E1%BA%A1i-ng%C3%A0y%206-10-2018.doc#_ftn6" name="_ftnref6" style="mso-footnote-id: ftn6;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-US;">[6]</span></span><!--[endif]--></span></span></a>.</span><span style="color: black; font-family: "Arial","sans-serif";"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Bảo tồn di sản đem lại <span style="mso-bidi-font-style: italic;">nhiều</span> giá trị: văn hóa, thẩm mỹ,
giáo dục, môi trường, xã hội, lịch sử cùng nhiều giá trị khác như kinh tế, phúc
lợi xã hội…. Europa Nostra, Liên minh các nhóm Bảo tồn Di sản châu Âu,
trong một tài liệu mang tên Cultural Heritage Counts for Europe đã ghi chú: “Di
sản văn hóa mang lại nhiều lợi ích cho châu Âu ngày nay”, nhiều lợi ích trong số
đó thuộc về kinh tế. Ở châu Âu, phục hồi di sản tạo ra nhiều hơn 16,5% việc làm
so với xây dựng mới, và mỗi công việc trực tiếp trong lĩnh vực di sản văn hóa tạo
ra 26,7 việc làm gián tiếp khác. Con số này trong ngành công nghiệp xe hơi chỉ
là 6,3:1<a href="file:///D:/HTQT%202018/HTDS%2011.2018/Di%20s%E1%BA%A3n%20trong%20b%E1%BB%91i%20c%E1%BA%A3nh%20%C4%90%C6%B0%C6%A1ng%20%C4%91%E1%BA%A1i-ng%C3%A0y%206-10-2018.doc#_ftn7" name="_ftnref7" style="mso-footnote-id: ftn7;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[7]</span></span><!--[endif]--></span></span></a>.
Ρhát huy giá trị di sản trên nguyên tắc ″sẻ chia văn hoá″ từ năm 1991 đến nay,
bắt nguồn từ Ρháp, “<span style="mso-bidi-font-weight: bold;">Những ngày Di sản
châu Âu” đã được tổ chức hàng năm vào tuần thứ ba của tháng 9 với các mục đích
mở rộng khả năng tiếp cận di sản cho mọi đối tượng, đẩy mạnh khía cạnh sự kiện
trong đời sống văn hóa và phân quyền trong thực hiện các chính sách văn hóa.
Trong mỗi đợt tổ chức, bên cạnh những hoạt động thu hút công chúng đến với các
loại hình di sản, các cuộc thảo luận về vấn đề di sản được tổ chức đồng thời,
không chỉ đề cập đến vấn đề lịch sử mà về cả các khía cạnh pháp lý hoặc kỹ thuật
(chẳng hạn như vấn đề trùng tu, hiện đại hóa hay chuyển đối công năng). “Những
ngày Di sản châu Âu” mang lại hiệu quả hết sức đa dạng: kinh tế, xã hội và cộng
đồng. Sự kiện này đặc biệt có tác động tới sự phát triển cảm giác gắn bó của cộng
đồng với các địa danh ở nhiều cấp độ khác nhau (khu vực, thành phố, vùng, quốc
gia). Hiện chưa có nghiên cứu đánh giá tác động được thực hiện nhưng một nghiên
cứu được tiến hành năm 2009 về hiệu quả kinh tế của di sản đã phân biệt rõ những
hiệu quả trực tiếp (bán vé, việc làm…), gián tiếp và đi kèm (các dịch vụ đi kèm
như kinh doanh nhà hàng quanh các địa danh, du lịch văn hóa…). Quả thực di sản
tạo thuận lợi cho cả một “hệ sinh thái” rộng hơn lĩnh vực du lịch với tỷ lệ thu
hồi vốn đầu tư rất tốt. Tại Pháp, người ta ước tính với 900 triệu Euro mà Bộ
Văn hóa chi phí cho di sản sẽ cho phép thu về từ 500 triệu đến 2 tỷ Euro<a href="file:///D:/HTQT%202018/HTDS%2011.2018/Di%20s%E1%BA%A3n%20trong%20b%E1%BB%91i%20c%E1%BA%A3nh%20%C4%90%C6%B0%C6%A1ng%20%C4%91%E1%BA%A1i-ng%C3%A0y%206-10-2018.doc#_ftn8" name="_ftnref8" style="mso-footnote-id: ftn8;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-weight: bold; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[8]</span></span><!--[endif]--></span></span></a>.<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">1.3. Tài nguyên di sản Việt Nam <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Việt Nam có kho tàng di sản văn hóa khổng
lồ (gần 40 ngàn di sản vật thể, 60 ngàn di sản phi vật thể, trong số đó UNESCO
công nhận 8 di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới<a href="file:///D:/HTQT%202018/HTDS%2011.2018/Di%20s%E1%BA%A3n%20trong%20b%E1%BB%91i%20c%E1%BA%A3nh%20%C4%90%C6%B0%C6%A1ng%20%C4%91%E1%BA%A1i-ng%C3%A0y%206-10-2018.doc#_ftn9" name="_ftnref9" style="mso-footnote-id: ftn9;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="mso-bidi-font-weight: bold;"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-weight: bold; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[9]</span></span><!--[endif]--></span></span></span></a>,
7 di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại<a href="file:///D:/HTQT%202018/HTDS%2011.2018/Di%20s%E1%BA%A3n%20trong%20b%E1%BB%91i%20c%E1%BA%A3nh%20%C4%90%C6%B0%C6%A1ng%20%C4%91%E1%BA%A1i-ng%C3%A0y%206-10-2018.doc#_ftn10" name="_ftnref10" style="mso-footnote-id: ftn10;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="mso-bidi-font-weight: bold;"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-weight: bold; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[10]</span></span><!--[endif]--></span></span></span></a>,
2 di sản văn hóa phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấp<a href="file:///D:/HTQT%202018/HTDS%2011.2018/Di%20s%E1%BA%A3n%20trong%20b%E1%BB%91i%20c%E1%BA%A3nh%20%C4%90%C6%B0%C6%A1ng%20%C4%91%E1%BA%A1i-ng%C3%A0y%206-10-2018.doc#_ftn11" name="_ftnref11" style="mso-footnote-id: ftn11;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="mso-bidi-font-weight: bold;"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-weight: bold; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[11]</span></span><!--[endif]--></span></span></span></a>,
4 di sản tư liệu<a href="file:///D:/HTQT%202018/HTDS%2011.2018/Di%20s%E1%BA%A3n%20trong%20b%E1%BB%91i%20c%E1%BA%A3nh%20%C4%90%C6%B0%C6%A1ng%20%C4%91%E1%BA%A1i-ng%C3%A0y%206-10-2018.doc#_ftn12" name="_ftnref12" style="mso-footnote-id: ftn12;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="mso-bidi-font-weight: bold;"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-weight: bold; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[12]</span></span><!--[endif]--></span></span></span></a>,
gần 3000 di tích được xếp hạng quốc gia, 7.500 di tích cấp tỉnh cùng gần 8.000
lễ hội, trong đó hơn 3.000 lễ hội dân gian thể hiện rõ bản sắc văn hóa độc đáo
của cộng đồng 54 dân tộc Việt Nam.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Luật Di sản Văn hoá Việt Nam khẳng định ″Di
sản văn hoá Việt Nam là một bộ phận của Di sản văn hoá nhân loại, có vai trò to
lớn trong sự nghiệp dựng nước và giữ nước của nhân dân ta″<a href="file:///D:/HTQT%202018/HTDS%2011.2018/Di%20s%E1%BA%A3n%20trong%20b%E1%BB%91i%20c%E1%BA%A3nh%20%C4%90%C6%B0%C6%A1ng%20%C4%91%E1%BA%A1i-ng%C3%A0y%206-10-2018.doc#_ftn13" name="_ftnref13" style="mso-footnote-id: ftn13;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[13]</span></span><!--[endif]--></span></span></a>.
Nghị quyết Hội nghị lần thứ 5 BCHTW Đảng khoá VIII đã xác định 10 nhiệm vụ về
xây dựng và phát triển nền văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.
Nhiệm vụ thứ 4 là bảo tồn và phát huy các di sản văn hoá ″Di sản văn hoá là tài
sản vô giá, gắn kết cộng đồng dân tộc, là cốt lõi của bản sắc dân tộc, cơ sở để
sáng tạo những giá trị mới và giao lưu văn hoá.″<a href="file:///D:/HTQT%202018/HTDS%2011.2018/Di%20s%E1%BA%A3n%20trong%20b%E1%BB%91i%20c%E1%BA%A3nh%20%C4%90%C6%B0%C6%A1ng%20%C4%91%E1%BA%A1i-ng%C3%A0y%206-10-2018.doc#_ftn14" name="_ftnref14" style="mso-footnote-id: ftn14;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[14]</span></span><!--[endif]--></span></span></a>.
Những giá trị to lớn mà di sản đem lại không chỉ làm phong phú đời sống tinh thần
cho con người và xã hội mà còn chứa đựng các tiềm năng kinh tế, các giá trị vật
chất. Sức hấp dẫn của di sản đã tạo động lực cho phát triển du lịch mang lại
nhiều lợi ích về thu nhập, việc làm và phát triển kinh tế-xã hội địa phương. Thật
vậy, di sản ngày nay đã trở thành tài sản, tài nguyên đóng góp vào sự phát triển
chung của đất nước và trở thành một bộ phận của ngành công nghiệp sáng tạo
(công nghiệp văn hoá). Những hoạt động phát huy giá trị di sản các loại đóng
góp không nhỏ vào tăng trưởng kinh tế, xã hội<a href="file:///D:/HTQT%202018/HTDS%2011.2018/Di%20s%E1%BA%A3n%20trong%20b%E1%BB%91i%20c%E1%BA%A3nh%20%C4%90%C6%B0%C6%A1ng%20%C4%91%E1%BA%A1i-ng%C3%A0y%206-10-2018.doc#_ftn15" name="_ftnref15" style="mso-footnote-id: ftn15;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[15]</span></span><!--[endif]--></span></span></a>.
Chỉ từ năm 2014 đến 2015 ngành du lịch đã đóng góp 6% GDΡ của cả nước, trong đó
phải kể đến vai trò chủ đạo của các di sản văn hóa và di sản thiên nhiên ở Việt
Nam<a href="file:///D:/HTQT%202018/HTDS%2011.2018/Di%20s%E1%BA%A3n%20trong%20b%E1%BB%91i%20c%E1%BA%A3nh%20%C4%90%C6%B0%C6%A1ng%20%C4%91%E1%BA%A1i-ng%C3%A0y%206-10-2018.doc#_ftn16" name="_ftnref16" style="mso-footnote-id: ftn16;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[16]</span></span><!--[endif]--></span></span></a>.
Với những vai trò của mình, việc nhận diện đúng đắn các giá trị di sản cũng như
tổ chức thực hành di sản, giúp cho giá trị di sản trở nên hữu dụng, đáp ứng nhu
cầu xã hội, và yêu cầu phát triển bền vững là vô cùng cấp thiết nhằm tạo lập sự
cân bằng giữa bảo tồn và phát triển trong bối cảnh toàn cầu hoá và hội nhập quốc
tế.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .5in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-list: l0 level1 lfo2; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-list: Ignore;">2.<span style="font: 7.0pt "Times New Roman";">
</span></span></span></b><!--[endif]--><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Bối cảnh Đương đại
và Tài nguyên Di sản <o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .25in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify;">
<i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">2.1. Biến đổi Xã hội với Di sản<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế mang lại
nhiều cơ hội nhưng cũng đầy thách thức đối với các nước đang phát triển trong vấn
đề phát triển kinh tế bên cạnh việc bảo tồn văn hóa truyền thống, di sản văn
hóa của dân tộc. Trong mối quan hệ đa chiều về văn hóa ngày càng mạnh mẽ giữa
các quốc gia, di sản văn hóa Việt Nam chịu nhiều tác động cả bên trong lẫn bên
ngoài.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Quá trình toàn cầu hóa và hội nhập quốc
tế, trước hết, giúp tăng cơ hội tiếp cận, trao đổi, giao lưu và làm giàu vốn hiểu
biết sâu rộng về các nguồn tài nguyên văn hóa, tài nguyên thiên nhiên của mỗi
quốc gia, mỗi khu vực,. Thêm vào đó, sự nổi lên của cuộc cách mạng khoa học
công nghệ 4.0 khiến cho việc tìm hiểu, đánh giá về tài nguyên di sản của các quốc
gia vượt qua những ranh giới địa lý với nhiều loại hình và cách tiếp cận thông
tin sống động và đa dạng. <o:p></o:p></span></div>
<div style="background: white; margin-bottom: .0001pt; margin: 0in; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-size: 14.0pt;">Những quá trình trên đồng thời
làm nảy sinh các thách thức nhất định trong việc duy trì bản sắc quốc gia, dân
tộc trước những nguy cơ tiềm tàng của việc du nhập và lai căng văn hóa cũng như
khai thác vượt quá ngưỡng chịu đựng các nguồn tài nguyên văn hoá và thiên nhiên
từ các hoạt động du lịch, phát triển kinh tế không bền vững. Sản xuất nông
nghiệp kiểu thâm canh và sản xuất hàng hóa nông nghiệp, chuyển đổi mô hình nhà
ở nông thôn gây <span style="mso-bidi-font-style: italic; mso-bidi-font-weight: bold;">biến hình phong cảnh</span> cùng với đ<span style="mso-bidi-font-style: italic; mso-bidi-font-weight: bold;">ô thị hoá bùng nổ kéo theo, di cư tăng nhanh
và sự phân phối không đồng đều các nguồn lực tạo nên áp lực ngày càng tăng của
xã hội dân sự đối với di sản<a href="file:///D:/HTQT%202018/HTDS%2011.2018/Di%20s%E1%BA%A3n%20trong%20b%E1%BB%91i%20c%E1%BA%A3nh%20%C4%90%C6%B0%C6%A1ng%20%C4%91%E1%BA%A1i-ng%C3%A0y%206-10-2018.doc#_ftn17" name="_ftnref17" style="mso-footnote-id: ftn17;" title=""><sup><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><sup><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-style: italic; mso-bidi-font-weight: bold; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-US;">[17]</span></sup><!--[endif]--></span></sup></a>. Bài học</span> từ Bali
(Indonesia) là một dẫn chứng cụ thể và là lời cảnh báo về sự biến mất gần như
hoàn toàn văn hóa bản địa nếu phát triển du lịch không kiểm soát; hay vấn đề Di
sản văn hóa thế giới Cố đô Authaya (Thái Lan) đang phải đối mặt trong bối cảnh
du lịch tấn công và làm biến đổi các giá trị căn bản của di tích khiến chính
phủ Thái Lan buộc phải lựa chọn giữa bảo tồn di sản văn hóa hay phát triển kinh
tế…</span><span style="color: #333333; font-family: "Verdana","sans-serif";"> </span><span style="font-size: 14.0pt;">Vịnh Hạ Long (Việt Nam) cũng đã nhiều lần đứng trước
nguy cơ vượt khỏi tầm kiểm soát theo tiêu chí và tiêu chuẩn của Công ước Bảo
tồn Di sản thế giới bởi các hạng mục kinh tế và du lịch phát triển ồ ạt làm
thay đổi cảnh quan và môi trường nghiêm trọng ở Hạ Long…</span><span style="color: #333333; font-family: "Helvetica","sans-serif";"> </span><span style="font-size: 14.0pt;">Điều này đòi hỏi những định hướng, giải pháp trong
việc quản lý và khai thác giá trị di sản văn hóa ở mỗi địa phương. Quan trọng
hơn cả là cần nhận biết được giá trị di sản, xác định được vai trò của di sản
trong đời sống đương đại và có ứng xử phù hợp với nó.</span><span style="color: #333333; font-family: "Helvetica","sans-serif";"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Tại hội nghị của ICOMOS Dublin 2010, bốn
vấn đề lớn về quan hệ giữa di sản với biến đổi xã hội hiện nay đã được đặt ra,
đó là i. Di sản của những cộng đồng đang biến đổi, đang phát triển; ii. Di cư,
di dân và di sản bản địa; iii. Di sản tôn giáo; iv. Các tác động xã hội của biến
đổi khí hậu toàn cầu. ″Khi các cộng đồng trên thế giới nhận ra tầm quan trọng của
di sản văn hoá, những phân tích cho thấy một số kết quả bất ngờ, gồm sự xuất hiện
của các tiêu chí mới về di sản, sự hội tụ ngày càng tăng giữa di sản phi vật thể
và phi vật thể, và nhu cầu ngày càng lớn đối với các chuyên gia bảo tồn truyền
thống để chia sẻ thẩm quyền ra quyết định với những cá nhân và nhóm có mối quan
hệ chặt chẽ với một địa điểm di sản cụ thể. Các nhiệm vụ bảo tồn còn phức tạp
hơn do các hiện tượng toàn cầu hoá về văn hoá và kinh tế, đô thị hoá bùng nổ,
các đợt di cư và sự phân phối không đồng đều các nguồn lực cùng với ảnh hưởng
ngày càng tăng của xã hội dân sự đối với di sản″<a href="file:///D:/HTQT%202018/HTDS%2011.2018/Di%20s%E1%BA%A3n%20trong%20b%E1%BB%91i%20c%E1%BA%A3nh%20%C4%90%C6%B0%C6%A1ng%20%C4%91%E1%BA%A1i-ng%C3%A0y%206-10-2018.doc#_ftn18" name="_ftnref18" style="mso-footnote-id: ftn18;" title=""><sup><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><sup><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[18]</span></sup><!--[endif]--></span></sup></a>.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Những thay đổi trong quan điểm về di sản
mà trong đó đặc biệt là mối liên quan giữa di sản với những thay đổi về môi trường,
xã hội và chính trị cả mặt tích cực và cả mặt hạn chế dẫn đến những thay đổi
trong cách thức bảo tồn và phát huy giá trị và nhu cầu cấp thiết của nghiên cứu
liên ngành tìm ra những giá trị cốt lõi và những biến đổi mang tính thời đại để
đưa ra chính sách và công cụ thực hành thích hợp đối với di sản trong thế kỷ
21.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify; text-indent: 28.35pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">2.2. Tài nguyên Di sản Việt Nam trong bối
cảnh xã hội đương đại:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify; text-indent: 28.35pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Đối với Việt Nam, nguồn tài nguyên di sản
đang đứng trước những thách thức lớn của công nghiệp hoá, hiện đại hoá và cơ chế
thị trường. Quá trình đổi mới đất nước, sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá
và cơ chế thị trường, toàn cầu hoá, biến đổi khí hậu tác động ngày càng mạnh mẽ
đến các di sản văn hoá, đặt di sản văn hoá đứng trước những thử thách khốc liệt.
Điều đó thể hiện qua <span style="mso-bidi-font-style: italic; mso-bidi-font-weight: bold;">sự xuống cấp của nhiều di sản văn hoá vật thể; Nhiều di sản phi vật thể
bị mai một lãng quên trong khi nhiều loại hình nghệ thuật mới được du nhập vào
nước ta, thu hút ngày càng nhiều sự quan tâm của công chúng, nhất là giới trẻ;
Không gian cảnh quan kiến trúc di sản bị xâm hại do những yếu kém, tồn tại cố hữu
trong quá trình trùng tu, tôn tạo di tích; Việc khai thác quá mức nguồn tài
nguyên di sản thiên nhiên trong khi chưa quan tâm đầy đủ đến tính hài hòa và bền
vững về mặt môi trường và xã hội. </span>Những điều này đã và đang đặt ra các
thách thức cho việc phát triển các nguồn tài nguyên di sản một cách bền vững, đặc
biệt là trong công tác quản lí, bảo tồn và phát huy các giá trị di sản Việt Nam
- quốc gia có đa dạng các nguồn tài nguyên di sản từ vật thể, phi vật thể và tự
nhiên. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify; text-indent: 28.35pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Có thể khái quát về những huỷ hoại của từng
loại hình di sản trên những mặt sau:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .5in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify;">
<i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Đối với di sản vật thể</span></i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">: Xuống cấp, huỷ
hoại hoàn toàn hay từng phần do nhiều nguyên nhân, trong đó có những nguyên
nhân khách quan khí hậu, môi trường thời tiết khắc nghiệt, khó lường, chiến
tranh, xung đột tôn giáo, tín ngưỡng, đứt gãy truyền thống do những quan điểm
sai lầm của một giai đoạn lịch sử, nhiều công trình tôn giáo bị phá huỷ một
cách cố ý. Hiện nay mức độ huỷ hoại nhanh hơn do chưa có quy hoạch đồng bộ giữa
cái cần bảo tồn với xây dựng mới. Môi trường thiên nhiên truyền thống của một số
khu di sản bị biến dạng, Nhiều không gian hoạt động tại di sản văn hóa, không
gian lễ hội bị phá vỡ, hoặc thu hẹp lại (đình, chùa bị phá hoại trong chiến
tranh, các con đường hành lễ, các địa điểm sinh hoạt lễ hội, không gian văn hóa
bị chia cắt do việc xây dựng mở mang các đô thị, khu công nghiệp…). Bên cạnh đó,
bảo tồn không đúng cách dẫn đến làm mới di tích, hiện tượng hoành tráng hoá di
tích làm mất di tích... Quan điểm bảo tồn trái ngược nhau, kinh phí bảo tồn ít
và chi tiêu chưa hợp lý, thất thoát, lãng phí và có cả những trường hợp tham những...
Chưa có đội ngũ làm công tác trùng tu chuyên nghiêp và đồng bộ.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .5in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify;">
<i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Đối với di sản phi vật thể</span></i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">: Nhiều di sản
đang bị mai một, thất truyền, xu hướng bị pha tạp gia tăng, nghệ nhân dân gian
giữ bí quyết và truyền bá văn hóa dân tộc cũng chưa được đề cao và tạo điều kiện
phát huy một cách đúng mức, đặc thù của di sản văn hóa phi vật thể là tồn tại
trong trí nhớ, được lưu truyền chủ yếu bằng con đường truyền miệng và biến đổi
rất nhanh. Đối với di sản phi vật thể, những biến đổi thường nhanh hơn, mạnh
hơn nhưng lại rất khó nhận biết cả bằng cách định tính và định lượng<a href="file:///D:/HTQT%202018/HTDS%2011.2018/Di%20s%E1%BA%A3n%20trong%20b%E1%BB%91i%20c%E1%BA%A3nh%20%C4%90%C6%B0%C6%A1ng%20%C4%91%E1%BA%A1i-ng%C3%A0y%206-10-2018.doc#_ftn19" name="_ftnref19" style="mso-footnote-id: ftn19;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[19]</span></span><!--[endif]--></span></span></a>.
Chủ thể của di sản có nhiều thay đổi do di dân, do đô thị hoá và công nghiệp
hoá... dẫn đến mối tương tác và tình yêu và trách nhiệm đối với di sản suy giảm,
nhiều tri thức bản địa biến mất hoàn toàn. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .5in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify;">
<i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Đối với di sản thiên nhiên</span></i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">: Tác động của
gia tăng dân số, của khai thác vô tội vạ môi trường tự nhiên, ô nhiễm môi trường,
suy giảm đa dạng sinh học và đặc biệt là chưa có nghiên cứu đánh giá một cách
khoa học về tác động của biến đổi môi trường tự nhiên đến các di sản thiên
nhiên để từ đó có những sách lược ứng phó phù hợp và khả thi. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify; text-indent: .25in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Trong bối cảnh hiện nay của Công nghiệp
hoá, Hiện đại hoá, Đô thị hoá, Toàn cầu hoá và Biến đổi Khí hậu thì những thách
thức chính đối với bảo tồn và phát huy giá trị Di sản có thể liệt kê như sau:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpFirst" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .25in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; mso-list: l2 level1 lfo1; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="color: #333333; font-family: "Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-list: Ignore;">1.<span style="font: 7.0pt "Times New Roman";">
</span></span></span><!--[endif]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Xung
đột lợi ích, trước hết là xung đột lợi ích trong cách đánh giá giá trị của di sản.
Di sản đang tồn tại trong một xã hội có rất nhiều xung đột lợi ích diễn ra. Những
lợi ích này nhiều khi trái ngược nhau đến mức một bên lựa chọn di sản thì bên
kia lựa chọn loại bỏ di sản (được biện minh bằng thuật ngữ phát triển). Có thể
thấy để xây dựng và phát triển, nhiều tập đoàn kinh tế lớn, nhỏ cả của tư nhân,
cả của nhà nước, trong nước và nước ngoài đã bất chấp <i style="mso-bidi-font-style: normal;">Luật Di sản</i> hiện hành và Công ước Quốc tế, xây dựng những công
trình mới mà không có bất cứ khảo sát điều tra nào. Bằng cách đó di sản vật thể
biến mất, môi trường di sản biến mất, di sản phi vật thể hoặc bị biến dạng hoặc
cũng dần bị triệt tiêu. Xung đột không chỉ giữa kinh tế với văn hoá, mà xung đột
còn hiện hữu giữa cộng đồng chủ thể của di sản với các nhà quản lý, với các nhà
nghiên cứu....</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-style: italic; mso-bidi-font-weight: bold;"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-style: italic; mso-bidi-font-weight: bold;">Có
một nghịch lý càng ngày càng có nhiều những khu đô thị, thương mại lớn do các tập
đoàn lớn như Vin Group, FLC, Sun Group... xây dựng nhưng ngày càng ít những khu
vực được khảo sát khai quật khảo cổ học thực thi luật Di sản trước khi xây dựng.
Đây là thực trạng chung không chỉ ở Việt Nam mà phổ biến ở các quốc gia đang
phát triển và chậm phát triển. Sự bành trướng của các tập đoàn kinh tế giàu có,
sức cám giỗ của các dự án bất động sản hứa hẹn những món lợi nhuận khổng lồ khiến
nhiều địa phương bất chấp các giá trị văn hóa và tài nguyên cảnh quan thiên
nhiên cần được bảo tồn, giữ gìn tính nguyên vẹn. Xung đột lợi ích trong mỗi cộng
đồng cư dân ở ngay trong di sản thế giới hay quốc gia cũng đặt ra rất nhiều
thách thức, việc di chuyển dân cư cũng như hình thành những cụm dân cư mới và sự
thay đổi không gian sinh sống của các tộc người, các nhóm người đã có tác động
không nhỏ đế biến đổi những di sản phi vật thể. Ngay như ở Hội An, nơi được coi
là điển hình tiên tiến của công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản thì những
thay đổi về khía cạnh phi vật thể thực sự đáng để chúng ta quan tâm giải quyết...
Xung đột giữa ba nhóm người nghiên cứu di sản- người quản lý - và người thụ hưởng
tức cộng đồng ngày càng gia tăng phản ánh qua ví dụ đòi trả lại danh hiệu như ở
Đường Lâm... </span><span style="color: #333333; font-family: "Times New Roman","serif";"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .25in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; mso-list: l2 level1 lfo1; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="color: #333333; font-family: "Verdana","sans-serif"; mso-bidi-font-family: Verdana; mso-fareast-font-family: Verdana;"><span style="mso-list: Ignore;">2.<span style="font: 7.0pt "Times New Roman";">
</span></span></span><!--[endif]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Triết
lý về bảo tồn không nhất quán, đặc biệt là sự tranh cãi về tính chân thực của
di sản. Với khái niệm này, một số học giả quốc tế, đặc biệt ở các nước nói tiếng
Anh, như Herbert, Tunbridge và Ashworth, Hitchcock,… không cho rằng tính chân
thực của di sản, trong đó có những di sản văn hóa phi vật thể, lại quá quan trọng
trong việc quản lý và phát huy di sản trong khi đối với nhiều nhà nghiên cứu Việt
Nam khái niệm chân thực và khái niệm gốc còn được hiểu một cách cứng nhắc. Sự
không nhất quán này dẫn đến những quan điểm trái ngược trong bảo tồn, quản lý
và phát huy giá trị di sản. Mặc dù coi văn hoá là động lực phát triển xã hội
nhưng do sự không nhất quán trong triết lý bảo tồn, không chấp nhận giá trị
kinh tế của di sản, không nhận thức được về các mục đích đa dạng của phát huy
giá trị di sản và chỉ nhìn nhận di sản ở góc nhìn văn hóa dẫn đến những sai lầm
trong cách thức quản lý và phát huy di sản. </span><span style="color: #333333; font-family: "Verdana","sans-serif";"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .25in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; mso-list: l2 level1 lfo1; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="color: #333333; font-family: "Verdana","sans-serif"; mso-bidi-font-family: Verdana; mso-fareast-font-family: Verdana;"><span style="mso-list: Ignore;">3.<span style="font: 7.0pt "Times New Roman";">
</span></span></span><!--[endif]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Thiếu
hụt kinh phí, bảo tồn trùng tu và phát huy di sản hầu như chỉ dựa vào ngân sách
nhà nước, kinh phí ít và nhiều trường hợp không được sử dụng một cách hiệu quả.
Công tác xã hội hoá phụ thuộc vào lợi ích của các tập đoàn kinh tế, của các
nhóm tổ chức xã hội vì thế xảy ra hiện tượng ″nước chảy chỗ trũng″, bên cạnh đó
khi đã nhận kinh phí xã hội hoá thì thường sẽ phải đáp ứng những yêu cầu của
người cấp tiền và những yêu cầu đó không phải lúc nào cũng đúng Luật Di sản,
cũng phù hợp với các tiêu chí khoa học.</span><span style="color: #333333; font-family: "Verdana","sans-serif";"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .25in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; mso-list: l2 level1 lfo1; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-style: italic; mso-bidi-font-weight: bold; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-list: Ignore;">4.<span style="font: 7.0pt "Times New Roman";"> </span></span></span><!--[endif]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Mặc dù quá trình
toàn cầu hoá có những tác động tích cực đối với làm giàu giá trị văn hoá, làm
phong phú thêm loại hình và tính chất của di sản và kích thích sự phát triển
các hoạt động bảo tồn di sản như một nhu cầu gìn giữ quá khứ ngày một lớn, phục
vụ cho công cuộc phát triển kinh tế lẫn tăng cường hình ảnh văn hóa quốc gia
nhưng trên thực tế, do chưa có những chiến lược tổng thể và dài hơi về đề kháng
văn hoá nên chưa chắt lọc được những cái hay từ bên ngoài và gạt bớt những cái
dở. Tại những di sản mang danh hiệu Di sản Thế giới, tác động của Toàn cầu hóa
mạnh hơn và tạo ra nhiều thách thức hơn. Môi trường phát huy di sản thay đổi do
cần có nhiều phương thức thu hút du khách, thực hành di sản kiểu của khách du lịch,
sân khấu hóa, thương mại hóa… dẫn đến di sản dễ bị biến dạng, biến đổi.<span style="mso-bidi-font-style: italic; mso-bidi-font-weight: bold;"><o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .25in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; mso-list: l2 level1 lfo1; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-style: italic; mso-bidi-font-weight: bold; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-list: Ignore;">5.<span style="font: 7.0pt "Times New Roman";"> </span></span></span><!--[endif]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Nhà nước có nhiều
chính sách và giải pháp tháo gỡ những bất cập và khó khăn trong công tác bảo tồn
và phát huy giá trị tài nguyên di sản, tuy vậy trong một số trường hợp, sự can
thiệp của chính quyền và sự thụ động của cộng đồng địa phương đã dẫn đến di sản
bị tách ra khỏi cộng đồng và biến thành xa lạ, cộng đồng nghiễm nhiên coi những
công việc liên quan đến di sản là việc của nhà nước, của chính quyền. Hiện tượng
di sản hóa di sản, hội chứng “Di sản Thế giới” <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>cũng dẫn đến sự biến dạng tính chất của di sản.<span style="mso-bidi-font-style: italic; mso-bidi-font-weight: bold;"><o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .25in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; mso-list: l2 level1 lfo1; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-style: italic; mso-bidi-font-weight: bold; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-list: Ignore;">6.<span style="font: 7.0pt "Times New Roman";"> </span></span></span><!--[endif]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Cũng như vậy đối
với tác động của biến đổi khí hậu, mặc dù nhận thức của chúng ta rất rõ ràng rằng
Việt Nam là một trong những nước chịu tác động nặng nề của biến đổi khí hậu
nhưng những chiến lược và chính sách đưa ra mới chỉ chú ý đến khía cạnh kinh tế,
chưa thực sự chú ý đến xây dựng kế hoạch và chiến lược từ góc độ văn hoá đối
phó với biến đổi khí hậu, toàn cầu hoá ...<a href="file:///D:/HTQT%202018/HTDS%2011.2018/Di%20s%E1%BA%A3n%20trong%20b%E1%BB%91i%20c%E1%BA%A3nh%20%C4%90%C6%B0%C6%A1ng%20%C4%91%E1%BA%A1i-ng%C3%A0y%206-10-2018.doc#_ftn20" name="_ftnref20" style="mso-footnote-id: ftn20;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[20]</span></span><!--[endif]--></span></span></a>.<span style="mso-bidi-font-style: italic; mso-bidi-font-weight: bold;"><o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="background: white; line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .25in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; mso-list: l2 level1 lfo1; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-style: italic; mso-bidi-font-weight: bold; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-list: Ignore;">7.<span style="font: 7.0pt "Times New Roman";"> </span></span></span><!--[endif]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Đội ngũ người
làm di sản từ nghiên cứu đến quản lý đến thực hành vẫn được đào tạo theo các
chương trình đơn lẻ, nội dung chương trình đào tạo ít đổi mới, câp nhật những vấn
đề hiện nay và cách xử lý vấn đề. Trong tất cả các bài viết, các nghiên cứu về
đào tạo nguồn nhân lực di sản, chương trình đào tạo, cách thức đào tạo, quan điểm
đào tạo... đều được đánh giá là chưa đáp ứng nhu cầu thực tế hiện nay. Nguồn
nhân lực vừa thiếu về số lượng, vừa yếu về chuyên môn và đặc biệt là tầm nhìn
đơn ngành, những kiến thức được đào tạo chưa đủ để người thực hành di sản có những
cách ứng xử thích hợp trong những hoàn cảnh biến đổi cụ thể. Đó cũng là lý do
mà chính sách, chiến lược di sản không được triển khai một cách đầy đủ và đúng
hướng. <span style="mso-bidi-font-style: italic; mso-bidi-font-weight: bold;"><o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoListParagraphCxSpLast" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .25in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-add-space: auto; mso-list: l2 level1 lfo1; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-style: italic; mso-bidi-font-weight: bold; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-list: Ignore;">8.<span style="font: 7.0pt "Times New Roman";">
</span></span></span><!--[endif]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">C<span style="mso-bidi-font-style: italic; mso-bidi-font-weight: bold;">ông tác nghiên cứu
đánh giá và thu thập thông tin chưa thực sự đi vào thực chất, còn nặng về giấy
tờ, thủ tục... Chưa có những tiếp cận liên ngành đồng bộ trong đánh giá giá trị
tài nguyên di sản để đưa ra những phương thức bảo tồn và phát huy giá trị phù hợp
và khoa học.<o:p></o:p></span></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">*<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">*<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>*<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Trước tác động bối cảnh đương đại toàn cầu
hóa, đô thị hóa, hiện đại hóa, biến đổi khí hậu, gia tăng xung đột… đối với các
tài nguyên di sản, nhu cầu về nghiên cứu liên ngành và chiến lược bảo tồn và
phát huy giá trị bền vững các tài nguyên di sản này ngày bức thiết. Do đó, giải
quyết thỏa đáng mối quan hệ giữa phát triển kinh tế và gìn giữ bản sắc văn hóa
là vấn đề mang tính toàn cầu, được quan tâm ở hầu hết tất cả các quốc gia trên
thế giới. Việt Nam có thể học hỏi những bài học kinh nghiệm của các quốc gia để
chọn lựa cách đi và hướng đi phù hợp. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Tất cả các nguồn tài nguyên di sản đều rất
nhạy cảm trước/trong những hoàn cảnh chính trị, xã hội, kinh tế… đặc biệt. Việc
khai thác các nguồn tài nguyên tự nhiên và văn hóa có thể khác nhau ở cách thức,
công nghệ, mức độ… nhưng đều giống nhau, đặc biệt ở chỗ, nếu không có môi trường
phù hợp sẽ dẫn đến hoang hóa, cạn kiệt. Tài nguyên văn hóa và thiên nhiên không
phải “nồi cơm Thạch Sanh” để chỉ khai thác mà không tái tạo và sáng tạo những
giá trị mới<a href="file:///D:/HTQT%202018/HTDS%2011.2018/Di%20s%E1%BA%A3n%20trong%20b%E1%BB%91i%20c%E1%BA%A3nh%20%C4%90%C6%B0%C6%A1ng%20%C4%91%E1%BA%A1i-ng%C3%A0y%206-10-2018.doc#_ftn21" name="_ftnref21" style="mso-footnote-id: ftn21;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[21]</span></span><!--[endif]--></span></span></a>.
Để di sản tài nguyên phát huy trong phát triển bền vững trước hết cần nghiên cứu
đánh giá trữ lượng, tìm hiểu những nhân tố tác động tới hiện trạng và tương lai
của những tài nguyên từ cả góc độ khách quan và chủ quan, qua đó xây dựng kế hoạch
bảo tồn và phát huy, đồng thuận nhiều mặt giữa bộ ba: đào tạo/nghiên cứu – quản
lý- bảo tồn phát huy. <span style="mso-spacerun: yes;"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="border: none windowtext 1.0pt; font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-border-alt: none windowtext 0in; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; padding: 0in;">Chiến
lược phát triển kinh tế, xã hội 2011 - 2020, Đảng ta nhấn mạnh: trong quá trình
phát triển kinh tế xã hội phải coi trọng bảo tồn và phát huy các di sản văn hóa
dân tộc. Tài nguyên di sản trong bối cảnh xã hội đương đại sẽ trở nên vô tận và
liên tục tái tạo nếu có những chiến lược thích hợp và nhiệm vụ của những người
nghiên cứu, những người quản lý và cộng đồng là chung tay vì một xã hội “đa văn
hóa” để tiến tới xã hội ‘sẻ chia văn hóa”. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center; text-indent: .5in;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="border: none windowtext 1.0pt; font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-border-alt: none windowtext 0in; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; padding: 0in;">Tài liệu tham khảo<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 6.0pt; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoFootnoteText" style="text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Chu Lâm Anh (2017), Tác động của danh hiệu
Di sản Văn hóa Thế giới đến bảo tồn và phát huy giá trị Dân ca Quan họ Bắc
Ninh, <i style="mso-bidi-font-style: normal;">Khóa luận Tốt nghiệp ngành Việt Nam
học</i>, Đại học Thăng Long, Hà Nội.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 6.0pt; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Đặng
Văn Bài (2017), Ρhát triển bền vững hay phát triển cân đối/ hài hoà từ góc nhìn
di sản văn hoá, in trong Kỷ yếu Hội thảo Khoa học ″<i style="mso-bidi-font-style: normal;">Di sản văn hoá với Chiến lược phát triển bền vững</i>″ do Bộ VHTTDL và
Hội đồng Di sản Văn hoá Quốc gia tổ chức tháng 3.2017 tại Hà Nội<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 6.0pt; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Donovan
D. Rypkema (2015), Bảo tồn di sản là cơ hội phát triển kinh tế, <a href="https://dothivietnam.org/2015/07/03/bao-ton-di-san-la-phat-trien-kinh-te/">https://dothivietnam.org/2015/07/03/bao-ton-di-san-la-phat-trien-kinh-te/</a>
truy cập ngày 4.10.2018.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoFootnoteText" style="margin-top: 6.0pt; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">ICOMOS
(2010), Changing World, View of Heritage: Heritage and social change, <i style="mso-bidi-font-style: normal;">Proceedings of the ICOMOS Scientific
Symposium</i>, Dublin, Ireland.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 6.0pt; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Jean</span><span style="font-family: "Cambria Math","serif"; font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: "Cambria Math";">‐</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Philippe
Rousse (2016), Những ngày Di sản châu Âu, <i style="mso-bidi-font-style: normal;">DI
SẢN VÀ DU LỊCH Bảo tồn di sản đồng hành cùng phát triển kinh tế</i>, tọa đàm ngày
27/04/2016, Sở Quy hoạch – Kiến trúc Tp. Hồ Chí Minh.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 6.0pt; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Lâm
Thị Mỹ Dung (2015), Tài nguyên Văn hóa – nguồn tài nguyên không vô tận, không
tái tạo? (Một vài suy nghĩ về quản lý/phát huy giá trị tài nguyên Champa ở
Khánh Hòa), in trong Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam “<i style="mso-bidi-font-style: normal;">Bảo tồn và Phát huy giá trị di sản Lịch sử-Văn hóa phục vụ phát triển
Du lịch</i>” Nxb STQG, Hà Nội, tr. 148-162.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoListParagraph" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Luật di sản văn
hoá và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Di sản văn hoá năm 2009
(2017)</span></i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">,
<a href="https://thuvienphapluat.vn/van-ban/Van-hoa-Xa-hoi/Luat-di-san-van-hoa-2009-sua-doi-32-2009-QH12-90620.aspx"><span style="color: windowtext; text-decoration: none; text-underline: none;">https://thuvienphapluat.vn/van-ban/Van-hoa-Xa-hoi/Luat-di-san-van-hoa-2009-sua-doi-32-2009-QH12-90620.aspx</span></a><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 6.0pt; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Nghị
quyết 03/NQ-TW Hội nghị lần thứ Năm, BCH TW Đảng khoá VIII<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoFootnoteText" style="margin-top: 6.0pt; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Nguyễn
Quốc Hùng (2007), Tác động của thay đổi khí hậu đối với di sản văn hoá và thiên
nhiên – những vấn đề đặt ra, tạp chí <i style="mso-bidi-font-style: normal;">Di sản
Văn hoá</i> số 4 (21), tr. 21-27.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoFootnoteText" style="margin-top: 6.0pt; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Nguyễn
Văn Tuấn (2015), Du lịch Việt Nam hành trình 55 năm thành lập và phát triển, Tạp
chí <i style="mso-bidi-font-style: normal;">Du lịch</i> của Tổng cục Du lịch, số
7/2015, tr.6-7.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoFootnoteText" style="margin-top: 6.0pt; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Rizzo
và Mignosa cb (2013), <i style="mso-bidi-font-style: normal;">Hanbook on the
economics of cultural heritage</i>, Edward Elgar Ρublishing. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoFootnoteText" style="margin-top: 6.0pt; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Shinji
Yamashita (2010), Cultural Heritage in the Age of Globalization: A Pespective
from the Anthropology of Cultural Resource, in trong Working Papers “<i style="mso-bidi-font-style: normal;">Cultural Resource Studies Asian Linkage
Building Seminar 2010</i>”, Kanazawa University, Japan, tr. 7.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoFootnoteText" style="margin-top: 6.0pt; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Tổng
cục Du lịch (2015), Bảo tồn và phát huy giá trị di sản phục vụ chiến lược phát
triển du lịch Việt Nam đến năm 2010, tầm nhìn đến năm 20130, in trong Hội Khoa
học Lịch sử Việt Nam “<i style="mso-bidi-font-style: normal;">Bảo tồn và Phát huy
giá trị di sản Lịch sử-Văn hóa phục vụ phát triển Du lịch</i>” Nxb STQG, Hà Nội,
trang 23.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoFootnoteText" style="margin-top: 6.0pt; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Vũ
Minh Giang (2017), Bảo tồn và Ρhát huy giá trị di sản văn hoá trong chiến lược
phát triển bền vững: Những vấn đề đặt ra, in trong in trong Kỷ yếu Hội thảo
Khoa học ″<i style="mso-bidi-font-style: normal;">Di sản văn hoá với Chiến lược
phát triển bền vững″</i> do Bộ VHTTDL và Hội đồng Di sản Văn hoá Quốc gia tổ chức
tháng 3.2017 tại Hà Nội</span>. <o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="border: none windowtext 1.0pt; font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-border-alt: none windowtext 0in; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; padding: 0in;">Thông tin tác giả:<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .5in; margin-right: 0in; margin-top: 6.0pt; mso-list: l1 level1 lfo3; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-list: Ignore;">1.<span style="font: 7.0pt "Times New Roman";">
</span></span></span><!--[endif]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">GS.TS.
Lâm Thị Mỹ Dung<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 6.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Chủ nhiệm Bộ môn
Khảo cổ học Khoa Lịch sử<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 6.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Giám đốc Bảo
tàng Nhân học<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 6.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Trường Đại học
Khoa học Xã hội và Nhân văn, ĐHQG Hà Nội<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 6.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">336 Nguyễn Trãi,
Thanh Xuân, Hà Nội, Việt Nam. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 6.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Email. <a href="mailto:bebimkch@gmail.com">bebimkch@gmail.com</a>, đt 01239038292.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .5in; margin-right: 0in; margin-top: 6.0pt; mso-list: l1 level1 lfo3; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-list: Ignore;">2.<span style="font: 7.0pt "Times New Roman";">
</span></span></span><!--[endif]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">TS.
Nguyễn Anh Thư<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 6.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Giảng viên Khoa
Di sản Văn hóa – Đại học Văn hóa Hà Nội<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 6.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">418 La Thành, Đống
Đa, Hà Nội<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 6.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Email: <a href="mailto:thuna@huc.edu.vn">thuna@huc.edu.vn</a><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 6.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">ĐT: 0977867337 <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .5in; margin-right: 0in; margin-top: 6.0pt; mso-list: l1 level1 lfo3; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-list: Ignore;">3.<span style="font: 7.0pt "Times New Roman";">
</span></span></span><!--[endif]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">CN.
Chu Lâm Anh <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 6.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Cán bộ nghiên cứu,
Bảo tàng Nhân học, Trường ĐHKHXH&NV, ĐHQG Hà Nội<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 6.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Tầng 3,4 nhà D,
336 Nguyễn Trãi, Thanh Xuân, Hà Nội.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 6.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Học viên Sau đại
học chương trình: “Cultural Resource Management”, Đại học Kanazawa, Nhật Bản.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 6.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Email. <a href="mailto:lamanh.chu95@gmail.com">lamanh.chu95@gmail.com</a><o:p></o:p></span></div>
<div style="mso-element: footnote-list;">
<!--[if !supportFootnotes]--><br clear="all" />
<hr align="left" size="1" width="33%" />
<!--[endif]-->
<div id="ftn1" style="mso-element: footnote;">
<div class="MsoFootnoteText" style="text-align: justify;">
<a href="file:///D:/HTQT%202018/HTDS%2011.2018/Di%20s%E1%BA%A3n%20trong%20b%E1%BB%91i%20c%E1%BA%A3nh%20%C4%90%C6%B0%C6%A1ng%20%C4%91%E1%BA%A1i-ng%C3%A0y%206-10-2018.doc#_ftnref1" name="_ftn1" style="mso-footnote-id: ftn1;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[1]</span></span><!--[endif]--></span></span></span></a><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"> Shinji Yamashita (2010<i style="mso-bidi-font-style: normal;">), </i>Cultural Heritage in the Age of
Globalization: A Pespective from the Anthropology of Cultural Resource, In
Working Papers “<i style="mso-bidi-font-style: normal;">Cultural Resource
Studies<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Asian Linkage Building Seminar
2010”</i>, Kanazawa University, Japan, pp. 7.<o:p></o:p></span></div>
</div>
<div id="ftn2" style="mso-element: footnote;">
<div class="MsoFootnoteText" style="text-align: justify;">
<a href="file:///D:/HTQT%202018/HTDS%2011.2018/Di%20s%E1%BA%A3n%20trong%20b%E1%BB%91i%20c%E1%BA%A3nh%20%C4%90%C6%B0%C6%A1ng%20%C4%91%E1%BA%A1i-ng%C3%A0y%206-10-2018.doc#_ftnref2" name="_ftn2" style="mso-footnote-id: ftn2;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[2]</span></span><!--[endif]--></span></span></span></a><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"> Rizzo và Mignosa cb (2013), <i style="mso-bidi-font-style: normal;">Hanbook on the economics of cultural
heritage</i>, Edward Elgar Ρublishing.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span><o:p></o:p></span></div>
</div>
<div id="ftn3" style="mso-element: footnote;">
<div class="MsoFootnoteText" style="text-align: justify;">
<a href="file:///D:/HTQT%202018/HTDS%2011.2018/Di%20s%E1%BA%A3n%20trong%20b%E1%BB%91i%20c%E1%BA%A3nh%20%C4%90%C6%B0%C6%A1ng%20%C4%91%E1%BA%A1i-ng%C3%A0y%206-10-2018.doc#_ftnref3" name="_ftn3" style="mso-footnote-id: ftn3;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Calibri","sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[3]</span></span><!--[endif]--></span></span></a> <span style="font-family: "Times New Roman","serif";">Tổng cục Du lịch (2015), Bảo tồn
và phát huy giá trị di sản phục vụ chiến lược phát triển du lịch Việt Nam đến
năm 2010, tầm nhìn đến năm 2030, in trong Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“Bảo tồn và Phát huy giá trị di sản Lịch sử-Văn
hóa phục vụ phát triển Du lịch”</i> Nxb STQG, Hà Nội, tr. 23.<o:p></o:p></span></div>
</div>
<div id="ftn4" style="mso-element: footnote;">
<div class="MsoFootnoteText" style="text-align: justify;">
<a href="file:///D:/HTQT%202018/HTDS%2011.2018/Di%20s%E1%BA%A3n%20trong%20b%E1%BB%91i%20c%E1%BA%A3nh%20%C4%90%C6%B0%C6%A1ng%20%C4%91%E1%BA%A1i-ng%C3%A0y%206-10-2018.doc#_ftnref4" name="_ftn4" style="mso-footnote-id: ftn4;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[4]</span></span><!--[endif]--></span></span></span></a><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"> Đặng Văn Bài (2017), Ρhát triển
bền vững hay phát triển cân đối/ hài hoà từ góc nhìn di sản văn hoá, in trong Kỷ
yếu Hội thảo Khoa học ″<i style="mso-bidi-font-style: normal;">Di sản văn hoá với
Chiến lược phát triển bền vững</i>″ do Bộ VHTTDL và Hội đồng Di sản Văn hoá Quốc
gia tổ chức tháng 3.2017 tại Hà Nội<o:p></o:p></span></div>
</div>
<div id="ftn5" style="mso-element: footnote;">
<div class="MsoFootnoteText" style="text-align: justify;">
<a href="file:///D:/HTQT%202018/HTDS%2011.2018/Di%20s%E1%BA%A3n%20trong%20b%E1%BB%91i%20c%E1%BA%A3nh%20%C4%90%C6%B0%C6%A1ng%20%C4%91%E1%BA%A1i-ng%C3%A0y%206-10-2018.doc#_ftnref5" name="_ftn5" style="mso-footnote-id: ftn5;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[5]</span></span><!--[endif]--></span></span></span></a><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"> <a href="http://vietnamtourism.gov.vn/index.php/items/17307"><span style="color: windowtext; text-decoration: none; text-underline: none;">http://vietnamtourism.gov.vn/index.php/items/17307</span></a>
ngày 08/04/2015<o:p></o:p></span></div>
</div>
<div id="ftn6" style="mso-element: footnote;">
<div class="MsoFootnoteText" style="text-align: justify;">
<a href="file:///D:/HTQT%202018/HTDS%2011.2018/Di%20s%E1%BA%A3n%20trong%20b%E1%BB%91i%20c%E1%BA%A3nh%20%C4%90%C6%B0%C6%A1ng%20%C4%91%E1%BA%A1i-ng%C3%A0y%206-10-2018.doc#_ftnref6" name="_ftn6" style="mso-footnote-id: ftn6;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[6]</span></span><!--[endif]--></span></span></span></a><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"> Vũ Minh Giang (2017), Bảo tồn và
Ρhát huy giá trị di sản văn hoá trong chiến lược phát triển bền vững: Những vấn
đề đặt ra, in trong in trong Kỷ yếu Hội thảo Khoa học ″<i style="mso-bidi-font-style: normal;">Di sản văn hoá với Chiến lược phát triển bền vững″</i> do Bộ VHTTDL và
Hội đồng Di sản Văn hoá Quốc gia tổ chức tháng 3.2017 tại Hà Nội. <o:p></o:p></span></div>
</div>
<div id="ftn7" style="mso-element: footnote;">
<div class="MsoFootnoteText" style="text-align: justify;">
<a href="file:///D:/HTQT%202018/HTDS%2011.2018/Di%20s%E1%BA%A3n%20trong%20b%E1%BB%91i%20c%E1%BA%A3nh%20%C4%90%C6%B0%C6%A1ng%20%C4%91%E1%BA%A1i-ng%C3%A0y%206-10-2018.doc#_ftnref7" name="_ftn7" style="mso-footnote-id: ftn7;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[7]</span></span><!--[endif]--></span></span></span></a><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; mso-bidi-font-weight: bold;">Donovan
D. Rypkema</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";">
(2015), <i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Bảo tồn di sản là cơ hội phát triển kinh tế</i>,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoFootnoteText" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span><a href="https://dothivietnam.org/2015/07/03/bao-ton-di-san-la-phat-trien-kinh-te/">https://dothivietnam.org/2015/07/03/bao-ton-di-san-la-phat-trien-kinh-te/</a><o:p></o:p></span></div>
</div>
<div id="ftn8" style="mso-element: footnote;">
<div class="MsoFootnoteText" style="text-align: justify;">
<a href="file:///D:/HTQT%202018/HTDS%2011.2018/Di%20s%E1%BA%A3n%20trong%20b%E1%BB%91i%20c%E1%BA%A3nh%20%C4%90%C6%B0%C6%A1ng%20%C4%91%E1%BA%A1i-ng%C3%A0y%206-10-2018.doc#_ftnref8" name="_ftn8" style="mso-footnote-id: ftn8;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[8]</span></span><!--[endif]--></span></span></span></a><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; mso-bidi-font-style: italic;">Jean</span><span style="font-family: "Cambria Math","serif"; mso-bidi-font-family: "Cambria Math"; mso-bidi-font-style: italic;">‐</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; mso-bidi-font-style: italic;">Philippe Rousse</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"> (2016), <i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-weight: bold;">Những ngày Di sản châu Âu,<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>DI SẢN VÀ DU LỊCH - Bảo tồn di sản đồng hành
cùng phát triển kinh tế</span></i><span style="mso-bidi-font-weight: bold;">, tọa
đàm ngày 27/04/2016, Sở Quy hoạch kiến trúc Tp. Hồ Chí Minh.</span><o:p></o:p></span></div>
</div>
<div id="ftn9" style="mso-element: footnote;">
<div class="MsoFootnoteText" style="text-align: justify;">
<a href="file:///D:/HTQT%202018/HTDS%2011.2018/Di%20s%E1%BA%A3n%20trong%20b%E1%BB%91i%20c%E1%BA%A3nh%20%C4%90%C6%B0%C6%A1ng%20%C4%91%E1%BA%A1i-ng%C3%A0y%206-10-2018.doc#_ftnref9" name="_ftn9" style="mso-footnote-id: ftn9;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[9]</span></span><!--[endif]--></span></span></span></a><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; mso-bidi-font-style: italic;">Bao gồm:
Quần thể di tích Cố đô Huế (1993), Vịnh Hạ Long (1994, 2000), Đô thị cổ Hội An
(1999), Khu đền tháp Mỹ Sơn (1999), Vườn quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng (2003),
Khu di tích trung tâm Hoàng thành Thăng Long (2010), Thành nhà Hồ (2011) và Quần
thể danh thắng Tràng An (2014).</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"><o:p></o:p></span></div>
</div>
<div id="ftn10" style="mso-element: footnote;">
<div class="MsoFootnoteText" style="text-align: justify;">
<a href="file:///D:/HTQT%202018/HTDS%2011.2018/Di%20s%E1%BA%A3n%20trong%20b%E1%BB%91i%20c%E1%BA%A3nh%20%C4%90%C6%B0%C6%A1ng%20%C4%91%E1%BA%A1i-ng%C3%A0y%206-10-2018.doc#_ftnref10" name="_ftn10" style="mso-footnote-id: ftn10;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[10]</span></span><!--[endif]--></span></span></span></a><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; mso-bidi-font-style: italic;">Bao gồm:
Nhã nhạc – âm nhạc cung đình Huế (2008), Không gian văn hóa cồng chiêng Tây
Nguyên (2008), Quan họ Bắc Ninh (2009), Hội Gióng ở đền Phù Đổng và đền Sóc
(2010), Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ (2012), Nghệ thuật đờn ca tài
tử Nam bộ (2013), Dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh (2014).</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"><o:p></o:p></span></div>
</div>
<div id="ftn11" style="mso-element: footnote;">
<div class="MsoFootnoteText" style="text-align: justify;">
<a href="file:///D:/HTQT%202018/HTDS%2011.2018/Di%20s%E1%BA%A3n%20trong%20b%E1%BB%91i%20c%E1%BA%A3nh%20%C4%90%C6%B0%C6%A1ng%20%C4%91%E1%BA%A1i-ng%C3%A0y%206-10-2018.doc#_ftnref11" name="_ftn11" style="mso-footnote-id: ftn11;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[11]</span></span><!--[endif]--></span></span></span></a><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; mso-bidi-font-style: italic;">Bao gồm:
Ca trù (2009) và hát Xoan Phú Thọ (2011)</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"><o:p></o:p></span></div>
</div>
<div id="ftn12" style="mso-element: footnote;">
<div class="MsoFootnoteText" style="text-align: justify;">
<a href="file:///D:/HTQT%202018/HTDS%2011.2018/Di%20s%E1%BA%A3n%20trong%20b%E1%BB%91i%20c%E1%BA%A3nh%20%C4%90%C6%B0%C6%A1ng%20%C4%91%E1%BA%A1i-ng%C3%A0y%206-10-2018.doc#_ftnref12" name="_ftn12" style="mso-footnote-id: ftn12;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[12]</span></span><!--[endif]--></span></span></span></a><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; mso-bidi-font-style: italic;">Bao gồm:
Mộc bản triều Nguyễn (2009), bia đá các khoa thi tiến sỹ triều Lê và Mạc
(2011), Mộc bản kinh phật Thiền phái Trúc Lâm chùa Vĩnh Nghiêm (2012) và Châu bản
triều Nguyễn (2014).</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"><o:p></o:p></span></div>
</div>
<div id="ftn13" style="mso-element: footnote;">
<div class="MsoListParagraph" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 6.0pt; mso-add-space: auto; text-align: justify;">
<a href="file:///D:/HTQT%202018/HTDS%2011.2018/Di%20s%E1%BA%A3n%20trong%20b%E1%BB%91i%20c%E1%BA%A3nh%20%C4%90%C6%B0%C6%A1ng%20%C4%91%E1%BA%A1i-ng%C3%A0y%206-10-2018.doc#_ftnref13" name="_ftn13" style="mso-footnote-id: ftn13;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 10.0pt;"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[13]</span></span><!--[endif]--></span></span></span></a><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 10.0pt;"> Luật di sản văn
hoá và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Di sản văn hoá năm 2009
(2017), <a href="https://thuvienphapluat.vn/van-ban/Van-hoa-Xa-hoi/Luat-di-san-van-hoa-2009-sua-doi-32-2009-QH12-90620.aspx"><span style="color: windowtext; text-decoration: none; text-underline: none;">https://thuvienphapluat.vn/van-ban/Van-hoa-Xa-hoi/Luat-di-san-van-hoa-2009-sua-doi-32-2009-QH12-90620.aspx</span></a><o:p></o:p></span></div>
</div>
<div id="ftn14" style="mso-element: footnote;">
<div class="MsoFootnoteText" style="text-align: justify;">
<a href="file:///D:/HTQT%202018/HTDS%2011.2018/Di%20s%E1%BA%A3n%20trong%20b%E1%BB%91i%20c%E1%BA%A3nh%20%C4%90%C6%B0%C6%A1ng%20%C4%91%E1%BA%A1i-ng%C3%A0y%206-10-2018.doc#_ftnref14" name="_ftn14" style="mso-footnote-id: ftn14;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[14]</span></span><!--[endif]--></span></span></span></a><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"> Nghị quyết 03/NQ-TW Hội nghị lần
thứ Năm, BCH TW Đảng khoá VIII<o:p></o:p></span></div>
</div>
<div id="ftn15" style="mso-element: footnote;">
<div style="background: white; margin-bottom: .0001pt; margin: 0in; text-align: justify; vertical-align: top;">
<a href="file:///D:/HTQT%202018/HTDS%2011.2018/Di%20s%E1%BA%A3n%20trong%20b%E1%BB%91i%20c%E1%BA%A3nh%20%C4%90%C6%B0%C6%A1ng%20%C4%91%E1%BA%A1i-ng%C3%A0y%206-10-2018.doc#_ftnref15" name="_ftn15" style="mso-footnote-id: ftn15;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-US;">[15]</span></span><!--[endif]--></span></span></a> <span style="font-size: 10.0pt; mso-fareast-font-family: Calibri;">Chỉ tính riêng năm 2017,
Quần thể di tích cố đô Huế, đón 3 triệu lượt khách du lịch, trong đó 1,8 triệu
khách du lịch quốc tế, thu được 320 tỷ đồng riêng từ vé tham quan; Phố cổ Hội
An đón 1,96 triệu lượt khách, thu về 219 tỷ đồng riêng từ vé tham quan. Tổng
thu du lịch tăng trên 5 lần, từ 96.000 tỷ năm 2010 lên 510.000 tỷ năm 2017,
trung bình tăng 26,9%, đóng góp trên 7% GDP và tác động lan tỏa trên 13,9% GDP;
tạo ra trên 1,2 triệu việc làm trực tiếp và 3,6 triệu việc làm gián tiếp (Nguồn:
http://cinet.vn/di-san/di-san-van-hoa-voi-phat-trien-du-lich-353248.html)</span><o:p></o:p></div>
</div>
<div id="ftn16" style="mso-element: footnote;">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/HTQT%202018/HTDS%2011.2018/Di%20s%E1%BA%A3n%20trong%20b%E1%BB%91i%20c%E1%BA%A3nh%20%C4%90%C6%B0%C6%A1ng%20%C4%91%E1%BA%A1i-ng%C3%A0y%206-10-2018.doc#_ftnref16" name="_ftn16" style="mso-footnote-id: ftn16;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[16]</span></span><!--[endif]--></span></span></span></a><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"> Nguyễn Văn Tuấn (2015): Du lịch
Việt Nam hành trình 55 năm thành lập và phát triển, Tạp chí <i style="mso-bidi-font-style: normal;">Du lịch</i> của Tổng cục Du lịch, số 7/2015,
tr.6-7.<o:p></o:p></span></div>
</div>
<div id="ftn17" style="mso-element: footnote;">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/HTQT%202018/HTDS%2011.2018/Di%20s%E1%BA%A3n%20trong%20b%E1%BB%91i%20c%E1%BA%A3nh%20%C4%90%C6%B0%C6%A1ng%20%C4%91%E1%BA%A1i-ng%C3%A0y%206-10-2018.doc#_ftnref17" name="_ftn17" style="mso-footnote-id: ftn17;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[17]</span></span><!--[endif]--></span></span></span></a><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"> ICOMOS (2010): <i style="mso-bidi-font-style: normal;">Changing World, View<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>of Heritage: Heritage and social change</i>,<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Proceedings of the ICOMOS Scientific
Symposium, Dublin, Ireland.<o:p></o:p></span></div>
</div>
<div id="ftn18" style="mso-element: footnote;">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/HTQT%202018/HTDS%2011.2018/Di%20s%E1%BA%A3n%20trong%20b%E1%BB%91i%20c%E1%BA%A3nh%20%C4%90%C6%B0%C6%A1ng%20%C4%91%E1%BA%A1i-ng%C3%A0y%206-10-2018.doc#_ftnref18" name="_ftn18" style="mso-footnote-id: ftn18;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Calibri","sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[18]</span></span><!--[endif]--></span></span></a>
<span style="font-family: "Times New Roman","serif";">ICOMOS (2010): <i style="mso-bidi-font-style: normal;">Changing World, View<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>of Heritage: Heritage and social change</i>,<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Proceedings of the<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoFootnoteText">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif";">ICOMOS
Scientific Symposium, Dublin, Ireland.</span><o:p></o:p></div>
</div>
<div id="ftn19" style="mso-element: footnote;">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/HTQT%202018/HTDS%2011.2018/Di%20s%E1%BA%A3n%20trong%20b%E1%BB%91i%20c%E1%BA%A3nh%20%C4%90%C6%B0%C6%A1ng%20%C4%91%E1%BA%A1i-ng%C3%A0y%206-10-2018.doc#_ftnref19" name="_ftn19" style="mso-footnote-id: ftn19;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Calibri","sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[19]</span></span><!--[endif]--></span></span></a>
<span style="font-family: "Times New Roman","serif";">Chu Lâm Anh (2017), Tác động
của danh hiệu Di sản Văn hóa Thế giới đến bảo tồn và phát huy giá trị Dân ca
Quan họ Bắc Ninh, <i style="mso-bidi-font-style: normal;">Khóa luận Tốt nghiệp
ngành Việt Nam học</i>, Đại học Thăng Long, Hà Nội.<o:p></o:p></span></div>
</div>
<div id="ftn20" style="mso-element: footnote;">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/HTQT%202018/HTDS%2011.2018/Di%20s%E1%BA%A3n%20trong%20b%E1%BB%91i%20c%E1%BA%A3nh%20%C4%90%C6%B0%C6%A1ng%20%C4%91%E1%BA%A1i-ng%C3%A0y%206-10-2018.doc#_ftnref20" name="_ftn20" style="mso-footnote-id: ftn20;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Calibri","sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[20]</span></span><!--[endif]--></span></span></a>
<span style="font-family: "Times New Roman","serif";">Nguyễn Quốc Hùng (2007), Tác
động của thay đổi khí hậu đối với di sản văn hoá và thiên nhiên – những vấn đề
đặt ra, tạp chí <i style="mso-bidi-font-style: normal;">Di sản Văn hoá</i> số 4 (21),
tr. 21-27.</span><o:p></o:p></div>
</div>
<div id="ftn21" style="mso-element: footnote;">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/HTQT%202018/HTDS%2011.2018/Di%20s%E1%BA%A3n%20trong%20b%E1%BB%91i%20c%E1%BA%A3nh%20%C4%90%C6%B0%C6%A1ng%20%C4%91%E1%BA%A1i-ng%C3%A0y%206-10-2018.doc#_ftnref21" name="_ftn21" style="mso-footnote-id: ftn21;" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="mso-special-character: footnote;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Calibri","sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[21]</span></span><!--[endif]--></span></span></a>
<span style="font-family: "Times New Roman","serif";">Lâm Thị Mỹ Dung (2015), Tài
nguyên Văn hóa – nguồn tài nguyên không vô tận, không tái tạo? (Một vài suy
nghĩ về quản lý/phát huy giá trị tài nguyên Champa ở Khánh Hòa), in trong Hội
Khoa học Lịch sử Việt Nam “<i style="mso-bidi-font-style: normal;">Bảo tồn và
Phát huy giá trị di sản Lịch sử-Văn hóa phục vụ phát triển Du lịch</i>” Nxb
STQG, Hà Nội, tr. 161.</span><o:p></o:p></div>
</div>
</div>
<br />DzungLamhttp://www.blogger.com/profile/01414406999605045030noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-6191728376005293127.post-72844736452862004502017-08-12T00:38:00.000-07:002017-08-12T00:38:40.425-07:00Nguồn gốc và sự lan truyền của lúa Champa chín sớm: Ảnh hưởng của lúa loại này đến Nhà Tống Trung Hoa.<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">The
Origin and Spread of Early-Ripening Champa Rice:<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">It’s
Impact on Song Dynasty China<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Randolph Barker<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Rice
(2011) 4:184–186, DOI 10.1007/s12284-011-9079-6, Springer.<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Nguồn
gốc và sự lan truyền của lúa Champa chín sớm:<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Ảnh
hưởng của lúa loại này đến Nhà Tống Trung Hoa.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Tóm
tắt <o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Thường bị bỏ qua là tầm
quan trọng của các giống lúa chính sớm với khả năng thoát khỏi hạn hán, tránh
lũ lụt và ở một số địa phương mở ra cơ hội cho việc canh tác hai vụ. Hầu hết
các giống trồng ở vùng nhiệt đới cho đến nửa thế kỷ qua đã trưởng thành từ 150
đến 180 ngày hoặc lâu hơn và nhạy cảm với ánh sáng mặt trời. Tuy nhiên, các giống
100 ngày không nhạy cảm với ánh sáng mặt trời đã được trồng ở Vương quốc Champa
nhiều thế kỷ trước đây ở miền Trung Việt Nam. Làm thế nào các giống này được
chuyển vào Trung Quốc thời Nhà Tống, và
tác động của lúa chín sớm lên sự gia tăng dân số ở Nam Trung Quốc đã được ghi lại
trong nhiều tài liệu. Tuy nhiên, nguồn gốc của các giống láu Champa không rõ
ràng. Theo kết quả phân tích ADN gần đây (xem bên dưới), các giống Champa thuộc
một phân nhóm của nhóm <i>aus</i>. Nhóm aus
có đặc điểm của cả <i>indica</i> và <i>japonica</i> và có nguồn gốc từ các vùng đồi
của những gì bây giờ là miền Đông Ấn Độ, Bangladesh, và Myanmar. Vì Vương quốc
Chămpa tiếp nhận ngôn ngữ và tôn giáo của Ấn Độ, ít nhất là ở mức độ vương triều,
nên có vẻ hợp lý để cho rằng lúa gạo Champa phải đã được phổ biến từ các vùng đồi
núi ở tiểu lục địa Ấn Độ tới miền Trung Việt Nam và tới Phúc Kiến là điểm đầu
tiên của Trung Quốc và sau đó là khu vực Dương Tử trong thời nhà Tống vào thế kỷ
thứ mười một.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Từ
khoá<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Lúa
chín Sớm. Các giống lúa Aus.Vương quốc Champa. Triều đại nhà Tống<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Nền
tảng<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Nguồn gốc và sự lan toả
của giống lúa Champa đã diễn ra cách đây nhiều thế kỷ khi các giống gạo thường
được nông dân lựa chọn và phát triển vì sự phù hợp với tình hình môi trường cụ
thể. Điều này sẽ bao gồm sức đề kháng hoặc linh hoạt đối với áp suất phi sinh -
nhiệt độ (nóng hoặc lạnh), lũ lụt, hạn hán, độ mặn. Mục tiêu là đảm bảo những biện
pháp an ninh lương thực, khi mà ở phần lớn châu Á, gạo đã trở thành thực phẩm
chính. Nhưng những tiến bộ cải tiến giống đã qua là con dao hai lưỡi nhằm tạo
thuận lợi cho an ninh lương thực và giảm nghèo trong một thời gian ngắn, nhưng
vô tình làm chất xúc tác để tăng dân số. Gần đây, con đường rõ ràng để tăng sản lượng
lúa gạo là thông qua việc áp dụng các giống năng suất cao hiện đại, cùng với việc
mở rộng hệ thống tưới tiêu và sử dụng nhiều hơn các hóa chất - phân bón, thuốc
diệt cỏ, thuốc trừ sâu. Điều này đã dẫn đến cuộc cách mạng được gọi là cuộc
cách mạng xanh ở Châu Á, khi Châu Á bị đe dọa bởi một vụ bùng nổ dân số sau Thế
chiến Tuy nhiên, một phần là do những lo ngại về sự nóng lên toàn cầu, hiện nay
người ta chú ý đến các giống sẽ hoạt động tốt trong các môi trường đa dạng như đã được tìm thấy trong các khu vực chưa được
tưới nước, chiếm khoảng một nửa diện tích trồng lúa Châu Á. Các giống được tìm
thấy trong những khu vực này được gọi là vùng cao. Chúng đang tiếp xúc với nhiều
yếu tố bất lợi như căng thẳng phi sinh
được nêu ở trên. Tưởng là nghịch lý, nhưng điều này đưa chúng ta đến câu chuyện
về cây lúa Champa đã xảy ra hàng thế kỷ trước.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Thời
nhà Tống Trung Quốc (960-1279AD)<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Công nghệ nông nghiệp ở
Bắc Trung Quốc phát triển đi trước các khu vực khác của Trung Quốc. Thực tế là
từ thế kỷ thứ 4 trở đi, đã có một cuộc di cư về phía nam, đặc biệt là vào khu vực
Dương Tử (Hồ 1956). Sự mở rộng nhanh chóng của canh tác lúa ở phía đông nam
Trung Quốc được hỗ trợ bởi việc sản xuất các dụng cụ bằng sắt. Các nhân tố quan
trọng cho việc mở rộng và cải thiện canh tác lúa là kiểm soát nước, nông cụ, động
vật kéo, phương pháp trồng trọt, kiểm soát cỏ dại và côn trùng, tuyển chọn giống,
và trên hết là đổi mới con người (Chang 2000). <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Sự phát triển liên tục
của diện tích trồng lúa đã dẫn tới một cuộc cách mạng trong nông nghiệp không
giống như cuộc cách mạng xanh hiện đại. Đối mặt với tình trạng gia tăng dân số
gây áp lực lên đất, các vị hoàng đế nhà Tống thời kỳ đầu đã nhắc nhở người dân
nhiều lần để cải thiện cây lương thực và thử nghiệm những cây mới (Ho 1956). Có
một đợt hạn hán nghiêm trọng ở khu vực thung lũng sông Dương Tử và sông Hoài và
ở khu vực lúa gạo phía đông và tây Chiết Giang vào năm 1012. Hoàng đế Zhenzong
(992-1022) biết rằng gạo Champa có khả năng chịu hạn, chín sớm và không nhạy cảm
với ánh sáng mặt trời (Sharma 2010) (có nghĩa là, sự chín của lúa không được
xác định bởi ngày dài hoặc thời gian của ánh sáng mặt trời). Các phái viên đặc
biệt đã được gửi tớiTỉnh Phúc Kiến để mua 30.000 giạ hạt giống và phân phát cho
nông dân trong các vùng hạn hán cùng với các hướng dẫn của chính phủ về phương
pháp canh tác thích hợp (Ho 1956). Lúa này đã đến Trung Quốc từ Vương quốc
Chămpa tại miền trung Việt Nam. Không ai biết được chính xác khi nào lúa gạo
Champa đến Phúc Kiến. Một số người nói đó là vào đầu thế kỷ thứ tám, nhưng từ
năm 1012 trở lại đây, lúa gạo Champa bắt đầu nhận được sự quan tâm rộng rãi ở
Trung Quốc (Hồ 1956).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> Giống lúa Champa, vì không giống như các giống
phổ biến thời đó, nên lúc đầu cho năng suất thấp hơn hầu hết các giống truyền
thống của Trung Quốc. Tuy nhiên, nông dân đã lựa chọn và phát triển các giống
có năng suất cao để trồng ở những cánh đồng đất thấp được tưới tiêu tốt (Bray
1986).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Vương
quốc Champa (từ thế kỷ thứ VII đến thế kỷ XV)<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Cư dân Champa là con
cháu của những người định cư Malayo-Polonyesian đến lục địa từ Borneo vào khoảng
thế kỷ thứ hai trước Công nguyên (Thurgood 1999). Ngôn ngữ của họ là một phần của
nhóm ngôn ngữ Austronesian Nam Đảo và theo một nghiên cứu họ có liên quan gần
nhất với nhóm người Achenese hiện đại (Thurgood 1999). Họ cũng là những người
buôn bán trên biển.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Có rất nhiều cuộc thảo
luận trong văn liệu về ảnh hưởng của Ấn Độ đối với Champa, những vương quốc được
gọi là Ấn Độ Hoá như Champa và các quốc
gia khác ở Đông Nam Á. Hall (1981) cảnh báo, tuy nhiên, sự truyền bá của ngôn
ngữ và tôn giáo thường được giới hạn trong tầng lớ vương triều và không ảnh hưởng
nhiều đến văn hóa bản địa. Các vua và hoàng gia Chama đã tiế nhân Phạn ngữ và
Hindu giáo và sau đó là các tôn giáo Phật giáo. Nhưng những gì được ghi lại bởi
các nhà sư hoặc được phát hiện bởi các nhà khảo cổ học phải được coi là một mẫu
thiên vị. Cuộc sống trần tục của nông dân, bao gồm làm thế nào để dân số tự kiếm
sống, không phải là một chủ đề được quan tâm nhiều. Tuy nhiên, như thường nói,
thông qua thương mại hoặc bằng các phương tiện khác, công nghệ lúa gạo do người
nông dân phát triển trong nhiều thế kỷ ở miền Nam Trung Quốc lan một phần vào
Đông Nam Á (Ho 1956). Vào những năm 1960, hầu hết nông dân trồng lúa Philippine
đều sử dụng bừa nhiều răng của Trung Quốc
để làm đất ruộng cấy lúa. Bừa bằng trâu nước kéo về cơ bản giống hệt nhau, bừa được sử dụng
trong triều đại nhà Tống giống thời Hậu Hán (từ 200 TCN đến 220 AD) (xem Bray
1984).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Lúa Champa là giống <i>aus </i>(Sweeney et al.2007, xem bản đồ
e133). Ho (1956) ghi nhận rằng có một câu hỏi đáng kể trong văn liệu về việc liệu
lúa Champa có nguồn gốc vùng cao hoặc vùng đất thấp. Ông nói rằng vấn đề phức tạp
đến nỗi "bất kỳ câu trả lời rõ ràng nào cũng có vẻ" không thể. Lúa
vùng cao có nhiều yếu tố bất lợi có thể không tìm thấy ở đồng bằng, trong điều
kiện đồng ruộng. Chúng bao gồm các áp lực phi sinh học như hạn hán, lũ lụt, đất
xấu và nhiệt độ (IRRI 1975). Một số giống vùng cao đã thích ứng với những điều
kiện bất lợi này.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Vài tháng trước, tôi đã
hỏi Susan McCouch, nhà trồng trọt và nhà nhân giống cây trồng ở Cornell, xem cô
có biết về lúa Champa. Cô ấy nói sẽ tìm trong ngân hàng gen của cô. Một vài
ngày sau, cô nói rằng đã tìm thấy một giống
lúa Champa, chạy thử DNA, và nói rằng đó là một giống <i>aus</i>. <i>Aus</i> là một trong năm
quần thể nhỏ của <i>Oryza sativa</i> - Bốn
loài khác là <i>indica, japonica ôn đới,
japonica nhiệt đới</i>, và <i>thơm</i>
(Kovach và cộng sự, 2007). Trong khi tương tự như <i>indica</i>, các giống <i>aus</i> có
các đặc điểm khác rõ ràng như khả năng chịu hạn và không nhạy cảm với ánh sáng
mặt trời.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Việc phát hiện ở trên
trả lời hai câu hỏi quan trọng. Thứ nhất, di truyền học hiện đại đã trả lời câu
hỏi mà học giả Ho nửa thế kỷ trước đó đã không thể trả lời. Nghĩa là lúa Champa
là một giống lúa vùng cao. Thứ hai, sự phân bố của <i>aus</i> có nguồn gốc từ vùng cao của vùng Đông Ấn Độ, Bangladesh và
Myanmar (Sweeney et al.2007). Những loại lúa Champa này hầu như chắc chắn phải
được phát triển lần đầu tiên ở miền đông Ấn Độ rồi tìm đường về phía đông vào
những vùng đồi núi thuộc miền Trung Việt Nam ngày nay và sau đó là phía bắc đến
Phúc Kiến và sau đó là khu vực Dương Tử của Trung Quốc.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Ảnh
hưởng của lúa chín sớm ở Trung Quốc<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Theo Ho (1956), việc
đưa giống lúa Champa vào Trung Quốc và mối quan tâm của hoàng đế nhà Tống về việc
tiếp nhận giống lúa này đã khiến cho những giống lúa chín sớm này trở nên phổ
biến. Perkins (1969) và Zeng (1998) đặt ra câu hỏi về ván đềnày, Zeng cho rằng
các giống <i>hsien (indica)</i> trong nước
không phổ biến rộng rãi phù hợp hơn với vùng đồng bằng trong khi lúa Champa phù
hợp hơn với vùng cao nguyên. Ho (1956) thừa nhận rằng sự khác biệt giữa lúa giống
<i>hsien </i>bản xứ và lúa giống <i>champa</i> mới đưa vào ngày càng giảm theo
thời gian, đến độ rằng vào thời Minh (từ thế kỷ XIV đến thế kỷ XVII), thì các
thuật ngữ (tên gọi các giống lúa) đã trở nên giống nhau. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Tuy nhiên, có một sự nhất
trí chung là tăng sản lượng gạo thông qua cả ở việc tạo ruộng bậc thang ở vùng
cao và mở rộng canh tác hai vụ ở vùng đất thấp được tưới nước giải quyết được vấn
đề an ninh lương thực một cách cấp thời, nhưng lại khuyến khích di cư và tăng
dân số ở các vùng trồng lúa ở miền Nam Trung Quốc.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Phần
cuối<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Không cần nói quá lên về
tầm quan trọng của các tính trạng có trong các giống lúa <i>aus</i> như chín sớm. Garris và
cộng sự (2005) lưu ý rằng mặc dù các chủng loại <i>aus</i> đã nhận được ít sự chú ý hơn so với <i>japonica</i> hoặc <i>indica</i>
trong các chương trình nhân giống, Chịu hạn và chín sớm là những đặc điểm thích
nghi có thể hữu ích trong các ứng dụng sinh trưởng.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Trong nửa thế kỷ qua,
cuộc cách mạng xanh đã dẫn tới sự gia tăng sản xuất lúa gạo một cách nhanh
chóng, đặc biệt là ở các vùng đất thấp được tưới tiêu tốt, ít nhất là tạm thời
giải quyết vấn đề an ninh lương thực ở Châu Á. Giống đầu tiên trong số các giống
cây trồng 100 ngày trưởng thành của vùng đất thấp nhiệt đới IR36 đã được Viện
nghiên cứu lúa gạo quốc tế (IAEA) công bố năm 1976. Trong khi một số người hoan
nghênh việc IR 36 đã được áp dụng rộng
rãi, các nhà khoa học khác lo ngại rằng việc thiếu sự đa dạng trong các tế bào
chất gây ra một nguy cơ về sự bùng phát dịch bệnh và côn trùng. Ngoài ra có một
nghịch lí, vì công nghệ này đã bị khai thác triệt để nên an ninh lương thực lại
trở thành mối quan tâm.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Vì những lý do trên và
khi chúng ta bước vào kỷ nguyên khan hiếm nước ở nhiều nước Châu Á và đang quan
tâm đến sự thay đổi khí hậu, các nhà khoa học đang chú ý nhiều đến sự phát triển
của các giống tốt trong điều kiện môi trường bất lợi. Hiện nay, việc nghiên cứu
các gen có thể cho phép các giống gạo chịu đựng được các áp lực phi sinh học
như hạn hán, lũ lụt và nhiễm mặn. Các giống vùng cao như những loài được tìm thấy
trong quần thể <i>aus</i> cho thấy một nguồn
tiềm năng cho các gen như vậy. Nói tóm lại, những đặc điểm của lúa gạo ngày nay
mà những người nhân giống hiện nay tìm kiếm cũng giống như những người nông dân
và hoàng đế thời Tống Trung Quốc từng tìm kiếm.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">References
Tài liệu dẫn<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Bray F. Agriculture.
Vol. VI Part 2. In: Needham J, editor. Science and civilization in China.
Cambridge: Cambridge University Press; 1984.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Bray F. The rice
economies: technology and development in Asian Societies. Oxford: Basil
Blackwell Ltd.; 1986.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Chang T-T. Rice,
economic and biological importance. In: Kiple KF,Ornelas KC, editors. The
Cambridge world history of food. Cambridge: Cambridge University Press; 2000.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Garris AJ, Tai TH,
Coburn J, Kresovich S, McCouch S. Genetic structure and diversity in Oryza
sativa L. Genetics. 2005;169:1631–8.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Hall DGE. History of
South-East Asia. New York: St. Martin’s Press; 1981.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Ho P-T. Early-ripening
rice in Chinese history. Economic History Review New series. 1956;9(2):200–18.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">International Rice
Research Institute. Major research in upland rice. Annual report. Los Banos:
IRRI; 1975.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Kovach MJ, Sweeney MT,
McCouch SR. New insights into the history of rice domestication. Trends Genet.
2007;23(11):578–87.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Perkins D. Agricultural
development in China 1368–1968. Chicago: Aldine; 1969.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Sharma SD. Rice:
origin, antiquity, and history. Enfield: Science Publishers; 2010.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Sweeney MT, Thompson
MJ, Chou YG, Park YJ, Williamson SH, Bustamante CB, McCouch SR. Global
dissemination of a single mutation conferring white pericarp in rice. PLoS
Genet. 2007;3 (8):e133.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Thurgood G. From
ancient cham to modern dialects. Honolulu: University of Hawaii Press; 1999.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Zeng X. Huang-lu rice
in Chinese history. Agric Archaeol. 1998;3:292– 311.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; line-height: 115%;"><span style="font-size: large;">Lâm Thị Mỹ Dung dịch</span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; line-height: 115%;"><span style="font-size: large;"><br /></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; line-height: 115%;"><span style="font-size: large;">Khi đọc và dịch bài này, có mấy vấn đề không rõ cần suy nghĩ</span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Times New Roman", serif; line-height: 115%;"><span style="font-size: large;"><br /></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: "Times New Roman", serif; line-height: 115%;">1. Đó là mẫu của g</span><span style="font-family: "Times New Roman", serif;">iống
lúa Champa, mà nhà di truyền học Susan McCouch ở Cornell chạy thử DNA và xác định thuộc giống <i>aus </i>được thu thậ</span><span style="font-family: "Times New Roman", serif;">p thời gian nào và vùng nào của </span><span style="font-family: "Times New Roman", serif;">Champa để đưa ra kết luận giống lúa </span><span style="font-family: "Times New Roman", serif;">Champa là <b>lúa vùng cao </b>khi mà địa hình của vương quốc này rất đa dạng và không thiếu những đồng bằng màu mỡ và có hệ thống tưới tiêu tốt. </span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-size: large;">2. Lúa vụ Chiêm của người Việt ở đồng bằng Bắc bộ được tin là do nhậ<span style="font-family: "Times New Roman", serif;">p của </span><span style="font-family: "Times New Roman", serif;">Champa và vì thế nên có tên gọi Chiêm gắn với Chiêm Thành có đặc tính chín sớm và ít nhạy cảm với ánh sáng hay không</span><span style="font-family: "Times New Roman", serif;"> </span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<br />
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
DzungLamhttp://www.blogger.com/profile/01414406999605045030noreply@blogger.com15tag:blogger.com,1999:blog-6191728376005293127.post-64048424788146462792017-07-01T01:48:00.000-07:002017-07-01T01:48:56.925-07:00GIẾNG<div class="_2cuy _3dgx _2vxa" style="background-color: white; box-sizing: border-box; direction: ltr; margin: 0px auto 28px; width: 700px; word-wrap: break-word;">
<div class="MsoNormal" style="color: #1d2129; font-size: 17px; text-align: justify; white-space: pre-wrap;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Đi miền Trung từ những năm đầu 90, chân ướt chân ráo, cái gì cũng lạ.<o:p></o:p></span></div>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><div style="text-align: justify;">
<span style="color: #1d2129; font-size: 17px; white-space: pre-wrap;"><br /></span></div>
</span><div class="MsoNormal" style="color: #1d2129; font-size: 17px; text-align: justify; white-space: pre-wrap;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Nhờ Thầy Vượng, nhờ đồng nghiệp, bạn bè từ Hà Nội và đặc biệt là từ địa phương từ xóm đến tỉnh mà vỡ được rất nhiều điều, học bao thứ hay đúng nghĩa của ″Đi một ngày đàng, học một sang khôn và học thầy không tầy học bạn″.<o:p></o:p></span></div>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><div style="text-align: justify;">
<span style="color: #1d2129; font-size: 17px; white-space: pre-wrap;"><br /></span></div>
</span><div class="MsoNormal" style="color: #1d2129; font-size: 17px; text-align: justify; white-space: pre-wrap;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Cũng sau những chuyến điền dã như vậy mình rút ra được một vài thứ cần tránh trong nghiên cứu, trong tất cả những điều đó, đáng sợ nhất là định kiến và kinh nghiệm. Ví dụ điển hình về cái gọi là định kiến và kinh nghiệm chủ nghĩa chúng ta thấy rất rõ trong nghiên cứu về giếng Champa và kỹ thuật giếng Champa (rộng ra là ảnh hưởng Champa trong lịch sử
và văn hoá của người Việt ở miền Bắc và miền Trung).<o:p></o:p></span></div>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><div style="text-align: justify;">
<span style="color: #1d2129; font-size: 17px; white-space: pre-wrap;"><br /></span></div>
</span><div class="MsoNormal" style="color: #1d2129; font-size: 17px; text-align: justify; white-space: pre-wrap;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Trước hết, để tồn tại được ở miền Trung, cư dân của Vương quốc Champa chắc chắn phải có những kỹ thuật và phương thức khai thác và sử dụng nước phù hợp, trước hết là đáp ứng nhu cầu sinh hoạt và canh tác... Điểm nổi bật trong sử dụng nước của cư dân Champa trước đây và của người Chăm Ninh Thuận hiện nay là phân biệt rạch ròi chức năng tín ngưỡng, tôn giáo với chức năng sinh hoạt, tưới tiêu. Do vậy trong tất cả các khu đền tháp
Champa kể cả những nơi người Việt phá tan hoang thì giếng và dấu vết giếng vẫn còn. Cách đào giếng và xây giếng của cư dân CP cũng rất đa dạng, phụ thuộc vào địa hình và vật liệu khu vực, ở vùng cồn cát có loại giếng Mội khai thác nước ngầm tự phun lên, ở vùng sườn đồi đất đỏ bazan Quảng Trị, giếng xếp đá thành từng mức theo độ dốc, thu gom những mạch nước chảy từ trên xuống và từ trong ra, ở vùng gò núi và đồng bằng duyên hải loại giếng nổi bật nhất và nhiều nhất là giếng hình vuông, đáy kè gỗ khai thác thu gom nước mạch, xây bằng gạch hay xếp đá tuỳ theo nguồn vật liệu địa phương. Đặc điểm chung của tất cả những giếng này là do có mạch tốt nên gần như không bao giờ bị cạn kiệt, nước trong và ngọt. <o:p></o:p></span></div>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><div style="text-align: justify;">
<span style="color: #1d2129; font-size: 17px; white-space: pre-wrap;"><br /></span></div>
</span><div class="MsoNormal" style="color: #1d2129; font-size: 17px; text-align: justify; white-space: pre-wrap;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Bên cạnh những giếng có thể xác định được chủ nhân chắc chắn là cư dân Champa thì ở miền Trung cũng có nhiều giếng khai thác nước mạch ngầm xây bằng gạch, hình tròn mà các nhà nghiên cứu và người dân gọi là giếng Chăm, đây là vấn đề rất đau đầu và chưa có cách thức nào để xác định và cũng chưa có nghiên cứu nào đến nơi đến chốn. Đôi khi để kín kẽ, người ta gọi là giếng đào xây theo kỹ thuật Champa. Tuy nhiên cần lưu ý ở miền
Trung bên cạnh lớp cư dân Champa còn có lớp cư dân Việt và cư dân Minh Hương, liệu họ có mang tới đây những kỹ thuật đào giếng của mình (như của người Minh Hương), hay đơn thuần chỉ là học kiểu thích nghi sinh thái đã có sẵn của cư dân Champa? <o:p></o:p></span></div>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><div style="text-align: justify;">
<span style="color: #1d2129; font-size: 17px; white-space: pre-wrap;"><br /></span></div>
</span><div class="MsoNormal" style="color: #1d2129; font-size: 17px; text-align: justify; white-space: pre-wrap;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Quay trở lại với những giếng đào lấy nước mạch ngầm xây gạch, xếp đá ong, xếp đá đôi khi gặp lẻ tẻ hay tập trung ở không gian văn hoá truyền thống của người Việt ở miền Bắc Việt Nam, nơi mà giếng đất thu gom nước mạch ngang và nước mưa và bể hay chum chứa nước mưa đã từ lâu thành biểu tượng vừa hay vừa dở. Đa phần các nhà nghiên cứu gắn loại giếng này với kỹ thuật giếng Champa vì trước hết đây là kỹ thuật lạ so với kỹ thuật giếng
đất của người Việt và sau đó là những sự kiện lịch sử đã được ghi lại về di trú của tù binh Champa. Có thể có lý, nếu chúng ta nghiên cứu một cách cặn kẽ lối sinh hoạt của cư dân nơi đó, địa bàn phù hợp với ghi chú về di trú của cộng đồng người Champa trong lịch sử và nếu có thể cả những phân tích DNA của cư dân nơi đó hiện nay để so sánh với người Chăm hiện nay, phân tích di truyền về ngôn ngữ và nhiều thứ nữa như kỹ thuật đào, tìm mạch và vật liệu ... Tuy nhiên hiện đang thiếu vắng những nghiên cứu liên ngành kiểu này, nên cứ thấy hao hao,″ xôi giống xôi, thủ giống thủ” thì bảo đó là kế thừa hay ảnh hưởng từ nơi khác. <o:p></o:p></span></div>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><div style="text-align: justify;">
<span style="color: #1d2129; font-size: 17px; white-space: pre-wrap;"><br /></span></div>
</span><div class="MsoNormal" style="color: #1d2129; font-size: 17px; text-align: justify; white-space: pre-wrap;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Thưc ra, hình dạng giếng, cách thức đào và xây giếng còn phụ thuộc rất nhiều vào điều kiện địa hình, địa mạo, ở vùng bán sơn địa, giếng đào sâu hun hút rất nhiều, xây gạch, xây bằng đá ong, xếp đá ... liệu có nên gắn với giếng Champa?
Những giếng tròn sâu xây bằng gạch thời Lý, thời Trần... trong khu khai quật Hoàng thành Thăng Long khơi lên nước vẫn trong, những giếng xếp đá ở Bình Xuyên, Vĩnh Phúc có niên hiệu thời Lê..., nên xếp vào truyền thống nào cho hợp lý và khoa học.<o:p></o:p></span></div>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><div style="text-align: justify;">
<span style="color: #1d2129; font-size: 17px; white-space: pre-wrap;"><br /></span></div>
</span><div class="MsoNormal" style="color: #1d2129; font-size: 17px; text-align: justify; white-space: pre-wrap;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Những giếng (tương truyền 72 cái) ở Yên Sở gắn với địa bàn cũ của Colony tù binh Champa với những hàng dừa xanh (nơi từng quay bộ phim Vĩ tuyến 17 Ngày và Đêm) liệu có thể chắc chắn là đào theo kỹ thuật giếng Champa hay do tù binh Champa đào không?<o:p></o:p></span></div>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><div style="text-align: justify;">
<span style="color: #1d2129; font-size: 17px; white-space: pre-wrap;"><br /></span></div>
</span><div class="MsoNormal" style="color: #1d2129; font-size: 17px; text-align: justify; white-space: pre-wrap;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Kỹ thuật lan truyền đôi khi trực tiếp và nhiều khi gián tiếp và khảo cổ học giếng còn rất mung lung.<o:p></o:p></span></div>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><div style="text-align: justify;">
<span style="color: #1d2129; font-size: 17px; white-space: pre-wrap;"><br /></span></div>
</span><div class="MsoNormal" style="color: #1d2129; font-size: 17px; text-align: justify; white-space: pre-wrap;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Vì thế chỉ là cái giếng thôi mà đau hết cả đầu!<o:p></o:p></span></div>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><div style="text-align: justify;">
<span style="color: #1d2129; font-size: 17px; white-space: pre-wrap;"><br /></span></div>
</span><div class="MsoNormal" style="color: #1d2129; font-size: 17px; text-align: justify; white-space: pre-wrap;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">
<o:p></o:p></span></div>
<span style="color: #1d2129; font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; font-size: 17px; white-space: pre-wrap;">
</span><span style="color: #1d2129; font-family: Georgia, serif; font-size: 17px; white-space: pre-wrap;">
</span></div>
DzungLamhttp://www.blogger.com/profile/01414406999605045030noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6191728376005293127.post-3278808717352448402016-09-08T06:50:00.000-07:002019-05-04T00:48:12.917-07:00Tài nguyên Văn hoá - Nguồn Tài nguyên KHÔNG Vô tận KHÔNG Tái tạo<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">Tài nguyên Văn
hoá - Nguồn Tài nguyên KHÔNG Vô tận KHÔNG Tái tạo<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: 14pt;">(Một vài suy
nghĩ về Quản lý / Phát huy giá trị Tài nguyên Chămpa ở Khánh Hoà)</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">Lâm Thị Mỹ Dung<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">Khoa Lịch Sử,
Trường ĐHKHXH & NV, ĐHQG HN<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">336 Nguyễn Trãi,
Thanh Xuân, Hà Nội<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;"><a href="mailto:Email.bebimkch@gmail.com">Email.bebimkch@gmail.com</a><o:p></o:p></span><br />
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;"><a href="mailto:Email.bebimkch@gmail.com"><br /></a></span>
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;"><a href="mailto:Email.bebimkch@gmail.com">Bài đã đăng trong Kỷ yếu Hội thảo Khoa học "</a></span><span style="font-family: "Times New Roman", serif; font-size: 13pt;">Bảo tồn và phát huy giá trị di sản lịch sử-văn
hoá phục vụ phát triển du lịch”, Nxb CTQG, Hà Nội.</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">Phần I</span></b><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">. <b>Tài
nguyên văn hoá, quản lý và phát huy giá trị tài nguyên văn hoá: Những tiếp cận
mới</b><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">I.1. Tài nguyên
văn hoá, Nghiên cứu tài nguyên văn hoá và Quản lý Tài nguyên Văn hoá.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">Mỗi khi nhắc đến
khái niệm Tài nguyên, chúng ta thường nghĩ ngay đến Tài nguyên thiên nhiên, tuy
nhiên khái niệm tài nguyên hiện nay được hiểu theo nghĩa rộng, như tài nguyên
con người, tài nguyên giáo dục, tài nguyên du lịch và ... Nói cách khác, mọi thứ
đều có thể thành tài nguyên cho mục đích nào đó trong những điều kiện nhất định<a href="file:///D:/HNKH/HTQT%202015/HN%20Di%20s%E1%BA%A3n%20VH%20Kh%C3%A1nh%20Ho%C3%A0%2010.2015/Di%20s%E1%BA%A3n%20V%C4%83n%20ho%C3%A1%20Ngu%E1%BB%93n%20T%C3%A0i%20nguy%C3%AAn%20KH%C3%94NG%20V%C3%B4%20t%E1%BA%ADn%20KH%C3%94NG%20T%C3%A1i%20t%E1%BA%A1o%20v%C3%A0%20c%C3%A1ch%20Qu%E1%BA%A3n%20l%C3%BD.doc#_ftn1" name="_ftnref1" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">[1]</span></span><!--[endif]--></span></a>. Hiện
nay người ta sử dụng khái niệm Tài nguyên hay Nguồn lực Văn hoá<a href="file:///D:/HNKH/HTQT%202015/HN%20Di%20s%E1%BA%A3n%20VH%20Kh%C3%A1nh%20Ho%C3%A0%2010.2015/Di%20s%E1%BA%A3n%20V%C4%83n%20ho%C3%A1%20Ngu%E1%BB%93n%20T%C3%A0i%20nguy%C3%AAn%20KH%C3%94NG%20V%C3%B4%20t%E1%BA%ADn%20KH%C3%94NG%20T%C3%A1i%20t%E1%BA%A1o%20v%C3%A0%20c%C3%A1ch%20Qu%E1%BA%A3n%20l%C3%BD.doc#_ftn2" name="_ftnref2" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">[2]</span></span><!--[endif]--></span></a>
thay cho các thuật ngữ Di sản hay Tài sản Văn hoá và những cách thức/phương
pháp mới khai thác sử dụng nguồn tài nguyên này.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">Theo Hiệp hội
Nghiên cứu Tài nguyên Văn hoá Nhật Bản “<i>Tài
nguyên văn hoá là dữ liệu quan trọng giúp chúng ta hiểu xã hội và văn hoá của
xã hội đó ở một thời điểm nào đó, tài nguyên văn hoá bao gồm cả vật thể và phi
vật thể không chỉ lưu giữ trong các bảo tàng, như công trình lịch sử, phong cảnh
đô thị, trình diễn nghệ thuật cổ truyền, lễ hội và...Đáng tiếc, nhiều những tài
nguyên này đã không được khai thác đúng và chúng ta có thể tạo sự khai thác tốt
nhất những tài nguyên này cho hiện tại và cho thế hệ tương lai. Nghiên cứu tài nguyên
mở ra một lĩnh vực mới sử dụng tài nguyên văn hoá trong phát triển văn hoá con
người và nghiên cứu khoa học</i>”<a href="file:///D:/HNKH/HTQT%202015/HN%20Di%20s%E1%BA%A3n%20VH%20Kh%C3%A1nh%20Ho%C3%A0%2010.2015/Di%20s%E1%BA%A3n%20V%C4%83n%20ho%C3%A1%20Ngu%E1%BB%93n%20T%C3%A0i%20nguy%C3%AAn%20KH%C3%94NG%20V%C3%B4%20t%E1%BA%ADn%20KH%C3%94NG%20T%C3%A1i%20t%E1%BA%A1o%20v%C3%A0%20c%C3%A1ch%20Qu%E1%BA%A3n%20l%C3%BD.doc#_ftn3" name="_ftnref3" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">[3]</span></span><!--[endif]--></span></a>
<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">Nghiên cứu Tài
nguyên Văn hoá là một lĩnh vực học thuật mới nhằm thoát khỏi thuật ngữ (“di sản
văn hoá”, “tài sản văn hoá”) được sử dụng từ lâu để xác định văn hoá dân tộc,
văn hoá bản địa trên thế giới, cũng như những giá trị và định kiến mà thuật ngữ
này thường được dùng, được hiểu. Thay vào đó, lĩnh vực học thuật mới này tìm kiếm
cách thức tái hướng văn hoá thông qua việc đưa ra một thuật ngữ khai tạo giá trị,
“tài nguyên văn hoá”, chuyên ngành có mục đich tiến hành những nghiên cứu toàn
diện và đa diện văn hoá nhân loại và phát triển những phương pháp mới để bảo tồn
và phát huy những tài nguyên văn hoá chung. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">I.2. Chương
trình Sau Đại học Quản lý Tài nguyên Văn hoá Đại học Kanazawa Nhật Bản<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">Từ những quan điểm
trên chương trình được xây dựng dựa trên vai trò nền tảng của văn hoá trong
toàn cầu hoá và kết nối tạo dựng một kho tài nguyên văn hoá nhân loại có thể sẻ
chia với quan điểm tài nguyên văn hoá là cái đang trở thành chứ không chỉ là những
thứ đã có, vì văn hoá là biến đổi, văn hoá là sáng tạo.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">Toàn cầu hoá gia
tăng không tạo ra sự biến mất của những khác biệt văn hoá, ngược lại toàn cầu
hoá đã đem lại sự cọ xát giữa các nền văn hoá và làm nổi bật tính đa dạng của
chúng, việc sử dụng đơn phương các tài nguyên văn hoá tuy nhiên có khả năng gây
ra những vấn đề, nhất là tạo tính dân tộc chủ nghĩa hẹp hòi và tước bỏ quyền lợi
kinh tế của một vài nhóm. Trong xã hội toàn cầu hoá hiện nay có một nhu cầu cấp
bách phải giáo dục quan điểm về những khác biệt văn hoá trên thực tế là một dạng
đơn giản khác của tài nguyên có thể chia sẻ bởi mọi người và do đó xứng đáng được
đánh giá về giá trị và khả năng sử dụng chúng như nguồn tài nguyên. Trong những
hoàn cảnh như vậy, nhu cầu nghiên cứu tài nguyên văn hoá trở nên rõ ràng, như một
ngành học thuật mới có khả năng đánh giá từ quan điểm trung lập làm thế nào mà
tri thức và kỹ năng tích trữ tại địa phương ở mỗi vùng hay quốc gia trên thế giới
có thể được sử dụng một cách hữu hiệu trong bối cảnh toàn cầu, và đặc biệt hơn,
làm thế nào mà những tài nguyên này được sử dụng mà không làm tổn hại đến các
quốc gia, các tộc người hay ngay cả những tập đoàn. <b>Nghiên cứu tài nguyên văn hoá sẽ phải giải quyết nhiều vấn đề nêu trên
và sẽ phải đối mặt với những vấn đề tương lai làm cách nào để kiến tạo “xã hội
chia sẻ văn hoá”, một bước tiếp theo cần thiết sau “xã hội đa văn hoá”</b><a href="file:///D:/HNKH/HTQT%202015/HN%20Di%20s%E1%BA%A3n%20VH%20Kh%C3%A1nh%20Ho%C3%A0%2010.2015/Di%20s%E1%BA%A3n%20V%C4%83n%20ho%C3%A1%20Ngu%E1%BB%93n%20T%C3%A0i%20nguy%C3%AAn%20KH%C3%94NG%20V%C3%B4%20t%E1%BA%ADn%20KH%C3%94NG%20T%C3%A1i%20t%E1%BA%A1o%20v%C3%A0%20c%C3%A1ch%20Qu%E1%BA%A3n%20l%C3%BD.doc#_ftn4" name="_ftnref4" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">[4]</span></span><!--[endif]--></span></a>. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">Chương trình sau
đại học Quản lý Tài nguyên Văn hoá tại Đại học Kanazawa kết nối nhiều Cơ quan,
Quỹ, Viện Nghiên cứu và Đại học trong đó có Trường Đại học KHXH & NV, ĐHQG
Hà Nội, Đại học Bắc Kinh, Đại học Chiang Mai..., Viện Kỹ thuật Bangdung, Indonesia...<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 0.25in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;"> Chương trình được xây dựng đảm bảo cho những
học viên phát triển những khả năng cốt lõi sau:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0.75in; text-align: justify; text-indent: -0.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 12.0pt;">1.<span style="font-family: "times new roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 12.0pt;">Khả
năng quản lý nổi bật để duy trì và điều phối tài nguyên văn hoá, trang bị đầy đủ
những tri thức liên ngành và khả năng/kỹ năng nghiên cứu;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0.75in; text-align: justify; text-indent: -0.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 12.0pt;">2.<span style="font-family: "times new roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 12.0pt;">Trang
bị những khả năng cần thiết để phân xử trong các tình huống phát sinh giữa các
bên khác nhau liên quan đến tài nguyên văn hóa; <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0.75in; text-align: justify; text-indent: -0.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 12.0pt;">3.<span style="font-family: "times new roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 12.0pt;">Tạo
lập năng lực quản lý liên quan đến việc duy trì và quản lý các nguồn tài nguyên
văn hóa, sao lưu với kiến thức liên ngành và kỹ năng nghiên cứu mạnh;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0.75in; text-align: justify; text-indent: -0.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 12.0pt;">4.<span style="font-family: "times new roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 12.0pt;">Tạo
mạng lưới năng lực cần thiết cho việc xây dựng quan hệ đối tác và hợp tác quốc
tế trong một xã hội toàn cầu, nơi con người và sự vật ngày càng trở nên lưu động.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 0.25in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;"> Dựa trên các nguyên tắc nêu trên, chương
trình thu nhận học viên Nhật Bản và học viên từ các trường đại học đối tác ở
Đông Á, những người sẽ tiếp cận Chương trình cùng học tập và nghiên cứu trong
nhóm đa quốc gia. Điều này sẽ giúp ích nhiều hơn so với việc chỉ cho phép các
chương trình quản lý tài nguyên văn hóa cho mỗi nước tham gia; mà còn khuyến
khích học viên bắt đầu phát triển mạng lưới của các nhà quản lý tương lai, do
đó Chương trình đóng góp nhiều hơn vào việc thực hiện của <b>một xã hội đa văn hóa có thể chia sẻ và sử dụng nguồn tài nguyên văn
hóa đa dạng. </b>N</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">hiều hội thảo, toạ đàm đã được tổ
chức cũng như những đợt điền dã ở các nước châu Á, Mỹ La Tinh và sau đó công bố
thành những ấn phẩm một số đã được công bố online, nhiều bài được in trong tạp
chí riêng về Quản lý Tài nguyên Văn hoá<a href="file:///D:/HNKH/HTQT%202015/HN%20Di%20s%E1%BA%A3n%20VH%20Kh%C3%A1nh%20Ho%C3%A0%2010.2015/Di%20s%E1%BA%A3n%20V%C4%83n%20ho%C3%A1%20Ngu%E1%BB%93n%20T%C3%A0i%20nguy%C3%AAn%20KH%C3%94NG%20V%C3%B4%20t%E1%BA%ADn%20KH%C3%94NG%20T%C3%A1i%20t%E1%BA%A1o%20v%C3%A0%20c%C3%A1ch%20Qu%E1%BA%A3n%20l%C3%BD.doc#_ftn5" name="_ftnref5" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">[5]</span></span><!--[endif]--></span></a>.</span><span style="color: #333333; font-family: "arial" , "sans-serif"; font-size: 10.5pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;"> Trường ĐHKHXH và Nhân văn, ĐHQG Hà Nội
đã có 03 học viên cao học và NCS tham gia chương trình sau đại học này, và dù xuất
phát từ những chuyên ngành khác nhau nhưng họ đều được trang bị đầy đủ tri thức
và kỹ năng để quản lý và phát huy những di sản ... Từ Chương trình đào tạo trên và từ những kinh
nghiệm của Nhật Bản trong quản lý và khai thác tài nguyên chúng ta có thể rút
ra một số bài học để áp dụng vào thực tiễn Việt Nam nói chung và Khánh Hoà nói
riêng.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">Phần II. Tài nguyên văn hoá Khánh Hoà: Trữ lượng và
hướng phát huy<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">II.1. Tài nguyên
văn hoá khảo cổ học Khánh Hoà<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<b><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">Khánh Hoà là một tỉnh miền Trung có các yếu tố vừa của
Trung Trung bộ, vừa của Nam Trung bộ, vừa mang nhiều chất Biển/Đại dương nhưng lại không ít tính Lục địa, xét từ góc độ
Địa/văn hoá Khánh Hoà là cầu nối giữa Đại dương với Đất liền.</span></b><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;"> Trữ lượng di sản
văn hóa vật thể và phi vật thể ở Khánh Hòa vừa phong phú về nội dung, vừa đa dạng
về loại hình<a href="file:///D:/HNKH/HTQT%202015/HN%20Di%20s%E1%BA%A3n%20VH%20Kh%C3%A1nh%20Ho%C3%A0%2010.2015/Di%20s%E1%BA%A3n%20V%C4%83n%20ho%C3%A1%20Ngu%E1%BB%93n%20T%C3%A0i%20nguy%C3%AAn%20KH%C3%94NG%20V%C3%B4%20t%E1%BA%ADn%20KH%C3%94NG%20T%C3%A1i%20t%E1%BA%A1o%20v%C3%A0%20c%C3%A1ch%20Qu%E1%BA%A3n%20l%C3%BD.doc#_ftn6" name="_ftnref6" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">[6]</span></span><!--[endif]--></span></a> và
những năm vừa qua khi đưa một phần mảng di sản văn hóa vào khai thác du lịch,
Khánh Hòa đã thu hút được một lượng đông đảo du khách đến tham quan, tìm hiểu
và trải nghiệm. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">Do dung lượng của
bài viết cũng như chuyên môn của người viết, trong phần này chỉ xin để cập tới
một số mảng di sản vật thể - Tài nguyên văn hoá Khảo cổ và hướng bảo tồn phát
huy giá trị<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<b><i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">Trữ lượng Tài
nguyên Tiền sử</span></i></b><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">:
Xóm Cồn – Đây là nền văn hoá khảo cổ không chỉ đậm tính Biển đơn thuận như khi
chúng ta xác định đặc trưng của những văn hoá cổ miền Trung Việt Nam cách đây từ
4000-3500 năm, Xóm Cồn đậm chất Đại dương và lối sống Khơi xa này đã được những
nhóm cư dân thời kỳ sau kế thừa và phát triển. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoBodyTextIndent3" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 3.0pt; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span lang="FR" style="font-size: 14pt;">Văn hoá Xóm
Cồn được gọi theo địa điểm Xóm Cồn. Địa điểm Xóm Cồn nằm ngay sát ven biển phía
tây của một mũi đất nhỏ trong vịnh Cam Ranh. Xóm Cồn thuộc dạng di tích kiểu
Cồn - Bàu ven biển<a href="file:///D:/HNKH/HTQT%202015/HN%20Di%20s%E1%BA%A3n%20VH%20Kh%C3%A1nh%20Ho%C3%A0%2010.2015/Di%20s%E1%BA%A3n%20V%C4%83n%20ho%C3%A1%20Ngu%E1%BB%93n%20T%C3%A0i%20nguy%C3%AAn%20KH%C3%94NG%20V%C3%B4%20t%E1%BA%ADn%20KH%C3%94NG%20T%C3%A1i%20t%E1%BA%A1o%20v%C3%A0%20c%C3%A1ch%20Qu%E1%BA%A3n%20l%C3%BD.doc#_ftn7" name="_ftnref7" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="FR" style="color: black; font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">[7]</span></span><!--[endif]--></span></a>.
Xóm Cồn có vài trò đặc biệt quan trọng và là nền tảng cho những văn hoá muộn
hơn thời Sa Huỳnh và Champa ở địa bàn Nam Trung bộ. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<b><i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">Trữ lượng Tài
nguyên Sơ sử:</span></i></b><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">
Hoà Diêm (chiều Đông Tây Đại dương) và Diên Khánh (chiều bắc nam)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in; text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">Khánh Hoà là địa
bàn trọng điểm của không gian văn hoá Nam Sa Huỳnh – Truyền thống II<a href="file:///D:/HNKH/HTQT%202015/HN%20Di%20s%E1%BA%A3n%20VH%20Kh%C3%A1nh%20Ho%C3%A0%2010.2015/Di%20s%E1%BA%A3n%20V%C4%83n%20ho%C3%A1%20Ngu%E1%BB%93n%20T%C3%A0i%20nguy%C3%AAn%20KH%C3%94NG%20V%C3%B4%20t%E1%BA%ADn%20KH%C3%94NG%20T%C3%A1i%20t%E1%BA%A1o%20v%C3%A0%20c%C3%A1ch%20Qu%E1%BA%A3n%20l%C3%BD.doc#_ftn8" name="_ftnref8" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">[8]</span></span><!--[endif]--></span></a>,
</span><span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">Truyền thống Bàu Trám/Bình
Châu/ Hoà Vinh II/ GMV - Hoà Diêm/Suối Chình<a href="file:///D:/HNKH/HTQT%202015/HN%20Di%20s%E1%BA%A3n%20VH%20Kh%C3%A1nh%20Ho%C3%A0%2010.2015/Di%20s%E1%BA%A3n%20V%C4%83n%20ho%C3%A1%20Ngu%E1%BB%93n%20T%C3%A0i%20nguy%C3%AAn%20KH%C3%94NG%20V%C3%B4%20t%E1%BA%ADn%20KH%C3%94NG%20T%C3%A1i%20t%E1%BA%A1o%20v%C3%A0%20c%C3%A1ch%20Qu%E1%BA%A3n%20l%C3%BD.doc#_ftn9" name="_ftnref9" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="EN" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">[9]</span></span><!--[endif]--></span></a>…</span><span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;"> Chum quan tài hình cầu biến thể và những dạng chum khác,
mộ đất nhiều, nhiều hiện vật đồng hơn ở những địa điểm sớm. Táng thức mộ chum tồn
tại đến thế kỷ 2,3 SCN, trong truyền thống này có sự tham gia rất mạnh mẽ của
các yếu tố từ văn hoá Xóm Cồn (<i>chiều lịch đại</i>) và với Đông Nam Á hải đảo,
Đông Nam Bộ (<i>chiều đồng đại</i>).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">Giai đoạn muộn, từ Công nguyên trở về sau truyền thống mộ
chum II này đã tiếp nhận những yếu tố mới (có thể bằng buôn bán, trao đổi và sự
di chuyển của các nhóm dân c</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">ư) dẫn đến những
thay đổi trong táng thức, táng tục và đồ tùy táng ...<b> N</b>hững mộ chum H</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">òa Diêm giai đoạn
muộn từ những thế kỷ đầu công nguyên trở đi (như đã trình bày ở phần trên)<b> </b>về
táng thức rất giống phức hợp mộ táng Tabon (Philippine) trong khi loại hình chum
quan tài và đồ tủy táng gốm có những tương đồng đáng kể với phức hợp gốm
Kalanay (Philippine). Truyền thống gốm Sa Huỳnh – Kalanay từ lâu đã được nhiều
người nghiên cứu đề cập như minh chứng về một mạng lưới trao đổi/tương tác nhiều
mặt, nhiều chiều trên biển Đông Nam Á, nhưng không nơi nào mà truyền thống này
đậm nét như ở Hoà Diêm, rõ ràng đây là những giá trị mà chúng ta có thể khai
thác và phát huy.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<br /></div>
<table cellpadding="0" cellspacing="0">
<tbody>
<tr>
<td bgcolor="white" height="161" style="background: white; border: .75pt solid black; vertical-align: top;" width="708"><!--[endif]--><!--[if !mso]--><span style="left: 0pt; mso-ignore: vglayout; position: absolute; z-index: 251657728;">
<table cellpadding="0" cellspacing="0" style="width: 100%px;">
<tbody>
<tr>
<td><!--[endif]-->
<br />
<div class="shape" style="padding: 4.35pt 7.95pt 4.35pt 7.95pt;" v:shape="Text_x0020_Box_x0020_2">
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<b><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">Mối quan hệ
Sa Huỳnh Đông Nam Á hải đảo có thể được khái quát như sau:<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<b><span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">Tổ hợp gốm Sa Huỳnh Bắc --------------------- Tổ hợp
gốm Tabon<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<b><span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">Táng thức Hoà Diêm ------------------------------ Táng thức Tabon <o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<b><span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">Tổ hợp gốm mộ Hoà Diêm muộn----------------Tổ hợp gốm
Kalanay</span></b><span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
</div>
<!--[if !mso]--></td>
</tr>
</tbody></table>
</span><!--[endif]--><!--[if !mso & !vml]--> <!--[endif]--><!--[if !vml]--></td>
</tr>
</tbody></table>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<span style="mso-ignore: vglayout; position: relative; z-index: 251657728;"><span style="height: 161px; left: -44px; left: 0px; position: absolute; top: -14px; width: 708px;"><span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: 14pt; text-indent: 0.5in;"> </span><span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: 14pt; text-indent: 0.25in;"> </span><span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: 14pt; text-indent: 0.5in;"> </span><span style="font-family: "times new roman" , serif; font-size: 14pt; text-indent: 0.5in;"> </span></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 5pt 0in; text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">Tuy nhiên tại Khánh Hoà có những khu mộ táng thuộc loại
hình Sa Huỳnh Bắc, truyền thống I như Diên Khánh, Mỹ Ca, tất cả những dữ liệu
này cho thấy Khánh Hoà có vai trò quan trọng trong nghiên cứu và xác định quá
trình hình thành, tính chất và phạm vi phân bố của bức khảm văn hoá Sa Huỳnh. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<b><i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">Trữ lượng tài
nguyên văn hoá Chămpa</span></i></b><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">: Có thể nói Khánh Hoà là địa bàn phân bố và lưu giữ
của nhiều tài nguyên văn hoá Champa vật thể và phi vật thể. trong bài này xin đề
cập về giá trị văn hoá nổi bật của Đền tháp Pô Nagar và Bia Võ Cạnh.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">Bia Võ Cạnh<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<span style="color: #333333; font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">Bia kí bằng chữ Phạn
sớm nhất ở Đông Nam Á được xác định là tấm bia tìm thấy ở làng Võ Cạnh, phía
Tây thành phố Nha Trang, Khánh Hòa. Tấm bia này được Etienne Aymonier kiểm tra
và dập thác bản năm 1885, được Abel Bergaigne mô tả và xác định niên đại vào
năm 1888. Năm 1915 văn bia này được Louis Finot kiểm tra lại trong một bài tạp
chí “Bia ký của Bảo tàng Hà Nội”. Về nơi tìm thấy tấm bia này Finot cho rằng
tấm bia được lấy từ làng Phú Văn hay Phú Vinh sát làng Võ Cạnh gần một tháp
gạch đã bị phá hủy để lấy gạch làm đường. Tấm bia này hiện đang được trưng bày
ở Bảo tàng Lịch sử Quốc gia Việt Nam, Hà Nội<a href="file:///D:/HNKH/HTQT%202015/HN%20Di%20s%E1%BA%A3n%20VH%20Kh%C3%A1nh%20Ho%C3%A0%2010.2015/Di%20s%E1%BA%A3n%20V%C4%83n%20ho%C3%A1%20Ngu%E1%BB%93n%20T%C3%A0i%20nguy%C3%AAn%20KH%C3%94NG%20V%C3%B4%20t%E1%BA%ADn%20KH%C3%94NG%20T%C3%A1i%20t%E1%BA%A1o%20v%C3%A0%20c%C3%A1ch%20Qu%E1%BA%A3n%20l%C3%BD.doc#_ftn10" name="_ftnref10" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="color: #333333; font-size: 14pt; line-height: 115%;">[10]</span></span><!--[endif]--></span></a></span><span style="color: #333333; font-family: "arial" , "sans-serif"; font-size: 14.0pt;">.</span><span style="color: #333333; font-family: "arial" , "sans-serif"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<span style="color: #333333; font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">Trước đây, một số nhà
nghiên cứu xác định bia Võ Cạnh có niên đại sớm, thế kỷ 2 SCN, Sri Mara người
có tên trong văn bia được đồng nhất với Khu Liên, vị vua đầu tiên của nhà nước
Lâm Ấp. Niên đại thế kỷ 2 SCN của tấm bia này đã là chủ đề thảo luận lại và
khảo sát lại suốt từ cuối thế kỷ 19 đến nay. Hiện nay, theo ý kiến của đa số
các nhà nghiên cứu, bia Võ Cạnh không thể có niên đại sớm như thế. Bia được
nghiên cứu so sánh với văn khắc của triều đại Ikşvãku ở Nãgãrjunakoņda vào cuối
thế kỷ 3 SCN. Theo W.Southworth, bia Võ Cạnh không cho thấy một sự di thực trực
tiếp và thực dân của tôn giáo và văn học Ấn Độ vào Đông Nam Á mà thể hiện
một sự thích ứng đặc biệt với những hình thức văn hóa Ấn Độ của tầng lớp quý
tộc bản địa. Theo bản chuyển tự của dòng thứ 10 của Jean Filliozat in năm 1969,
bia kí Võ Cạnh được làm để: “<i>par celui qui est la joie de la famille de la
fille du petit-fits du roi Śrîmãra</i>”. Sự thể hiện này cho thấy giữa vua Śrî
Mãra và tác giả của dòng bia ký cách nhau ít nhất 4 đời và khó có thể cho rằng
bia Võ Cạnh gắn với Phù Nam. Jean Filliozat cũng cho rằng những chữ ‘<i>joie de
la famille’</i> không có nghĩa là con trai (<i>a son</i>) và trên thực tế,
tác giả của dòng bia kí có thể không phải là hậu duệ của Śrî Mãra mà là con rể
- người kết hôn theo quy chuẩn dòng Mẹ. Điểm then chốt của dòng dõi này rõ ràng
là con gái của cháu của Śrî Mãra của gia đình mà tác giả dòng bia ký là thành
viên và trật tự phân tầng theo dòng mẹ cũng được thể hiện qua tinh thần của bia
ký<a href="file:///D:/HNKH/HTQT%202015/HN%20Di%20s%E1%BA%A3n%20VH%20Kh%C3%A1nh%20Ho%C3%A0%2010.2015/Di%20s%E1%BA%A3n%20V%C4%83n%20ho%C3%A1%20Ngu%E1%BB%93n%20T%C3%A0i%20nguy%C3%AAn%20KH%C3%94NG%20V%C3%B4%20t%E1%BA%ADn%20KH%C3%94NG%20T%C3%A1i%20t%E1%BA%A1o%20v%C3%A0%20c%C3%A1ch%20Qu%E1%BA%A3n%20l%C3%BD.doc#_ftn11" name="_ftnref11" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="color: #333333; font-size: 14pt; line-height: 115%;">[11]</span></span><!--[endif]--></span></a>. </span><span style="color: #333333; font-family: "times new roman" , "serif"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<span style="color: #333333; font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">Kế thừa theo dòng mẹ
và ở rể được thực hành rộng rãi trong tất cả các cộng đồng cư dân Nam Đảo hiện
nay ở miền Nam Trung bộ Việt Nam và có thể bia ký Võ Cạnh mặc dù được thể hiện
trong bối cảnh của việc sử dụng ngữ pháp ngôn ngữ Phạn phức tạp, vần luật <i>kāvya</i>cổ
điển và những khái niệm triết học Ấn Độ nhưng về căn bản có xuất phát từ những
liên quan xã hội bản địa.</span><span style="color: #333333; font-family: "times new roman" , "serif"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<span style="color: #333333; font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">Tầm quan trọng của chữ
Phạn ở giai đoạn này khi mà đa phần bia ký và thư tịch cổ ở Ấn Độ đều ghi bằng
chữ Prakrit ẩn trong sự thừa nhận mang tính quốc tế như là ngôn ngữ của tôn
giáo bên ngoài Ấn Độ, đặc biệt là ở Trung Á, Trung Quốc và Đông Nam Á. Điều này
cũng liên quan đến vị thế cảng độc lập của Nha Trang trên con đường hải thương
quan trọng từ Ấn Độ đến Đông Nam Á và Đông Á.</span><span style="color: #333333; font-family: "times new roman" , "serif"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<b><span style="color: #333333; font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">Tóm lại bia Võ Cạnh
hiện nay được xác đinh niên đại vào cuối thế kỷ 3 CN, liên quan đến xã hội của
cư dân Nam Đảo, Śrî Mãra không phải là Khu Liên của Lâm Ấp và cũng không phải
là Fan Shiman của Phù Nam.<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<i><span style="color: #333333; font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">Đền tháp Pô Nagar</span></i><i><span style="color: #333333; font-family: "times new roman" , "serif"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">Khi xem xét Pô
Nagar trong mối liên quan với những nhóm đền tháp Trung Trung bộ và Nam Trung bộ...
đặc biệt là trong mối liên quan với Mỹ Sơn hai tác giả Trần Kỳ Phương và Rie
Nakamura cho rằng, có hai thánh đô lớn của vương quốc Chămpa trong lịch sử, miền
Bắc Chămpa là Mỹ Sơn (TK 4-14) và chủ về tín ngưỡng Siva – lưỡng thể. Yếu tố
Núi, bộ tộc Cau <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">Pô Nagar Nha
Trang (từ trước TK 8) thờ </span><span style="border: none 1.0pt; font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; padding: 0in;">Nữ thần
Bhagavati/ nữ thần Yang Inu Po Nagar/ Thiên Y A Na. Yếu tố Biển, bộ tộc Dừa.
Trên diện tích khoảng 500m2 đã có tất cả 10 công trình kiến trúc được xây dựng<a href="file:///D:/HNKH/HTQT%202015/HN%20Di%20s%E1%BA%A3n%20VH%20Kh%C3%A1nh%20Ho%C3%A0%2010.2015/Di%20s%E1%BA%A3n%20V%C4%83n%20ho%C3%A1%20Ngu%E1%BB%93n%20T%C3%A0i%20nguy%C3%AAn%20KH%C3%94NG%20V%C3%B4%20t%E1%BA%ADn%20KH%C3%94NG%20T%C3%A1i%20t%E1%BA%A1o%20v%C3%A0%20c%C3%A1ch%20Qu%E1%BA%A3n%20l%C3%BD.doc#_ftn12" name="_ftnref12" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="border: 1pt none windowtext; font-size: 14pt; line-height: 115%; padding: 0in;">[12]</span></span><!--[endif]--></span></a>
và hiện nay chỉ còn 05 kiến trúc<a href="file:///D:/HNKH/HTQT%202015/HN%20Di%20s%E1%BA%A3n%20VH%20Kh%C3%A1nh%20Ho%C3%A0%2010.2015/Di%20s%E1%BA%A3n%20V%C4%83n%20ho%C3%A1%20Ngu%E1%BB%93n%20T%C3%A0i%20nguy%C3%AAn%20KH%C3%94NG%20V%C3%B4%20t%E1%BA%ADn%20KH%C3%94NG%20T%C3%A1i%20t%E1%BA%A1o%20v%C3%A0%20c%C3%A1ch%20Qu%E1%BA%A3n%20l%C3%BD.doc#_ftn13" name="_ftnref13" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="border: 1pt none windowtext; font-size: 14pt; line-height: 115%; padding: 0in;">[13]</span></span><!--[endif]--></span></a>.
Các nhà nghiên cứu đánh giá cao vị thế của phức hệ đền tháp này trong lịch sử
văn hoá Champa, trong đó pho tượng Nữ thần Bhagavati được coi là một trong
những kiệt tác của điêu khắc Chămpa. Tín ngưỡng và thực hành tín ngưỡng liên
quan đến thờ kính Nữ thần là minh chứng sống động về sự hỗn dung văn hoá tín
ngưỡng Chăm Việt, và truyền thống sống (living tradition) trong biển truyền
thống chết của văn hoá Champa trong không chỉ cộng đồng cư dân Chăm hiện nay mà
cả đối với người Kinh và một số tộc người khác.
<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<span style="border: none 1.0pt; font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; padding: 0in;">Như vậy bên cạnh những giá trị chung mà mỗi đền tháp Champa đều
mang chứa, đền tháp Pô Nagar có nhiều những giá trị riêng nổi bật mà chúng ta
có thể khai thác, bảo tồn và phát huy.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="border: none 1.0pt; color: #333333; font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; padding: 0in;">II.2. Một số vấn đề <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">Văn hoá là cái tự
nhiên được biến đổi bởi bàn tay con người (Culture is manmade nature), cái tự
nhiên đặc biệt này phong phú đa dạng nhiều chiều nhiều mặt giống như tự nhiên
và rất nhạy cảm trước/trong những hoàn cảnh chính trị xã hội đặc biệt. Việc
khai thác cả hai nguồn tài nguyên này khác nhau có thể ở cách thức, công nghệ,
mức độ... nhưng đều giống nhau đặc biệt ở chỗ, không có môi trường phù hợp sẽ dẫn
đến hoang hoá, cạn kiệt...<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">Di sản Văn hoá
Việt Nam (Vật thể và Phi Vật thể) được đánh giá bằng nhiều mỹ từ như Giàu có,
Phong phú, Đa dạng, Độc đáo, Quý hiếm ... Tuy nhiên do những điều kiện không
thuận lợi về khí hậu, thời tiết, sự tàn phá của chiến tranh và đặc biệt là sự
phá hoại vô ý thức và có ý thức của con người cũng như những chiến lược khai
thác cạn kiệt của các cấp chính quyền mà nhiều Di sản “một đi không trở lại”,
khá hơn thì “còn vỏ không hồn” hay bị “méo mó, biến dạng”... có thể nói tình trạng
bảo tồn di sản hiện nay rất đáng báo động. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">Việc quản lý và
phát huy giá trị di sản trong nhiều trường hợp có sự đối nghịch quan điểm giữa
người làm công tác quản lý với người làm công tác nghiên cứu, giữa người làm
kinh tế với người làm văn hoá, sự bất đồng trong chiến lược bảo tồn giữa các
nhà khoa học... tất cả đang dẫn đến hiện trạng nghiên cứu một đằng bảo tồn một
nẻo, nghiên cứu rồi để đó không bảo tồn, khai thác di tích bất chấp quy định về
bảo vệ tái tạo lại giá trị của di tích... <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">Khi nói về giá
trị của di sản --- phát huy, khai thác chủ yếu phục vụ du lịch (mặc dù luôn kèm
theo nhiều mục đích khác) nhưng nặng về kinh tế, kinh tế luôn luôn được đặt trước
văn hoá, văn hoá luôn luôn bị đặt sau kinh tế.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 0.25in;">
<span style="border: none 1.0pt; font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; padding: 0in;"> Cho tới nay, Khánh Hoà đã khai thác khá hiệu
quả về kinh tế giá trị của di sản<a href="file:///D:/HNKH/HTQT%202015/HN%20Di%20s%E1%BA%A3n%20VH%20Kh%C3%A1nh%20Ho%C3%A0%2010.2015/Di%20s%E1%BA%A3n%20V%C4%83n%20ho%C3%A1%20Ngu%E1%BB%93n%20T%C3%A0i%20nguy%C3%AAn%20KH%C3%94NG%20V%C3%B4%20t%E1%BA%ADn%20KH%C3%94NG%20T%C3%A1i%20t%E1%BA%A1o%20v%C3%A0%20c%C3%A1ch%20Qu%E1%BA%A3n%20l%C3%BD.doc#_ftn14" name="_ftnref14" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="border: 1pt none windowtext; font-size: 14pt; line-height: 115%; padding: 0in;">[14]</span></span><!--[endif]--></span></a>,
nhưng cũng như tất cả các địa phương trên cả nước, Khánh Hoà gặp nhiều thách
thức, khó khăn, trở ngại... đặc biệt giữa bảo tồn và phát triển<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0.5in; text-align: justify; text-indent: -0.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="color: #333333; font-family: "arial" , "sans-serif"; font-size: 14.0pt;">-<span style="font-family: "times new roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span style="border: none 1.0pt; font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; padding: 0in;">Không đồng bộ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0.5in; text-align: justify; text-indent: -0.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="color: #333333; font-family: "arial" , "sans-serif"; font-size: 14.0pt;">-<span style="font-family: "times new roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span style="border: none 1.0pt; font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; padding: 0in;">Theo lối mòn, hái ngọn và tận
hưởng</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0.5in; text-align: justify; text-indent: -0.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="color: #333333; font-family: "arial" , "sans-serif"; font-size: 14.0pt;">-<span style="font-family: "times new roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span style="border: none 1.0pt; font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; padding: 0in;">Khai thác và bảo tồn như hai
đường thẳng song song</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0.5in; text-align: justify; text-indent: -0.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="color: #333333; font-family: "arial" , "sans-serif"; font-size: 14.0pt;">-<span style="font-family: "times new roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span style="border: none 1.0pt; font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; padding: 0in;">Không tái đầu tư tương xứng cả
về trí lực và vật lực cho di tích</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0.5in; text-align: justify; text-indent: -0.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span style="color: #333333; font-family: "arial" , "sans-serif"; font-size: 14.0pt;">-<span style="font-family: "times new roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span style="border: none 1.0pt; font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; padding: 0in;">Kinh hoá và sân khấu hoá quá mức
những hoạt động du lịch</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">Một số đề nghị<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">Dựa trên những
kinh nghiệm và bài học bảo tồn và phát huy giá trị di sản/nguồn tài nguyên văn
hoá trong nước và nước ngoài (như trường hợp Nhật Bản nêu trên), có thể thấy để
phát triển bền vững trước hết cần khảo sát tổng thể đánh giá trữ lượng tài
nguyên, tìm hiểu những nhân tố tác động tới hiện trạng và tương lai của những
nguồn tài nguyên này cả từ góc độ khách quan và chủ quan, qua đó xây dựng kế hoạch
bảo tồn và phát huy, đồng thuận nhiều mặt giữa bộ ba – Đào tạo/ Nghiên cứu – Quản
lý – Khai thác/Phát huy. Đào tạo/Nghiên cứu đi trước một bước, dựa trên dữ liệu
lập kế hoạch dài hơi và kế hoạch trước mắt để phát triển bền vững: Không chỉ bền
vững trong khai thác và phát huy giá trị mà cả bền vững trong nghiên cứu, luôn
cần có sự đồng hành bình đẳng giữa bộ ba này.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">Chọn lựa để xây
dựng những gói sản phẩm du lịch văn hoá trong tỉnh, liên tỉnh dựa trên khai
thác những giá trị Vật thể và Phi vật thể có cùng niên đại, cùng tính chất ví dụ
như thiết lập tuyến du lịch Mỹ Sơn – Pô Nagar; Pô Nagar trong Tiểu quốc
Kauthara....; Vật thể với Phi vật thể - sản phẩm gốm Bàu Trúc (gốm Chăm dân
gian phục vụ du lịch văn hoá lấy cảm hứng từ nghệ thuật điêu khắc Chămpa, sáng
tạo giá trị mới dựa trên cơ sở khoa học và thiết kế hiện đại), và như vậy đối với
một số nghề thủ công khác và cả những thủ công hiện đại dựa trên chất liệu hiện
đại, kim hoàn, đá quý, thuỷ tinh... trong quá trình xây dựng những gói sản phẩm
này điều kiện tiên quyết dẫn đến thành công là dựa trên cơ sở dữ liệu đầy đủ về
tài nguyên, nhân lực ... đặc biệt là lộ trình hợp lý, chọn lọc những sản phẩm
mang dấu ấn riêng của Khánh Hoà và sản phẩm ở các mức độ khác nhau nhưng đảm bảo
những tiêu chí của du lịch văn hoá hiện nay là thân thiện với môi trường, độc
đáo, đậm tính địa phương, dễ mang vác... Mỗi sản phẩm hay gói sản phẩm đều có sứ
mệnh truyển tải thông điệp về một xã hội đa văn hoá nhưng vẫn đậm bản sắc địa
phương.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">Mặt khác, một
trong những điều kiện quan trọng đảm bảo sự cân bằng giữa nghiên cứu bảo tồn và
khai thác là tái đầu tư tương xứng từ nguồn lợi bán giá trị tài nguyên quay trở
lại tái tạo giá trị tài nguyên. Tài nguyên văn hoá giống như tài nguyên thiên
nhiên không phải là “nồi cơm Thạch Sanh” để chỉ khai thác mà không tái tạo và
sáng tạo giá trị mới.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">Xây dựng một
công viên Khảo cổ học Văn hoá Lịch sử Hoà Diêm: Trong tình hình hiện nay, để mở
và duy trì một bảo tàng ngoài trời tại di tích đòi hỏi nhiều điều kiện, kỹ thuật,
kinh phí, nhân lực... và chưa khả thi, do vậy quy hoạch vùng bảo vệ di tích, chọn
lựa một số điểm dựng mô hình táng thức và cư trú cùng với một số khu trưng bày
nhỏ...để vừa bảo tồn vừa nghiên cứu vừa khai thác phục vụ du lịch và những mục
đích khác. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">Xây dựng và phát
triển Bảo tàng Khánh Hoà thành Bảo tàng trọng điểm của khu vực Nam Trung bộ: Chú
trọng những nội dung và phương thức/truyền thông trưng bày làm nổi bật tính chất Sa Huỳnh và
Champa của Khánh Hoà nói riêng và Nam Trung bộ nói chung, và để thực hiện được
rõ ràng cần có sự liên kết nhiều cấp giữa các tỉnh Nam Trung bộ. Hiện nay ở
Trung Trung bộ có trục Hội An – Trà Kiệu- Mỹ Sơn- Bảo tàng điêu khắc Champa Đà
Nẵng, và có thể xây dựng một mô hình hay trục du lịch tài nguyên văn hoá tương
tự ở Khánh Hoà kết nối giữa các di tích Tiền Sơ sử-Chămpa với Bảo tàng Khánh
Hoà. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">Xây dựng một Bảo
tàng Tài nguyên Văn hoá Biển cấp quốc gia ở Nha Trang, dọc các tình duyên hải
miền Trung và miền Nam, bất cứ nơi nào cũng có đủ điều kiện để xây dựng một bảo
tàng tổng hợp như vậy, nhưng trong tình hình hiện nay, Nha Trang với vị thế địa
văn hoá tiên phong xa khơi ngay từ thời cổ trung đại, với những cơ sở sẵn có của
mình, đặc biệt là Viện Hải dương học và một số cơ quan nghiên cứu, trưng bày biển
khác đáp ứng ngay được những điều kiện cần và đủ để xây dựng bảo tàng dạng này,
một đất nước có bờ biển dài với chỉ số duyên hải lớn mà chưa có một bảo tàng về
biển/đại dương âu cũng là điều khó hiểu.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">Tài nguyên Văn
hoá - Nguồn Tài nguyên SẼ Vô tận, SẼ Tái tạo trong những hoàn cảnh chính trị
kinh tế xã hội phù hợp và nhiệm vụ của những người nghiên cứu, những người quản
lý cũng như cộng đồng là chung tay vì một xã hội “đa văn hoá” tiến tới xã hội
“sẻ chia văn hoá”.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">Tài liệu dẫn<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">Cultural
Resource Manager Training Program, Kanazawa University, <a href="http://crm.hs.kanazawa-u.ac.jp/en/about/">http://crm.hs.kanazawa-u.ac.jp/en/about/</a><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">Haruya Kagami
2010, Introduction: The Aim and Scope of Cultural Resource Studies Asian
Linkage Building Seminar 2010, trong Cultural Resource Studies Asian Linkage
Building Seminar 2010, Working Papers, Kanazawa University, 2010: 1-4<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">Lâm Thị Mỹ Dung
2015, Tiếp xúc và giao thoa của Văn hoá Sa Huỳnh qua những phát hiện và nghiên
cứu mới, Bài trình bày tại HTKHQT “KCH Việt Nam, Lào, Campuchia trong tiểu vùng
Mê Kông”, tháng 8.2015, Tam Đảo, Vĩnh Phúc.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">Parmentier Henri 1909, </span><i><span style="border: none 1.0pt; color: #333333; font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; padding: 0in;">Inventaire descriptif des monuments Cams de
l’Annam: vol. I. Description des monuments</span></i><span style="border: none 1.0pt; color: #333333; font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; padding: 0in;">.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<span style="border: none 1.0pt; color: #333333; font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; padding: 0in;">___1918, <i>vol. II. Étude de l’art Cam, </i>Leroux
(Publications de l’Ecole Francaise d’Extrème- Orient 11), Paris.</span><span style="color: #333333; font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">Shinji Yamashita
2010, Cultural Heritage in the Age of Globalization: A Perspective from the
Anthropology of Cultural Resource, trong Cultural Resource Studies Asian
Linkage Building Seminar 2010, Working Papers, Kanazawa University, 2010:6-19 <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">Trần Kỳ Phương
và Rie Nakamura 2012, </span><span style="border: none 1.0pt; color: #333333; font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; padding: 0in;">Thánh
đô Mỹ Sơn: Tín ngưỡng hoàng gia của tiểu quốc miền Bắc Chiêm Thành (Campà),<b> </b></span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;"><a href="http://www.chamunesco.com/index.php?option=com_content&view=article&id=169:thanh-do-my-son-va-po-nagar-nha-trang&catid=48:nghien-cuu-phe-binh&Itemid=122">http://www.chamunesco.com/index.php?option=com_content&view=article&id=169:thanh-do-my-son-va-po-nagar-nha-trang&catid=48:nghien-cuu-phe-binh&Itemid=122</a><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">Trương Đăng Tuyển
2012, </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;"><a href="http://vanhoahoc.edu.vn/"><span style="color: windowtext; text-decoration: none; text-underline: none;"> Tiềm năng của
di sản văn hoá trong bối cảnh phát triển du lịch ở Khánh Hoà</span></a>, </span><span style="color: #555555; font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">Văn
hoá biển đảo Khánh Hoà, NXB Văn hoá, Hà Nội</span><b><span style="color: green; font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt;">Southworth Aelred
Wiliam 2001, The origin of Campā in Central Vietnam – A preliminary review,
Thesis submitted for the degree of Ph.D in Archaeology at the School of
Oriental & African Studies (SOAS), University of London: 190-202. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
</div>
<div>
<!--[if !supportFootnotes]--><br clear="all" />
<hr align="left" size="1" width="33%" />
<!--[endif]-->
<br />
<div id="ftn1">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/HNKH/HTQT%202015/HN%20Di%20s%E1%BA%A3n%20VH%20Kh%C3%A1nh%20Ho%C3%A0%2010.2015/Di%20s%E1%BA%A3n%20V%C4%83n%20ho%C3%A1%20Ngu%E1%BB%93n%20T%C3%A0i%20nguy%C3%AAn%20KH%C3%94NG%20V%C3%B4%20t%E1%BA%ADn%20KH%C3%94NG%20T%C3%A1i%20t%E1%BA%A1o%20v%C3%A0%20c%C3%A1ch%20Qu%E1%BA%A3n%20l%C3%BD.doc#_ftnref1" name="_ftn1" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "calibri" , "sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%;">[1]</span></span><!--[endif]--></span></a> Shinji
Yamashita 2010:6<o:p></o:p></div>
</div>
<div id="ftn2">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/HNKH/HTQT%202015/HN%20Di%20s%E1%BA%A3n%20VH%20Kh%C3%A1nh%20Ho%C3%A0%2010.2015/Di%20s%E1%BA%A3n%20V%C4%83n%20ho%C3%A1%20Ngu%E1%BB%93n%20T%C3%A0i%20nguy%C3%AAn%20KH%C3%94NG%20V%C3%B4%20t%E1%BA%ADn%20KH%C3%94NG%20T%C3%A1i%20t%E1%BA%A1o%20v%C3%A0%20c%C3%A1ch%20Qu%E1%BA%A3n%20l%C3%BD.doc#_ftnref2" name="_ftn2" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "calibri" , "sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%;">[2]</span></span><!--[endif]--></span></a> Dịch từ
“Cultural Resource”, xem Haruya Kagami
2010: 2. <o:p></o:p></div>
</div>
<div id="ftn3">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/HNKH/HTQT%202015/HN%20Di%20s%E1%BA%A3n%20VH%20Kh%C3%A1nh%20Ho%C3%A0%2010.2015/Di%20s%E1%BA%A3n%20V%C4%83n%20ho%C3%A1%20Ngu%E1%BB%93n%20T%C3%A0i%20nguy%C3%AAn%20KH%C3%94NG%20V%C3%B4%20t%E1%BA%ADn%20KH%C3%94NG%20T%C3%A1i%20t%E1%BA%A1o%20v%C3%A0%20c%C3%A1ch%20Qu%E1%BA%A3n%20l%C3%BD.doc#_ftnref3" name="_ftn3" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "calibri" , "sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%;">[3]</span></span><!--[endif]--></span></a> Shinji
Yamashita 2010:7<o:p></o:p></div>
</div>
<div id="ftn4">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/HNKH/HTQT%202015/HN%20Di%20s%E1%BA%A3n%20VH%20Kh%C3%A1nh%20Ho%C3%A0%2010.2015/Di%20s%E1%BA%A3n%20V%C4%83n%20ho%C3%A1%20Ngu%E1%BB%93n%20T%C3%A0i%20nguy%C3%AAn%20KH%C3%94NG%20V%C3%B4%20t%E1%BA%ADn%20KH%C3%94NG%20T%C3%A1i%20t%E1%BA%A1o%20v%C3%A0%20c%C3%A1ch%20Qu%E1%BA%A3n%20l%C3%BD.doc#_ftnref4" name="_ftn4" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "calibri" , "sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%;">[4]</span></span><!--[endif]--></span></a>
http://crm.hs.kanazawa-u.ac.jp/en/crs/<o:p></o:p></div>
</div>
<div id="ftn5">
<div class="MsoFootnoteText" style="text-align: justify;">
<a href="file:///D:/HNKH/HTQT%202015/HN%20Di%20s%E1%BA%A3n%20VH%20Kh%C3%A1nh%20Ho%C3%A0%2010.2015/Di%20s%E1%BA%A3n%20V%C4%83n%20ho%C3%A1%20Ngu%E1%BB%93n%20T%C3%A0i%20nguy%C3%AAn%20KH%C3%94NG%20V%C3%B4%20t%E1%BA%ADn%20KH%C3%94NG%20T%C3%A1i%20t%E1%BA%A1o%20v%C3%A0%20c%C3%A1ch%20Qu%E1%BA%A3n%20l%C3%BD.doc#_ftnref5" name="_ftn5" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "calibri" , "sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%;">[5]</span></span><!--[endif]--></span></a> <span style="font-family: "times new roman" , "serif";">Cho tới nay đã có 07 Newletters của
Graduate Program in Cultural Resource Management và 05 Kỷ yếu Hội thảo do
Center for Cultural Resource Studies,
Kanazawa University xuất bản, trong đó bên cạnh những nghiên cứu về lý thuyết
và phương pháp là những chia sẻ kinh nghiệm của phía Nhật Bản và những nước
thành viên của chương trình, những trải nghiệm và trao đổi của học viên chương
trình tham gia những chuyến điền dã trong nước Nhật và ở các nước khác, trong
đó có Việt Nam, Chương trình đặc biệt chú trọng lối đào tạo và nghiên cứu lý
thuyết kết hợp với thực hành và chia sẻ kinh nghiệm, tri thức giữa các quốc gia.<o:p></o:p></span></div>
</div>
<div id="ftn6">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/HNKH/HTQT%202015/HN%20Di%20s%E1%BA%A3n%20VH%20Kh%C3%A1nh%20Ho%C3%A0%2010.2015/Di%20s%E1%BA%A3n%20V%C4%83n%20ho%C3%A1%20Ngu%E1%BB%93n%20T%C3%A0i%20nguy%C3%AAn%20KH%C3%94NG%20V%C3%B4%20t%E1%BA%ADn%20KH%C3%94NG%20T%C3%A1i%20t%E1%BA%A1o%20v%C3%A0%20c%C3%A1ch%20Qu%E1%BA%A3n%20l%C3%BD.doc#_ftnref6" name="_ftn6" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "calibri" , "sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%;">[6]</span></span><!--[endif]--></span></a>
Trương Đăng Tuyền 2012<o:p></o:p></div>
</div>
<div id="ftn7">
<div class="MsoBodyTextIndent3" style="margin-bottom: 6.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 3.0pt; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<a href="file:///D:/HNKH/HTQT%202015/HN%20Di%20s%E1%BA%A3n%20VH%20Kh%C3%A1nh%20Ho%C3%A0%2010.2015/Di%20s%E1%BA%A3n%20V%C4%83n%20ho%C3%A1%20Ngu%E1%BB%93n%20T%C3%A0i%20nguy%C3%AAn%20KH%C3%94NG%20V%C3%B4%20t%E1%BA%ADn%20KH%C3%94NG%20T%C3%A1i%20t%E1%BA%A1o%20v%C3%A0%20c%C3%A1ch%20Qu%E1%BA%A3n%20l%C3%BD.doc#_ftnref7" name="_ftn7" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-size: 10.0pt;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%;">[7]</span></span><!--[endif]--></span></span></a><span style="font-size: 10.0pt;"> </span><span lang="FR" style="font-size: 10pt;">Từ kết quả của những đợt thám sát, khai quật
cùng với việc nghiên cứu một loạt các di chỉ đồng dạng khác ở quanh khu vực như
Bình Ba, Bình Hưng, Bãi Trủ, Đầm Già, Bích Đầm (Khánh Hoà), Gò Ốc (Phú Yên),
các nhà nghiên cứu thuộc Bảo tàng Lịch sử Việt Nam đã đi tới kết luận rằng, Xóm
Cồn và các địa điểm nói trên hợp thành một quần thể di tích chứa đựng những nét
chung về đặc điểm nội dung văn hoá và niên đại. Nhóm di tích này thuộc một nền
văn hoá khảo cổ - văn hoá Xóm Cồn (</span><span lang="VI" style="font-size: 10pt;">Viện Bảo tàng Lịch sử Việt Nam - Sở Văn hoá
Thông tin Khánh Hòa, </span><span style="font-size: 10pt;"> văn hoá Xóm Cồn,</span><span lang="VI" style="font-size: 10pt;">1993</span><span lang="FR" style="font-size: 10pt;">). Đặc trưng
của Xóm Cồn là tính biển và đại dương nổi trội. Đồ đá chủ yếu là rìu tứ giác,
thon dài, đốc hẹp, gần với rìu, bôn tứ giác của văn hóa Đồng Nai. Công cụ và
trang sức làm từ vỏ nhuyễn thể rất phổ biến thể hiện đậm nét yếu tố biển và
cách thích ứng với điều kiện tự nhiên, môi trường sinh thái. Đồ gốm với cách xử
lý bề mặt và trang trí khá riêng, đó là văn chải chiếm ưu thế trong giai đoạn
sớm, giai đoạn muộn xuất hiện thêm văn thừng. Gốm vẽ màu và bôi màu tuy ít
nhưng độc đáo với hai màu nổi trội là vàng da cam và đỏ nâu. Xóm Cồn cũng cho
thấy những cộng đồng cư dân ở đây giai đoạn 4000 đến 3000 năm cách ngày nay đã
khai thác biển và đại dương một cách hiệu quả và có mối quan hệ giao lưu với
những nhóm cư dân trên dọc tuyến « black curren » nối giữa Đông Nam Á
với Đông Á và Đông Bắc Á.</span><o:p></o:p></div>
</div>
<div id="ftn8">
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 5.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 5.0pt; mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .25in;">
<a href="file:///D:/HNKH/HTQT%202015/HN%20Di%20s%E1%BA%A3n%20VH%20Kh%C3%A1nh%20Ho%C3%A0%2010.2015/Di%20s%E1%BA%A3n%20V%C4%83n%20ho%C3%A1%20Ngu%E1%BB%93n%20T%C3%A0i%20nguy%C3%AAn%20KH%C3%94NG%20V%C3%B4%20t%E1%BA%ADn%20KH%C3%94NG%20T%C3%A1i%20t%E1%BA%A1o%20v%C3%A0%20c%C3%A1ch%20Qu%E1%BA%A3n%20l%C3%BD.doc#_ftnref8" name="_ftn8" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "calibri" , "sans-serif"; font-size: 11.0pt; line-height: 115%;">[8]</span></span><!--[endif]--></span></a> <span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%;">Có hai địa bàn chính của văn hoá Sa Huỳnh được các nhà
nghiên cứu khái quát là Bắc Sa Huỳnh và Nam Sa Huỳnh, ngoài ra còn có những
không gian giáp ranh (<i>vùng biên</i>) giữa văn hoá Sa Huỳnh với các văn hoá đồng
đại khác. Bên cạnh chiều kích không gian theo chiều Bắc Nam, văn hoá Sa Huỳnh
còn được xác định theo chiều kích không gian Tây-Đông với việc nhấn mạnh những
yếu tố địa hình khu biệt thành những dạng văn hoá Sa Huỳnh vùng núi, vùng đồng
bằng duyên hải và biển đảo. </span><o:p></o:p></div>
</div>
<div id="ftn9">
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 5.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 5.0pt; mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none;">
<a href="file:///D:/HNKH/HTQT%202015/HN%20Di%20s%E1%BA%A3n%20VH%20Kh%C3%A1nh%20Ho%C3%A0%2010.2015/Di%20s%E1%BA%A3n%20V%C4%83n%20ho%C3%A1%20Ngu%E1%BB%93n%20T%C3%A0i%20nguy%C3%AAn%20KH%C3%94NG%20V%C3%B4%20t%E1%BA%ADn%20KH%C3%94NG%20T%C3%A1i%20t%E1%BA%A1o%20v%C3%A0%20c%C3%A1ch%20Qu%E1%BA%A3n%20l%C3%BD.doc#_ftnref9" name="_ftn9" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-size: 10pt; line-height: 115%;">[9]</span></span><!--[endif]--></span></span></a><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%;">
</span><span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%;">Ở vùng Nam Sa Huỳnh</span><span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%;"> (từ Phú Yên đến Đồng Nai), chuỗi diễn tiến từ Xóm Cồn
--- Xóm Cồn giai đoạn muộn Bích Đầm, Bình Đa, Bình H</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%;">ưng, Hoà Vinh I đến Hoà Diêm/Hoà Vinh II… Tại địa bàn này
có cả truyền thống I như Diên Khánh, Mỹ Ca, nhưng chủ yếu lại là truyền thống
II, nơi mà chum h</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%;">ình cầu áp đảo và mộ đất khá nhiều, đồ sắt
ít hơn so với những địa điểm của truyền thống I. Những địa điểm tiêu biểu là
Hoà Diêm/Hoà Vinh II, Rừng Long Thuỷ, Cồn Đình, Phú Hòa (Phú Yên)… Trang trí gốm
kế thừa một phần của văn hoá Xóm Cồn, đặc biệt là của giai đoạn muộn của văn
hoá này (<i>hoa văn in chấm với các đồ án độc lập, thừng, tô/vẽ màu…),</i> công
cụ bằng vỏ nhuyễn thể tồn tại dai dẳng. Táng thức dùng chum gốm làm quan tài
kéo dài tới những thế kỷ sau Công nguyên, nhiều loại hình gốm mới, trang trí lối
in chấm áp đảo, trang trí trổ lỗ và cắt hình hạt đậu, hình thoi khá phổ biến...
Đặc biệt ở giai đoạn muộn của Hoà Diêm đã xuất hiện chất liệu gốm tinh mịn màu
trắng vàng, trắng xám, chất liệu điển hình của gốm thời lịch sử sớm…<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoFootnoteText">
<br /></div>
</div>
<div id="ftn10">
<div class="MsoNormal" style="background: white; text-align: justify;">
<a href="file:///D:/HNKH/HTQT%202015/HN%20Di%20s%E1%BA%A3n%20VH%20Kh%C3%A1nh%20Ho%C3%A0%2010.2015/Di%20s%E1%BA%A3n%20V%C4%83n%20ho%C3%A1%20Ngu%E1%BB%93n%20T%C3%A0i%20nguy%C3%AAn%20KH%C3%94NG%20V%C3%B4%20t%E1%BA%ADn%20KH%C3%94NG%20T%C3%A1i%20t%E1%BA%A1o%20v%C3%A0%20c%C3%A1ch%20Qu%E1%BA%A3n%20l%C3%BD.doc#_ftnref10" name="_ftn10" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 10.0pt;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-size: 10pt; line-height: 115%;">[10]</span></span><!--[endif]--></span></span></a><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 10.0pt;"> </span><span style="color: #333333; font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 10.0pt;">Từ khi được phát hiện đến nay, bia Võ Cạnh
được nhiều nhà nghiên cứu châu Âu và Ấn Độ quan tâm cả về cổ tự học, văn bản
học, chính trị học, lịch sử học và tôn giáo học…Về nội dung và niên đại: bản
dịch được coi là đầy đủ và chính xác nhất (cho tới nay) là bản của Jean
Filliozat năm 1969, cùng với bản dịch này còn có bài nghiên cứu của Claude
Jacques về cùng chủ đề. Theo Claude Jacques, chữ khắc từng phủ trên ít nhất ba
mặt của tấm bia này.</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 10.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
</div>
<div id="ftn11">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/HNKH/HTQT%202015/HN%20Di%20s%E1%BA%A3n%20VH%20Kh%C3%A1nh%20Ho%C3%A0%2010.2015/Di%20s%E1%BA%A3n%20V%C4%83n%20ho%C3%A1%20Ngu%E1%BB%93n%20T%C3%A0i%20nguy%C3%AAn%20KH%C3%94NG%20V%C3%B4%20t%E1%BA%ADn%20KH%C3%94NG%20T%C3%A1i%20t%E1%BA%A1o%20v%C3%A0%20c%C3%A1ch%20Qu%E1%BA%A3n%20l%C3%BD.doc#_ftnref11" name="_ftn11" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "times new roman" , "serif";"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-size: 10pt; line-height: 115%;">[11]</span></span><!--[endif]--></span></span></a><span style="font-family: "times new roman" , "serif";"> Southworth William 2001: 190-202</span><o:p></o:p></div>
</div>
<div id="ftn12">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/HNKH/HTQT%202015/HN%20Di%20s%E1%BA%A3n%20VH%20Kh%C3%A1nh%20Ho%C3%A0%2010.2015/Di%20s%E1%BA%A3n%20V%C4%83n%20ho%C3%A1%20Ngu%E1%BB%93n%20T%C3%A0i%20nguy%C3%AAn%20KH%C3%94NG%20V%C3%B4%20t%E1%BA%ADn%20KH%C3%94NG%20T%C3%A1i%20t%E1%BA%A1o%20v%C3%A0%20c%C3%A1ch%20Qu%E1%BA%A3n%20l%C3%BD.doc#_ftnref12" name="_ftn12" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "times new roman" , "serif";"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-size: 10pt; line-height: 115%;">[12]</span></span><!--[endif]--></span></span></a><span style="font-family: "times new roman" , "serif";"> </span><span style="border: none 1.0pt; color: #333333; font-family: "times new roman" , "serif"; padding: 0in;">Parmentier
1909: 111-32</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif";"><o:p></o:p></span></div>
</div>
<div id="ftn13">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/HNKH/HTQT%202015/HN%20Di%20s%E1%BA%A3n%20VH%20Kh%C3%A1nh%20Ho%C3%A0%2010.2015/Di%20s%E1%BA%A3n%20V%C4%83n%20ho%C3%A1%20Ngu%E1%BB%93n%20T%C3%A0i%20nguy%C3%AAn%20KH%C3%94NG%20V%C3%B4%20t%E1%BA%ADn%20KH%C3%94NG%20T%C3%A1i%20t%E1%BA%A1o%20v%C3%A0%20c%C3%A1ch%20Qu%E1%BA%A3n%20l%C3%BD.doc#_ftnref13" name="_ftn13" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "times new roman" , "serif";"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-size: 10pt; line-height: 115%;">[13]</span></span><!--[endif]--></span></span></a><span style="font-family: "times new roman" , "serif";"> Về phức hợp đền tháp Pô Nagar đã
có khá nhiều công trình nghiên cứu của học giả trong và ngoài nước liên quan đến
những vấn đề về cấu trúc, tính chất, kiến trúc, điêu khắc và trùng tu tôn tạo.<o:p></o:p></span></div>
</div>
<div id="ftn14">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/HNKH/HTQT%202015/HN%20Di%20s%E1%BA%A3n%20VH%20Kh%C3%A1nh%20Ho%C3%A0%2010.2015/Di%20s%E1%BA%A3n%20V%C4%83n%20ho%C3%A1%20Ngu%E1%BB%93n%20T%C3%A0i%20nguy%C3%AAn%20KH%C3%94NG%20V%C3%B4%20t%E1%BA%ADn%20KH%C3%94NG%20T%C3%A1i%20t%E1%BA%A1o%20v%C3%A0%20c%C3%A1ch%20Qu%E1%BA%A3n%20l%C3%BD.doc#_ftnref14" name="_ftn14" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "calibri" , "sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%;">[14]</span></span><!--[endif]--></span></a>
Trương Đăng Tuyển 2012<o:p></o:p></div>
</div>
</div>
DzungLamhttp://www.blogger.com/profile/01414406999605045030noreply@blogger.com3tag:blogger.com,1999:blog-6191728376005293127.post-28380461857183822462016-01-18T00:51:00.001-08:002016-02-14T04:24:57.302-08:00The Birth of Champa - Ra đời của Chămpa<div align="center" class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: center; text-autospace: none;">
<b><span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 22.0pt; line-height: 115%;">The Birth of Champa<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: center; text-autospace: none;">
<b><span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 22.0pt; line-height: 115%;">Ra đời của Champa<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; mso-layout-grid-align: none; text-align: justify; text-autospace: none;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; mso-layout-grid-align: none; text-align: justify; text-autospace: none;">
<i><span style="font-family: "arial" , "sans-serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 115%;"> (Chu Lâm Anh dịch,
Lâm Thị Mỹ Dung hiệu đính và chú thích ở cuối )<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; mso-layout-grid-align: none; text-align: justify; text-autospace: none;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgOGpdmwizXaq1WWWpO0BrsmNmnKbO2MK-zNfgH2ZrdzDxqVWpuQnkFVHdlQw-IBFU3PRzFp3kuCPckDS_ndLNchGqFoTXYAsKq07aIGBD1CeIe1Y1FDqLY8eWbVQf-3Ym86Ov3MCbFHK0/s1600/a.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgOGpdmwizXaq1WWWpO0BrsmNmnKbO2MK-zNfgH2ZrdzDxqVWpuQnkFVHdlQw-IBFU3PRzFp3kuCPckDS_ndLNchGqFoTXYAsKq07aIGBD1CeIe1Y1FDqLY8eWbVQf-3Ym86Ov3MCbFHK0/s640/a.jpg" width="454" /></a></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; mso-layout-grid-align: none; text-align: justify; text-autospace: none;">
<i><span style="font-family: "arial" , "sans-serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 115%;"><br /></span></i></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhvPF0vufWSUFJToqEWYojKtvWgyYmPqqfbSoIdCXGX0kxzxGHPi2php0tj7SuBvpM-WTNZIugubnLvnwOblUMKQEjfd5QQ_BUDJunVVpLD7lWYfgPEE1pQnaD1XTo0SmT94X1WnobPPtU/s1600/b.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhvPF0vufWSUFJToqEWYojKtvWgyYmPqqfbSoIdCXGX0kxzxGHPi2php0tj7SuBvpM-WTNZIugubnLvnwOblUMKQEjfd5QQ_BUDJunVVpLD7lWYfgPEE1pQnaD1XTo0SmT94X1WnobPPtU/s640/b.jpg" width="446" /></a></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; mso-layout-grid-align: none; text-align: justify; text-autospace: none;">
<i><span style="font-family: "arial" , "sans-serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 115%;"><br /></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; mso-layout-grid-align: none; text-align: justify; text-autospace: none;">
<b><span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 115%;">Tác giả của bài
viết này đã sử dụng tài liệu rất cũ và lỗ mỗ, tuy nhiên đây cũng là một cách
nhìn về cấu trúc của Champa và mối quan hệ giữa Lâm Ấp với Champa và cách kết nối điêu khắc, kiến trúc, bia ký với khoanh vùng thực thể chính trị. Để cập nhật
thêm một số thông tin, người hiệu đính đã chú thêm ở cuối một số trang (Lâm Thị
Mỹ Dung).</span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; mso-layout-grid-align: none; text-align: justify; text-autospace: none;">
<b><span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 115%;"><br /></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none;">
<b><span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Tóm tắt<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Bài viết này là kết quả tổng hợp dữ liệu nhiều năm về </span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Lâm Ấp và Ch</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">a</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">mpa từ TK</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> 3</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> đến TK</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> 7</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">. Bài viết đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã khám phá về “Lâm Ấp” như
đã được trình bày trong các sử liệu của
Trung Quốc với ước tính về nguồn gốc và lãnh thổ tại tỉnh Quảng Trị và Thừa
Thiên – Huế ngày nay. Sau đó tập trung vào vương quốc </span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Xitu</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> (Tây Đồ) phát triển hơn ở</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">lưu vực sông</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> Thu Bồn, </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">với</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> vị vua nổi tiếng đầu tiên Bhadravarman vào cuối TK</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">
5</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">. Cuối cùng, sau khi so sánh
việc sử dụng</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> từ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> <span lang="VI">“Ch</span></span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">a</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">mpa”</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">
trong</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">bia ký </span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">tại Mỹ Sơn và “Vua </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">của </span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Ch</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">a</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">mpa” </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ở bên </span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ngoài
Mỹ Sơn, bài viết đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã đưa ra giả thuyết rằng Lâm Ấp, “Thành phố
của ng</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ười Lin”, và Champapura, “Thành
phố của người Ch</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ă</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">m<a href="file:///D:/My%20Documents/Dich%20tieng%20Phap%20de%20tai%20Nafosted/S%E1%BB%B1%20ra%20%C4%91%E1%BB%9Di%20c%E1%BB%A7a%20Ch%C4%83mpa%20(L%C3%A2m%20Anh%20D%E1%BB%8Bch).doc#_ftn1" name="_ftnref1" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="VI" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">[1]</span></span><!--[endif]--></span></a>”
đều là những vương quốc cổ </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">toạ lạc ở</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> miền Trung Việt Nam.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none;">
<b><span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Lời nói đầu<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Bài viết này sẽ cố gắng làm sáng tỏ nghĩa của “Lâm Ấp” và
“Chzmpa” là gì. Nếu có thể chỉ ra rằng đã có các chính thể </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">dọc
duyên hải</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">miền Trung Việt
Nam ngày nay tr</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ước </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">khi
</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">những từ “Ch</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ă</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">m” </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">hay</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> “Ch</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">z</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">mpa” xuất hiện </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">trong các bia ký</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">, chúng ta sẽ có thể làm r</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">õ chính xác thời
điểm ra đời của “Chzmpa”. Chúng ta phải dựa vào các sử liệu của Trung Quốc cùng
với các dấu vết khảo cổ học và văn bia.
Việc nghiên cứu từ các nguồn tài liệu kể trên h</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ướng tới việc xác định </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">lãnh thổ</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> Ch</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ă</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">m</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">
(<i>Cham area</i>) </span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">như một bức khảm về các vùng l</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ãnh
thổ khác nhau h</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ơn là một l</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ãnh
thổ thống nhất trải dọc bờ biển. Vì thế, Lâm Ấp và Chamapura là hai lãnh thổ
riêng biệt, trong số một loạt lãnh thổ từng tồn tại từ khi những ng</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ười </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Nam Đảo </span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">đầu tiên sinh sống tại các </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">lưu vực sông</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">duyên hải</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> Việt Nam.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none;">
<b><span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Lâm Ấp trong
các sử liệu Trung Quốc<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Lãnh thổ của ng</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ười Ch</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ă</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">m
thường được </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">nhìn nhận</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">
như là một d</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ãy các đồng bằng phù sa mở ra biển và bị ngăn cách
bởi các rào cản tự nhiên. Mỗi vùng duyên hải d</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ường như </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">là nơi toạ lạc của</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> một vương quốc. </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Sử liệu Trung Quốc</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">là nơi </span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">cung cấp bằng chứng duy nhất trước </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">“Indianization/
Ấn Độ hoá” và trước khi xuất hiện chữ viết đầu tiên trong vùng tr</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ước</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> giai đoạn</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> cuối </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">của </span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">TK</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> 5</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">.</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> Mặc dù vậy,</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">
có</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> sự khác biệt giữa việc sử dụng
thuật ngữ “Lâm Ấp”, được sử dụng trong sử liệu Trung Quốc từ TK</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">
3 và</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> năm 749 và sự xuất hiện đầu
tiên của cái tên “Ch</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">z</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">mpa”. <i>Camp</i></span><i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã</span></i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> xuất hiện lần
đầu vào năm 658 trong bia ký Chăm C.96 tại Mỹ Sơn, và vào năm 667 trong bia ký
Khmer K.53 tại Kdei Ang, Prey Veng. Các cách thức mà qua đó người Chăm bị mất
đi bản sắc dân tộc cũng cần phải xem xét lại. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Một nhà ngôn ngữ
học đã chỉ ra rằng ng</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ười Ch</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ă</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">m </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">là trong những người đi biển của</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> Đông Nam Á tiền sử (Vic</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">k</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ery 2005:15). Lịch sử của Ch</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">z</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">mpa có thể đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã bắt đầu từ TK 3 khi
người Trung Quốc lần đầu tiên đã nhắc đến sự tồn tại của một chính thể có tên
là “Lâm Ấp”, mặc dù không có bất kỳ một minh chứng nào thể hiện sự tồn tại của
bất kỳ một tộc ng</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ười hay ngôn ngữ
của chính </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">thể</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">
đó. Các sử liệu Trung Quốc </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">đính thêm</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> tính từ <i>Kunlun</i>
để chỉ những người </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">n</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">am “</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">d</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">i”, có nghĩa là “những người phương </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">n</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">am</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> da</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> <span lang="VI">đen tóc xoăn” (Stein 1947: 230, 259). </span></span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">N</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">hững cư dân đầu tiên </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">sinh sống ở đây được
ghi chép trong sử liệu Trung Quốc hiện nay đã được xác định </span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">không phải là </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">cư dân bản địa</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> mà là </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">những người Nam Đảo</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">đi biển </span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">đổ bộ lên bờ biển của Việt Nam ngày nay từ </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">đầu
Công nguyên</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> và họ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">
đã tự thâm nhập</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">vào</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> văn hóa ngôn ngữ Mon-Khmer </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">lục
địa</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">. Họ đến bằng đường biển, với
một số ít người, họ đến và mang theo </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">một cách </span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">tự nhiên những truyền thống của m</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ình,
đức tin và công nghệ. Đối với người Trung Quốc, các đường biên giới hạn có thể
ở phía bên trong hoặc bên ngoài lãnh thổ, một không gian xã hội cho một chính
quyền</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> và trật tự x</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã
hội. Một số ít sử liệu Trung Quốc còn tồn tại cho rằng quan điểm này xuất hiện
từ sớm và “Lâm Ấp” được xem như là một
thực thể chính trị.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">“Lâm Ấp/Linyi” hay “Thành phố của người </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Lin</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">” xuất hiện trong lịch sử dưới </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">thời
</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">đế chế H</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">á</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">n (</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">năm</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> 206-20</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> CN</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">) là một thực thể chính trị hợp pháp trong </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">khuôn
khổ cai trị</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> của </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Nhật
Nam</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> “</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">phía
nam mặt trời</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">” (Taylor 1983: 30)
– một l</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ãnh
thổ nằm trên vùng đất thấp ở phía Nam của đèo Ngang (“Cổng Annam” ở Đông Dương
Pháp). Chắc hẳn đây là một tỉnh thành ở xa ít liên kết tới triều đình (<i>Such a remote province must have had but a
tenuous link to the imperial court</i>). Theo ch</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ương 28 của <i>Qian
Han shu</i></span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> (Tiền Hán thư)</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">, biên soạn vào TK</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> 1</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">, </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Quận Nhật Nam</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã được chia theo các vùng, trong đó “cực
nam được gọi là Xianglin/Tượng Lâm”. Xianglin/Tượng Lâm có lẽ được đặt ngang
với Linyi theo ý nghĩa <i>xiang</i> – “voi”
và <i>lin</i> – “rừng”, trong khi đó <i>lin</i> – “rừng” và <i>yi</i> – “thành phố” (Stein 1947: 209, 241). Tượng Lâm, kinh đô của Nhật
Nam, vì vậy còn được gọi là thị trấn “của loài voi” (Demieville 1951: 348) và
còn một vùng gọi là “tỉnh voi” (Cadiere 1902: 55). Ở Trung Quốc, loài voi là
biểu t</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ượng cho vùng l</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ãnh
thổ xa xôi ở phía nam (Schafer 1967). Cái tên “Lâm Ấp” cũng được phổ biến bởi
cái tên này nhắc đến những người dân của “Thị trấn Lin”; trong trường hợp này,
Lâm Ấp được xem như một thực thể xã hội đặc biệt ở một lãnh thổ riêng biệt. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Sự đồng nhất của
Lâm Ấp và Tượng Lâm trong sử liệu Trung Quốc (Stein 1947: 75, fn. 53 trích dẫn
“Tượng Lâm, chức vương của Lâm Ấp”) đã được củng cố bởi sự trùng hợp về địa lý
của lãnh thổ giữa đèo Ngang và đèo Hải Vân (“Đèo Mây”). Địa hình này là một dải
đất thấp cắt bằng cửa sông. Tại địa bàn tỉnh Quảng Bình, cửa sông Gianh là cảng
của Ba Đồn và cửa sông Nhật Lệ, Đồng Hới. Tại tỉnh Quảng Trị, các con sông Cam
Lộ, Thạch Hãn, và Cửa Việt, chảy vào Đông Hà và Quảng Trị, và các huyện lớn của
Gio Linh và Vĩnh Linh nằm về phía Bắc của vùng đất phù sa màu mỡ, lên đến sông
Bến Hải và Cửa Tùng. Tại tỉnh Thừa Thiên – Huế, mạng l</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ưới sông ng</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">òi ở đây tạo nên đầm
Cầu Hai, vươn ra cửa biển Tư Hiền và thành phố Huế. Đầm Cầu Hai trước đây là
một vịnh kín mà v</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ươn ra biển bởi một
kênh đào nằm giữa đồi Linh Thái và một </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ụ</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> đá vững chắc (Stein 1947: 82-3). Ngày nay các đầm phá
tại Huế đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã được phủ đất cát, và một kênh đào qua các cồn cát
Thuận An vào TK 15 đã hoàn toàn thay đổi sự bảo vệ tự nhiên vốn có của kinh đô
xưa.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Lãnh thổ của những thể chế chính trị đầu tiên đã mở rộng ở
03 tỉnh hiện nay gồm Quảng Bình, Quảng Trị và Thừa Thiên – Huế. Sự thiếu hụt của
các cuộc khai quật khảo cổ tại một số vùng, so với những ng</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ười thực hiện tại Trà Kiệu ở Quảng Nam, làm cho sự so
sánh trở nên khó khăn. Những mảnh ngói lợp và các </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">con
dấu</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> được t</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ìm
thấy ở Trà Kiệu và Gò Cấm là một kiểu của Trung Quốc và cho thấy sự th</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ương mại với Han China trước </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">năm</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> 220</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> CN</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> (Southworth and Prior 2010: 191)<a href="file:///D:/My%20Documents/Dich%20tieng%20Phap%20de%20tai%20Nafosted/S%E1%BB%B1%20ra%20%C4%91%E1%BB%9Di%20c%E1%BB%A7a%20Ch%C4%83mpa%20(L%C3%A2m%20Anh%20D%E1%BB%8Bch).doc#_ftn2" name="_ftnref2" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="VI" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">[2]</span></span><!--[endif]--></span></a>.
</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Những vùng chiếm
đóng Trung Hoa tạo ra từ những cuộc xâm chiếm của Trung Quốc gồm Jiaozhi/ Giao
Chỉ ở khu vực đồng bằng sông Hồng, Jiuzhen/ Cửu Chân ở các tỉnh Thanh Hóa, Nghệ
An, Hà Tĩnh và Rinan/ Nhật Nam tại tỉnh Quảng Bình, Quảng Trị và Thừa Thiên –
Huế. Ở những quận này quân đội chỉ có thể giám sát từ xa bởi những quản lý được
sự ủng hộ từ những người đứng đầu địa phương tự trị. Trung Quốc đã nỗ lực để áp
đặt một hệ thống chỉ đạo đánh thuế và điều đó đã khiêu khích các cuộc nổi dậy
vào TK 2. Một trong những cuộc nổi dậy vào năm 192 CN đã gây ra việc thảm sát
ng</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ười đứng đầu </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">quận
Nhật Nam</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> tại</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">
</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Tượng
Lâm </span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">và mở ra con đường cho một nền
độc lập mới, chính thể proto-Cham </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">(sơ –Chăm) </span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">mà Trung Quốc đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã nhận diện từ TK 3.
Sau khi viên quan cai trị của Trung Hoa ở Tượng Lâm bị ám sát bởi con trai của
một thủ lĩnh</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> địa phương, dường
như sự cai trị trực tiếp của Trung Quốc không c</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">òn có thể được
mở rộng về phía Nam của Nhật Nam (Stein 1947: 24; Taylor 1983: 60), để lại một
khoảng trống chính trị thuận lợi cho sự lớn mạnh của người đứng đầu địa phương
tự trị.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Làm thế nào mà các cư dân vùng biên của đế quốc có thể
mong muốn sự công nhận chính thức từ Trung Quốc trong thế kỷ đầu tiên của Thiên
niên kỷ thứ nhất? Có thể, bởi họ đã tạo ra sự liên kết về mặt kinh tế với người
Trung Quốc. Vị trí của các bờ biển Việt Nam hiện nay sau đó sẽ xuất hiện trong
sử liệu để đánh giá sự phát triển của chúng, mặc dù nguồn t</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ư liệu Trung Quốc </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">coi những</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> “vương quốc” trên bờ biển này là “man rợ” </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">mà
</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">với </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">chúng những người </span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Trung Quốc </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">buôn bán</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">. Vào TK</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">3</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">, một phái </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">bộ </span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Trung Quốc đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã được gửi đến “các
nước ở phía nam” nhằm tạo mối quan hệ thương mại đã từng được đề cập đến của
hai nước Lâm Ấp và Phù Nam (<i>Jin shu</i>
3, 97). Nh</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ư vậy trong triều
đại Jin (265-420), với chính sách mở cửa thương mại của m</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ình,
lần đầu tiên Lâm Ấp được thừa nhận như một thực thể chính trị. Thông điệp của phái
bộ có niên đại năm 268 CN (<i>Jin Shu</i> 3;
Pelliot 1903: 252), cũng đã xác định rằng “Fan Xiong” như là vua của Lâm Ấp, nh</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ưng chúng ta không có văn bản chứng thực của cái tên này
từ Lâm Ấp. Mặc dù vậy, huyện </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Tượng Lâm</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> chắc chắn được phân biệt với các phần c</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">òn
lại của quận Nhật Nam</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> và được triều
Jin gọi là Lâm Ấp đến cuối TK</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> 3</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> (Stein 1947: 75). Lâm Ấp được miêu tả như được h</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ình
thành từ “một số bộ tộc”. (Pelliot 1903: 55), điều này cho thấy một cấu trúc
chính trị nhiều thủ lĩnh với một “Lâm Ấp” duy nhất là xứng đáng được đề cập đến
một cách đặc biệt.Vì vậy, vào năm 285 CN, “10 v</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ương</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> </span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">quốc</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> ở</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> phương </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">n</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">am”, bao gồm Phù Nam (Vương quốc Khmer </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">sớm</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> ở vùng lưu vực sông Cửu Long), đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã
được vời đến triều cống cho triều đình Jin. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Lâm Ấp xem ra không
có biên giới cố định nhưng được tập trung quanh Tượng Lâm. Tình trạng
(identity) của “Lâm Ấp” d</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ường
như đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã
thay đổi theo từng thời đại. Vào TK 2 và TK 4, vị trí các trị sở tại Tượng Lâm,
thủ phủ của Lâm Ấp, đã được nhắc đến bởi người Trung Quốc và được xác định vị
trí 400 li từ Qusu/Khu Túc, trong khu vực cảng Ba Đồn Quảng Bình (Stein 1947: 29, fn.23
và 76). Vào năm 248 CN, một đội quân từ Huế, toạ lạc ở Tượng Lâm, tấn công miền
bắc Nhật Nam và chinh phục Ba Đồn hiện nay (Stein 1947: 17). Đáp trả lại, Trung
Quốc đã tạo một trị sở Nhật Nam mới xa hơn về phía bắc về phía </span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Hà Tĩnh </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">hiện nay </span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">(Aurousseau 1914: 26).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Vào TK 4, Nhật Nam đã gần nh</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ư hoàn toàn bị chiếm đóng bởi Lâm Ấp cho đến cửa sông Gianh.
Vào </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">năm
</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">344</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> CN</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">, “</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">vua</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> của Lâm Ấp” đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã tấn công phía bắc và
Trung Quốc đã đáp trả bằng một cuộc tấn công trừng phạt đối với “thành trì của
Lâm Ấp”, có thể khu vực gần Đồng Hới. Vào năm 353 CN, khi viên quan cai trị của
Giao Chỉ tấn công Lâm Ấp, ông được cho là đã “phá hủy h</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ơn 50 thành </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">luỹ”. Các cuộc tấn công
khác cũng đã được ghi nhận vào Ba Đồn và “thành lũy của Qusu/Khu Túc”. Trong
thời gian này, Lâm Ấp được mô tả là “ng</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ười hàng xóm của Phù Nam được cấu thành từ nhiều sắc tộc đối lập với nhau.”
(Nguyen The Anh 1900: 7) cùng thực hiện các cuộc tấn công liên tiếp và là “</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">vua</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> của Lâm Ấp thậm chí xâm chiếm </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Nhật
Nam</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">”. Jin shu (97, 76) đưa ra hai
l</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ý
do cho cuộc xâm chiếm Nhật Nam bởi Lâm Ấp trong thời gian trị vì của Fan Wen/Phạm
Văn, hoàng đế của Lâm Ấp vào giữa TK 4 (Stein 1947: 131): Đầu tiên, do việc
đánh thuế hàng hóa vận chuyển quá cao, thứ hai, do “Lâm Ấp có quá ít ruộng đất,
và họ muốn chiếm vùng đất màu mỡ của Nhật Nam” (Stein 1947: 71, fn. 52). <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Trung tâm của
Lâm Ấp ở đâu đó gần Huế và không thể được xác định một cách chắc chắn tại Trà
Kiệu cho đến năm 605 CN (Stein 1947: 234; Vickery 2005: 19) khi hoàng đế Fan
Wen/ Phạm Văn cố gắng mở rộng lãnh thổ Lâm Ấp về phía Bắc - “những đồng bằng màu mỡ trải dài từ cổng An
Nam đến đèo Hải Vân”, đó là “Đất đỏ Gio Linh và đồng bằng sông Gianh” (Stein
1947: 72, fn. 52). Các cuộc tấn công và phản công vẫn tiếp tục từ giữa TK 4 đến
giữa TK 5, nhưng Lâm Ấp đã thất bại trong việc giữ lãnh thổ phía Bắc Quảng
Bình. Tuy nhiên sự quấy rối liên tục của đội quân Sino-Việt đã khiêu khích sự
can thiệp của nhà Nam Tống (từ năm 420-479 CN). Vào năm 446, viên quan cai trị Giao
Chỉ Tan Hezhi (Đàn Hoà Chi) đã được lệnh của Hoàng đế bao vây “thành lũy của
Lâm Ấp” ở Qusu/Khu Túc (địa danh này có thể đã để lại dấu vết trong “Thành lũy
Chăm” tại Thành Lồi, theo Cadiere 1903: 169-70) và tiếp tục cho đến khi “thành
phố của ng</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ười Lin” bị phá hủy
(Stein 1947: 22)<a href="file:///D:/My%20Documents/Dich%20tieng%20Phap%20de%20tai%20Nafosted/S%E1%BB%B1%20ra%20%C4%91%E1%BB%9Di%20c%E1%BB%A7a%20Ch%C4%83mpa%20(L%C3%A2m%20Anh%20D%E1%BB%8Bch).doc#_ftn3" name="_ftnref3" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="VI" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">[3]</span></span><!--[endif]--></span></a>.
Một sử liệu Trung Quốc từ </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">năm </span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">446</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> CN</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> có đề cập đến việc thu thập một số h</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ình
tượng tôn giáo trong một chiến dịch chống lại Lâm Ấp (Soper 1959: 54), trong khi những ng</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ười giàu có lại bị bắt giữ bởi </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Đàn
Hoà Chi</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> ở cung điện hoàng
gia, được mô tả lại với niềm tự hào, và chứng tỏ được sự giàu có thần kỳ của </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">kinh</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> đô này</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">(Taylor
1983: 115–8).</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Vào giữa TK 5 cuộc tấn công Sino-Viet d</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ường như đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã hãm lại các tham vọng
của “các hoàng đế Lin” và, thật nghịch lý, sự phát triển của Lâm Ấp chỉ có thể
được hiểu sau hạn chế này. Trên thực tế, chỉ từ nửa sau của TK 5, các mối quan
hệ khác nhau đã được thiết lập giữa Lâm Ấp và Trung Quốc. Vào cuối TK 5, biên
niên sử của triều đại Liang đã đề cập đến một “hình tượng của Amitayus” (i.e,
Amitabha) mà “Hoàng đế của Lâm Ấp” đã mang đến triều đình Trung Hoa (Soper
1959: 54). </span><span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Sự tiếp nhận của những
sứ đoàn bởi triều đình Trung Quốc đã đề cập đến ngụ ý rằng Lâm Ấp được thừa
nhận như một thể chế chính trị và xã hội đã được thành lập. <i>Book of the
Liang</i>, được biên soạn vào TK 6, đề cập đến Lâm Ấp như một “vương quốc”
(Stein 1947: 161). Một số cuộc đi sứ từ Lâm Ấp đến Trung Quốc cho thấy sự phát
triển thực sự quan hệ thương mại giữa hai quốc gia. Nhưng khi một kinh đô gần
Huế đã hoàn toàn bị c</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ướp phá và tất
cả các khu vực xung quanh cũng bị tàn phá trong </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> năm</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">
446</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">
CN</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">, khu vực Quảng Trị - Thừa
Thiên – Huế có lẽ không giàu có và tự trị như đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã từng. Điều này
sẽ giải thích cho sự xuất hiện của một thực thể chính trị mới gần sông Thu Bồn,
Trung Quốc gọi là “Xitu/Tây Đồ”. Từ TK 5, các sử liệu Trung Hoa đã phân biệt
giữa hai “bộ tộc” – “Lâm Ấp”, phía Bắc đèo Hải Vân”, và Xitu (Tây Đồ), phía Nam
của các đèo trong thung lũng Thu Bồn. Sự mâu thuẫn (nhầm lẫn) giữa Lâm Ấp và Xitu (Tây Đồ) cũng đã sớm nảy
sinh trong các sử liệu Trung Quốc.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none;">
<b><span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Xác định Nguồn
gốc lãnh thổ của Lâm Ấp<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Nếu nh</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ư
thói quen của người </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Nam Đảo</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> là di chuyển thường xuyên để duy tr</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ì
sự tự cung tự cấp, thì trao đổi thương mại lục địa áp đặt tính ổn định địa lý.
Việc sản xuất lúa gạo đã trở thành thường xuyên. Tại tỉnh Quảng Trị, việc canh
tác lúa, cùng với các hệ thống t</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ưới
tiêu phức tạp của Gio Linh và sự quản l</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ý đất đai quanh các
vùng lân cận của Vĩnh Linh, những điều này đã t</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ượng trưng cho giai đoạn phát triển của các thực thể
chính trị dựa trên sự hợp tác của </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">một số cộng đồng dân cư</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> (Naerssen và Longh 1977: 37-8 </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">đối
với</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> Java). Các bậc đá </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">xếp
</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">và các vũng vịnh của Gio Linh đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã
không được xác định niên đại bởi Madeleine
Colani (1940), nhưng sự tương đồng với Java và Assam đã thể hiện tình trạng của
những nhà nước sơ sử và bao hàm hệ thống tinh vi của những người xây dựng chúng<a href="file:///D:/My%20Documents/Dich%20tieng%20Phap%20de%20tai%20Nafosted/S%E1%BB%B1%20ra%20%C4%91%E1%BB%9Di%20c%E1%BB%A7a%20Ch%C4%83mpa%20(L%C3%A2m%20Anh%20D%E1%BB%8Bch).doc#_ftn4" name="_ftnref4" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">[4]</span></span><!--[endif]--></span></a>.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Các bậc đá xếp Gio Linh và vùng đất đỏ giàu có đã thể
hiện trình độ cao của việc khai thác. Gio Linh là một vùng đất màu mỡ và đã
được canh tác từ lâu đời. “Chúng ta không chỉ được thấy một số công trình thủy
lợi mà còn thấy cả việc quản lý đất đai của toàn vùng: Đê chắn từ các khu vực
trên cao, hệ thống n</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ước tưới đầy
đủ tại các khu làng, dẫn nước cho các cánh đồng lúa… Các sơ đồ vũng vịnh tỉ mỉ,
việc phân loại đất đai được nghiên cứu kỹ càng, đó là một kế hoạch đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã
được định trước và được thực hiện với sự cẩn trọng” (Colani 1940: 11, 13-4,
40). <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Kết luận của Colani đã cho phép chúng ta suy luận ra rằng
các kỹ s</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ư xây dựng đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã
có khả năng ứng dụng công nghệ của mình vào những ràng buộc về địa lý mà có lẽ,
các kỹ thuật về xây dựng của họ bắt nguồn từ một nhóm nhỏ của ng</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ười </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Nam Đảo</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">. (</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">theo </span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Colani 1940: 41, fn.2</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> là những người đi biển
đến từ</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> Indonesia). Nhóm người này </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">cho
thấy tinh thần sắc sảo về tổ chức (1940:
pl. CXV); dựa vào sông Quảng Trị, gặp biển lớn ở Cửa Việt, sông Bến Hải và Cửa
Tùng, có cảng trung chuyển ở gần cửa sông và giữ liên lạc với cả những th</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ương gia đến bằng đường biển và những người dân miền núi
để phát triển việc trao đổi (Colani 1940: 210).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Nghiên cứu của Colani cũng để ý đến văn hóa nhập khẩu bởi
những người định cư tại Gio Linh. Bà đã đề cập đến “bậc thang nghi thức” đến
việc cúng bái thần linh, các dấu hiệu của cự thạch, thờ cây thánh giá và “mộ”
tổ tiên. Bà đã ghi chép rất nhiều các nghi lễ thờ cúng thần đá gọi là <i>Bụt</i> – có thể là tiền thân của <i>kut</i> sau này– những hòn đá có trang phục “mọc lên
từ lòng đất” (Cadiere 1911: 414).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Kết luận của Colani đã cho rằng sự lắp đặt hệ thống thủy
lợi của Gio Linh có cùng niên đại với thần đá và các di tích của tổ tiên.
(1940: 78). Truyền thuyết về ng</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ười thành lập ra làng x</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã
mang tên là <i>Ông Cao</i>, “Ông Tổ”, và <i>Ông Tiền Khai-Khẩn</i>, “Ng</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ười khai hoang đất đai đầu tiên”. Ông <i>Ti</i></span><i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ề</span></i><i><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">n
Khai-Kh</span></i><i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ẩ</span></i><i><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">n</span></i><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> là người đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã đến trước tất cả mọi
người để chiếm hữu đất đai và thiết lập ranh giới. Đến sau là <i>Ông Hậu Khai Canh</i>, “Ng</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ười đến sau và bắt đầu làm việc”. Colani đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã
liên kết các di tích của những ng</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ười
tiên phong </span><i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Ô</span></i><i><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ng
Cao</span></i><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">, và </span><i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Ô</span></i><i><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ng Ti</span></i><i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ề</span></i><i><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">n Khai-Kh</span></i><i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ẩ</span></i><i><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">n</span></i><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> với di tích thần đá và tất nhiên là phong tục thờ cây.
Các tên gọi trên đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã cung cấp một số chứng cứ sơ sử cho sự
hiểu biết về tiến trình phát triển dân c</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ư ở các khu vực<a href="file:///D:/My%20Documents/Dich%20tieng%20Phap%20de%20tai%20Nafosted/S%E1%BB%B1%20ra%20%C4%91%E1%BB%9Di%20c%E1%BB%A7a%20Ch%C4%83mpa%20(L%C3%A2m%20Anh%20D%E1%BB%8Bch).doc#_ftn5" name="_ftnref5" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="VI" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">[5]</span></span><!--[endif]--></span></a>.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Các huyện Gio Linh và Vĩnh Linh đã đại diện cho cột mốc
kinh tế của lãnh thổ, nh</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ưng
</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">có
thể </span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">không phải là </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">mốc
</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">chính trị. Sông C</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ử</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">a Vi</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ệt</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> có thể là nơi bảo vệ l</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ãnh thổ dễ dàng
h</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ơn và do đó là một vị trí thuận
lợi cho kinh đô. Có vẻ như đường thủy nội địa, trong lần đầu tiên, đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã
cho phép giao thông trên toàn tỉnh Quảng Trị và Thừa Thiên Huế mà không nhờ vào
biển. “Tàu thuyền đi lại từ lưu vực này đến lưu vực khác” (Cadiere and Cosserat
1926: 6) từ Huế cho đến điểm cận Bắc tại Vịnh ở Quảng Trị. Nếu chúng ta nhìn
thấy một đồng bằng dài bao gồm các tỉnh của Thừa Thiên Huế, Quảng Trị và Quảng
Bình giống nh</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ư l</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ãnh
thổ tr</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ước đây của Lâm Ấp, với kinh đô
ở gần Huế, các vùng đất màu mỡ của Gio Linh và Vĩnh Linh là </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">vựa
</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">lúa. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Ngày nay thuật ngữ “<i>lồi</i>”
được dùng để chỉ thành lũy và các bức t</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ượng Ch</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ă</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">m
trong khi thuật ngữ “<i>dang</i>” được sử
dụng cho các di tích về </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">cư trú</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> của người Ch</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ă</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">m (Cadiere 1905: 194-5)<a href="file:///D:/My%20Documents/Dich%20tieng%20Phap%20de%20tai%20Nafosted/S%E1%BB%B1%20ra%20%C4%91%E1%BB%9Di%20c%E1%BB%A7a%20Ch%C4%83mpa%20(L%C3%A2m%20Anh%20D%E1%BB%8Bch).doc#_ftn6" name="_ftnref6" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="VI" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">[6]</span></span><!--[endif]--></span></a>.
Thuật ngữ “<i>dang</i>” có lẽ giống như Cham
<i>yan, </i>(tương đương to <i>sri</i> trong Sanskrit) để chỉ ra các vật linh
thiêng của thần thánh, hay đền </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">tháp</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">. Thuật ngữ “<i>l</i></span><i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ồ</span></i><i><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">i</span></i><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">” c</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">òn được phát âm giống với Lin, những
người Nam Đảo đầu tiên đặt chân đến và lập ra Lâm Ấp. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Nếu nh</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ư Lâm Ấp đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã được tạo ra bởi “một
số bộ tộc”, và trong đó chỉ một bộ tộc lớn nhất được gọi là “Lâm Ấp”, những địa
điểm có niên đại thuộc giai đoạn “Chăm” có thể làm sáng tỏ về việc phân biệt
giữa ít nhất hai lãnh địa</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">
trên cùng một l</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ãnh thổ. Từ TK 5 trở đi, lãnh thổ của
Lâm Ấp sẽ được sánh ngang với các nước láng giềng. Quốc vương Bhadravarman và bia
ký đầu tiên tại thung lũng Thu Bồn đã xuất hiện nh</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ư một trung tâm về chính trị và thương mại. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none;">
<b><span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Xitu/Tây Đồ ở
lưu vực sông Thu Bồn<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Từ TK 5, ngoài Lâm Ấp, những “lãnh địa” khác cũng được đề
cập đến như Xitu, Boliao và Quduqian (tên của v</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ương quốc cuối cùng kết thúc với “</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">...</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">cheng guo” đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã bị mất) (Vickery
2005: 19 trích dẫn Southworth). Với sự hoang tàn của “kinh đô của người Lin”,
giữa TK 5 d</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ường như đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã
là một b</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ước ngoặt bởi các
thực thể khác nhau đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã được công nhận bởi người Trung Quốc và
xuất hiện trong các sử liệu Trung Hoa khi</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> quan hệ thương mại </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">đường dài</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> phát triển. Mạng lưới đường bộ được hỗ trợ về thương mại
</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">chắc
chắn quan trọng đối với chính quyền khi dân cư đã được phân tán dọc theo mạng
lưới đó, tạo ra sự phân biệt lãnh thổ để từ đó hình thành nên các tên gọi trong
các sử liệu của Trung Hoa (Stein 1947: 116-7, 158-61) (Fig.9.1).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"><br /></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgqbux5PhkrgdBUAge2WAYCJMFWL5v0h6SOgIu6SwU2fcV2eM59aWCBVGWajHlnOz3UVQ3o478Xvp1idjgWMGvv8vjpG4PkE23ZxtzFF0mN2k7KTiCjjKAwKVCI8ay7cAwzzkvxTlksmlM/s1600/9.1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgqbux5PhkrgdBUAge2WAYCJMFWL5v0h6SOgIu6SwU2fcV2eM59aWCBVGWajHlnOz3UVQ3o478Xvp1idjgWMGvv8vjpG4PkE23ZxtzFF0mN2k7KTiCjjKAwKVCI8ay7cAwzzkvxTlksmlM/s640/9.1.jpg" width="482" /></a></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"><!--[if gte vml 1]><v:shapetype
id="_x0000_t75" coordsize="21600,21600" o:spt="75" o:preferrelative="t"
path="m@4@5l@4@11@9@11@9@5xe" filled="f" stroked="f">
<v:stroke joinstyle="miter"/>
<v:formulas>
<v:f eqn="if lineDrawn pixelLineWidth 0"/>
<v:f eqn="sum @0 1 0"/>
<v:f eqn="sum 0 0 @1"/>
<v:f eqn="prod @2 1 2"/>
<v:f eqn="prod @3 21600 pixelWidth"/>
<v:f eqn="prod @3 21600 pixelHeight"/>
<v:f eqn="sum @0 0 1"/>
<v:f eqn="prod @6 1 2"/>
<v:f eqn="prod @7 21600 pixelWidth"/>
<v:f eqn="sum @8 21600 0"/>
<v:f eqn="prod @7 21600 pixelHeight"/>
<v:f eqn="sum @10 21600 0"/>
</v:formulas>
<v:path o:extrusionok="f" gradientshapeok="t" o:connecttype="rect"/>
<o:lock v:ext="edit" aspectratio="t"/>
</v:shapetype><v:shape id="_x0000_i1025" type="#_x0000_t75" style='width:413.25pt;
height:547.5pt'>
<v:imagedata src="file:///C:\Users\NGUYEN~1\AppData\Local\Temp\msohtmlclip1\01\clip_image001.png"
o:title="Screenshot 2015-09-06 15"/>
</v:shape><![endif]--><!--[if !vml]--><img src="file:///C:/Users/NGUYEN~1/AppData/Local/Temp/msohtmlclip1/01/clip_image002.jpg" v:shapes="_x0000_i1025" /><!--[endif]--><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Hình
9.1. Những vương quốc sơ Cham từ TK 5<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Xitu/Tây Đồ đ</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ược
cho là vùng đất thấp </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">cách </span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Lâm Ấp 200km về phía Nam – </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> rõ ràng </span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">l</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ãnh
thổ phía Nam đèo Hải Vân hoặc lưu vực sông Thu Bồn. Xung quanh trung tâm này là
12 v</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ương quốc nhỏ (</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">n</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">hững </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">man di</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> của vương quốc </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Tây Đồ</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">, người </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">xưng vua</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">). Theo danh sách của “vương quốc” khoảng 100km về phía
Nam Xitu, chúng tôi đi t</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ìm Boliao. V</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ương quốc này ở gần một </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">thị xã</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">T</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">am Kỳ </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">hiện nay </span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">và
các địa điểm lân cận của An Mỹ hay Phú Ninh. </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Về sau ở</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> Chi</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ê</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">n </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Đàn</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> và An Thái đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã thu được những tài
liệu khảo cổ học thú vị. H</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ơn
300km tiếp là Quduqian, có lẽ là khu vực B</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ình Định. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Mặc dù không thể
xác định những “vương quốc” nếu không có bất kỳ một chứng cứ chính xác nào,
những phát hiện về điêu khắc cho thấy các v</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ương quốc có niên đại từ TK</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> 5</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> và </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">6</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> (Zephir 2005: 178) cũng cho thấy những phong cách khác
nhau, trong đó có thể chỉ ra các khu định cư </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">sơ Chăm</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> khác nhau.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Một kiểu điêu khắc rất đáng chú ý: đó là ba tác phẩm điêu
khắc bằng đá của một người đàn ông ngồi bắt chéo tay chân lên đùi (Fig. 9.2).
Trong hai tác phẩm còn lại, là một ng</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ười đàn ông ngồi dưới một <i>naga</i>. Chúng được t</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ìm
thấy tại Nha Trang tỉnh Khánh Hòa và Mỹ S</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ơn tỉnh Quảng Nam, </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">hai thánh địa Chăm. Tác phẩm thứ ba có
xuất xứ từ Trà Kiệu tỉnh Quảng Nam, là phù điêu một ng</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ười đàn ông ngồi dưới tán l</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">á</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> (tác phẩm này hiện ở bảo tàng điêu khắc Cham</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">pa</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> Đà Nẵng inv.no.20.2). Chúng xuất hiện để trở thành hiện
thân của năng lượng trái đất, thần học sau này được gọi trong tiếng Phạn là “<i>yaska</i>” (Mus 1933: 387-8). Paul Mus
(1933:388) đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã liên kết chúng với các vị thần Hindu và Visnu
trong khi John Guy (2005: 145) lại liên kết chúng với Kubera, vị thần của cải.
Vẫn còn khó khăn để khẳng định sự liên kết trực tiếp giữa các tín ng</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ưỡng bản địa, các vị thần Hindu và các tác phẩm điêu khắc
có thể là linh hồn của địa phương. </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEixk_Q8lWWjtayEsajiVfwUAQL7ypC1PQqJUrj4EHD-CvOxgNL2kYTkYXWy5qQwJfgOPqdS8hGpfkrmN0NFqO7Qhx5VvE75ef1O0vuXNYzhOCIVcd3gLXQ96sSgmPmXJ7VBQij0-M9PqrA/s1600/9.2.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEixk_Q8lWWjtayEsajiVfwUAQL7ypC1PQqJUrj4EHD-CvOxgNL2kYTkYXWy5qQwJfgOPqdS8hGpfkrmN0NFqO7Qhx5VvE75ef1O0vuXNYzhOCIVcd3gLXQ96sSgmPmXJ7VBQij0-M9PqrA/s640/9.2.jpg" width="470" /></a></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Hình
9.2. Những điểm tìm thấy điêu khắc của những vương quốc sớm – những vị thần<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Những tác phẩm điêu khắc đá hoặc đất nung, có niên đại từ
TK 5, là các tượng người</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">,
là đàn ông hoặc phụ nữ, chủ yếu là tác phẩm </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">bán thân</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> và đôi khi được bao quanh bởi những vầng hào quang (Fig.
9.3). </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Chúng
mang một số chi tiết với điêu khắc</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">
Gupta </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">niên
đại</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> TK</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">
4</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> và TK</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">
5</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">, và đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã
được tìm thấy ở Khánh Hòa (Nha Trang), Phú Yên (Củng S</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ơn, gần Tuy H</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">òa), Bình Định (Thần
Tài Lộc, gần Nh</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ơn Lộc) và Quảng
Nam (An My và Phu Ninh, gần Tam Kỳ, H</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ậ</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">u X</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">á</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">, gần Hội An, và Trà Kiệu). Đây là những tác phẩm điêu khắc đầu tiên</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">
đồng đại</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> với những </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">bia
ký</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> đầu tiên. </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Chúng</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">thể hiện tín ngưỡng của một</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> x</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã hội đã có cấu trúc rõ ràng. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiGSBVeJkXNwezdpkaSjYGZekGaTV6zmC_9_QC53fQv2amx8TA9awUP5bV0BVqfMiHyfFpi9FT7nNHofG1fT2CkxpDP39D_zAz04LvznthnFj_-Zj2F_LyFAWEHSUcBXpo8on7xCdFqJS0/s1600/9.3.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiGSBVeJkXNwezdpkaSjYGZekGaTV6zmC_9_QC53fQv2amx8TA9awUP5bV0BVqfMiHyfFpi9FT7nNHofG1fT2CkxpDP39D_zAz04LvznthnFj_-Zj2F_LyFAWEHSUcBXpo8on7xCdFqJS0/s640/9.3.jpg" width="466" /></a></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: center; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: center; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Hình 9.3. Điểm tìm thấy một số điêu
khắc sơ khai<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Những tác phẩm điêu khắc này đã làm rõ một số khía cạnh
của các thể chế chính trị đã biết. Chúng phân bố dọc bờ biển từ Quảng Trị đến Khánh Hòa
trên vùng đất thấp và xung quanh vùng cửa sông. Phong cách từng vùng có thể
được thấy rõ trong các tác phẩm điêu khắc. Chúng cho thấy sự xuất hiện của các
giáo phái địa phương mà trong đó các vị thần không tuân theo những hình mẫu của
Ấn Độ. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none;">
<b><span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Quốc v</span></b><b><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ương của Xitu: Bhadravarman<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Những bia ký đầu tiên bằng tiếng Phạn và Chăm xuất hiện
vào cuối TK 5 tại lưu vực sông Thu Bồn – khu vực được gọi là Xitu/Tây Đồ bởi ng</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ười Trung Quốc. </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Vị vua được gọi bằng
cái tên </span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Bhadravarman là
người </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">thủ
mưu, nh</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ưng chúng ta lại </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">biết
</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">rất ít về ông. Không ai biết đến cách thức gia nhập của
ông vào cung điện hoàng gia, nhưng có thể ông đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã đến từ Phù Nam
và tự x</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ưng m</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ình
là ng</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ười cai trị của </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">lưu
vực sông</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> Thu Bồn.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Trà Kiệu đã cho thấy nhiều vết tích có ảnh h</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ưởng đáng kể từ Trung Quốc trong TK</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">
2</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> và TK</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">
3</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">. (</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">địa
điểm</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> Ho</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">à</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">n Ch</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">â</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">u, Yamagata 2010: 91-4), nhưng chúng </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ta</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> cũng đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã tìm thấy <i>kendi</i> từ Phù Nam<a href="file:///D:/My%20Documents/Dich%20tieng%20Phap%20de%20tai%20Nafosted/S%E1%BB%B1%20ra%20%C4%91%E1%BB%9Di%20c%E1%BB%A7a%20Ch%C4%83mpa%20(L%C3%A2m%20Anh%20D%E1%BB%8Bch).doc#_ftn7" name="_ftnref7" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">[7]</span></span><!--[endif]--></span></a>,
giống nh</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ư những </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">cái
đã biết từ</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> Óc Eo (Yamagata
2010: 9bv1). Vùng đất này đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã liên tục được chiếm cư giữa TK3
và TK5 với ảnh h</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ưởng từ Trung Quốc
nhưng ảnh hưởng từ Ấn </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Độ </span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">th</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ì vẫn ch</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ưa bắt đầu. Sau đó, có một người tị nạn đến từ </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Phù
Nam</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">tên </span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">là Jiu Chouluo, người “hợp tác với phiến quân, chinh phục
Lâm Ấp và tự </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">x</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ưng
là quốc vương” (Pelliot 1903: 258-9). Một số sử liệu đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã
chứng thực câu chuyện về một kẻ soán ngôi đã giết chết ng</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ười đứng đầu ngự trị một địa phương và nắm quyền bằng sự
xảo quyệt và vũ lực. Với việc đặt tên gọi Bhadravarman, ông đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã
xây dựng Tây Đồ và đã đưa vương quốc này lên vũ đài lịch sử (Fig.9.4).<o:p></o:p></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhZnG4Jviv47Uzl8oJtKT-TFCwRrAIwwNRRKbQvcSv8woYG7VY4Ie4K5bSVX0Nu8doCM4fmgc-RtW26erTI1GzqrfL4j4YhoX6tOzz2Gpy1LF_1MKvX9doi5uqOQeCdaRD4KBGGsezpego/s1600/9.4.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="456" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhZnG4Jviv47Uzl8oJtKT-TFCwRrAIwwNRRKbQvcSv8woYG7VY4Ie4K5bSVX0Nu8doCM4fmgc-RtW26erTI1GzqrfL4j4YhoX6tOzz2Gpy1LF_1MKvX9doi5uqOQeCdaRD4KBGGsezpego/s640/9.4.jpg" width="640" /></a></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"><br /></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: center; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"><!--[if gte vml 1]><v:shape
id="_x0000_i1028" type="#_x0000_t75" style='width:366.75pt;height:282.75pt'>
<v:imagedata src="file:///C:\Users\NGUYEN~1\AppData\Local\Temp\msohtmlclip1\01\clip_image007.png"
o:title="Screenshot 2015-09-06 15" croptop="5699f" cropleft="1889f"
cropright="8283f"/>
</v:shape><![endif]--><!--[if !vml]--><!--[endif]--><o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: center; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"><i>Hình
9.4</i><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Bhadravarman đã tự giới thiệu về mình nh</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ư một “vị vua vĩ đại của Dharma” </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">(</span><i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">dharmmamahārāja</span></i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">)</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">. Tất cả </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">các bia ký</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">(trừ một cái) </span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">của ông đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã được tìm thấy tại Mỹ S</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ơn và Trà Kiệu </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">và những </span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">văn </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">bia</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> tiếng Phạn </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">tạo lập việc thờ cúng</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> Bhadreshvara ở Mỹ Sơn (C.72; Finot 1902: 187-90) và xác
định một l</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ãnh thổ dành riêng cho vị thần (C.105 ở Hòn Cụt và
C.147 ở Chiêm S</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ơn; Finot 1902;
186-7, 1918: 13-4). </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Bia ký </span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> C.174, viết bằng
tiếng Ch</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ă</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">m ở </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Đông Yên Châu</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> cách 1km về phía Tây Trà Kiệu, điều này đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã
làm nên sự tôn thờ “naga thần thánh” của quốc v</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ương, là rất khác biệt. </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Bia ký</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> này có thể có sự liên kết với các tác phẩm điêu khắc
người đàn ông ngồi dưới <i>naga</i> đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã
được tìm thấy ở</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> đền</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">
tháp</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> Mỹ Sơn A1, và từ đó có thể
thừa nhận một </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">thờ cúng địa phương</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> dành cho thần thánh, </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">N</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">gười đứng đầu thế giới thủy cung.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Bia ký cuối cùng của Bhadravarman là C.41 tại Chợ Dinh,
Phú Yên. Đó là minh chứng về sự cúng tế, vật tế thần cho thần thánh ở Mỹ S</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ơn, Bhadresvara (Finot 1902: 185-6). Chúng </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ta</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> có thể </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">hỏi phải chăng</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">bia ký này viết bởi</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> một kẻ đào ngũ người </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Phù Nam</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> trở thành “</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">vua</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> của Lâm Ấp” </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">đánh dấu mối quan hệ
thương mại giữa các vương quốc của Xitu/Tây Đồ và một v</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ương quốc trong tỉnh Phú Yên</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">
hiện nay</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">. Sự tồn tại của
thực thể chính trị ở Phú Yên có thể giải thích</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> qua</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> việc t</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ìm thấy t</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ượng điêu khắc </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">bán thân</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> tại C</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ủ</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ng Sơn, cạnh Tuy </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Hoà</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">, cũng như việc t</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ìm thấy bia ký của Chợ
Dinh có nói đến quan hệ giữa hai “vương quốc” giữa cuối TK 5 và đầu TK 6.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Nh</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ư
vậy, theo các sử liệu của Trung Quốc, hậu duệ của d</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">òng
dõi địa phương (Vua Wen Di đối với Trung
Quốc, và vua Manorathavarman trong bia ký C.96 A III) đã bị ám sát bởi một kẻ
soán ngôi năm 490 CN, tự x</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ưng
là “quốc vương của Lâm Ấp”, và được thừa nhận bởi triều đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ình
Trung Quốc trong năm AD 491. Đây lại là Bhadravarman, người đã hợp pháp hoá chính
thể bản địa (Xitu/Tây Đồ?) bằng cách tôn
thờ Bhadresvara, một hình tượng nhân từ của Siva. Một </span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">hậu duệ </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">trực tiếp </span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">của Bhadravarman đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã đổi mới quan hệ
thương mại với Trung Quốc trong những năm 526-7 CN.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none;">
<b><span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">TK 6: Nguồn
gốc của “Champa” tại Mỹ S</span></b><b><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ơn<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Việc Lâm Ấp bị đánh bại trong năm 446 CN đã dẫn đến sự
phân bố lại quyền lực ở khu vực. Sự thiếu vắng của một thể chế mạnh đã tạo c</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ơ hội cho Bhadravarman can thiệp và </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">tái
khởi </span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">động </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">nơi
buôn bán</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> trên sông Thu Bồn.
<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Ông đã ám sát “vua của Lâm Ấp” bởi người Trung Quốc đã xác
nhận ông là dòng dõi thực sự của Manorathavarman, đến từ Huế, ngay cả khi căn
cứ là ở Xitu. Điều này d</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ường
như đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã
được khẳng định vào năm 530, khi hậu duệ của Wen Di / Manorathavarman được thừa
nhận là “vua của Lâm Ấp”. Đó là Vua Rudravarman, người đã nhiều lần cố gắng
chiếm lại các vùng lãnh thổ bị mất của Lâm Ấp từ một căn cứ ở Xitu. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Vào năm 543, “vua
của Lâm Ấp”, Rudravarman (<i>Lütuoluobamo</i>; Pelliot 1904. 384, fn.6) đã tìm
cách khai thác các xung đột giữa Trung Quốc và Việt. Ông đã tấn công biên giới
t</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ướng </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Sino-Viet
</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Pham Tu (<i>Liang shu</i>,
Annals section) và khôi phục l</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ãnh thổ của Lâm Ấp ở khu vực Huế
(Nguyen The Anh 1990: 9).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Rudravarman được xác định trong trong bia ký C.96 (Finot
1904: 918-25) như là “cháu ngoại” của vua Manorathavarman. Ở triều đại của ông,
ngôi đền của Bhadresvara ở Mỹ Sơn đã bị thiêu rụi hoàn toàn (C.73 A I. 3-4). Vị
thần được Bhadravarman đưa lên đầu tiên là thần </span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">l</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ãnh thổ (Mus 1933) và do đó không thể
biến mất. Để tránh trở thành một vật t</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ượng trưng của d</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">òng dõi Bhadravarman, vị thần đã được
tái dựng lên và đổi tên thành thần hộ mệnh của nhóm người bản địa tại Tây Đồ,
mà người Trung Quốc gọi là “đất nước của (người hộ mệnh) người Chăm”.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Ng</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ười
kế vị ngai vàng Hoàng đế Rudravarman, có lẽ là con trai ông, </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">lên
ngôi với danh hiệu </span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Sambhuvarman
(C.73 A I.10) và xây dựng lại đền thờ Bhadresvara ở Mỹ Sơn, tái dựng lại vị
thần Sambhubhadresvara (C.73 A I.19) vào </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> năm </span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">AD 557. Vị thần Sambhubhadresvara là một Siva, “người đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã
mang đến sự thịnh vượng cho đất nước Chăm” (</span><i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Campādeśa</span></i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">). </span><i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Cam-pa/pā</span></i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">,
tên nguyên bản có nghĩa là đất nước của “người, hộ mệnh cho người Chăm”, là một
dạng ân đức của Siva. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Khái niệm “đất
nước của người, hộ mệnh cho người Chăm” đã đưa ra ánh sáng tên gọi của một nhóm
tộc người, “người Chăm”, trong cùng một cách với Trung Quốc đã dùng để chỉ định
lãnh thổ xa hơn về phía Bắc của Lâm Ấp, “thành phố của ng</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ười </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Lin (người </span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Lâm Ấp</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">)</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">”. V</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ì thế, ng</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ười bảo vệ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> -</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> thần Bhadresvara l</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ầ</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">n đầu tiên có sự ràng buộc với </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">cư
dân</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> được xác định là “Ch</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ă</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">m” trong “đất nước </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">của người </span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Ch</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ă</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">m” vào cuối TK</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> 6</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">. </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Cư
dân này định cư tại Thu Bồn, nhưng trong một khu vực được người Trung Quốc gọi
là Xitu/ Tây Đồ và được cai trị bởi “vua của Lâm Ấp”.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none;">
<b><span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">TK 7 và “Quốc
v</span></b><b><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ương Ch</span></b><b><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">a</span></b><b><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">mpa” </span></b><b><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Đ</span></b><b><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ầu tiên<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Con trai cả của Sambhuvarman, được </span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">gọi Kandarpadharma trong </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">bia ký</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> (C.96 VII, Mỹ Sơn), là người kế vị cha m</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ình.
Ch</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ưa có thông tin chính xác về
niên đại trị v</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ì của ông nh</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ưng dường như ông đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã được hưởng lợi từ các xung đột chính
trị giữa miền Nam Trung Quốc và Sông Hồng (Wang Gungwu 1958: 62), gia tăng
thương mại và thậm chí là c</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ướp
biển. Sự thật là, ông đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã khiêu khích một chiến dịch quân sự của
hoàng đế Trung Quốc nhà Sui vào năm 604 CN <i>(Sui
shu</i>, 53 on Linyi)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Vào năm AD 605, theo Sino-Viet (tư liệu Hán Nôm) (Nguyen
The Anh 1990: 9-10), có một cuộc chiến đã xảy ra giữa quyền lực Sino-Việt và </span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">của </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">vua</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> Fan Fanzhi, “</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">vua</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> của Lâm Ấp”. Các cuộc đối đầu đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã
diễn ra tại tỉnh Quảng Bình, không quá xa Ba Đồn. Một vị tướng của Sino-Việt
tên Liu Fang/Lưu Phương đã đưa quân của ông ta đến sông Gianh, tiến đến Huế,
tiến lên đèo Hải Vân và trong vòng 8 ngày đã đánh chiếm “kinh đô của Lâm Ấp”.
Ông đã mang theo những chiến lợi phẩm bao gồm các tài liệu mà hoàng gia l</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ưu trữ và một thư viện bao gồm 1350 văn kiện Phật </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">g</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">iáo bằng “ngôn ngữ </span><i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">k</span></i><i><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">unlun</span></i><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">” (có thể là </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Sơ Cham</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">: Wang Gungwu 1958: 64, fn.12) và “18 tấm <span style="background: yellow; mso-highlight: yellow;">bài vị</span> bằng vàng của </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">những
</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">quốc vương Lâm Ấp xưa” (Wang Gungwu 1958: 64). T</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ình
hình ở phía Nam của <span style="background: yellow; mso-highlight: yellow;">“trụ
đồng”</span> của đèo Hải Vân, có lẽ là Trà Kiệu, là không rõ ràng, nh</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ưng những dấu hiệu của việc chiếm </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">cư
</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ngọn đồi liền kề Bửu Châu đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã biến mất vào
thời điểm này. Fan Fanzhi được cho là đã bỏ chạy, nh</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ưng một chút ánh sáng đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã rọi vào những
năm tháng đen tối thời đó cho đến khi triều đại nhà Đường được thành lập vào năm
618 CN. Sau đó, các sứ đoàn từ Lâm Ấp và Chenla/Chân Lạp đã được <span style="background: yellow; mso-highlight: yellow;">ghi </span>nhận vào năm những
năm 623, 625 và 628 CN (Jiu Tang shu, phần 197). Các sứ đoàn đã được Fan Fanzhi
gửi đi, ông cũng là người đã xây dựng lại kinh đô sau khi nó bị phá hủy vào năm
AD 605.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Tấm bia C.111 (Huber 1905) do Hoàng đế Kandarpadharma
(“người có Luật của Kama”) dựng ở Thừa Thiên – Huế hiến tặng cho vị thần
Kandarparpuresvara, i.e., vị thần của Kandarpapura (“thành phố {n</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ơi Siva thiêu rụi} Kama”). Thành phố </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">của
</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Kandarpadharma, tất nhiên, được gọi là Kandarpapura và có
thể cũng </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">nằm ở phía Tây Nam cố đô Huế trên lãnh thổ Lâm Ấp.
Kandarpadharman (xem phả hệ, Fig 9.5) là vị vua đầu tiên được đặt là “chúa tể
của Champa” (</span><i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">campeśvara</span></i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">
in C.111) và “Chúa tể của vùng đất Champa” (</span><i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">campāpṛthivībhujaś</span></i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> C.73 A I.12) và
được ca ngợi vì đã “bảo vệ vùng đất của mình” (C.96 A VIII). Do đó có thể tập
hợp các dữ liệu khảo cổ và sử liệu bởi một <span style="background: yellow; mso-highlight: yellow;">yêu cầu </span>tái lập lại dòng dõi của các vua</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> Xitu (</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">từ lưu vực sông</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> Thu Bồn) </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">tại</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> l</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ãnh thổ của Lâm Ấp, mà có lẽ đã bị suy
yếu dần bởi những cuộc tấn công từ Trung Quốc. Vị vua này từ “đất nước Champa” (</span><i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Campādeśa</span></i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">)
được mô tả như “vua của Lâm Ấp” phải được trả lại cho đất nước của Lin, có lẽ ở
sự mời mọc của họ. Những người Lin có thể sẽ cảm thấy sự cần thiết trong việc
tìm kiếm đồng minh trong số các nước láng giềng xung quanh, trong trường hợp
tiếp tục có sự tấn công từ phía Bắc. Đó có thể là một dòng họ có nguồn gốc từ
khu vực này còn tồn tại trên vùng đất màu mỡ của Gio Linh. <o:p></o:p></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg_0httw0bUOiIyv_MygnSDt6yFFXgUX4RG5wVitt3zKiQyhNGRiKB0xL98m8oOIrGkWPp05JpYTHU2Q51pF9cexnaf-iAFWMMgl4jCrNYeFzRLwEHHAiQqaWUWWCtDn4laAtU5TSabSM4/s1600/9.5.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="476" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg_0httw0bUOiIyv_MygnSDt6yFFXgUX4RG5wVitt3zKiQyhNGRiKB0xL98m8oOIrGkWPp05JpYTHU2Q51pF9cexnaf-iAFWMMgl4jCrNYeFzRLwEHHAiQqaWUWWCtDn4laAtU5TSabSM4/s640/9.5.jpg" width="640" /></a></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Hình
9.5. Phả hệ của dòng Gandesvara<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"><br /></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Hầu hết trong TK
7I, Lâm Ấp (Hình 9.6) vẫn th</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ường
xuyên duy tr</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ì quan hệ ngoại giao và th</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ương mại với </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">nhà Đường</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> – </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">những chuyến đi sứ thường xuyên </span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">từ </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">năm </span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">623 đến 684</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> CN</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">. Chúng tôi cũng biết rằng vị vua mới của Lâm Ấp được gọi
là “Fan Touli” đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã lên nắm quyền vào năm 630 CN, trong
khi người kế thừa của Kandarpadharma có tên Prabhāśadharma trong bia ký Chăm</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">. Do đó có thể suy luận rằng thủ đô mới </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Kandarpadharma</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> <span lang="VI">của Kandarpapura </span></span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ở</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> đất nước </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">của người </span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Lin đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã được thiết lập vào khoảng thời
gian giữa các cuộc tấn công của Trung Quốc vào năm 605 CN và khi triều đại của
ông kết thúc vào năm 630 CN. <o:p></o:p></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhePhH2NH7i5TQCYxlZuZHw5W0KDSgLIkFG__BYT4Or-4W-wMgSnCqsgAjs0Wyg6S2iDp6-FiJKR9ijbEuJG1NxBMbihyphenhyphenraweaxG9tdGTy1PCUJHtaxoQqFJSAleiezj6NRsXoN_b51LPw/s1600/9.6.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="506" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhePhH2NH7i5TQCYxlZuZHw5W0KDSgLIkFG__BYT4Or-4W-wMgSnCqsgAjs0Wyg6S2iDp6-FiJKR9ijbEuJG1NxBMbihyphenhyphenraweaxG9tdGTy1PCUJHtaxoQqFJSAleiezj6NRsXoN_b51LPw/s640/9.6.jpg" width="640" /></a></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Hình
9.6. Bản đồ phân bố những địa điểm thế kỷ 7<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"><br /></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Vị Hoàng đế tiếp theo lên nắm quyền vào năm 640 CN có tên
gọi là “Fan Zhenlong” trong các sử liệu Trung Quốc, trong đó cũng nói rằng ông
đã bị ám sát bởi một t</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ướng quân của
m</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ình
trong năm 645 CN. Mặc dù vậy, trong bia ký C96 (mặt A st. XIII – XIV), dòng dõi
của quốc v</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ương
Bhadresvaravarman đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã bị gián đoạn bởi vị tể tướng khi đó đã
ra lệnh cho “tất cả con cháu nam” trong dòng họ phải chết. Tuy nhiên một ng</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ười cháu của nhà vua đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã cố gắng thoát khỏi
cái chết, và ẩn náu tại Bhavapura (Sambor Prei Kuk) ở Chenla/Chân Lạp, v</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ương quốc đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã tách ra từ Phù Nam từ
nửa sau TK 6 (C.96 A, st.XV). Trong khi l</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ưu vong, vị hoàng tử này, Jagaddharma, đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã lấy Śarvānī, con gái
của ng</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ười sáng lập </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Chân
Lạp</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">, Quốc vương </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Īśānavarman</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> (C.96, st.XXIII), </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">và </span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã sinh ra một người con trai tên Prakāśādharma.
<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Các sử liệu của Trung Quốc đã chép rằng quyền lực của
Hoàng gia khi đó đã được trao cho </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Prabhāśadharma</span><span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">, con trai của Fan Touli, sau cuộc khủng hoảng năm 645 CN.
Họ cũng ghi chép lại rằng Vua Zhugedi – người bị đày ải là con trai của một ng</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ười cô bên nội của Fan Touli và có thể là cháu của
Kandarpadharma (con trai của chị gái ông ta) và là anh em họ của </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Prabhāśadharma</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">.</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> </span><span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Chị gái của Kandarpadharma được cho là đã kết hôn với một
vị vua gần đó mà kinh đô đã được để giữ chỗ</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> cho con trai họ là Jagaddharma, </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">khi
l</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ưu vong</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">
trở về</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">, cùng với cháu </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">của
họ Prakāśādharma</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">. </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Tôi
cho rằng c</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ó một mối quan hệ
giữa các khu vực của Quảng Trị</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> hiện nay</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">, </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">nơi chốn</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> của người Lin, và người Khmers (</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Phù
Nam đầu Chân Lạp </span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">từ TK</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> 2</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> đến TK</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> 6</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">). Trong khi </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Prakāśādharma</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">, là hậu duệ của d</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">òng dõi địa phương, con
trai của Jagaddharma và cháu của Kandarpadharma đã tuyên bố lên ngai vàng của
Lâm Ấp vào những năm 650, lãnh thổ của gia đình ông đã cho phép ông quyền làm
nh</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ư vậy. Nhưng nếu con gái của
Kandarpadharma kết hôn với Vaishinava – vua nước láng giềng </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ở</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> tỉnh Quảng Trị</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> hiện nay</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">, </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">thì có thể</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> cha mẹ của </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Prakāśādharma</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã trị vì tại kinh đô đó, mà sau này được
gọi là Viṣṇupura. Vaishnavism (Visnu giáo), tôn giáo của Chân Lạp, chỉ phát
triển ở Quảng Trị.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Vào năm 658 CN, </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Prakāśādharma</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> <span lang="EN">đã lấy danh hiệu “Vị hoàng đế vĩ đại, Chúa
tể của Campapura” </span></span><span style="font-family: "arial" , "sans-serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 115%;">(</span><i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">mahārāja Campāpuraparameśvara</span></i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> <span lang="EN">trong C.96 B, I.13). Trong bia ký C.96 tại
Mỹ Sơn, khi ông lấy tên hiệu triều </span></span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Vikrāntavarman</span><span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> tại buổi lễ lên ngôi của mình, chúng tôi đã tìm thấy
toàn bộ gia phả của ông. Tại Trà Kiệu, ông đã tôn vinh những ký ức về
Kandarpadharma, tổ tiên của ông (C.137 ở Trà Kiệu và C.73 ở Mỹ S</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ơn; Huber 1911a: 262-4) với việc xây dựng hai ngôi đền </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">thờ</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> Vis</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">n</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">u. Mỹ Sơn sau đó là trung tâm của sự tôn kính thần hộ
mệnh bảo vệ đất nước và Trà Kiệu, và cùng với các trung tâm chính trị liên kết
và hợp thành trung tâm </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> của </span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Xitu</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">/Tây
Đồ</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">, </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">nơi</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> vẫn bị</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> người</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Trung Quốc </span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">gọi nhầm thành Lâm Ấp. Sau các sự kiện của những năm đầu
TK</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">
7</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">, vị trí của ngọn đồi Bửu Châu
ở Trà Kiệu không được chiếm lại và có một ngọn đồi khác đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã
được lựa chọn, mà Jean-Yves Clayeys đã xác định là các điểm A và B.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none;">
<span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> Thậm
chí thú vị h</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ơn là những bằng
chứng từ Kandarpapura, trung tâm chính </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">của </span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">vương quốc của vua Kandarpadharma ở Thừa Thiên – Huế và
tỉnh Quảng Trị. Ở đây chúng tôi đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã thấy sự di chuyển chủ
ý địa điểm kinh đô và sự hồi phục của vùng lãnh thổ đó đã cho phép Prakāśādharma
gọi mình là “vua của các vị vua”; cha của ông là Jagaddharma là hậu duệ của Lin
và mẹ ông là ng</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ười Ch</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ă</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">m. </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Sự kiện rằng đất nước của người Chăm
được nhắc trong những văn liệu Chăm (C.96 năm 658) và Khmer (K.53 năm 667)
trong khi việc sử dụng tiếp tục “Lâm Ấp” tiếng Trung Quốc có thể được giải
thích bởi hành động của Prakāśādharma thống nhất các vùng lãnh thổ d</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ưới sự cai trị của </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ông</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">. </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">“</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Ch</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ă</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">m</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">”</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">trở
nên chiếm lợi thế trong bia ký, nhờ vào ánh hào quang bởi vị thần hộ mệnh của
Mỹ S</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ơn và d</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">òng
dõi mà ông bảo vệ. <b>Khái niệm/kiểu thể
hiện “đất nước của người bảo hộ người Chăm” (</b></span><b><i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Campāpura </span></i></b><b><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">hay </span></b><b><i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Campānagara</span></i></b><b><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">) tập hợp thể chế chính trị, một
nhóm tộc người và một vị thần bảo hộ</span></b><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">. Bất kỳ vị vua nào muốn thiết lập quyền lực của m</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ình
cũng phải đặt mình d</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ưới sự hộ mệnh
của vị thần Mỹ Sơn, như quốc vương Kandarpadharma, “Chúa tể của Champa” (</span><i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Campeśvara</span></i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">)</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> <span lang="VI">khi ông thành lập Kandarpura vượt ra bên
ngoài l</span></span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ãnh thổ Xitu (Tây Đồ/Tây Đô).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none;">
<b><span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Tầm quan trọng
của Tỉnh Quảng Trị hiện nay<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Chúng tôi chỉ có bằng chứng gián tiếp về sự chiếm giữ lâu
dài vùng đất Quảng Trị và vị trí của Quảng Trị trong thế giới Chăm. Từ TK 6,
chúng ta có thể so sánh các bằng chứng về khảo cổ học và cổ tự với các sử liệu
của Trung Quốc và xác định sự tồn tại của một vùng lãnh thổ có tên gọi là Lâm
Ấp, cái nôi của dòng dõi sơ –chăm xác thực (hình 9.7)<o:p></o:p></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEidRgTT6JSykH7DpUUmgWGDaGWGBpX_-d7G56xxl24Yy6Av3rvRqbdYPse8PbN7alxGuf8TWPfdp9Iwk53pGRrcfk2HJTbqzeLWdVmXgzkjMWJU8DhHs0IkhpY3HGfjalLMIrlXyL_dMxs/s1600/9.7.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEidRgTT6JSykH7DpUUmgWGDaGWGBpX_-d7G56xxl24Yy6Av3rvRqbdYPse8PbN7alxGuf8TWPfdp9Iwk53pGRrcfk2HJTbqzeLWdVmXgzkjMWJU8DhHs0IkhpY3HGfjalLMIrlXyL_dMxs/s640/9.7.jpg" width="428" /></a></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<i><span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Hình 9.7. Những địa điểm Vaishnava ở tỉnh Quảng Trị, thế kỷ 10 <o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Một chiếc bình tinh xảo </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">(</span><i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">purṇagātha</span></i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">)<a href="file:///D:/My%20Documents/Dich%20tieng%20Phap%20de%20tai%20Nafosted/S%E1%BB%B1%20ra%20%C4%91%E1%BB%9Di%20c%E1%BB%A7a%20Ch%C4%83mpa%20(L%C3%A2m%20Anh%20D%E1%BB%8Bch).doc#_ftn8" name="_ftnref8" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">[8]</span></span><!--[endif]--></span></a></span><span style="font-family: "arial" , "sans-serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 115%;"> </span><span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">đã được tìm thấy tại Đa Nghi-Nhan Biều, Quảng Trị, mà
Thierry Zephir (2005:179) định niên đại vào khoảng TK 6. Được trang trí với
những biểu tượng của màu mỡ và dư dả</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">.
Những thứ khác đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã được tìm thấy ở dọc bờ biển, đồng thời
chứng tỏ việc chiếm đóng các vùng đất. Các trung tâm sản xuất của Gio Linh và
Vĩnh Linh đã liên kết với nhau để giao dịch tại các vùng cửa sống và các tuyến
đường núi mang trong mình những lâm sản quý hiếm (Bronson 1977; Miksic 2009).
Các trung tâm đã tích lũy sự giàu có là kinh đô- thành luỹ Đa Nghi – Nhan Biều.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Vào TK 7, tỉnh Quảng Trị đã cho thấy một số bằng chứng
cho thấy dấu vết Vaishnava có quan hệ với Zhenla/Chenla/Chân Lạp. Một pho tượng
Visnu đã được tìm thấy ở làng Đa Nghi – Nhan Biều (Chronique BEFEO 1916: 97-8;
1917: 45-6), đó là “nhân chứng duy nhất cho kỹ thuật nguyên khởi” (Boisselier
1963: 55-7, fig.22). Bên kia sông là vị trí của Thạch Hãn, n</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ơi mà một bức tượng cao lớn đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã
được tìm thấy từ một thánh địa mà có sự khác biệt rõ rệt so với <i>kalan</i> thông thường (Boisselier 1963:
59-60). Về phía Nam của Thừa Thiên – Huế, một chiếc trống với hình t</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ượng Vaishnava đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã được tìm thấy trong
đền tháp Mỹ Xuyên. Bia ký muộn hơn đã chỉ ra rằng có một thành lũy và thị trấn
được gọi là Viṣṇupura (C.142 Hoa Quê, Huber 1911b: 299-311) hay Trivakramapura</span><span style="font-family: "arial" , "sans-serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 115%;"> </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">(C.149
Nhan Biều, Huber 1911b: 299–311) ở Cổ Thành gần Nhan Biều/Đa Nghi.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Khu vực này là cái nôi của một dòng dõi hoàng gia và một
nhóm các chỉ số chứng minh cho tầm quan trọng của mình vào đầu TK 10. Trong
vùng đất Gio Linh màu mỡ, chúng tôi đã tìm thấy bia ký AD 916, C.113 của Hà
Trung tại Navap (Huber 1911b: 298-9). Trong một ngôi đền dành riêng cho </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Indrakanteśvara,</span><span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> một ngẫu t</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ượng
linga </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">(</span><i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">pratimaliṅga</span></i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">)</span><span style="font-family: "arial" , "sans-serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 115%;"> </span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">đứng ở trên một bệ tượng </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">lớn</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> (Baptise 2005: 115-6). Bức tượng này </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">do</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">N</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ữ hoàng Tribhuvanadevi </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">dâng hiến</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">, bà là góa phụ của Quốc vương Jaya Simhavarman của Indrapura,
anh trai bà là người tự xưng “vua của các vị vua” và bản thân bà là người rất
được kính trọng trong d</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">òng dõi Vṛddhakula (Schweyer 2006: 154,
fn.201). Những dòng cuối của bia ký đã cung cấp chi tiết các vùng đất hiến tặng
và, lần duy nhất đối với văn bia Chăm, cho thấy rằng đây là mặt bằng t</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ương xứng với địa h</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ình rất đặc biệt của
Gio Linh. Chúng ta được nghe về những dải đất mặn, một trong số đó xuôi xuống
“vùng cát của biển lớn”, vùng đất thấp cần được làm lại và vùng đất cao hơn sẽ
là n</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ơi trồng trọt mới. Nữ hoàng
Tribhuvanadevi đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã thừa h</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ưởng đất đai từ mẹ m</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ình kế thừa từ dòng dõi
Viṣṇupura / Trivikramapura. Vào TK 10, sự đồng hóa của các nhóm xã hội khác
nhau được hình thành dọc theo bờ biển trong thời kỳ sơ sử đã xảy ra. Đến thời
điểm này, dòng dõi đã hoàn toàn trở thành quan hệ chính trị và không còn thêm
hàm súc tộc người. Ng</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ười Ch</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ă</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">m đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã chiếm </span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ưu thế.</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none;">
<b><span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Kết luận: Sự
tiến hóa của Champa</span></b><span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Vào năm 749, Quốc v</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ương Rudravarman đ</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã gửi cống vật cho Trung Quốc. Sau đó
trong các sử liệu của Trung Quốc không còn nhắc tới Lâm Ấp. Từ năm AD 757 to
859, sử liệu Trung Quốc đã sử dụng cụm từ Houan Wang (Hoàn V</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ương) (“circle of kings) để miêu tả các vương quốc ven
biển có điểm cực Bắc là sông Gianh trên biên giới Đại Việt – chính xác như Lâm
Ấp ở TK</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">4</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> (Stein 1947: 80). Sau đó các vương quốc Mendu (</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">chưa</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> xác định</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> được</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">) và Guda (</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Kauṭhāra </span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">và Nha Trang) xuất hiện. “</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Lãnh thổ” của
Bentuolang, “một ngày trên con thuyền đi xa” bao gồm Pāṇḍuraṅga, xung quanh
Phan Rang, không được coi là “Chăm” (Schweyer 2009: 18-9). Trong vương quốc Guda/</span><span style="font-family: "timesnewromanpsmt" , "serif"; font-size: 10.5pt; line-height: 115%;"> </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Kauṭhāra, các nhà vua
đều tự gọi mình là vua “của đất nước Chăm” (</span><i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">campāpura parameśvara</span></i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">)
(Schweyer 2009: 18,22).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Sau năm 859 CN, sử liệu Trung Quốc sử dụng từ Zhan
Cheng (Chiêm Thành), có nghĩa là “thành phố của Chăm”, phiên âm từ </span><i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Campānagara </span></i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">hoặc
</span><i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Campāpura</span></i><i><span style="font-family: "arial" , "sans-serif"; font-size: 16.0pt; line-height: 115%;"> </span></i><span lang="EN" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">cũng được tìm thấy trong bia ký. <span style="background: yellow; mso-highlight: yellow;">Thuật ngữ mới này đã gây ấn t</span></span><span lang="VI" style="background: yellow; font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ượng cho một địa
phương thống nhất và một tộc Ch</span><span style="background: yellow; font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ă</span><span lang="VI" style="background: yellow; font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">m duy nhất</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">.
Với sự thay đổi của thuật ngữ </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> thành </span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> Zhen Chang “thành phố của người Ch</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ă</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">m”, </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">những người Trung Quốc</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> sau một thời gian dài </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">gọi Lâm Ấp
“thành phố của ng</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ười Lin”, </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">cuối
cùng đã công nhận một nhóm Huế-Quảng Trị như một sự ưu thế Chăm.</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> Các “thành phố” (<i>pura)</i>
phát triển mạnh mẽ trở lại từ TK</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> 11</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> nhưng những nhà vua vẫn tự gọi họ là “Ch</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ă</span><span lang="VI" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">m” cho dù l</span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ãnh thổ của họ là ở đâu
đi chăng nữa. Do đó, đất nước của người Chăm đã thực sự tồn tại từ TK 9 không
chỉ dựa trên một cơ sở lãnh thổ mà còn là một thực thể xã hội riêng biệt và phát
triển lớn mạnh.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<span lang="EN" style="font-family: "arial" , "sans-serif"; font-size: 14.0pt;">Nguồn: Anne-Valerie Schweyer 2010, The Birth of Champa in trong <b><i>Conneting
Empires and States</i></b>, </span><i><span style="font-family: "arial" , "sans-serif"; font-size: 14.0pt;">Selected Papers from the 13th International Conference of the European
Association of Southeast Asian Archaeologists, Volume 2</span></i><b><span style="font-family: "arial" , "sans-serif"; font-size: 14.0pt;">, </span></b><span style="font-family: "arial" , "sans-serif"; font-size: 14.0pt;">Edited by<i> </i></span><span style="font-family: "arial" , "sans-serif"; font-size: 14.0pt;">Dominik
Bonatz, Andreas Reinecke<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: "arial" , "sans-serif"; font-size: 14.0pt;">& Mai Lin
Tjoa-Bonatz</span><span lang="EN" style="font-family: "arial" , "sans-serif"; font-size: 14.0pt;">, </span><span style="font-family: "arial" , "sans-serif"; font-size: 14.0pt;">NUS
Press, National University of Singapore: 102-118</span><span lang="EN" style="font-family: "arial" , "sans-serif"; font-size: 14.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; mso-layout-grid-align: none; text-align: justify; text-autospace: none;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; mso-layout-grid-align: none; text-align: justify; text-autospace: none;">
<span style="font-family: "arial" , sans-serif;"><span style="font-size: 18.6667px; line-height: 21.4667px;"><b>Tài liệu tham khảo</b></span></span><i><span style="font-family: "arial" , "sans-serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"></span></i></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<i><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj1LVxmQ16QZ9gI2DMQk0keNP7gYZ0TBghJAt89yr5pecUxwiBP477vUBWwa8LVbrPd4lHMBlcKadKA2QmHgZuXj77p3LdNMy20I4c1F0aQ-0m0PUP020Vya7quQsBia4mMw3YFoUS7Doo/s1600/c.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj1LVxmQ16QZ9gI2DMQk0keNP7gYZ0TBghJAt89yr5pecUxwiBP477vUBWwa8LVbrPd4lHMBlcKadKA2QmHgZuXj77p3LdNMy20I4c1F0aQ-0m0PUP020Vya7quQsBia4mMw3YFoUS7Doo/s640/c.jpg" width="416" /></a></i></div>
<br />
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"><!--[if gte vml 1]><v:shape
id="_x0000_i1032" type="#_x0000_t75" style='width:288.75pt;height:444pt'>
<v:imagedata src="file:///C:\Users\NGUYEN~1\AppData\Local\Temp\msohtmlclip1\01\clip_image015.png"
o:title="Screenshot 2015-09-06 15"/>
</v:shape><![endif]--><!--[if !vml]--><!--[endif]--><o:p></o:p></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjauK8mDS-EQcAVG_EyZsUlrusLhuFskIq8ApkZZ4bH8llcCPVtZdbYJdXhPLvtsBze-quCaNJt_mPlMFwcFwQwS-C2O_N0uJs7iHkLVvCAO7izaqy3sdZ3r_vMTP8ReM5Oq-R2j3potkY/s1600/d.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="402" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjauK8mDS-EQcAVG_EyZsUlrusLhuFskIq8ApkZZ4bH8llcCPVtZdbYJdXhPLvtsBze-quCaNJt_mPlMFwcFwQwS-C2O_N0uJs7iHkLVvCAO7izaqy3sdZ3r_vMTP8ReM5Oq-R2j3potkY/s640/d.jpg" width="640" /></a></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<br />
<div>
<!--[if !supportFootnotes]--><br clear="all" />
<hr align="left" size="1" width="33%" />
<!--[endif]-->
<br />
<div id="ftn1">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/My%20Documents/Dich%20tieng%20Phap%20de%20tai%20Nafosted/S%E1%BB%B1%20ra%20%C4%91%E1%BB%9Di%20c%E1%BB%A7a%20Ch%C4%83mpa%20(L%C3%A2m%20Anh%20D%E1%BB%8Bch).doc#_ftnref1" name="_ftn1" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "calibri" , "sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%;">[1]</span></span><!--[endif]--></span></a>
<span style="font-family: "times new roman" , "serif";">Chăm là dịch từ từ Cham
trong bản tiếng Anh, chỉ cư dân của vương quốc Chămpa trong lịch sử, không phải
chỉ người Chăm hiện nay (Lâm Thị Mỹ Dung)<o:p></o:p></span></div>
</div>
<div id="ftn2">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/My%20Documents/Dich%20tieng%20Phap%20de%20tai%20Nafosted/S%E1%BB%B1%20ra%20%C4%91%E1%BB%9Di%20c%E1%BB%A7a%20Ch%C4%83mpa%20(L%C3%A2m%20Anh%20D%E1%BB%8Bch).doc#_ftnref2" name="_ftn2" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "calibri" , "sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%;">[2]</span></span><!--[endif]--></span></a>
Thương mại đường dài (long-distance trade) mà trong trường hợp miền Trung Việt
Nam đã phát triển trong thời kỳ cuối của văn hoá Sa Huỳnh, văn hoá khảo cổ sơ
kỳ thời đại đồ sắt, thế kỷ 5 TCN đến thế kỷ 1 SCN, hàng hoá từ Trung Quốc và Ấn
Độ và một số vùng xa hơn đã được tìm thấy trong cá khu mộ táng và khu cư trú
của cư dân Sa Huỳnh, mối quan hệ thương mại với Trung Quốc trong thời kỳ đầu
của Chămpa là sự tiếp nối và tăng cưòng từ thời kỳ Sa Huỳnh với một số điểm
đáng lưu ý, thời kỳ Sa Huỳnh thương mại chưa gắn với chính trị và tư tưởng như
thời kỳ Chămpa (Lâm Thị Mỹ Dung).<o:p></o:p></div>
</div>
<div id="ftn3">
<h3 style="background: white; margin-bottom: .0001pt; margin: 0in;">
<a href="file:///D:/My%20Documents/Dich%20tieng%20Phap%20de%20tai%20Nafosted/S%E1%BB%B1%20ra%20%C4%91%E1%BB%9Di%20c%E1%BB%A7a%20Ch%C4%83mpa%20(L%C3%A2m%20Anh%20D%E1%BB%8Bch).doc#_ftnref3" name="_ftn3" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-size: 10.0pt;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><b><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%;">[3]</span></b></span><!--[endif]--></span></span></a><span style="font-size: 10.0pt;"> </span><span style="font-size: 10.0pt; font-weight: normal; mso-bidi-font-weight: bold;">Kết quả nghiên cứu mới nhất về Thành Lồi và
khu vực Huế xem thêm Lâm Thị Mỹ Dung,</span><span style="font-size: 10.0pt;"> </span><span style="color: #333333; font-size: 10.0pt; font-weight: normal;">Miền Trung Việt Nam
thời kỳ hình thành nhà nước sớm qua nghiên cứu phân bố và tính chất của các địa
điểm khảo cổ học, in trong </span><span style="color: #333333; font-size: 10pt; font-weight: normal;">Tạp chí Khoa học
Xã hội và Nhân văn, Trường ĐHKHXH & NV, ĐHQG Hà Nội, sô 1 (10/2015): 1-15)</span><span style="color: #333333; font-size: 11pt;"> </span><span style="color: #333333; font-size: 10.0pt; font-weight: normal;"><a href="http://dzunglam.blogspot.com/2015/11/mien-trung-viet-nam-thoi-ky-hinh-thanh.html">http://dzunglam.blogspot.com/2015/11/mien-trung-viet-nam-thoi-ky-hinh-thanh.html</a>
<o:p></o:p></span></h3>
<div class="MsoFootnoteText">
<br /></div>
</div>
<div id="ftn4">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/My%20Documents/Dich%20tieng%20Phap%20de%20tai%20Nafosted/S%E1%BB%B1%20ra%20%C4%91%E1%BB%9Di%20c%E1%BB%A7a%20Ch%C4%83mpa%20(L%C3%A2m%20Anh%20D%E1%BB%8Bch).doc#_ftnref4" name="_ftn4" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "calibri" , "sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%;">[4]</span></span><!--[endif]--></span></a>
Cho đến nay vấn đề niên đại và chủ nhân dựng lên những công trình khai thác
nước ở vùng đất đỏ Gio Linh, Vĩnh Linh vẫn còn rất nhiều tranh luận và những
chứng cứ khảo cổ học rất thiếu hụt để có thể khẳng định một cách chắc chắn. Mặc
dù các nhà nghiên cứu thiên về chủ nhân là người Chămpa (Lâm Thị Mỹ Dung Các
công trình khai thác nước dùng đá xếp ở Quảng Trị phần I, II, III, <a href="http://dzunglam.blogspot.com/2011/03/cac-cong-trinh-khai-thac-nuoc-dung-xep.html">http://dzunglam.blogspot.com/2011/03/cac-cong-trinh-khai-thac-nuoc-dung-xep.html</a>.....),
nhưng niên đại khởi dựng không thể xác định chính xác. <o:p></o:p></div>
</div>
<div id="ftn5">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/My%20Documents/Dich%20tieng%20Phap%20de%20tai%20Nafosted/S%E1%BB%B1%20ra%20%C4%91%E1%BB%9Di%20c%E1%BB%A7a%20Ch%C4%83mpa%20(L%C3%A2m%20Anh%20D%E1%BB%8Bch).doc#_ftnref5" name="_ftn5" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "calibri" , "sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%;">[5]</span></span><!--[endif]--></span></a>
Thực ra ở đây Colani đã không phân biệt trật tự niên đại giữa tục thờ Tiền hiền
của người Việt (sau này) với sự hình thành các hệ thống thuỷ lợi bằng đá xếp
(được cho là của cư dân Chămpa hay sớm hơn Chămpa), bà Anne Valerie dùng tài
liệu của các học giả Pháp mà không cập nhật những nghiên cứu từ sau nửa sau của
thế kỷ 20 và đầu thế kỷ 21 (Lâm Thị Mỹ Dung)<o:p></o:p></div>
</div>
<div id="ftn6">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/My%20Documents/Dich%20tieng%20Phap%20de%20tai%20Nafosted/S%E1%BB%B1%20ra%20%C4%91%E1%BB%9Di%20c%E1%BB%A7a%20Ch%C4%83mpa%20(L%C3%A2m%20Anh%20D%E1%BB%8Bch).doc#_ftnref6" name="_ftn6" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "calibri" , "sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%;">[6]</span></span><!--[endif]--></span></a>
Trên thực tế, “<i>dàng</i> hay <i>giàng</i>” cũng dùng để chỉ những dấu tích
đền tháp Chămpa (Lâm Thị Mỹ Dung)<o:p></o:p></div>
</div>
<div id="ftn7">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/My%20Documents/Dich%20tieng%20Phap%20de%20tai%20Nafosted/S%E1%BB%B1%20ra%20%C4%91%E1%BB%9Di%20c%E1%BB%A7a%20Ch%C4%83mpa%20(L%C3%A2m%20Anh%20D%E1%BB%8Bch).doc#_ftnref7" name="_ftn7" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "calibri" , "sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%;">[7]</span></span><!--[endif]--></span></a>
Tài liệu khảo cổ học từ các địa điểm Chămpa sớm (khoảng TK 3,4 về sau) và
Chămpa sau thế kỷ 5 cung cấp một khối lượng khổng lồ mảnh của loại hình <i>kendi </i>(bình có vòi không quai dùng trong
nghi lễ và đời thường). <i>Kendi</i> có
nhiều khả năng có nguyên mẫu từ Ấn Độ và đã được đưa vào Đông Nam Á cùng lúc
với quá trình truyền bá Hindu giáo và Phật Giáo, <i>kendi </i>ở Trà kiệu và ở những địa điểm Chămpa khác ở Miền Trung Việt
Nam đa phần được sản xuất tại chỗ, những tương đồng trong loại hình gốm này
giữa Phù Nam (Óc Eo) và Chămpa không nên được diễn giải theo kiểu cư dân Chămpa
nhập hàng từ Phù Nam (Óc Eo) một cách khiên cưỡng và tư biện như trên (Lâm Thị
Mỹ Dung). <o:p></o:p></div>
</div>
<div id="ftn8">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/My%20Documents/Dich%20tieng%20Phap%20de%20tai%20Nafosted/S%E1%BB%B1%20ra%20%C4%91%E1%BB%9Di%20c%E1%BB%A7a%20Ch%C4%83mpa%20(L%C3%A2m%20Anh%20D%E1%BB%8Bch).doc#_ftnref8" name="_ftn8" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "calibri" , "sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%;">[8]</span></span><!--[endif]--></span></a>
Một kiểu bình Kendi, có nguyên mẫu từ Kundika Ấn Độ, thường dùng trong nghi lễ
và rất phổ biến (bằng đất nung) trong các địa điểm Chămpa (từ sau thế kỷ 3) và
Óc Eo, trong các sưu tập tư nhân và trưng bày bảo tàng loại Kendi bằng kim loại
cũng rất nhiều (Lâm Thị Mỹ Dung).<o:p></o:p></div>
<div class="MsoFootnoteText">
<br /></div>
<div class="MsoFootnoteText">
<br /></div>
<div class="MsoFootnoteText">
P/S. Bình <i><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">purṇagātha, Đa Nghi, Quảng Trị</span></i></div>
<div class="MsoFootnoteText">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgQrtbvoCvOAoR5_x9IpUOOgflFM4ufCUiy-sqQ80IhXpBLMaXHGbdcrKOTqGmkFwdL__rz5419eWuC1nfYPTZmHQXrOEmaB0FuHj1djQaqDvq3ERfBM1hn9OTjd1lUgiOIFzzb82_JoBg/s1600/20160111_163620.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="299" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgQrtbvoCvOAoR5_x9IpUOOgflFM4ufCUiy-sqQ80IhXpBLMaXHGbdcrKOTqGmkFwdL__rz5419eWuC1nfYPTZmHQXrOEmaB0FuHj1djQaqDvq3ERfBM1hn9OTjd1lUgiOIFzzb82_JoBg/s320/20160111_163620.jpg" width="320" /></a></div>
<div class="MsoFootnoteText">
<br /></div>
</div>
</div>
DzungLamhttp://www.blogger.com/profile/01414406999605045030noreply@blogger.com4tag:blogger.com,1999:blog-6191728376005293127.post-12043129732794629882015-11-21T01:21:00.000-08:002015-11-21T01:21:02.590-08:00Miền Trung Việt Nam thời kỳ hình thành nhà nước sớm qua nghiên cứu phân bố và tính chất của các địa điểm khảo cổ học<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Tóm
tắt<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span lang="EN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN;">Giai đoạn từ TK 5 TCN đến TK 5 CN</span><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: VI;"> là giai đoạn bản lề trong diễn bi</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ế</span><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: VI;">n </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">lịch sử và </span><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: VI;">văn hoá ở miền Trung Việt Nam nói riêng và Đông Nam Á nói
chung.</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">
N</span><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: VI;">hững tiếp xúc văn hoá </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">nhiều
chiều </span><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: VI;">đ</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã diễn ra trên địa
bàn này tương ứng với sự hình thành và phát triển của một loạt những chính thể
sớm dạng “lãnh địa”</span><a href="file:///D:/Viet%20bai%20NCKH%202015/B%C3%A0i%20cho%20T%E1%BA%A1p%20ch%C3%AD%20KHXH%20v%C3%A0%20NV%20s%E1%BB%91%201.%202015/Mien%20Trung%20Vietnam,%2012-9-2015.doc#_ftn1" name="_ftnref1" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: VI;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="VI" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">[1]</span></span><!--[endif]--></span></span></a><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">
và đặc biệt là sự biến chuyển từ các dạng xã hội này hay những dạng xã hội với
mức độ phức hợp thấp tương đương sang những hình thức chính thể dạng nhà nước với
mức độ phức hợp cao hơn. Những chuyển biến
diễn ra trong nhiều lĩnh vực của thượng tầng kiến trúc và hạ tầng cơ sở từ
chính trị, kinh tế, cấu trúc xã hội, tổ chức không gian sống/chết đến đời sống
văn hoá vật chất, tinh thần...<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Quá
trình chuyển biến trong cấu trúc chính trị của xã hội thời kỳ từ sơ sử sang thời
kỳ đầu của lịch sử này (tức sự hình thành các dạng nhà nước sớm kiểu Lâm Ấp kế
thừa từ những chính thể dạng lãnh địa thời Sa Huỳnh) ở miền Trung Việt Nam không mang tính ngẫu nhiên, đột ngột, đây là
một quá trình chuyển dịch nhanh mạnh dần theo thời gian được khởi nguồn từ cơ tầng
bản địa dưới tác động của những nhu cầu phát triển bên trong và những động lực
từ bên ngoài bất kể chính trị, kinh tế, văn hoá hay môi trường....<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<b><i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Từ
khoá</span></i></b><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">: Văn hoá Sa Huỳnh, Chămpa sớm, Chămpa, Lâm Ấp, Lãnh
địa, <i>Mandala</i>, Phức hợp xã hội, Miền
Trung Việt Nam<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Abstract<o:p></o:p></span></i></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Central
Vietnam during the Period of Emergence of Early States Studies on the
Distribution and Nature of Archaeological Sites<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: Times New Roman, serif;"><span style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"> The time from 500 BC to AD 500 is defined by
scholars as the critical period in the cultural and historical process of
Vietnam in particular and in Southeast Asia in general. Recent archaeological
finds and discoveries lead us to recognize the dynamic cultural contacts of the
area with the external world and strong acculturation between the exogenous and
indigenous factors which led the emergence and development of the early polity
so-called </span><span style="font-size: 18.6667px; line-height: 21.4667px;">chiefdom</span><span style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"> and the transformation from </span><span style="font-size: 18.6667px; line-height: 21.4667px;">chiefdom</span><span style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"> which evidenced the low social complexity to the state polity with the higher social complexity.<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: Times New Roman, serif;"><span style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">This transformation process of political
structures in the societies from the proto-historic to early historic periods
(i.e the formation of the early states of Linyi </span><span style="font-size: 18.6667px; line-height: 21.4667px;">inherited</span><span style="font-size: 14pt; line-height: 115%;"> the Sa Huỳnh </span><span style="font-size: 18.6667px; line-height: 21.4667px;">chiefdom</span><span style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">) in Central Vietnam is not of radical, sudden nature. This is the
results of the gradual transformation process, which based on the local ground
and influenced by the internal needs and external impacts including political,
economic, cultural or environmental...<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<b><i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Key
worlds:</span></i></b><b><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">
</span></b><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Sa
Huỳnh culture, Early Champa, Champa, Linyi, Chiefdom, <i>Mandala</i>, Social complexity, Central Vietnam. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: .5in; mso-list: l3 level1 lfo4; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><b><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">1.<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-weight: normal; line-height: normal;"> </span></span></b><!--[endif]--><b><i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> Văn hoá Sa Huỳnh – sự hiện diện của những quần
thể cư trú-mộ táng chứng tích của lãnh địa ở lưu vực sông <o:p></o:p></span></i></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: .5in; mso-list: l3 level1 lfo4; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<b><i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"><br /></span></i></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Từ
khi phát hiện đến nay, khoảng 90 địa điểm văn hoá Sa Huỳnh đã được phát hiện,
trong đó 37 địa điểm đã được khai quật và thám sát<span style="background-color: white;"> <b><i><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial;">(bản đồ 1)</span></i></b>.</span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"><span style="background-color: white;"><br /></span></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg_kLnN3CYJA0MrOE-vYDuIL-TKOq6-x-luHzwvkF8ZvOCIOi8makxxGsSksO1V0uM7wCP79RM5rgv0lspRCjN_HlbyiCz4HeUd_ocVNhn7XGaWNCsiyk9S6LFUNl89hkcY5pH978K8HZA/s1600/Bd+1_Cac+di+tich+Tien+SH%252C+Sa+Huynh+o+mien+Trung+VN.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg_kLnN3CYJA0MrOE-vYDuIL-TKOq6-x-luHzwvkF8ZvOCIOi8makxxGsSksO1V0uM7wCP79RM5rgv0lspRCjN_HlbyiCz4HeUd_ocVNhn7XGaWNCsiyk9S6LFUNl89hkcY5pH978K8HZA/s640/Bd+1_Cac+di+tich+Tien+SH%252C+Sa+Huynh+o+mien+Trung+VN.jpg" width="452" /></a></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: center; text-indent: 0.5in;">
<span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 14pt; line-height: 115%; text-indent: 27pt;"> </span><span style="font-size: large;"><b><i><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; line-height: 115%; text-indent: 27pt;"> </span><img src="file:///C:/Users/NGUYEN~1/AppData/Local/Temp/msohtmlclip1/01/clip_image002.jpg" style="font-family: 'Times New Roman', serif; line-height: 115%; text-indent: 27pt;" v:shapes="_x0000_i1025" />Bản đồ 1</i></b></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 27.0pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Những
di tích văn hoá Sa Huỳnh được phát hiện ở hầu hết mọi địa bàn từ vùng rừng núi
đến các đảo ven bờ. Có ba dạng địa hình chính là vùng núi và đồi gò trước núi
ven sông (thượng nguồn sông), vùng đồng bằng trên các cồn/gò cát ven sông, cửa
sông biển, ven biển và vùng hải đảo. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 27.0pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">
Vùng núi và đồi gò trước núi ven sông</span></i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">: Khoảng gần 20 di
tích Sa Huỳnh phân bố trên địa bàn vùng núi phía tây Quảng Nam (thượng nguồn
sông Thu Bồn) tạo thành các nhóm tập trung. Ở Quảng Ngãi di tích tập trung ở
thung lũng sông Tang và những di tích Sa Huỳnh ở đây được xác định có nguồn gốc
từ những di tích Tiền Sa Huỳnh trong cùng không gian, ở Phú Yên mới phát hiện một
di tích Suối Mây thuộc huyện sông Hinh. Độ mật tập của các di tích văn hoá Sa
Huỳnh, trong đó có nhiều di tích là khu mộ táng/cư trú rộng lớn, giàu có ở vùng
rừng núi nơi thượng lưu của các sông lớn, đặc biệt là sông Thu Bồn cho thấy phương
thức mưu sinh của cộng đồng dân cư chủ yếu dựa vào khai thác sản phẩm lâm thổ sản
và trao đổi buôn bán với bên ngoài bằng đường sông, đường bộ và đường biển. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 27.0pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Cồn cát ven sông, biển, cửa sông-biển</span></i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">:
Các di tích phân bố trên các cồn cát ven sông ven biển được phát hiện ngay từ
giai đoạn đầu và hiện có số lượng lớn nhất và hệ sinh thái Cồn – Bàu (chữ dùng
của GS.Trần Quốc Vượng) là hệ sinh thái nhân văn tiêu biểu của văn hoá Sa Huỳnh,
cư dân sinh sống ở hệ sinh thái này có thể cùng kết hợp nhiều phương thức kiếm
sống như khai thác rừng, làm nông nghiệp, khai thác sông biển và buôn bán gần,
buôn bán đường trường. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 27.0pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Vùng hải đảo</span></i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">:
Cho đến nay, những di tích phân bố trên đảo được biết đến chưa nhiều, gồm có
hai di tích Suối Chình và Xóm Ốc được phát hiện trên đảo Lý Sơn.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 27.0pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Có
thể xác định một số không gian sống - cụm di tích từ Bắc vào Nam và từ Tây sang
Đông như sau:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 27.0pt;">
<span lang="EN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN; mso-bidi-font-style: italic;">Hà Tĩnh: Bãi Cọi, Bãi Lồi, Bãi
Phôi Phối, Bãi Lòi….<a href="file:///D:/Viet%20bai%20NCKH%202015/B%C3%A0i%20cho%20T%E1%BA%A1p%20ch%C3%AD%20KHXH%20v%C3%A0%20NV%20s%E1%BB%91%201.%202015/Mien%20Trung%20Vietnam,%2012-9-2015.doc#_ftn2" name="_ftnref2" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="EN" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">[2]</span></span><!--[endif]--></span></a> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 27.0pt;">
<span lang="EN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN;">Quảng Bình: C</span><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: VI;">ương
Hà, Cổ Giang.</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">.. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 27.0pt;">
<span lang="EN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN;">Thừa Thiên-Huế: Cồn Ràng và Cồn Dài (xã H</span><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: VI;">ương Chữ, huyện Hương Trà, </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Cửa Thiềng (thị
trấn Phú Ốc, huyện H</span><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: VI;">ương Trà) và dấu
tích chum ở Phú Thượng (huyện Phú Vang).</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 27.0pt;">
<span lang="EN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN;">Thành phố Đà Nẵng: Ngũ Hành S</span><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: VI;">ơn, bán đảo Sơn Trà</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 27.0pt;">
<span lang="EN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN;">Quảng Nam: </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Phú Hoà, Tam Mỹ (huyện
Núi Thành), Quế Lộc, Bình Yên, (huyện Quế S</span><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: VI;">ơn</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">)</span><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: VI;">, Tiên Hà</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> (</span><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: VI;">huyện
Tiên Phước</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">)</span><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: VI;">,
Đại L</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ãnh,
Đồi Vàng, Gò Mùn, (huyện Đại Lộc), Paxua, Tabhing (huyện Giằng), </span><span lang="EN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN;"> cụm di tích văn
hoá Sa Huỳnh Gò Mả Vôi/Gò Miếu Ông, Thôn T</span><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: VI;">ư (di chỉ cư trú), G</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ò Dừa (huyện Duy Xuyên),</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN;"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Bàu Trám và Trảng Đổng Du (huyện Núi Thành), </span><span lang="EN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN;">Lai Nghi (huyện Điện Bàn), </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">c</span><span lang="EN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN;">ụm di tích văn hoá Sa Huỳnh trên cồn cát Cẩm Hà (thị xã Hội
An)</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">...
<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 27.0pt;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Nếu
đi dọc sông Thu Bồn chúng ta có thể nhận biết một kiểu phân bố di tích như sau:
<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: .5in; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Hạ
lưu sông Thu Bồn: </span><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: VI;">Hội An- Điện
Bàn, gồm các di tích Lai Nghi, An Bang, Hậu Xá I, Hậu Xá II, Xuân Lâm, Tứ Câu,
Thanh Quýt, Điện Ngọc, Điện Tiến,… Cụm di tích này có quy mô lớn, nằm ngay sát
vùng cửa sông Hội An đổ ra biển..<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: .5in; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: VI;"><i>Trung lưu sông Thu Bồn và Duy Xuyên, gồm các di tích Thôn
Tư, Gò Mả Vôi, Gò Miếu Ông, Gò Bà Hòm, Gò Ông Nhạn, Gò Bờ Rang, Gò Tây An…
Trung tâm Gò Dừa, Phú Đa, Dinh Ông, Vườn nhà ông Mười Linh.<o:p></o:p></i></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: .5in; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: VI;"><i>Thượng lưu sông Thu Bồn với trung tâm Gò Đình (Đại Lãnh),
Gò Ngoài, Gò Đình II, nhóm này phân bố ở vùng đồi gò trước núi ven sông ở huyện
Đại Lộc.</i><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: VI;">Trong mỗi cụm/nhóm cư trú mộ táng này luôn có sự hiện diện
của những địa điểm trung tâm và vệ tinh tạo thành một mạng nhỏ trong một mạng
lưới xã hội rộng hơn kết nối với khu vực bằng đường sông, biển, sự phân hoá và
chênh lệch trong quy mô mộ, đồ chôn theo mộ cho thấy sự hiện diện của tầng lớp
“quý tộc” trong mỗi cộng đồng d<span style="background-color: white;">ân <span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial;">cư (Lâm Mỹ Dung 2009: 4).</span></span> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-top: 3.0pt; mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: VI;">Quảng Ngãi: Trà Xuân, huyện Trà Bồng, Đồi Đông Tranh, huyện
Sơn Tịnh, cụm di tích mộ táng cư trú thung lũng sông Tang, huyện Tây Trà, Sa Huỳnh,
Phú Khương, Thạnh Đức, Long Thạnh, huyện Đức Phổ, Bình Châu I và Bình Châu II
(lớp trên), Gò Quê, huyện Bình Sơn, Cù Lao Ré (huyện đảo Lý Sơn) ... Quảng Ngãi
cũng là địa bàn trung tâm của văn hoá Sa Huỳnh, nhưng tại đây mức độ nghiên cứu
chưa xứng với tiềm năng di tích.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-top: 3.0pt; mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: VI;">Bình Định: Thuận Đạo, Chánh Trạch, Động Cườm... <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-top: 3.0pt; mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: VI;">Phú Yên: Rừng Long Thuỷ (hay Gò Bộng Dầu) (RLT – GBD), Suối
Mây, Khe Ông Dậu, Bầu Sấu... <i><o:p></o:p></i></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-top: 3.0pt; mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: VI;">Khánh Hoà: Diên
Sơn, Phước Hải, Vĩnh Yên, Hoà Diêm... <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-top: 3.0pt; mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: VI;">Ninh, Bình Thuận: Mỹ Tường (lớp trên), Bàu Hoè, Phú Trường<i>....
<o:p></o:p></i></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-top: 3.0pt; mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: VI;">Đông Nam Bộ: Suối Chồn, Phú Hoà, Hàng Gòn, Dầu Giây... (Đồng
Nai) và những di tích mộ chum tại khu vực Cần Giờ (TP. Hồ Chí Minh)...</span><a href="file:///D:/Viet%20bai%20NCKH%202015/B%C3%A0i%20cho%20T%E1%BA%A1p%20ch%C3%AD%20KHXH%20v%C3%A0%20NV%20s%E1%BB%91%201.%202015/Mien%20Trung%20Vietnam,%2012-9-2015.doc#_ftn3" name="_ftnref3" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="EN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="EN" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">[3]</span></span><!--[endif]--></span></span></a><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: VI;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 5.0pt; margin-left: 4.5pt; margin-right: 0in; margin-top: 5.0pt; mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: 31.5pt;">
<span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: VI;">Trong không gian phân bố trên, đáng chú ý là sự hình thành những cụm dân cư
tập trung ở khu vực thượng nguồn và cửa sông ven biển cho thấy sự hiện diện của
những cộng đồng cư dân lớn Cồn Dàng, Gò Mả Vôi, Hậu Xá, Đại Lãnh, Lai Nghi</span><a href="file:///D:/Viet%20bai%20NCKH%202015/B%C3%A0i%20cho%20T%E1%BA%A1p%20ch%C3%AD%20KHXH%20v%C3%A0%20NV%20s%E1%BB%91%201.%202015/Mien%20Trung%20Vietnam,%2012-9-2015.doc#_ftn4" name="_ftnref4" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="EN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="EN" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">[4]</span></span><!--[endif]--></span></span></a><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: VI;">, Gò Quê, Động Cườm, Hoà Diêm, Phú Trường, Suối Chồn, Giồng
Cá Vồ...) với chế độ thủ lĩnh kế thừa theo huyết thống, bên cạnh đó còn có những
cộng đồng với số lượng cư dân ít hơn cũng với chế độ thủ lĩnh cha truyền con nối.
Tư liệu dân tộc học lịch sử người Tà Ôi (Việt Nam) <span style="background-color: white;">(<span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial;">Trần Quốc Vượng và Hayden 1996</span></span></span><span style="background-color: white;"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 14pt; line-height: 115%;">: 11-14</span><span lang="VI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 14pt; line-height: 115%;">),</span><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: VI;"> một số tộc người ở Việt Nam, Thái Lan, Phillipin <span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial;">(</span></span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Junker
Lee Laura</span><span lang="VI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 14pt; line-height: 115%;"> 199</span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 14pt; line-height: 115%;">3:1-36</span><span lang="VI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 14pt; line-height: 115%;">)...</span></span><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: VI;"><span style="background-color: white;">
</span>cho thấy điều này. Những mộ địa Sa Huỳnh dù phân bố trên bất kỳ địa hình nào cũng
đều chiếm cứ không gian cao ráo, gần đường giao thông/thương và sát nơi cư trú
(khu cư trú thường ở địa hình thấp hơn, cận kề bàu nước ngọt hay sông), những
khu mộ địa có diện tích rộng tới chục nghìn mét vuông và thường là phức hợp di
tích của nhiều mộ địa tồn tại liên tục trong vòng thời gian từ một đến vài trăm
năm. Những khu mộ điển hình như Cồn Ràng, Gò Mả Vôi, Lai Nghi, Hoà Diêm, Giồng
Cá Vồ... cung cấp những chứng cứ về một dạng xã hội phức hợp phân tầng với sự
phân hóa xã hội, địa vị và của cải ở mức độ cao và không kém so với những xã hội
đương thời ở khu vực, “Sức sản xuất Sa Huỳnh không kém gì Đông Sơn của thời đại
các vua Hùng Việt cổ. Quan hệ xã hội đã phân hoá khá rõ rệt. Thanh gươm sắt đã
xuất hiện khá phổ biến trong các khu mộ chum Sa Huỳnh muộn. Mà thanh gươm là biểu
trưng của quyền lực: “Thanh gươm và cái lưỡi hợp với nhau tạo nên ông vua”
(V.V. Durant). Tầng lớp quý tộc Sa Huỳnh- qua chứng cứ khảo cổ học đã ưa chuộng
sự <i>xa hoa</i>, sự <i>lộng lẫy</i>, sự <i>phô trương</i>
mà lại vẫn tinh tế, trang nhã và không phải là không có ý thiết thực. Quý tộc
Đông Sơn chuộng đồ đồng. Quý tộc Sa Huỳnh chuộng đồ ngọc</span><a href="file:///D:/Viet%20bai%20NCKH%202015/B%C3%A0i%20cho%20T%E1%BA%A1p%20ch%C3%AD%20KHXH%20v%C3%A0%20NV%20s%E1%BB%91%201.%202015/Mien%20Trung%20Vietnam,%2012-9-2015.doc#_ftn5" name="_ftnref5" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">[5]</span></span><!--[endif]--></span></span></a><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: VI;">. Đó đã là một lối sống văn minh, kiêu sa. Từ Đông Sơn đã
ra đời nhà nước đầu tiên của các vua Hùng (Pò Khun). Từ Sa Huỳnh không thể
không ra đời Nhà nước đầu tiên của các Kurung” <span style="background-color: white;"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial;">(Trần Quốc Vượng (chủ biên) 1985: 109-110)</span>. </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: .5in; mso-list: l3 level1 lfo4; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: VI; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">2.<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal; line-height: normal;"> </span></span><!--[endif]--><b><i><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: VI;">Champa thời kỳ sớm – Lâm Ấp và tương đương Lâm Ấp và những
trung tâm hành chính-chính trị - quân sự ở miền Trung Việt Nam đầu Công nguyên <span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial;">(bản đồ 2)</span></span></i></b><i><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: VI;"><o:p></o:p></span></i></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg-Ojo8qhPPA1Ix-WOxs07erXY2Lzh7-Vif_WBH3BgDz3pzxaA6RBSKtwF550CpT_vGkNAR7ztBMTh_iUcDeEJbhpzOi1-3vIcQWRydtjxGnqv7CHZDarrxmiWcl1YPoqzWeBg0xUKxKoc/s1600/Bd.2.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg-Ojo8qhPPA1Ix-WOxs07erXY2Lzh7-Vif_WBH3BgDz3pzxaA6RBSKtwF550CpT_vGkNAR7ztBMTh_iUcDeEJbhpzOi1-3vIcQWRydtjxGnqv7CHZDarrxmiWcl1YPoqzWeBg0xUKxKoc/s640/Bd.2.jpg" width="450" /></a></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 0.5in; text-align: center; text-indent: -0.25in;">
<b><i><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: VI;"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial;">Bản đồ 2</span></span></i></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .5in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: center; text-autospace: none;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: 15.0pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-weight: bold;">Thành Lồi qua
những kết quả nghiên cứu mới và sự hiện diện của một trung tâm Hành chính-Chính
trị-Quân sự ở lưu vực sông Hương.<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: 15.0pt;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-weight: bold;"><br /></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-style: italic; mso-bidi-font-weight: bold; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Thành Lồi hiện nay thuộc địa phận 3 phường:
Thủy Xuân, Thủy Biều và ph</span><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: VI; mso-bidi-font-style: italic; mso-bidi-font-weight: bold; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">ường Phường Đúc (thành phố Huế); cách trung tâm thành phố Huế 7 km về
phía Tây.</span><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-style: italic; mso-bidi-font-weight: bold;"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-style: italic; mso-bidi-font-weight: bold; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">T</span><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: VI; mso-bidi-font-style: italic; mso-bidi-font-weight: bold; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">oàn bộ </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-style: italic; mso-bidi-font-weight: bold; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">luỹ của Th</span><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: VI; mso-bidi-font-style: italic; mso-bidi-font-weight: bold; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">ành Lồi bao quanh đồi Long Thọ (Long Thọ
Cương), bên tả ngạn sông Hương, đối diện bên hữu ngạn là chùa Thiên Mụ được xây
dựng trên đồi Hà Khê. Long Thọ Cương – Hà Khê được xem là tỏa khẩu thứ nhất của
dòng Hương giang. Dấu vết hiện còn cho chúng ta thấy Thành Lồi có cấu trúc dạng
gần vuông, các lũy thành nằm đúng theo hướng Tây - Bắc - Đông – Nam <span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial;"><b><i>(Sơ đồ 1),</i></b></span> dấu tích của
Thành Lồi vẫn còn tương đối nguyên vẹn so với nhiều toà thành Chămpa cổ khác.
Thành Lồi được xây dựng trên cơ sở tận dụng một cách tối đa địa thế tự nhiên
của vùng đồi Long Thọ và Sông Hương, <i>những mảnh gốm và mảnh ngói phát hiện
được ở luỹ Tây và luỹ Nam đợt khảo sát 2013 cho thấy chúng mang nhiều nét đặc
trưng của đồ gốm thô, mịn và ngói Chămpa thuộc tầng văn hoá trên của Trà Kiệu tức
từ sau thế kỷ IV-V </i><span style="background-color: white;"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial;">(Lâm
Thị Mỹ Dung và cộng sự 2013)</span>. <o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: VI; mso-bidi-font-style: italic; mso-bidi-font-weight: bold; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><span style="background-color: white;"><br /></span></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhk2L_jXZUP2QqfvCTvslQ-hwOBls5TkJP0_kfGRQArDgXMR54-dYj7qmYlBXy1K-KvOn1Hbq7IOm8mcgIixiflE0bI21fIduQn3BTSNNzbaoKA0OGCYGObjYw2rUy3YooT7_eNwXiv1YI/s1600/S%25C6%25A1+%25C4%2591%25E1%25BB%2593+1.Thanh+Loi.Ban+ve+Tong+the+%25282%2529.jpe" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhk2L_jXZUP2QqfvCTvslQ-hwOBls5TkJP0_kfGRQArDgXMR54-dYj7qmYlBXy1K-KvOn1Hbq7IOm8mcgIixiflE0bI21fIduQn3BTSNNzbaoKA0OGCYGObjYw2rUy3YooT7_eNwXiv1YI/s640/S%25C6%25A1+%25C4%2591%25E1%25BB%2593+1.Thanh+Loi.Ban+ve+Tong+the+%25282%2529.jpe" width="582" /></a></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center; text-indent: 0.5in;">
<span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: VI; mso-bidi-font-style: italic; mso-bidi-font-weight: bold; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><span style="background-color: white;"><b><i>Sơ đồ 1</i></b></span></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: center; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-style: italic; mso-bidi-font-weight: bold;">Tại
khu vực Huế đã phát hiện tấm bia ký trong đó nhắc tới Kandarpapura, kinh đô của
ông vua tên là Kandarpadharma, ông lên ngôi trị vì vào thế kỷ 6 ở trong vùng và
là vị vua đầu tiên của vương quốc Chămpa mà chúng ta biết, Prakashadrma với tên
gọi lúc lên ngôi là Vikrantavarman năm 658 ở Mỹ Sơn<span style="background-color: white;"> <span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial;">(Anne-Valérie </span></span></span><span style="background-color: white;"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 14pt; line-height: 115%;">Schweyer</span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 14pt; line-height: 115%;"> 2011: 204).</span></span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-style: italic; mso-bidi-font-weight: bold;"> Tuy nhiên khó mà gắn nội dung tấm bia này với Thành Lồi hay bất cứ di
tích nào ở Huế trong tình hình nghiên cứu hiện nay.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoBodyText2" style="line-height: 115%; margin-right: 2.85pt; text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<span lang="X-NONE" style="font-family: "Times New Roman","serif"; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-style: italic; mso-bidi-font-weight: bold;">Cho tới nay ở lưu vực Sông Hương chưa phát hiện được bất cứ địa điểm
nào có niên đại Chămpa sớm tương đương với giai đoạn trước Lâm Ấp và Lâm Ấp, TK
1,2 CN như đã phát hiện ở Hội An, Trà Kiệu,
Gò Cấm lưu vực sông Thu Bồn. Tuy nhiên trong một số sưu tập tư nhân, đặc biệt
là sưu tập của ông Hồ Tấn Phan, Tp. Huế có khá nhiều di vật gốm được xác định vớt
từ sông Hương có niên đại tương đương với đồ gốm trong lớp sớm nhất ở Trà Kiệu
với những loại hình tiêu biểu như bình hình trứng, ngói sớm mặt bụng in dấu vải,
bếp lò đất nung (cà ràng) <span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial;">(Lâm
Thị Mỹ Dung và nnk 2011</span></span><span style="background-color: white;"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: 'Times New Roman', serif; line-height: 115%;">: 157</span><span lang="X-NONE" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: 'Times New Roman', serif; line-height: 115%;">),</span></span><span lang="X-NONE" style="font-family: "Times New Roman","serif"; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-style: italic; mso-bidi-font-weight: bold;"> tổ hợp hiện vật sớm này
cho thấy c</span><span lang="X-NONE" style="font-family: "Times New Roman","serif"; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 14.0pt;">ó nhiều khả năng lưu vực sông Hương
có những di tích kiểu Trà Kiệu – Gò Cấm và cũng là một trong những trung tâm
chính trị - kinh tế - văn hóa phân bố ở lưu vực sông như các trường hợp Thu Bồn,
Trà Khúc, Đà Rằng. Tuy nhiên, đây vẫn chỉ là những hiện vật sưu tầm và vì vậy vấn đề liên
quan đến những khu vực cư trú và không gian xã hội của những cộng đồng cư dân
giai đoạn Lâm Ấp cũng như cương vực của Lâm Ấp ở Bắc Đèo Hải Vân ở lưu vực sông
Hương vẫn còn để ngỏ đợi những kết quả nghiên cứu mới trong tương lai.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoBodyText2" style="line-height: 115%; margin-right: 2.85pt; text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<i><span lang="X-NONE" style="font-family: "Times New Roman","serif"; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 14.0pt;"><br /></span></i></div>
<h3 style="line-height: 115%; margin-right: 2.85pt; text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<i><span lang="X-NONE" style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-weight: normal; line-height: 115%;"><span style="font-size: large;">Lưu vực sông Thu
Bồn và dấu vết khảo cổ học liên quan đến sự hình thành và phát triển của trung
tâm hành chính – chính trị - quân sự sớm những thế kỷ đầu Công nguyên</span></span></i></h3>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"><u>Khu
vực cửa sông ven biển Hội An</u>: Trên các dải cồn cát ven dòng chảy cổ (dấu tích đổi
dòng của sông Thu Bồn) một loạt các di tích Chămpa sớm đã được phát lộ và
nghiên cứu. Niên đại khởi đầu của các di tích này là từ cuối thế kỷ 1 đến đầu
thế kỷ 2 CN, đa số các di tích có tầng văn hoá phát triển liên tục qua nhiều thế
kỷ, bao trùm suốt giai đoạn hình thành (nửa đầu TNK I CN) và cực thịnh của
vương quốc Chămpa (thế kỷ 7-10). Như vậy về tính chất đây là những di tích giai
đoạn Chămpa sớm - Lâm Ấp và Chămpa.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Hầu
hết các di tích phân bố ven các dòng chảy cổ (hiện là các bàu nước ngọt), trên
cùng một địa bàn với những di tích mộ chum. Về đại thể, những di tích mộ chum nằm
phía trong của cồn cát, các di tích Chămpa Lâm Ấp và Chămpa phân bố ở phía
ngoài, đều ven các dòng sông cổ. Các địa điểm này có tính chất khác nhau từ
làng-bến chợ ven sông, làng cư trú, nơi thờ tự...<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Ngoài
những dấu tích cư trú, bến cảng, ở khu vực Hội An còn có nhiều dấu tích kiến
trúc, điêu khắc có niên đại từ thế kỷ 7 đến thế kỷ 12 và một loạt những giếng
Chămpa được xác định có liên quan đếnnhững hoạt động của Lâm Ấp Phố, một trung
tâm thương mại quan trọng của vương quốc Chămpa giai đoạn Lâm Ấp và giai đoạn
Chămpa. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 14pt; line-height: 115%;"><u>Phức hợp di tích Gò Cấm- Trà Kiệu:
Cư trú sớm, thành luỹ và đền tháp cung điện từ TK 1 đến TK 8- 9</u><i><o:p></o:p></i></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Tại
khu vực hiện nay là Trà Kiệu và vùng phụ cận, một loạt những địa điểm có niên đại
cận kề với thời điểm kết thúc của văn hoá Sa Huỳnh, từ nửa sau TK 1 CN với nhiều
chức năng, tính chất khác nhau đã được phát hiện và nghiên cứu.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Gò
Cấm: Tích tụ văn hoá vật chất ở Gò Cấm không dày, dưới lớp đất mặt hiện nay,
dày từ 5-20cm là tầng văn hoá dày không đều từ 50-70cm. Ở một số điểm của Gò Cấm,
đặc biệt là ở khu vực tìm thấy sàn nhà bằng gỗ cháy, tầng văn hoá Gò Cấm nằm chồng
lên tầng văn hoá của di chỉ cư trú Thôn Tư có niên đại sơ kỳ sắt (văn hoá Sa Huỳnh).
Ở một số điểm khác không thấy tầng văn hoá Sa Huỳnh này. Như vậy ở Gò Cấm có lớp
văn hoá Sa Huỳnh (lớp dưới) và bên trên nó là lớp văn hoá Gò Cấm (lớp trên, lớp
Chămpa sớm). Bộ di vật cho thấy niên đại khởi đầu của lớp văn hoá trên là từ nửa
sau TK 1 CN và kết thúc vào cuối TK 1 CN. Trong bộ di vật tìm thấy ở đây có gốm
Chămpa sớm, hiện vật có nguồn gốc Đông Hán (và cả hiện vật mang phong cánh Đông
Hán) như bình, vò gốm cứng văn in, mũi tên đồng, khuyên tai thủy tinh hình trụ
lõm ở giữa, phong nê... và một số hiện vật gốm thương mại Nam Ấn <span style="background-color: white;"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial;">(Nguyễn Kim Dung 2007)</span>. </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Vị
thế của Gò Cấm cùng tính chất của hiện vật cho thấy Gò Cấm có những chức năng
chuyên biệt nào đó về kinh tế và chính trị án ngữ trên con đường từ hạ lưu lên
thượng nguồn sông Thu Bồn.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Trà
Kiệu: Tại Trà Kiệu các nhà khảo cổ đã phát hiện những dấu tích cư trú Chămpa sớm
ở khu vực Gò Dũ Dẻ, Hoàn Châu, Bửu Châu.... Dấu vết cư trú sớm có diện tích khá
lớn, trải rộng ở phần phía bắc của nội thành Trà Kiệu và tập trung nhất ở chân
núi Bửu Châu, dấu tích cư trú và kiến trúc muộn hơn phủ lên cư trú sớm và mở rộng
ở nhiều điểm, hoạt động cư trú muộn hơn cùng với các công trình kiến trúc nhiều
thời kỳ đã làm xáo trộn và phá huỷ tầng cư trú sớm. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Dấu
vết cư trú ở Trà Kiệu có thể được phân thành hai thời kỳ dựa vào di tích và di
vật, <i>thời kỳ sớm</i> <i>từ giữa thế kỷ 1 Công nguyên đến thế kỷ 3 Công nguyên, tương ứng với thời
kỳ kết thúc của văn hoá Sa Huỳnh và thành lập Lâm Ấp, thời kỳ muộn</i> <i>từ thế kỷ 4 đến thế kỷ 7, 8 Công nguyên và
kéo dài sau đó, tương ứng với thời kỳ Lâm Ấp – Chămpa. </i>Địa tầng khảo cổ, di
tích và di vật trong địa tầng cho thấy<i> g</i>iữa
hai thời kỳ này không có sự gián đoạn và đứt gãy văn hoá, chỉ là sự diễn biến nội
tại phản ánh một quá trình sinh sống liên tục với những biến đổi trong cả lĩnh
vực văn hoá vật chất và tinh thần. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Trong
thời kỳ sớm đã xuất lộ một số công trình kiến trúc gỗ (kiểu nhà có sàn bằng gỗ
như Gò Cấm), mái lợp ngói mặt bụng in dấu vải, hoặc bằng chất liệu thực vật nào
đó, đây chủ yếu là những kiến trúc công cộng, hành chính và dân dụng, chưa thấy
biểu hiện rõ nét của kiến trúc tôn giáo và tâm linh.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Tất
cả các công trình kiến trúc xây gạch, lợp ngói in khuôn hay dải cuộn, mặt bụng
không có dấu vải, mặt lưng có vết chải sâu và đầu ngói ống trang trí mặt người,
linh thú, hoạ tiết hoa lá... đều thuộc thời kỳ muộn hơn, những công trình này
có thể có chức năng liên quan đến thủ phủ của Lâm Ấp và sau đó là kinh thành
Simhapura của Chămpa Amaravati trong lịch sử.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Luỹ
thành Trà Kiệu: Những kết quả cắt tường thành Nam và Đông của thành Trà Kiệu
cho biết về kỹ thuật đắp thành, kết cấu lõi thành được nện bằng đất sét thuần,
với nhiều lớp. Hai bên được xây ốp bằng hai tường gạch, mặt cắt ngang của đoạn
tường thành cho thấy có nhiều giai đoạn xây dựng hoặc trùng tu. Một số dấu tích
của nền sỏi bên trên bờ gạch xây tường Đông phát hiện trong đợt khai quật năm
2013 được cho có thể liên quan đến “điếm canh”, “trạm gác”... hay mái che dọc bờ
thành? <span style="background-color: white;"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial;">(Nguyễn Kim Dung và
cộng sự 2014: 667-668),</span> 01 mẫu lấy ở khai quật tường thành Đông phân
tích tại Nhật Bản cho kết quả 1.730 ± 20BP <span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial;">(Mariko YAMAGATA và cộng sự, 2013: 666).</span> </span>Dựa vào kỹ
thuật xây thành và hiện vật khảo cổ, có thể cho rằng thành Trà Kiệu có niên đại
khởi xây từ khoảng đầu thế kỷ thứ 4 CN, niên đại sớm nhất của tường thành Nam
và Đông này tương đương với niên đại đầu của tầng văn hoá trên Trà Kiệu, thành
đã được sửa chữa và đắp lại vài lần ở những giai đoạn muộn hơn.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Niên
đại của phức hợp Thành luỹ - Cư trú – Đền tháp Trà Kiệu có thể được phác như
sau:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Cư
trú ở Trà Kiệu: Sớm nhất là từ TK 1 CN và kéo dài qua giai đoạn Lâm Ấp - Chămpa,
Chămpa, Đại Việt.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> Các toà thành: Khởi xây từ cuối TK 3 đầu thế
kỷ 4<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> Dấu tích kiến trúc gỗ, lợp ngói in dấu vải từ
TK 2<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> Dấu tích kiến trúc gạch, ngói, đầu ngói ống:
Từ sau thế kỷ 3<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> Dấu tích đền tháp gạch và điêu khắc đá: Từ thế kỷ 7 về sau<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> Như vậy có thể nhận thấy, những nhóm di tích
Chămpa giai đoạn Lâm Ấp và Chămpa khu vực Hội An có mối liên quan mật thiết với
nhóm di tích cùng thời ở vùng Duy Xuyên, đặc biệt là Trà Kiệu và tạo thành một
khu vực văn hoá – kinh tế - chính trị có quy mô lớn và quan trọng ở hạ lưu sông
Thu Bồn trong những thế kỷ đầu Công nguyên. Sự có mặt của những di tích này củng
cố thêm vị trí quan trọng của lưu vực sông Thu Bồn những thế kỷ trước và cận kề Công nguyên và giúp khẳng định chắc chắn
hơn Trà Kiệu là trung tâm hành chính-chính trị của Chămpa thời kỳ Lâm Ấp và muộn
hơn.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Cổ Luỹ - Phú Thọ và những dấu vết
văn hoá thế kỷ 1-5 Công nguyên ở lưu vực sông Trà Khúc (Quảng Ngãi)</span></i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Khu
vực núi Phú Thọ- Cổ Lũy đã được H. Parmentier khảo tả sơ bộ vào đầu thế kỷ 20,
phía trước núi Bàn Cờ đã tìm thấy một lanh tô và một bò Nandin, trên lanh tô
này có hình tượng Visnu giống như trên lanh tô tìm thấy ở tháp E1, Mỹ Sơn và
ông cũng đã khảo sát phế tích thành Cổ Lũy mà theo ông là tiền đồn của thành
Châu <span style="background-color: white;"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial;">Sa (Parmentier 1909:
234-235).</span> <o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"><span style="background-color: white;">Những
kết quả nghiên cứu những năm 1998 và 2004 <span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial;">(Lâm Thị Mỹ Dung cộng sự 2009: 45-62)</span> cho thấy đây
cũng là phức hợp di tích cư trú thành đền tháp lớn. Cư </span>trú được phân thành hai
thời kỳ, thời kỳ sớm - tầng văn hoá dưới II, dày khoảng 0.70cm, gồm các lớp đào
từ 9-14 và <b><i>không có vết tích kiến trúc gạch, ngói, c</i></b>ó một số vết tích liên
quan đến sinh hoạt của người xưa như bếp và hố cột, niên đại từ cuối thế kỷ 1 đến
thế kỷ 3 CN. Thời kỳ muộn- tầng văn hoá trên I, dày khoảng 0.80m chứa <b><i>vết
tích của hai thời kỳ kiến trúc sớm và muộn, </i></b>niên đại từ thế kỷ 3 đến thế
kỷ 7. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> Từ kết quả khai quật có thể dựng lại quá trình
hình thành văn hoá vật chất của cư dân cổ. Trên nền sinh thổ loại đất lẫn đá
Granit phong hóa (mặt bằng cách bề mặt giông đất hiện tại gần 2 m- có lẽ là thềm
bậc cao của sông Trà Khúc- di tích nằm ở khu vực ngã ba sông Trà Khúc và Phú Thọ,
ngay cửa sông Trà đổ ra biển- Cửa Đại), lớp cư dân giai đoạn sớm đã tụ cư sinh
sống ở đây từ khoảng cuối thế kỷ 1 đầu thế kỷ 2 đến thế kỷ 3 Công nguyên. Trong
đồ gốm mà họ sử dụng hàng ngaỳ có lưu giữ một số truyền thống của dòng gốm văn
hóa Sa Huỳnh trước đó, một số đồ trang sức- tức các hạt chuỗi bằng vàng, thủy
tinh, và bằng chất liệu chưa xác định tiếp tục được sản xuất và sử dụng. Loại hạt
chuỗi <b><i>Indo-Pacific</i></b> này đã tìm thấy trong các địa điểm của văn hoá Sa
Huỳnh và tiếp tục tồn tại những địa điểm muộn hơn, như Nam Thổ Sơn, Tp. Đà Nẵng
(TK 10-11), Bãi Làng, Cù Lao Chàm ( TK 9-10)...<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Cư
dân sinh sống liên tục ở đây, vào khoảng thế kỷ 4, khi ảnh hưởng từ bên ngoài
gia tăng, đặc biệt là ảnh hưởng của các tôn giáo từ Ấn Độ, họ đã xây dựng những
công trình kiến trúc tâm linh đầu tiên, những công trình thời kỳ sớm có qui mô
lớn, qui chỉnh, có những gia hạ của móng? dày gần một mét được xử lý kỹ càng đào
vào sinh thổ/đất cái (điển hình là F 9). Khi xây dựng những công trình kiến
trúc sớm này, người ta đã phá huỷ lớp cư trú sớm hơn gây ra một số xáo trộn cục
bộ được nhận biết qua địa tầng và di vật. Lớp kiến trúc sớm có niên đại khoảng
cuối thế kỷ 3, việc xác định niên đại dựa trên so sánh di vật tìm thấy ở đây với
những di vật trong các địa điểm Trà Kiệu (Quảng Nam), Thành Hồ (Phú Yên). Lớp
kiến trúc này sau đó đã bị phá huỷ và được thay thế bằng những kiến trúc của thời
kỳ muộn hơn mà vết tích chỉ cách bề mặt hiện nay từ 15-20cm. Lớp này cũng đã bị
phá hủy nghiêm trọng và hầu như tại khu vực của di tích không thấy những hiện vật
có niên đại muộn hơn thế kỷ thứ 7, niên đại của lớp kiến trúc muộn khoảng thế kỷ
thứ 4, những đầu ngói ống trang trí mặt người gắn với kiến trúc giai đoạn muộn
cho thấy những tương đồng với những hiện vật tương tự ở Trà Kiệu, Thành Hồ và ở
Nam Kinh có niên đại Lục Triều sớm giúp định niên đại những vết tích kiến trúc
thời kỳ muộn này.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Tại
đảo Lý Sơn (Cù Lao Ré), Quảng Ngãi đã phát hiện những dấu tích vật chất của thời
kỳ Chămpa sớm tương đương với lớp dưới cùng và lớp dưới Trà Kiệu <span style="background-color: white;"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial;">(Phạm Thị Ninh và cộng sự:
14-39),</span> </span>sự có mặt của loại bình hình trứng ở đây cho thấy mối quan hệ chặt
chẽ giữa đất liền và hải đảo trong giai đoạn sớm của văn hoá Chămpa.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Cơ
tầng Chămpa sớm và Chămpa đảo Lý Sơn cùng với những phát hiện trong đất liền
minh chứng vai trò quan trọng của sông Trà Khúc, duyên hải và đảo ven bờ Quảng
Ngãi trong quá trình hình thành những trung tâm chính trị - kinh tế đầu Công
nguyên. Những phát hiện ở đảo Lý Sơn còn cho thấy sự phát triển văn hoá liền mạch
từ Sơ sử sang Lịch sử sớm. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Cổ
Lũy cùng với Trà Kiệu (Quảng Nam), Thành Hồ (Phú Yên)... tạo thành một hệ thống
di tích thành lũy đa chức năng thuộc giai đoạn Chămpa sớm (hay giai đoạn hình
thành nước Lâm Ấp) và giai đoạn muộn hơn(giai đoạn Chămpa). Trong đó, thuộc
giai đoạn sớm (tầng văn hoá dưới) là khu vực cư trú, ở Trà Kiệu có thể có kiến
trúc gỗ lợp ngói văn thừng in dấu vải, ở Cổ Luỹ-Phú Thọ và Thành Hồ chưa phát
hiện thấy dấu tích liên quan đến kiến trúc gỗ, lợp ngói sớm ngói in dấu vải như
Gò Cấm hay Trà Kiệu, kiến trúc xây gạch và lợp ngói (loại ngói muộn, không có dấu
vải ở mặt bụng) và luỹ thành bắt đầu từ tầng văn hoá muộn (từ sau thế kỷ 3).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> Những phát hiện khảo cổ học ở những địa điểm
này một mặt cho thấy có sự tương đồng về văn hóa vật chất và đời sống tâm linh
của cư dân ở các vùng khác nhau ngay từ giai đoạn sớm, mặt khác lại thể hiện kết
quả của các mối quan hệ với thế giới bên ngoài cả từ phía Bắc và cả từ phía
Nam. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Kết
quả khai quật Cổ Luỹ, Trà Kiệu và kết quả khảo sát một số thành cổ của Champa
như tháp Bình Lâm (Bình Định), thành Hồ cho thấy những công trình kiến trúc tâm
linh, công cộng và thành của các nhóm cư dân vương quốc Chămpa thường được xây
dựng trên cơ tầng cư trú sớm hơn. Hiện tượng này cũng không phải hiếm gặp ở
Đông Nam Á , ví dụ như cuộc khai quật ở Angkor Borei cho thấy kiến trúc xây bằng
gạch được xây dựng trên nền cư trú sớm hơn <span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial;">(Miriam Stark 1998: 189-195).</span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Toàn bộ khu vực Cổ Luỹ - Phú Thọ là
phức hợp di tích lớn về cả quy mô lẫn chức năng và nằm ở địa thế cao (trên các
giồng đất) ở vị trí ngã ba sông sát cửa biển và là tổ hợp di tích đa chức năng
kinh tế-chính trị- quân sự-tôn giáo, tại đây có cả thành, đền tháp và những điểm
cư trú lớn. Những đặc điểm di tích và di vật trong các cuộc khai quật và những
phát hiện điêu khắc kiến trúc cho thấy quy mô của Cổ Luỹ - Phú Thọ không kém so với Trà Kiệu. Cổ Luỹ - Phú Thọ có
nhiều khả năng là trung tâm hành chính-chính trị của một chính thể nhà nước sớm
dạng mandala tương dồng và tương đương Lâm Ấp. Giữa hai vùng/trung tâm này có mối
liên tương chặt chẽ và có cùng quá trình chuyển biến kinh tế chính trị trong những
thế kỷ đầu Công nguyên.<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<b><i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"> </span></i></b><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Tuy nhiên ở thời điểm
nghiên cứu hiện nay chúng ta chưa thể xác định được Cổ Luỹ - Phú Thọ cùng với
những di tích Chămpa sớm ở lưu vực sông Trà Khúc tạo thành một trung tâm chính
trị - kinh tế thuộc về nước /tiểu quốc nào ghi trong thư tịch cổ (hay một nhà
nước sớm dạng <i>mandala</i> nào đó giống
Lâm Ấp). <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Lưu vực sông Ba- Đà Rằng<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Phức
hợp di tích cư trú thành luỹ Chămpa, nay thuộc địa phận thôn Định Thọ, xã Hoà Định
Đông, huyện Phú Hoà, tỉnh Phú Yên, cách thị xã Tuy Hoà 12km, nằm bên bờ Bắc (tả
ngạn) của sông Ba (Đà Rằng) và cách cửa sông Đà Rằng 15km về hướng Đông.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Thành
Hồ đã được miêu tả khá kỹ trong cuốn “Thống kê khảo tả các di tích Chăm ở Trung
Kỳ” của H. Parmentier, theo khảo tả này, từ những năm đầu thế kỷ XX, khu thành
có hình vuông, mỗi cạnh độ 700m, bờ thành Nam đã bị mất từng phần do sông xói lở,
ba bờ thành còn lại được nhận biết qua những dải đất đắp cùng với các gò, các cửa…
Khoảng tam giác nằm giữa ngọn núi, toà thành và con sông được bảo vệ bởi một bức
tường thành xiên dọc chiều sườn đồi, mặt Bắc có sáu tháp canh, mặt Đông có bảy
kể cả cái ở góc. Giữa mặt Đông có một pháo đài phòng ngự, rộng 17,5m, dài từ
10m-13m, dọc theo luỹ pháo đài được xây bằng gạch lớn, tường dày 1,7m, mặt Nam
tuy đã bị sụt lở, song phía Tây còn lại ụ đất, trong đó ụ đất ở góc có thể cũng
là tháp canh.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Những
kết quả nghiên cứu từ năm 2000 đến nay cho thấy toà thành được xây dựng trên một
khu cư trú Chămpa sớm, dấu tích của khu cư trú này được tìm thấy ở nhiểu điểm
bên trong và bên ngoài luỹ thành như
phía dưới Cột Cờ, trong khu vực nhà ông Nguyễn Sáu (ôngSáu Ất), thôn Định
Thọ, phía bờ thành Tây, Thổ Đạo hay Hưng Đạo, bờ thành Đông, đoàn đã tìm thấy
nhiều hiện vật gốm, song chưa phát hiện thấy tầng văn hoá. Nhóm gốm có nhiều loại
hình như bình, vòi Kendi, cà ràng… một số bình vò có thân trang trí văn in ô
vuông, sóng nước, hồi văn, xương cá… những hiện vật gốm này khá giống các loại
hình gốm Chămpa ở tầng văn hoá trên của di chỉ Trà Kiệu, Cẩm Phô và một số di
tích Chămpa khác ở Quảng Nam, Quảng Ngãi…<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Bên
trong thành có nhiều công trình kiến trúc dân dụng và tâm linh chủ yếu được xây
bằng gạch, lợp ngói... dựa vào loại hình, chất liệu, trang trí của vật liệu xây
dựng, chi tiết trang trí kiến trúc và những đồ đất nung, kim loại... kèm theo,
những người nghiên cứu xác định toà thành được xây dựng vào khoảng thế kỷ thứ
4, thứ 5 CN và được sử dụng trong một thời gian dài sau đó dựa vào niên đại của
kiến trúc và điêu khắc tìm thấy ở đây</span><a href="file:///D:/Viet%20bai%20NCKH%202015/B%C3%A0i%20cho%20T%E1%BA%A1p%20ch%C3%AD%20KHXH%20v%C3%A0%20NV%20s%E1%BB%91%201.%202015/Mien%20Trung%20Vietnam,%2012-9-2015.doc#_ftn6" name="_ftnref6" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="IT" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: IT;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="IT" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">[6]</span></span><!--[endif]--></span></span></a><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Kết
quả của những nghiên cứu và khai quật cho thấy, thành Hồ được xây dựng sớm
trong lịch sử Chămpa, có quy mô xây dựng lớn, thành là một công trình kiến trúc
hoàn thiện, một trung tâm lớn của cư dân Champa trong thời kỳ đầu lịch sử và có
thể là trung tâm chính trị, kinh tế của một vùng-tiểu quốc, trung tâm này được
xây dựng và phát triển rực rỡ không thua kém bất cứ một trung tâm nào của cư
dân vương quốc Chămpa, tương đương với kinh đô Trà Kiệu (Quảng Nam)<span style="background-color: white;"> <span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial;">(Lê Đình Phụng và cộng sự 2004:
35).</span> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Dấu
tích Chămpa sớm ở thượng nguồn sông Ba: Tại địa điểm Bang Khleng ở vùng Ayunpa,
tỉnh Gialai, những người khai quật đã phát hiện đầu ngói trang trí mặt hề thế kỷ
3,4 ở một đền tháp nhỏ xây bằng <span style="background-color: white;"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial;">gạch<a href="file:///D:/Viet%20bai%20NCKH%202015/B%C3%A0i%20cho%20T%E1%BA%A1p%20ch%C3%AD%20KHXH%20v%C3%A0%20NV%20s%E1%BB%91%201.%202015/Mien%20Trung%20Vietnam,%2012-9-2015.doc#_ftn7" name="_ftnref7" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-size: 14pt; line-height: 115%;">[7]</span></span><!--[endif]--></span></a></span>
</span>những đầu ngói này giống những đầu ngói tìm thấy ở lớp văn hoá trên của Trà Kiệu,
Cổ Luỹ - Phú Thọ, Thành Hồ... <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Kết
quả khảo sát thực địa và nghiên cứu so sánh loại hình di vật của thành Hồ với
Trà Kiệu, Gò Cấm, Cổ Luỹ-Phú Thọ... cho thấy niên đại thế kỷ 5-7 Công nguyên mà
các nhà nghiên cứu đưa ra là niên đại của bản thân toà thành và những công
trình kiến trúc của thành, thành Hồ được xây dựng trên khu vực cư trú sớm hơn,
có thể khu cư trú này tương đương với lớp dưới của Trà Kiệu và Cổ Luỹ-Phú Thọ,
có niên đại từ khoảng thế kỷ 2 CN. Sự có mặt của đầu ngói ống hình mặt hề có
niên đại Lục Triều sớm (thế kỷ 3) tại Thành Hồ giống như những đầu ngói ống
tương tự ở Trà Kiệu và Cổ Luỹ-Phú Thọ giúp chúng tôi đưa ra nhận định chung về
niên đại xuất hiện của những di tích kiến trúc sử dụng đầu ngói ống loại này
trong văn hoá Chămpa là từ thế kỷ thứ 3 CN. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Sự
đồng nhất trong tiêu chuẩn loại hình và kỹ thuật chế tác của những vật liệu xây
dựng, kiến trúc như đầu ngói ống, gạch, ngói giai đoạn muộn (loại làm bằng dải
cuộn, khuôn in, mặt bụng không có dấu vải, lưng có dấu văn chải, văn thừng, in
ô vuông), gốm hình con tiện, chốt/đinh gốm của thời kỳ này (từ sau thế kỷ 3)
cho thấy có sự thống nhất tương đối giữa các trung tâm kinh tế - chính trị của
của các chính thể nhà nước sớm và nhà nước phát triển hình thành và phát triển
từ sau thế kỷ 2.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: .5in; mso-list: l3 level1 lfo4; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><b><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">3.<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-weight: normal; line-height: normal;"> </span></span></b><!--[endif]--><b><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Một số thay đổi trong không gian xã
hội từ Sa Huỳnh tới Chămpa sớm qua nghiên cứu phân bố và tính chất của các địa
điểm khảo cổ học<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Những lãnh địa Sa Huỳnh<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Trên
dải đất miền Trung ngay từ thời tiền, sơ sử đã tồn tại cơ tầng văn hoá vật chất
tiền Sa Huỳnh và Sa Huỳnh. Cơ tầng văn hoá này như đã trình bày ở trên dù có
nhiều nét chung nhưng cũng thể hiện tính địa phương vùng miền rõ nét. Những đặc
thù sinh thái và địa hình miền Trung có vai trò quyết định đối với sự phân đoạn
và phân vùng văn hoá này. Những lãnh địa thời Sa Huỳnh về cơ bản ứng với những
loại hình văn hoá địa phương Bắc Sa Huỳnh, Nam Sa Huỳnh và có thể có cả vùng
hay loại hình Trung Sa Huỳnh (Bình Định và một phần Phú Yên hiện nay). Ngoài ra
có thể còn có một số lãnh địa nhỏ hơn ở những vùng núi trong không gian văn hoá
Sa Huỳnh, nghĩa là có những lãnh địa lớn nhỏ khác nhau phân bố theo chiều bắc
nam và tây đông.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span lang="EN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN;">So sánh các nền văn hoá thời Sơ sử trên lãnh thổ Việt Nam
(Đông Sơn, Sa Huỳnh và Đồng Nai), văn hoá Sa Huỳnh mang tính đa dạng lớn hơn so
với văn hoá Đông Sơn và sự phát triển của văn hoá Sa Huỳnh vẫn còn ở dạng đặc
thù. Kết hợp t</span><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: VI;">ư liệu khảo cổ về sự
chưa thống nhất cao của văn hoá Sa Huỳnh với xem xét thông tin từ những thư tịch
cổ Trung Hoa về sự tồn tại của các nước như Hồ Tôn, Chi Kỳ Quốc, Bà Lị, Thù Nại,
Xích Thổ trong khu vực phân bố của văn hoá Sa Huỳnh và Đồng Nai, Diệp Đ</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ình
Hoa đi tới kết luận rằng đây là những tiểu “v</span><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: VI;">ương quốc” độc lập, hay là những khu vực độc lập của những
nhóm tộc người của một x</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã hội phát triển nh</span><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: VI;">ưng chưa cần đến nhà nước, những nhóm x</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã
hội ch</span><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: VI;">ưa cần đến nhà nước này vẫn c</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">òn
ở vị trí độc lập, truyền thống xã hội của mình vẫn được bảo lưu một cách đậm
nét dưới sự đa dạng (cát cứ cố hữu)<span style="background-color: white;"> <span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial;">(Diệp Đình Hoa 2004: 830).</span></span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span lang="EN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN;">Những chứng cứ khảo cổ thời s</span><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: VI;">ơ sử cho thấy về sự xuất hiện sớm và lớn mạnh của những l</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ãnh
địa ở một số vùng miền Trung Việt Nam, những khám phá khảo cổ học bắt đầu đánh
dấu sự tiến hoá của những lãnh địa qua biểu đồ lớn mạnh của phân tầng chính trị
trong những mẫu hình c</span><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: VI;">ư trú vùng đ</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ã
được nghiên cứu và những khai quật ở những trung tâm lãnh địa lớn dọc theo những
hệ thống sông quan trọng. Nghiên cứu khảo cổ học ở miền Trung đã bắt đầu chú trọng
đến quá trình phân hoá xã hội mở rộng phản ánh trong việc phân bố của những
hàng hoá biểu thị địa vị, thân thế trong những khu mộ táng và n</span><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: VI;">ơi cư trú, sự lớn mạnh của những hệ thống chuyên nghiệp
phát triển của việc chuyên hoá sản xuất gốm và kim loại, những thay đổi trong mức
độ to lớn, tiếp cận địa l</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">ý, và tính phức hợp của mạng l</span><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: VI;">ưới buôn bán sông, biển và sự mở rộng hội lễ và những dạng
khác của cạnh tranh hàng hoá biểu thị địa vị, thân thế. Những nghiên cứu khảo cổ
học loại này bắt đầu đề cập tới hàng loạt những yếu tố dân số, sinh thái, xã hội,
kinh tế, tư tưởng bản địa đóng góp vào sự hình thành và quá trình tiến hoá của
những xã hội phức hợp tiền nhà nước ở miền Trung Việt Nam cũng như ở Việt Nam.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: VI;">Dù vậy, quá trình tiến hoá chính trị- xã hội ở miền Trung
Việt Nam không phải là hiện tượng đơn lẻ, những lãnh địa Sa Huỳnh liên kết với
nhau và với bên ngoài qua trao đổi văn hoá, chính trị và kinh tế bằng đường biển
và đường sông, sự đa dạng về sinh thái ở đây có thể đã ảnh hưởng đến sự phát
triển sớm của hệ thống kinh tế chuyên hoá và trao đổi tài nguyên giữa vùng thấp
và vùng cao, giữa những cư dân ven bờ với cư dân sâu trong nội địa và giữa cư
dân trong đất liền với cư dân ở các đảo riêng biệt về sinh thái. Theo tài liệu
lịch sử và sinh thái học, chiến lược cộng sinh giữa sinh thái và kinh tế kiểu
này thúc đẩy mối kết nối phức hợp văn hoá từ những xã hội hái lượm nhiệt đới
quy mô nhỏ đến những cư dân của các cộng đồng tập trung với mật độ đậm đặc hơn,
của những người làm nông nghiệp nương rẫy ở vùng cao với những người làm nông
nghiệp thâm canh ở vùng thấp và tích hợp cư dân buôn bán vùng ven biển vào những
chính thể ở mức lãnh địa với tính phức hợp đa dạng ở phần lớn các lưu vực sông
lớn.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<i><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: VI;">Từ lãnh địa Sa Huỳnh
tới những mandala/tiểu quốc Chămpa sớm và Chămpa<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: VI;">Đối lập với cách nhìn truyền thống lấy mô hình nhà nước tập
quyền Trung Hoa làm chuẩn đánh giá bản chất các nhà nước ở Đông Nam Á, hiện nay
số đông nhà nghiên cứu đều phê phán sử liệu Trung Hoa viết về bản chất các nhà
nước sớm như Lâm Ấp, Phù Nam... ở Đông Nam Á. Theo họ, khi viết về những nhà nước
sớm này, các sử gia Trung Hoa đã dùng quan điểm và tiêu chuẩn mô hình nhà nước
theo kiểu Trung Hoa để mô tả và do vậy đã làm người đời sau hiểu sai thực chất
của vấn đề. Những tài liệu nghiên cứu cả khảo cổ học, cả dân tộc học so sánh đều
chứng minh những nhà nước sớm ở Đông Nam Á có một thể chế chính trị khá lỏng lẻo,
không tập trung quyền lực và đa dạng về tộc người-ngôn ngữ-văn hoá, yếu tố
chính không phải là lãnh thổ mà chính là quản lý và duy trì nhân công</span><a href="file:///D:/Viet%20bai%20NCKH%202015/B%C3%A0i%20cho%20T%E1%BA%A1p%20ch%C3%AD%20KHXH%20v%C3%A0%20NV%20s%E1%BB%91%201.%202015/Mien%20Trung%20Vietnam,%2012-9-2015.doc#_ftn8" name="_ftnref8" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="IT" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: IT;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="IT" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">[8]</span></span><!--[endif]--></span></span></a><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: VI;">.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: VI;">Quá trình hình thành và lớn mạnh của những chính thể nhà
nước ở Đông Nam Á cũng thể hiện tính không đồng nhất và mức độ đa dạng cao cũng
như đặc thù mang tính địa phương. Những điều này có nguồn gốc từ vị thế địa lý,
tính chất tiếp xúc và giao lưu văn hoá, tác động của bên ngoài và sự biến động
của thành phần dân cư. Từ góc độ này, khi nghiên cứu Lâm Ấp (và cả một số nhà
nước sớm hình thành đồng thời với Lâm Ấp ở một số lưu vực sông lớn của miền
Trung Việt Nam) trong khoảng thời gian 2 đến 3 thế kỷ đầu Công nguyên- nằm
trong luồng tiếp xúc cưỡng bức mạnh mẽ với văn hoá Hán- chúng ta cần chú ý ít
nhất hai điểm sau:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 0in 0in 0.0001pt 87.75pt; text-align: justify; text-indent: -48pt;">
<!--[if !supportLists]--><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: VI; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">i.<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: VI;">Lâm Ấp được thành lập
từ sự kiện Khu Liên khởi nghĩa chống lại chính quyền nhà Hán ở Nhật Nam. Điều
này cho thấy rất rõ ràng rằng trước thời điểm hình thành Lâm Ấp, vùng đất thuộc
quận Nhật Nam đã có những hình thức tổ chức chính quyền. Hình thức này mặc dù dựa
trên cơ sở quyền lực thủ lĩnh địa phương nhưng ở một mức độ nhất định đã có những
cơ sở tổ chức chính quyền theo kiểu Trung Hoa, có thể chỉ là vùng đất trực thuộc
lỏng lẻo nhưng vẫn mang tính trực thuộc. Xã hội thời kỳ này (sau Sa Huỳnh - Tiền
Lâm Ấp) dù sao cũng là xã hội phân tầng cao hơn, phức hợp hơn so với Sa Huỳnh gồm
nhiều mức đưa ra quyết định nếu xét từ tiêu chí cấp đưa ra quyết định của một
xã hội chuyển hoá sang dạng nhà nước. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 0in 0in 0.0001pt 87.75pt; text-align: justify; text-indent: -48pt;">
<!--[if !supportLists]--><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: VI; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">ii.<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: VI;">Chính quyền của Khu
Liên (hay sự khởi thành của một dạng chính thể nhà nước của những cư dân bản địa
chống lại sự cai trị của chính quyền Hán) được lập nên từ kết quả lật đổ chính
quyền cũ song chính quyền này không thể bắt đầu từ một khởi đầu hoàn toàn mới
và hoàn toàn khác (so với cái đã có từ trước) mà chắc chắn đã kế thừa nhiều
cách thức tổ chức hành chính và cai trị của chính quyền Nhật Nam. Những tư liệu
khảo cổ về thành luỹ, nhà cửa, đồ gốm... giai đoạn thế kỷ 1-4,5 CN tìm thấy ở
miền Trung được trình bày ở phần trên và những ghi chép trong thư tịch cổ cho
thấy sự hiện tồn và vai trò đáng kể của những yếu tố văn hoá Trung Hoa trong
các xã hội lúc bấy giờ</span><a href="file:///D:/Viet%20bai%20NCKH%202015/B%C3%A0i%20cho%20T%E1%BA%A1p%20ch%C3%AD%20KHXH%20v%C3%A0%20NV%20s%E1%BB%91%201.%202015/Mien%20Trung%20Vietnam,%2012-9-2015.doc#_ftn9" name="_ftnref9" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">[9]</span></span><!--[endif]--></span></span></a><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: VI;">. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 0in 0in 0.0001pt 87.75pt; text-align: justify; text-indent: -48pt;">
<!--[if !supportLists]--><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: VI; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">iii.<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: VI;">Dù được gọi dưới bất
cứ tên nào thì về cơ bản những nhà nước sớm từ cận kề Công nguyên như Lâm Ấp và
những nhà nước khác đều toạ lạc trên đúng những lãnh địa Sa Huỳnh ở các lưu vực
sông, kế thừa cả về ứng xử sinh thái và cả về ứng xử văn hoá của những lãnh địa
đó. <i>Mandala</i> Chămpa giai đoạn Lâm Ấp
và Chămpa là sự nâng cấp, mở rộng và phát huy lãnh địa Sa Huỳnh. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: VI;">Như vậy, từ Sa Huỳnh tới Lâm Ấp (và những chính thể tương
đương Lâm Ấp) đến Chămpa một mặt phản ánh tính chất của sự chuyển biến văn hoá
nội tại, một sự chuyển đổi từ truyền thống bản địa ở mức lãnh địa sang việc chọn
lựa mô hình chính trị mới, mặt khác phản ánh sự gia nhập của những yếu tố văn
hoá mới từ bên ngoài. </span><span lang="IT" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: IT;">Những yếu tố này bao gồm chủ yếu
<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 0in 0in 0.0001pt 83.25pt; text-align: justify; text-indent: -47.25pt;">
<!--[if !supportLists]--><span lang="IT" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: IT; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">i.<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span lang="IT" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: IT;">Sự chuyển dịch của
các nhóm cư dân cả người Nam Đảo, cả người Đông Sơn Nam tiến- ở đây có sự tham
góp của văn hoá Việt gồm Việt Đông Sơn và Việt sau Đông Sơn, nhưng điều này
không hàm ý Lâm Ấp tách ra từ Âu Lạc như ý kiến của một số học giả <span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial;">(Diệp Đình Hoa 2003: </span></span><span style="background-color: white;"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-size: 14pt;">14,115, 641, 661</span><span lang="IT" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 14pt;">; Nguyễn Duy Hinh
2007: 419).</span></span><span lang="IT" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: IT;"><span style="background-color: white;"> </span>Lâm Ấp và Âu Lạc là hai thực thể độc lập có nền tảng văn
hoá vật chất phát triển ngang nhau nhưng khác nhau, cả hai đều có quan hệ tiếp
xúc với nhau và dù luồng Âu Lạc vào Lâm Ấp là luồng chính nhưng không phải vì
thế mà chúng có cùng nguồn gốc;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 0in 0in 0.0001pt 83.25pt; text-align: justify; text-indent: -47.25pt;">
<!--[if !supportLists]--><span lang="IT" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: IT; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">ii.<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span lang="IT" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: IT;">Sự hiện diện có thực
của chính quyền Hán ở vùng đất Nhật Nam (cho đến Phú Yên<a href="file:///D:/Viet%20bai%20NCKH%202015/B%C3%A0i%20cho%20T%E1%BA%A1p%20ch%C3%AD%20KHXH%20v%C3%A0%20NV%20s%E1%BB%91%201.%202015/Mien%20Trung%20Vietnam,%2012-9-2015.doc#_ftn10" name="_ftnref10" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="IT" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">[10]</span></span><!--[endif]--></span></a>)
trong vài ba thế kỷ đầu Công nguyên và sự mở rộng của mạng lưới trao đổi buôn
bán quốc tế trên biển Đông. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 0in 0in 0.0001pt 83.25pt; text-align: justify; text-indent: -47.25pt;">
<!--[if !supportLists]--><span lang="IT" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: IT; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">iii.<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span lang="IT" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: IT;">Sự tiếp nhận những
quan điểm về tổ chức nhà nước Hindu giáo từ sau thế kỷ 4. Hindu giáo được đưa
vào Chămpa cuối TK 4 và vua Bhadravarman/ Fan Hu-ta/ Phạm Hồ Đạt đã dựng đ</span><span lang="IT" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: IT; mso-fareast-font-family: MingLiU;">ề</span><span lang="IT" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: IT;">n thờ Hindu ở Mỹ Sơn.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<i><span lang="IT" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: IT;">Từ Lâm Ấp và những
chính thể tương đương Lâm Ấp đến Chămpa là một quá trình diễn biến văn hoá liên
tục và dần dần. Không phải là sự thay thế theo kiểu cơ học mà là sự chuyển biến
từ lượng thành chất bắt nguồn từ luồng văn hoá bản địa dưới tác động của nhiều
yếu tố ngoại sinh và đặc biệt là vai trò quan trọng của sự tiếp xúc, trao đổi
và ảnh hưởng của văn hoá Ấn Độ và Đông Nam Á<a href="file:///D:/Viet%20bai%20NCKH%202015/B%C3%A0i%20cho%20T%E1%BA%A1p%20ch%C3%AD%20KHXH%20v%C3%A0%20NV%20s%E1%BB%91%201.%202015/Mien%20Trung%20Vietnam,%2012-9-2015.doc#_ftn11" name="_ftnref11" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><b><span lang="IT" style="font-size: 14pt; line-height: 115%;">[11]</span></b></span><!--[endif]--></span></a>. <o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<b><span lang="IT" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: IT;">Nhận xét<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<span lang="IT" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: IT;">Miền Trung Việt Nam do vị thế mở
của mình và cũng do những nguyên nhân lịch sử là n</span><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: VI;">ơi cập bến của nhiều lớp cư dân khác nhau, đặc điểm này đ</span><span lang="IT" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: IT;">ã tạo ra các lớp văn hoá chồng xếp theo kiểu cơ học (nếu
chỉ xét trên bề mặt), song thẩm thấu lẫn nhau (nếu xét ở tầng sâu). Cây phổ hệ
văn hoá Miền Trung (ý của GS. Trần Quốc Vượng), có trục văn hoá chính song cũng
có nhiều nhánh, cành, nguồn văn hoá phụ, b</span><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: VI;">ên cạnh</span><span lang="IT" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: IT;"> những</span><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: VI;"> mối quan hệ </span><span lang="IT" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: IT;">nội sinh, lịch đại</span><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: VI;"> cần lưu </span><span lang="IT" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: IT;">ý vai trò của tiếp xúc văn hoá, chuyển dịch dân cư với
bên ngoài qua đường biển và đất liền. Nghiên cứu so sánh mối quan hệ Sa Huỳnh
Chămpa thời S</span><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: VI;">ơ sử và mối quan hệ văn hoá Ch</span><span lang="IT" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: IT;">ă</span><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: VI;">m</span><span lang="IT" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: IT;">pa</span><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: VI;">-</span><span lang="IT" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: IT;"> Đại </span><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: VI;">Việt thời Lịch sử
chắc chắn sẽ thấy không ít tương đồng, </span><span lang="IT" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: IT;">yếu tố cũ biến
mất hay thẩm thấu vào yếu tố mới, cần một thời gian bao lâu và những điều kiện
gì để cũ với mới hợp thành những yếu tố khác và bên cạnh quá trình ngoại sinh
hoá những yếu tố nội sinh chắc chắn là quá trình địa phương hoá những yếu tố
ngoại sinh và vấn đề chìa khoá ở đây là tỉ lệ phần trăm giữa hai quá trình đó trong
việc hình thành và phát triển của văn hoá kế tiếp<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<span lang="IT" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: IT;">Kiểu thức phân bố và tính chất của các địa điểm khảo cổ học
cho thấy quá trình hình thành và mở rộng không gian sinh tồn đa dạng phù hợp với
điều kiện tự nhiên sinh thái cũng nh</span><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: VI;">ư cách thức hội nhập
phù hợp với bối cảnh chính trị-kinh tế khu vực của các cộng đồng cư dân văn hoá
Sa Huỳnh đ</span><span lang="IT" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: IT;">ã được kế thừa và phát huy ở những giai đoạn sau. Cùng với
sự chuyển dịch của dân c</span><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: VI;">ư từ bên ngoài vào,
áp lực chính trị từ Trung Hoa, tiếp xúc với Nam Á và sự phát triển nội tại đ</span><span lang="IT" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: IT;">ã dẫn đến quá trình kết tinh và thể chế hoá kinh tế-chính
trị từ sau Công nguyên dẫn đến sự hình thành của những nhà n</span><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: VI;">ước sớm, từ góc độ môi trường địa l</span><span lang="IT" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: IT;">ý - sinh thái, những nhà n</span><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: VI;">ước sớm Ch</span><span lang="IT" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: IT;">ă</span><span lang="VI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: VI;">mpa đ</span><span lang="IT" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: IT;">ã cho thấy sự tái chọn lựa không gian chính trị xã hội của những lãnh địa
thời Sa Huỳnh.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<span lang="IT" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: IT;">Quá trình chuyển biến từ các văn hóa sơ sử sang những nhà
nước sớm, quá trình hội nhập và kết tinh những tiểu quốc vào trong một dạng
chính thể liên kết chặt chẽ hơn và thống nhất hơn như vương quốc Chămpa (Nagara
Champa) ở Trung và Nam Trung Bộ, vương quốc Phù Nam ở Hạ lưu sông Mê công có
không ít quan điểm và diễn giải khác nhau. Tuy nhiên, giữa các quan điểm này nổi
bật lên <b><i>sự đồng thuận trong đánh giá vai trò đáng kể của điều kiện môi trường
sinh thái, kinh tế (như yếu tố biển, vị thế trung điểm của miền Trung, miền Nam
Việt Nam trên tuyến đường giao thương biến quốc tế và những luồng di chuyển của
dân cư, đặc biệt là của cư dân ngữ hệ Nam Đảo) và điều kiện chính trị (mối quan
hệ với Trung Quốc, với miền Bắc Việt Nam, với Đông Nam Á hải đảo và với Nam
Á)...</i></b> tác động tới quá trình hình thành nhà nước và lựa chọn mô hình
chính trị của các cộng đồng dân cư. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<span lang="IT" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: IT;">Kết hợp nghiên cứu so sánh tư liệu dân tộc học, thư tịch
và khảo cổ không chỉ riêng của miền Trung Việt Nam mà của cả Đông Nam Á chúng
tôi cho rằng quá trình hình thành nhà nước sớm ở miền Trung Việt Nam có một số
đặc điểm. </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Đó
là:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 0in 0in 0.0001pt 90.75pt; text-align: justify; text-indent: -47.25pt;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">i.<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Chịu
tác động của sự phát triển chung của khu vực, sự dịch chuyển của các dòng dân
cư, văn hoá và đặc biệt là sự truyền bá của những học thuyết chính trị, những
tôn giáo mới từ đầu Công nguyên; <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 0in 0in 0.0001pt 90.75pt; text-align: justify; text-indent: -47.25pt;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">ii.<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Sự
hiện diện (trực tiếp và gián tiếp) của chính quyền nhà Hán ở vùng đất quận Nhật
Nam từ cuối thế kỷ I TCN và đặc biệt là thời kỳ 1,2 CN.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;"> Những nhà nước sớm nhất ở miền Trung Việt Nam
dù trên cơ sở kế thừa cơ cấu lãnh địa Sa Huỳnh bản địa nhưng đã được hình thành
do kết quả tương tác với những lực lượng chính trị từ bên ngoài, trước hết là từ
Đông Hán và sau đó với Ấn Độ, Đông Nam Á...<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;"> Nhà nước Lâm Ấp (và có lẽ cả những chính thể
khác tương đương, tương đồng Lâm Ấp) hiện diện trên dải đất miền Trung được
hình thành từ một chuỗi các tiếp biến chính trị (đối đầu, phản kháng, học hỏi,
thâu nhận) bản địa - ngoại sinh. Ghi chép trong thư tịch cổ, tài liệu khảo cổ từ
những địa điểm lịch sử sớm ở các vùng lưu vực sông Hương, Thu Bồn, Trà Khúc,
Ba, Đà Rằng đều xác nhận sự hiện diện của những trung tâm hành chính - chính trị
- kinh tế được cấu trúc ban đầu phỏng theo mô hình Trung Hoa, mỗi trung tâm này
ứng với một tiểu quốc dạng <i>mandala</i>, từ
sau khi hình thành những tiểu quốc <i>mandala</i>
này dần hướng về quỹ đạo văn hoá Ấn Độ và Đông Nam Á. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoFootnoteText">
<br /></div>
<div class="MsoFootnoteText">
<br /></div>
<div class="MsoFootnoteText">
<br /></div>
<div class="MsoFootnoteText">
<i><span lang="X-NONE" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Bài
viết sử dụng kết quả nghiên cứu của đề tài “Một số vấn đề xã hội Champa qua
nghiên cứu khảo cổ học”, mã số IV1.2-2012.18, Quỹ NAFOSTED</span></i><i><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoFootnoteText">
<br /></div>
<div class="MsoFootnoteText">
<br /></div>
<div class="MsoFootnoteText">
<b><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 14pt;">Tài liệu trích dẫn</span></b><b><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 0in 0in 0.0001pt 0.5in; text-align: justify; text-indent: -0.5in;">
<a href="https://www.blogger.com/null" name="_ENREF_1"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-no-proof: yes;">Aelred, Southworth
William. 2001. <i>The origins of Campā in
central Vietnam A preliminary review</i>. Ph.D.Thesis in Archaeology, the
School of Oriental & African Studies (SOAS),University of London.</span></a><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-no-proof: yes;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 0in 0in 0.0001pt 0.5in; text-align: justify; text-indent: -0.5in;">
<a href="https://www.blogger.com/null" name="_ENREF_2"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-no-proof: yes;">Anne-Valérie, Schweyer.
2011. <i>Ancient Vietnam – History, Art and Archaeology</i>.
Bangkok: River Books.</span></a><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-no-proof: yes;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 0in 0in 0.0001pt 0.5in; text-align: justify; text-indent: -0.5in;">
<a href="https://www.blogger.com/null" name="_ENREF_3"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-no-proof: yes;">Diệp Đình Hoa. 2003. <i>Những con đường khám phá</i>. Hà Nội: Nhà xuất
bản Khoa học Xã hội.</span></a><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-no-proof: yes;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 0in 0in 0.0001pt 0.5in; text-align: justify; text-indent: -0.5in;">
<a href="https://www.blogger.com/null" name="_ENREF_4"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-no-proof: yes;">Diệp Đình Hoa. 2004.
"Trống Đông Sơn ở Bình Định và quá trình hình thành triết lý về nhà nước
thuộc thiên niên kỷ I ở Việt Nam." Trang. 820-846, trong sách <i>Một thế kỷ khảo cổ học Việt Nam</i>, tập. I.
Hà Nội: Nhà xuất bản Khoa học Xã hội.</span></a><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-no-proof: yes;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 0in 0in 0.0001pt 0.5in; text-align: justify; text-indent: -0.5in;">
<a href="https://www.blogger.com/null" name="_ENREF_5"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-no-proof: yes;">Lam My Dzung. 2009.
"Sa Huynh Interactions in the Thu Bon Valley." <i>Bulletin of the Indo-Pacific Prehistory Association</i> 29: 68-75.</span></a><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-no-proof: yes;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 0in 0in 0.0001pt 0.5in; text-align: justify; text-indent: -0.5in;">
<a href="https://www.blogger.com/null" name="_ENREF_6"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-no-proof: yes;">Lâm Thị Mỹ Dung. 2008.
"Nghiên cứu quá trình chuyển biến từ Sơ sử sang sơ kỳ lịch sử ở miền Trung
Trung bộ và Nam Trung bộ Việt Nam." <i>Đề
tài NCKH cấp ĐHQG, mã số QGTĐ 06.07, Hà Nội</i>.</span></a><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-no-proof: yes;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 0in 0in 0.0001pt 0.5in; text-align: justify; text-indent: -0.5in;">
<a href="https://www.blogger.com/null" name="_ENREF_7"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-no-proof: yes;">Lâm Thị Mỹ Dung và Nguyễn
Anh Thư. 2009. "Cổ Luỹ - Phú Thọ trong bối cảnh khảo cổ học Chămpa nửa đầu
TNK I SCN." <i>Tạp chí Khảo cổ học</i>
157: 45-62.</span></a><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-no-proof: yes;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 0in 0in 0.0001pt 0.5in; text-align: justify; text-indent: -0.5in;">
<a href="https://www.blogger.com/null" name="_ENREF_8"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-no-proof: yes;">Lâm Thị Mỹ Dung (chủ
trì đề tài). 2011. <i>Đồ gốm Champa 10 thế kỷ
đầu Công nguyên từ tiếp cận khảo cổ học xã hội và khảo cổ học kỹ thuật</i>. Hà
Nội: Trung tâm hỗ trợ Nghiên cứu châu Á, Đại học Quốc gia Hà Nội.</span></a><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-no-proof: yes;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 0in 0in 0.0001pt 0.5in; text-align: justify; text-indent: -0.5in;">
<a href="https://www.blogger.com/null" name="_ENREF_9"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-no-proof: yes;">Lâm Thị Mỹ Dung và cộng
sự. 2014. "Kết quả khảo sát Thành Lồi tháng 6.2014”. Bài trình bày tại Hội
nghị Thông báo Khảo cổ học năm 2014, Hà Nội.</span></a><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-no-proof: yes;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 0in 0in 0.0001pt 0.5in; text-align: justify; text-indent: -0.5in;">
<a href="https://www.blogger.com/null" name="_ENREF_10"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-no-proof: yes;">Laura, Junker Lee 1999.
<i>Raiding, Trading and Feasting. The
Political Economy of Philippine Chiefdoms</i>. Honolulu: University of Hawai’i
Press.</span></a><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-no-proof: yes;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 0in 0in 0.0001pt 0.5in; text-align: justify; text-indent: -0.5in;">
<a href="https://www.blogger.com/null" name="_ENREF_11"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-no-proof: yes;">Lê Đình Phụng và Phạm
Văn Triệu. 2004. "Báo cáo khai quật khảo cổ học di tích Thành Hồ, Phú Hoà,
Phú Yên." <i>Hồ sơ 504 Thư viện viện Khảo
cổ học, Hà Nội</i>.</span></a><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-no-proof: yes;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 0in 0in 0.0001pt 0.5in; text-align: justify; text-indent: -0.5in;">
<a href="https://www.blogger.com/null" name="_ENREF_12"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-no-proof: yes;">Mariko, Yamagata, Nguyễn
Kim Dung, Đặng Ngọc Kính, and Nguyễn Hoàng Bách Linh. 2014. "Khai quật Thành Đông Trà Kiệu năm 2013." Trong Những
phát hiện mới về khảo cổ học <span style="background-color: white;">(</span><i><span style="background-color: white;"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial;">NPHMVKCH</span>) </span>năm 2013, Hà Nội:
666-667</i>.</span></a><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-no-proof: yes;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 0in 0in 0.0001pt 0.5in; text-align: justify; text-indent: -0.5in;">
<a href="https://www.blogger.com/null" name="_ENREF_13"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-no-proof: yes;">Miriam, Stark T. 1998.
"The Transition to History in the Mekong Delta: A View from
Cambodia." <i>International Journal of
Historical Archaeology</i> số <span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial;">2, tập 3: </span></span></a><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; color: #333333; font-family: Arial, sans-serif; font-size: 10pt;">175-203.</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-no-proof: yes;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 0in 0in 0.0001pt 0.5in; text-align: justify; text-indent: -0.5in;">
<a href="https://www.blogger.com/null" name="_ENREF_14"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-no-proof: yes;">Nguyễn Duy Hinh. 2007.
"Người Chăm Xưa và Nay." Trang. 311-439 trong sách <i>Ảnh hưởng của các yếu tố tộc người tới phát
triển kinh tế-xã hội của dân tộc Chăm ở Ninh Thuận và Bình Thuận</i>, chủ biên
Ngô Thị Chính và Tạ Long. Hà Nội: Nhà xuất bản Khoa học Xã hội.</span></a><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-no-proof: yes;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 0in 0in 0.0001pt 0.5in; text-align: justify; text-indent: -0.5in;">
<a href="https://www.blogger.com/null" name="_ENREF_15"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-no-proof: yes;">Nguyễn Kim Dung. 2007.
"Văn hoá Sa Huỳnh với mạng thương mại thời cổ. ." <i>Bài tham gia hội thảo đề tài cấp Bộ “Tiếp
xúc và giao lưu của văn hoá Sa Huỳnh”. Viện Khảo cổ học, Hà Nội</i>.</span></a><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-no-proof: yes;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 0in 0in 0.0001pt 0.5in; text-align: justify; text-indent: -0.5in;">
<a href="https://www.blogger.com/null" name="_ENREF_16"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-no-proof: yes;">Nguyễn Kim Dung,
Yamagata Mariko, and Đặng Ngọc kính. 2014. "Về những nền sỏi kiến trúc
khai quật năm 2013 tại Thành Đông, Trà Kiệu (Duy Xuyên, Quảng Nam)." <i><span style="background-color: white;"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial;">NPHMVKCH</span> n</span>ăm 2014, Hà Nội:</i></span></a><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-no-proof: yes;">667-668.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 0in 0in 0.0001pt 0.5in; text-align: justify; text-indent: -0.5in;">
<a href="https://www.blogger.com/null" name="_ENREF_17"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-no-proof: yes;">Nguyễn Thị Hậu. 2007.
"Văn hoá mộ chum thời đại kim khí Việt Nam." <i>Bài tham dự HTQT KCH VN-Lào-Cămpuchia. Hướng tới một sự hợp tác bền vững,
Hà Nội</i>.</span></a><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-no-proof: yes;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 0in 0in 0.0001pt 0.5in; text-align: justify; text-indent: -0.5in;">
<a href="https://www.blogger.com/null" name="_ENREF_18"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-no-proof: yes;">Nguyễn Văn Kim. 2008.
"Dấu ấn cổ sơ của các xã hội Đông Nam Á." <i>Bài tham gia Hội thảo khoa học của Đề tài QGTĐ, mã số QGTDD. </i></span></a><i><span lang="FR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: FR; mso-no-proof: yes;">06.07, Hà Nội</span></i><span lang="FR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: FR; mso-no-proof: yes;">.</span><span lang="FR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: FR; mso-no-proof: yes;"> In trong tạp chí Nghiên cứu Lịch sử 6
(386) :25-39. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 0in 0in 0.0001pt 0.5in; text-align: justify; text-indent: -0.5in;">
<a href="https://www.blogger.com/null" name="_ENREF_19"><span lang="FR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: FR; mso-no-proof: yes;">Parmentier
H., Inventaire Describtif des Monuments Cams de l’ Annam, tr.234-235, Volume I.
Paris, 1909. 1909. "Inventaire Describtif des Monuments Cams de l’
Annam." <i>Paris</i> I:234-235.</span></a><span lang="FR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: FR; mso-no-proof: yes;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 0in 0in 0.0001pt 0.5in; text-align: justify; text-indent: -0.5in;">
<a href="https://www.blogger.com/null" name="_ENREF_20"><span lang="FR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: FR; mso-no-proof: yes;">Phạm
Thị Ninh and Đoàn Ngọc Khôi. 1999 "Xóm Ốc, di tích văn hoá Sa Huỳnh trên đảo
Lý Sơn (Quảng Ngãi)." </span></a><i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-no-proof: yes;">Tạp chí Khảo cổ học</span></i><span style="background-color: white; font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 14pt;"> <span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial;">2.</span></span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-no-proof: yes;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 0in 0in 0.0001pt 0.5in; text-align: justify; text-indent: -0.5in;">
<a href="https://www.blogger.com/null" name="_ENREF_21"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-no-proof: yes;">Trần Kỳ Phương. 2013.
"Crossing Boundaries - Learning from the Past to Build the Future: An
Archaeological Collaboration between Cambodia, Laos and Vietnam." <i>The Regional Center for Social Science and
Sustainable Development (RCSD) Faculty of Social Sciences, Chiang Mai
University</i>.</span></a><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-no-proof: yes;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 0in 0in 0.0001pt 0.5in; text-align: justify; text-indent: -0.5in;">
<a href="https://www.blogger.com/null" name="_ENREF_22"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-no-proof: yes;">Trần Kỳ Phương, Lâm Thị
Mỹ Dung, Nguyễn Hồng Kiên, and Phan Đình Phùng. 2003. "Về hai hiện vật thuộc
nghệ thuật Champa tại Bảo tàng Phú Yên." <i>NPHMVKCH năm 2002, Nhà xuất bản Khoa học Xã hội</i><span style="background-color: white;"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial;">: 846-849</span>.</span></span></a><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-no-proof: yes;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 0in 0in 0.0001pt 0.5in; text-align: justify; text-indent: -0.5in;">
<a href="https://www.blogger.com/null" name="_ENREF_23"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-no-proof: yes;">Trần Quốc Vượng. 1988.
"Miền Trung Việt Nam và văn hóa Chăm pa - Một cái nhìn địa văn hóa."
Trang. 308-340 trong sách <i>Việt Nam cái
nhìn địa - văn hóa</i>. Nhà xuất bản Văn hóa Dân tộc, Tạp chí Văn hóa nghệ thuật.</span></a><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-no-proof: yes;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 0in 0in 0.0001pt 0.5in; text-align: justify; text-indent: -0.5in;">
<a href="https://www.blogger.com/null" name="_ENREF_24"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-no-proof: yes;">Trần Quốc Vượng and
Hayden Brian. 1966. "A Preliminary Report and Analysis of Cultural
Ecological Investigations Among the Ta Oi of Quang Tri Province, Vietnam, in
1966." </span></a><span style="background-color: white;"><a href="http://www.sfu.ca/archaeology-old/dept/fac_bio/hayden/reports/vietnam.pdf"><i><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 14pt;">http</span></i><i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-no-proof: yes;">://www.sfu.ca/archaeology-old/dept/fac_bio/hayden/reports/vietnam.pdf</span></i></a><i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-no-proof: yes;">. Truy cập <span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial;">tháng </span></span></i></span><i><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-no-proof: yes;"><span style="background-color: white;">8.2015</span><o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoFootnoteText" style="margin-left: .5in; text-align: justify; text-indent: -.5in;">
<span lang="X-NONE" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-no-proof: yes;">Trần Quốc Vượng (chủ biên). 1985. <i>Những di tích Tiền, Sơ sử ở Quảng Nam –Đà Nẵng</i>. Đà Nẵng.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoFootnoteText">
<br /></div>
<div class="MsoFootnoteText">
<br /></div>
<div class="MsoFootnoteText">
<br /></div>
<div class="MsoFootnoteText">
<b><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US;">----------------------------------------------------------------------------------------------------<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoFootnoteText">
<br /></div>
<div class="MsoFootnoteText">
<br /></div>
<div class="MsoFootnoteText">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<b><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Nguồn minh hoạ trong bài<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Bản đồ 1: Bộ môn
Khảo cổ học<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Bản đồ 2: Nguyễn
Hồng Kiên (Viện Khảo cổ học)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt;">Sơ đồ 1: Nguyễn
Hữu Mạnh (Bộ môn Khảo cổ học) và Nguyễn Văn Quảng (Đại học Khoa học Huế)<o:p></o:p></span></div>
<br />
<div>
<!--[if !supportFootnotes]--><br clear="all" />
<hr align="left" size="1" width="33%" />
<!--[endif]-->
<div id="ftn1">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/Viet%20bai%20NCKH%202015/B%C3%A0i%20cho%20T%E1%BA%A1p%20ch%C3%AD%20KHXH%20v%C3%A0%20NV%20s%E1%BB%91%201.%202015/Mien%20Trung%20Vietnam,%2012-9-2015.doc#_ftnref1" name="_ftn1" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="X-NONE" style="font-family: "Times New Roman","serif";"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="X-NONE" style="font-size: 10pt; line-height: 115%;">[1]</span></span><!--[endif]--></span></span></a><span lang="X-NONE" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> Chuyển ngữ khái niệm
chiefdom hiện đang được sử dụng ở Đông Nam Á để chỉ những chính thể dạng nhà nước
sơ khai giai đoạn cận kề Công nguyên. <o:p></o:p></span></div>
</div>
<div id="ftn2">
<div class="MsoFootnoteText" style="text-align: justify;">
<a href="file:///D:/Viet%20bai%20NCKH%202015/B%C3%A0i%20cho%20T%E1%BA%A1p%20ch%C3%AD%20KHXH%20v%C3%A0%20NV%20s%E1%BB%91%201.%202015/Mien%20Trung%20Vietnam,%2012-9-2015.doc#_ftnref2" name="_ftn2" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="X-NONE"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="X-NONE" style="font-family: "Calibri","sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: X-NONE; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: X-NONE;">[2]</span></span><!--[endif]--></span></span></a><span lang="X-NONE"> </span><span lang="X-NONE" style="font-family: "Times New Roman","serif";">Mặc
dù còn nhiều ý kiến khác nhau nhưng theo tôi cụm di tích này đánh dấu biên giới
phía bắc không gian phân bố văn hoá Sa Huỳnh, dù chịu nhiều ảnh hưởng của văn
hoá Đông Sơn kề cận thì xét từ đặc điểm sinh thái văn hoá, lối cư trú, lối chôn
cất đến bộ di vật nhiều chất liệu khác nhau về cơ bản mang đầy đủ yếu tố văn
hoá Sa Huỳnh.</span> </div>
</div>
<div id="ftn3">
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<a href="file:///D:/Viet%20bai%20NCKH%202015/B%C3%A0i%20cho%20T%E1%BA%A1p%20ch%C3%AD%20KHXH%20v%C3%A0%20NV%20s%E1%BB%91%201.%202015/Mien%20Trung%20Vietnam,%2012-9-2015.doc#_ftnref3" name="_ftn3" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Calibri","sans-serif"; font-size: 11.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[3]</span></span><!--[endif]--></span></a> <span lang="EN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 10.0pt; mso-ansi-language: EN;">Ở cực nam là những nhóm di tích mộ chum, vò vùng đất đỏ Xuân
Lộc, Đồng Nai và vùng ven biển Bà Rịa, Vũng Tàu (Giồng Lớn), vùng Cần Giờ,
TP.HCM (Giồng Cá Vồ). Về ranh giới phía
nam của văn hoá Sa Huỳnh, đặc biệt là về vị trí, tính chất của những cụm mộ
chum ở Đông Nam Bộ và khu vực Cần Giờ, TP. Hồ Chí Minh hiện còn nhiều ý kiến
khác nhau, theo Đặng Văn Thắng, Nguyễn Thị Hậu khu cư trú và mộ chum ở Cần Giờ
nên được phân lập thành một loại hình văn hoá riêng, văn hoá Giồng Phệt<span style="background-color: white;"> <span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial;">(Nguyễn Thị Hậu 2007),</span> một
số n</span>gười khác lại cho rằng mộ chum ở miền Nam Việt Nam (lưu vực sông Đồng Nai
và sông Vàm Cỏ) là một dạng địa phương của văn hoá Sa Huỳnh hay là kết quả sự
lan toả và hội nhập giữa truyền thống văn hoá Đồng Nai và văn hoá Sa Huỳnh.</span><span lang="EN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN;"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"><o:p></o:p></span></div>
</div>
<div id="ftn4">
<div class="MsoFootnoteText" style="text-align: justify;">
<a href="file:///D:/Viet%20bai%20NCKH%202015/B%C3%A0i%20cho%20T%E1%BA%A1p%20ch%C3%AD%20KHXH%20v%C3%A0%20NV%20s%E1%BB%91%201.%202015/Mien%20Trung%20Vietnam,%2012-9-2015.doc#_ftnref4" name="_ftn4" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="X-NONE"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="X-NONE" style="font-family: "Calibri","sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: X-NONE; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: X-NONE;">[4]</span></span><!--[endif]--></span></span></a><span lang="X-NONE"> </span><span lang="X-NONE" style="font-family: "Times New Roman","serif";">Dựa
vào số liệu thống kê đồ chôn theo mộ, đặc biệt là đồ làm bằng chất liệu kim loại,
thuỷ tinh, đá quý, tỉ lệ đồ nhập ngoại, đồ sản xuất tại chỗ, khu mộ Lai Nghi
cho thấy có ít nhất ba/bốn mức/cấp độ phân hoá tài sản và địa vị và sự hiện diện
của ngôi mộ đặc biệt, mộ số 37 với bộ đồ nghi lễ bằng đồng Sơ kỳ Đông Hán và
trang sức mã não có nguồn gốc Ấn Độ - một kiểu mộ thủ lĩnh địa phương? <span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial;">(Lâm Thị Mỹ Dung (chủ trì) 2008</span></span><span style="background-color: white;"><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: 'Times New Roman', serif;">: 114-115</span><span lang="X-NONE" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; font-family: 'Times New Roman', serif;">)</span></span><span lang="X-NONE" style="font-family: "Times New Roman","serif";">
<o:p></o:p></span></div>
</div>
<div id="ftn5">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/Viet%20bai%20NCKH%202015/B%C3%A0i%20cho%20T%E1%BA%A1p%20ch%C3%AD%20KHXH%20v%C3%A0%20NV%20s%E1%BB%91%201.%202015/Mien%20Trung%20Vietnam,%2012-9-2015.doc#_ftnref5" name="_ftn5" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="X-NONE" style="font-family: "Times New Roman","serif";"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="X-NONE" style="font-size: 10pt; line-height: 115%;">[5]</span></span><!--[endif]--></span></span></a><span lang="X-NONE" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> Nói một cách cụ thể,
người Sa Huỳnh chuộng đồ carnelian, agate, thuỷ tinh (Lâm Mỹ Dung) <o:p></o:p></span></div>
</div>
<div id="ftn6">
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<a href="file:///D:/Viet%20bai%20NCKH%202015/B%C3%A0i%20cho%20T%E1%BA%A1p%20ch%C3%AD%20KHXH%20v%C3%A0%20NV%20s%E1%BB%91%201.%202015/Mien%20Trung%20Vietnam,%2012-9-2015.doc#_ftnref6" name="_ftn6" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Calibri","sans-serif"; font-size: 11.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">[6]</span></span><!--[endif]--></span></a> <span lang="PT-BR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 10.0pt; mso-ansi-language: PT-BR;">Tại xóm Gạch hay xóm Thành Lòi/Lồi, phía bờ thành Nam,
trong khi đào đất cư dân tìm thấy một số điêu khắc đá. Một tượng Phật đã được
thu giữ về Bảo tàng (nay đã bị mất). Trong đợt khảo sát năm 2000 đã tìm thấy và
thu giữ một đầu tượng bị vỡ dọc thành hai mảnh, mũi và miệng đã bị vỡ. Kích thước
hiện trạng cao 37,5cm, rộng 24,5cm, dày 24cm, bằng đá phtanite hơi vàng nhạt
Qua xác định đây là đầu tượng của một vị Nam thần, đeo miện, trang trí ba đoá
hoa hình tròn ba lớp , trán tượng phẳng, hơi rộng, lông mày cong dài, hơi dày
…. Do bị sứt vỡ quá nặng, nên khó có thể nhận định đây là đầu của tượng tròn
hay một bức phù điêu, tuy nhiên, bằng vào kích thước khá lớn của đầu tượng đã
cho phép suy đoán rằng, có nhiều khả năng, đây là đầu của một bức phù điêu bán
thân. Phù điêu này có nhiều nét tương đồng với phù điêu Nam thần An Mỹ, có cùng
niên đại, tức là trong khoảng đâù thế kỷ thứ
8 (Trần Kỳ Phương và nnk 2003: 846-848).<o:p></o:p></span></div>
</div>
<div id="ftn7">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/Viet%20bai%20NCKH%202015/B%C3%A0i%20cho%20T%E1%BA%A1p%20ch%C3%AD%20KHXH%20v%C3%A0%20NV%20s%E1%BB%91%201.%202015/Mien%20Trung%20Vietnam,%2012-9-2015.doc#_ftnref7" name="_ftn7" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="X-NONE" style="font-family: "Times New Roman","serif";"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="X-NONE" style="font-size: 10pt; line-height: 115%;">[7]</span></span><!--[endif]--></span></span></a><span lang="X-NONE" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> Dẫn theo<span style="background-color: white;"> <span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial;">Trần Kỳ Phương 2013</span>: hì</span>nh
4.41; 4.42, tr. 41<o:p></o:p></span></div>
</div>
<div id="ftn8">
<div class="MsoFootnoteText" style="text-align: justify;">
<a href="file:///D:/Viet%20bai%20NCKH%202015/B%C3%A0i%20cho%20T%E1%BA%A1p%20ch%C3%AD%20KHXH%20v%C3%A0%20NV%20s%E1%BB%91%201.%202015/Mien%20Trung%20Vietnam,%2012-9-2015.doc#_ftnref8" name="_ftn8" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="X-NONE"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="X-NONE" style="font-family: "Calibri","sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: X-NONE; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: X-NONE;">[8]</span></span><!--[endif]--></span></span></a><span lang="X-NONE"> </span><span lang="X-NONE" style="font-family: "Times New Roman","serif";">Những
ý kiến và quan điểm về thay đổi quan điểm trong nhìn nhận cấu trúc nhà nước sớm
và nhà nước ở Đông Nam Á có thể tìm thấy trong một số nghiên cứu, bằng tiếng Việt
là những bài viết của Trần Quốc Vượng trong một số bài viết và tập sách (ví dụ
xem Trần Quốc Vượng 1998: 308-340), bằng tiếng Anh, Southworth W trong luận án
tiến sĩ của mình đã tổng kết những quan điểm của học giả phương Tây từ trước tới
năm 2001 (Southworth W., 2001</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; mso-ansi-language: EN-US;">: 21-25</span><span lang="X-NONE" style="font-family: "Times New Roman","serif";">); Nguyễn Văn Kim đã đưa ra mô hình <b><i>Thể
chế tập quyền liên kết. </i>Mô hình này như một sự bổ sung nội hàm của khái niệm
mandala </b>để chứng minh rằng, không phải lúc nào và chỗ nào ở Đông Nam Á <i>mandala</i> chỉ là sự phân tán quyền lực hay
là sự thay thế, chuyển giao quyền lực giữa các vương quốc hoặc giữa các nước lớn
với các thuộc quốc một cách giản đơn, khiên cưỡng (Nguyễn Văn Kim 200</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; mso-ansi-language: EN-US;">8: 25-39</span><span lang="X-NONE" style="font-family: "Times New Roman","serif";">)... <o:p></o:p></span></div>
</div>
<div id="ftn9">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/Viet%20bai%20NCKH%202015/B%C3%A0i%20cho%20T%E1%BA%A1p%20ch%C3%AD%20KHXH%20v%C3%A0%20NV%20s%E1%BB%91%201.%202015/Mien%20Trung%20Vietnam,%2012-9-2015.doc#_ftnref9" name="_ftn9" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="X-NONE" style="font-family: "Times New Roman","serif";"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="X-NONE" style="font-size: 10pt; line-height: 115%;">[9]</span></span><!--[endif]--></span></span></a><span lang="PT-BR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; mso-ansi-language: PT-BR;">
Sự kiện ghi lại trong sách <i>Thuỷ Kinh Chú</i>
Phạm Văn vốn là nô lệ (gia nô của di soái Phạm Trĩ huyện Tây Quyển quận Nhật
Nam, không rõ có phải là người gốc Trung Quốc hay không) nhưng đã tới Lâm Ấp dạy
vua Phạm Dật xây dựng thành trì, chế tạo vũ khí (theo truyền thống, kỹ thuật
Trung Hoa), khi vua chết đã tự lập làm
vua.</span><span lang="X-NONE" style="font-family: "Times New Roman","serif";"><o:p></o:p></span></div>
</div>
<div id="ftn10">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/Viet%20bai%20NCKH%202015/B%C3%A0i%20cho%20T%E1%BA%A1p%20ch%C3%AD%20KHXH%20v%C3%A0%20NV%20s%E1%BB%91%201.%202015/Mien%20Trung%20Vietnam,%2012-9-2015.doc#_ftnref10" name="_ftn10" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="X-NONE"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="X-NONE" style="font-family: "Calibri","sans-serif"; font-size: 10.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: X-NONE; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: X-NONE;">[10]</span></span><!--[endif]--></span></span></a><span lang="X-NONE"> </span><span lang="X-NONE" style="font-family: "Times New Roman","serif";">Ít
nhất là trong tình hình nghiên cứu với những di tích và di vật khảo cổ thu được
hiện nay.<o:p></o:p></span></div>
</div>
<div id="ftn11">
<div class="MsoFootnoteText" style="text-align: justify;">
<a href="file:///D:/Viet%20bai%20NCKH%202015/B%C3%A0i%20cho%20T%E1%BA%A1p%20ch%C3%AD%20KHXH%20v%C3%A0%20NV%20s%E1%BB%91%201.%202015/Mien%20Trung%20Vietnam,%2012-9-2015.doc#_ftnref11" name="_ftn11" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="X-NONE" style="font-family: "Times New Roman","serif";"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="X-NONE" style="font-size: 10pt; line-height: 115%;">[11]</span></span><!--[endif]--></span></span></a><span lang="PT-BR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; mso-ansi-language: PT-BR;"> Tuy chưa
có đầy đủ chứng cứ và lý giải xác đáng,
nhưng chúng tôi có cảm quan khoa học rằng sự nổi lên trên chính trường
Đông Nam Á của vương quốc Champa không chỉ là kết quả của sự kết tinh nội tại, ảnh
hưởng của Ấn Độ mà còn có nguyên nhân nữa là sự suy giảm dần của vương quốc Phù
Nam về cả chính trị và kinh tế.</span><span lang="PT-BR"> </span><span lang="X-NONE"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoFootnoteText" style="text-align: justify;">
<span lang="PT-BR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; mso-ansi-language: PT-BR;"><br /></span></div>
<div class="MsoFootnoteText" style="text-align: justify;">
<span lang="PT-BR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; mso-ansi-language: PT-BR;">Bài in trong Tạp chí Khoa học Xã hội và Nhân văn, Trường ĐHKHXH & NV, ĐHQG Hà Nội, sô 1 (10/2015): 1-15)</span></div>
<div class="MsoFootnoteText" style="text-align: justify;">
<span lang="PT-BR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; mso-ansi-language: PT-BR;"><br /></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="tab-stops: 247.5pt; text-align: right;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">PGS.TS.
<b><i>Lâm
Thị Mỹ Dung<o:p></o:p></i></b></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="text-align: right;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Bảo tàng Nhân học và Khoa Lịch sử,
Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoFootnoteText" style="text-align: justify;">
<span lang="PT-BR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; mso-ansi-language: PT-BR;">
</span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="text-align: right;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Email: <span class="gi">bebimkch@gmail.com</span><o:p></o:p></span></div>
</div>
</div>
DzungLamhttp://www.blogger.com/profile/01414406999605045030noreply@blogger.com2tag:blogger.com,1999:blog-6191728376005293127.post-44562540734917959622015-08-18T02:17:00.001-07:002015-08-18T02:48:40.931-07:00Toạ đàm Khoa học "Còn là TINH ANH", kỷ niệm 10 năm ngày mất của GS. Trần Quốc Vượng 17.8.2015 tại Trường ĐHKHXH & NV Hà Nội<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 15.6pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<b><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Lời TẠM KẾT </span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 15.6pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<b><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><br /></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 15.6pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<b><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Năm nay, tròn 10 năm Thầy về cõi khác phiêu du khảo cổ văn
hoá, lịch sử, trên dương gian những tác phẩm, ý tưởng, câu chữ (và cả chuyển
ngữ những thuật ngữ tiếng Anh, tiếng Pháp...) của Thầy vẫn tiếp tục được tái
bản, được tìm đọc, được trích dẫn (và sử dụng mà không trích dẫn) trong nhiều
lĩnh vực ngôn ngữ, lịch sử, văn hoá, khảo cổ, tôn giáo...<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 15.6pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 15.6pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<b><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Những tác phẩm, bài viết của Thầy mà trong đó, quan trọng
nhất là ý tưởng khoa học khai mở, thách thức, đôi lúc đối nghịch (với những
điều đã mặc định trong văn liệu, giáo khoa, giáo trình ...) Những bài viết, kể
cả bài viết theo đơn đặt hàng, bài nói chuyện theo chủ đề, bài viết báo Tết...
không bao giờ theo lối mòn, bao giờ cũng có những vấn đề phải thảo luận, mở ra
bàn thảo, những kết luận mở. Ở khía cạnh nào đó Thầy làm chúng ta liên tưởng
tới người nhạc sĩ tài hoa, đôi lúc phải/cần viết bài hát theo đặt hàng nhưng
độc đáo, đặc sắc và luôn hay về giai điệu, ca từ, sống được với thời gian, tài
năng không bị khuôn chế bởi hoàn cảnh, điều kiện chủ quan/khách quan. <o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 15.6pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<b><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Một Toạ đàm Khoa học “Còn là TINH ANH” nhằm mục đích tổng
kết, đánh giá, tìm hiểu sức sống, sức lan toả của di sản Thầy Trần Quốc Vượng
trong đào tạo và nghiên cứu các vấn đề xã hội nhân văn Xưa và Nay.<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 15.6pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 15.6pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<b><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Có bắt tay vào mới biết Di sản Học thuật Thầy Trần Quốc
Vượng đa ngành, đa chiều, học trò khắp mọi miền đất nước và không chỉ ở Việt
Nam. Có những học trò lâu năm, có những học trò trực tiếp nhưng không ít người
chỉ một lần nghe Thầy, có người chỉ đọc Thầy... dù bất cứ theo cách nào thì học
trò của Thầy đúng theo nghĩa “một chữ là thầy, nửa chữ là thầy”, ý tưởng và
phong cách của Thầy theo học trò toả đi muôn phương.<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 15.6pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<b><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Di sản học thuật và Di sản cuộc đời Trần Quốc Vượng nói như
một số người khó mà nói hết, khó mà đánh giá hết tầm vóc và vị trí, vì đa
ngành, đa lĩnh vực – Ý tưởng khai phá/độc đáo/mở/ dự báo/thách thức...<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 15.6pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 15.6pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Di
sản Trần Quốc Vượng<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 15.6pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .5in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-list: l0 level1 lfo2; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><b><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: Arial;">1.<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-weight: normal; line-height: normal;">
</span></span></b><!--[endif]--><b><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Khởi đầu những
môn học/những ngành học mới<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 15.6pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Cơ
sở Khảo cổ học<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 15.6pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Cơ
sở Văn hoá Việt Nam<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 15.6pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Lịch
sử Văn hoá Việt Nam<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 15.6pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Nghiên
cứu Liên Văn hoá Lịch sử<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 15.6pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Du
lịch học...<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 15.6pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Khu
vực học: Hà Nội học, Hội An học, Huế học...<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 15.6pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 15.6pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify; text-indent: .25in;">
<b><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Trong tất cả những ngành, những môn học trên điểm mấu chốt
là mối tương quan chặt chẽ giữa lý thuyết và thực tiễn, như cách nói bây giờ là
khoa học ứng dụng, liên ngành thực sự, nhuần nhuyễn, góc nhìn đa diện, khoa học
khách quan tới mức có thể, lịch sử, văn hoá... nhìn từ khía cạnh cá nhân, đời
thường, dân gian, phi chính thống... bên cạnh quan phương, khía cạnh phi quan
phương được Thầy coi là yếu tố quan trọng để nghiên cứu và đào tạo khoa học xã
hội nhân văn ở Việt Nam.<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 15.6pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 15.6pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .5in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-list: l0 level1 lfo2; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><b><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: Arial;">2.<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-weight: normal; line-height: normal;">
</span></span></b><!--[endif]--><b><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Học thuật<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 15.6pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 15.6pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify; text-indent: .25in;">
<b><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Những bài viết gửi đến Toạ đàm được chia thành nhiều chủ đề,
nhưng những bài viết, bài nghiên cứu của Thầy trên thực tế khó tách bạch rạch
ròi giữa các lĩnh vực, lịch sử chuyển tải địa lý, địa lý quyện vào lịch sử, văn
hoá kết nối địa lý, lịch sử... Những nghiên cứu của Thầy phản ánh một cách sắc
nét quan điểm về một thời kỳ học thuật Đa chiều và kết Mạng, ở nhiều góc độ
Thầy đã thực sự đối thoại với giới nghiên cứu khoa học xã hội, nhân văn khu vực
và thế giới.<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 15.6pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify; text-indent: .25in;">
<b><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Khảo cổ: đặc trưng hệ sinh thái của mỗi văn hoá khảo cổ Hang
động thung lũng Hoà Bình “Sáng ra bờ suối, tối vào hang”, “Cồn Bàu văn hoá Sa
Huỳnh/tiền Sa Huỳnh Miền Trung Việt Nam gió Lào cát trắng, Giồng Bưng miền đất
của những dòng sông Đồng Nai Vàm Cỏ Cửu Long “Đi trước về sau”, rồi những khái
quát về văn hoá Châu thổ, Giao thuỷ (nước lợ), đứng trước Biển, Dừng trước
Biển, Hướng Biển, văn hoá Cảng thị, Đô thị ngã ba sông, đô thị cửa sông ven
biển, Mô hình cấu trúc tiểu quốc/mandala Chămpa dọc sông..., những chuyên ngành
khảo cổ học áp dụng lý thuyết và phương pháp của Khảo cổ học Mới...<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 15.6pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 15.6pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify; text-indent: .25in;">
<b><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Văn hoá: Mô hình tam giác tính của một môi trường văn hoá từ
quan hệ qua lại Con người Tự nhiên Xã hội; Sơ đồ tứ giác nước của Thăng Long
“Nhị Hà Quanh Bắc sang Đông, Kim Ngưu Tô Lịch là sông bên này”; Sơ đồ DIỄN
TRÌNH lịch sử văn hoá Việt Nam; Quy hoạch những vùng địa văn hoá từ Bắc vào
Nam, từ Tây sang Đông cho đến tinh thần Hỗn dung Văn hoá, Hỗn dung tín ngưỡng
Tôn giáo; Vai trò vị thế của trí thức Nho giáo với tất cả những trăn trở, ẩn
ức, tính hai mặt của văn hoá và tính cách Việt Nam. Triết lý lưỡng phân, lưỡng
hợp: ba hằng số Nông dân-Nông thôn-Nông nghiệp... Những lưu ý đánh giá khách
quan và công bằng dựa trên dữ liệu điều tra khảo sát về sự tham góp của những
tộc người khác (bên cạnh người Kinh (Việt) vào diễn trình lịch sử văn hoá Việt
Nam, những cảnh báo về “Kinh già hoá Thổ/Thổ già hoá Kinh” – đánh mất bản sắc
văn hoá tộc người trong bối cảnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá...<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 15.6pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 15.6pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify; text-indent: .25in;">
<b><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Lịch sử: Ba dòng chảy/ba xu hướng văn hoá lịch sử chính
trong thời Bắc thuộc và CHỐNG Bắc thuộc; Đánh giá lại vị trí và vai trò của
nhiều nhân vật lịch sử, giai đoạn lịch sử dựa trên những sử liệu và quan điểm
khoa học khách quan Những bài học từ hiện tại đưa về quá khứ, từ quá khứ soi
tới tương lai... những đánh giá lại thời đại, nhân vật khi phải đặt từng sự
việc/sự kiện và con người trong từng bối cảnh, điều kiện xã hội, tự nhiên cụ
thể, những quan điểm của duy vật biện chứng và duy vật lịch sử nhuần nhuyễn,
những lý thuyết, phương pháp nghiên cứu hiện đại...<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 15.6pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify; text-indent: .25in;">
<b><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">.........</span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 15.6pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify; text-indent: .25in;">
<b><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><br /></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 15.6pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify; text-indent: .25in;">
<b><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Một TRƯỜNG PHÁI TRẦN QUỐC VƯỢNG cả trên hai phương diện Điền
dã và Lý thuyết thực sự đang hiện hữu dù còn chưa đủ mạnh như Thầy Trò mong ước và sẽ cần rất nhiều cố gắng, nỗ lực.<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 15.6pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> <o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 15.6pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .5in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-list: l0 level1 lfo2; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><b><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: Arial;">3.<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-weight: normal; line-height: normal;">
</span></span></b><!--[endif]--><b><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Thái độ với
Khoa học<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 15.6pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">“Cái
gì của Xeda trả lại cho Xeda”, câu chuyện nghiên cứu thực địa/sử liệu những ông
vua lớn trong lịch sử Việt Nam như Lê Thánh Tông, Gia Long... về Thời Mạc, về
nhà Nguyễn, nhà Tây Sơn, thực địa văn hoá làng, thân phận của những bậc trí
thức Việt Nam xưa - những nhà Nho, lấy cái Xưa suy cái Nay và lấy cái Nay soi
cái Xưa ...SỰ TRUNG THỰC – ĐẠO KHOA HỌC TRẦN QUỐC VƯỢNG!<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 15.6pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 15.6pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .5in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-list: l0 level1 lfo2; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><b><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: Arial;">4.<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-weight: normal; line-height: normal;">
</span></span></b><!--[endif]--><b><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Một Phong cách
Trần Quốc Vượng<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 15.6pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Khó
có thể định hình thật chính xác như Thầy lúc sinh thời thường gật gù mọi thứ mơ
hồ, mọi ranh giới mơ hồ hơn ta tưởng...<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 15.6pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Phong
cách pha trộn giữa phong trần với trầm ưu/sâu sắc, ẩn sâu bên trong là sự uyên
bác ít ai bì kịp, đi và đọc với Thầy cần như khí trời hàng ngày hít thở. Một
thuật ngữ đưa ra trong nghiên cứu là kết quả của quá trình nghiền ngẫm “Diễn
trình lịch sử văn hoá “ mà không phải “Tiến trình”, “Thuỷ hệ” mỗi vùng miền vẫn
là thuỷ hệ nhưng khác nhau căn bản là ở cái “Thức” (Mode)... Trên đường điền dã
chỉ một dòng chữ trong tấm bia thôi cũng đủ để Thầy đang uống dở cốc bia để đó
mà tra cứu, hỏi han, chưa hiểu chưa tìm được thì lũ học trò xung quanh cứ liệu
chừng mà khi sáng ra rồi thì “các con ơi khóc lên đi...” và bia cứ thế mà rót tràn.<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 15.6pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Một
tấm gương học tập suốt đời: Học mọi lúc, mọi nơi, “đi đâu cũng hỏi đến ba, bốn
lần”, học Ta, học Tây, học Thầy, học bạn và học học trò, học dân...<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 15.6pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Một
phong cách truyền tải tri thức cho thế hệ tương lai ở đại học, một triết lý đại
học hiện đại, cập nhật – Tôn trọng người học, gợi mở và hướng người học tới tư
duy độc lập, phản biện “Con hơn cha là nhà có phúc, Trò hơn Thầy đức nước càng
dầy”. Và không chỉ truyền tải tri thức, truyền tải triết lý, Thầy là người
truyền LỬA, TÌNH YÊU và ĐAM MÊ cho các thế hệ. <o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 15.6pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Một
tinh thần khoa học dấn thân, đậm tinh thần dân chủ và tính mở “Trong khoa học
không ai được quyền nói tiếng nói cuối cùng”! Dám NÓI SỰ THẬT, bảo vệ Sự Thật,
đặt lại Những Vấn đề đã trở thành MẶC ĐỊNH, nêu VẤN ĐỀ từ những điều tưởng
chừng rất vụn vặt, không điều gì trong quá khứ mà không quan trọng đối với người
nghiên cứu!<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 15.6pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 15.6pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 15.6pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<b><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Di sản của một người Thầy để lại chính là những học trò và
cái cách mà họ sử dụng những tri thức của Thầy họ để truyền lại cho thế hệ
tương lai. <o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<b><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Di sản của mỗi nhà khoa học để lại là
công trình nghiên cứu, trong những công trình nghiên cứu cái đặc biệt quan trọng
là ý tưởng khoa học, trong những ý tưởng khoa học điểm mấu chốt chính là mức độ
gợi mở và dự báo – nền tảng cho những nghiên cứu kế tiếp.<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in;">
<b><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Di sản của nhà giáo, nhà khảo cổ, nhà
văn hoá... Trần Quốc Vượng nối dài từ quá khứ đến hiện tại và tới tương lai.<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 15.6pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<b><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Cuộc toạ đàm ngày hôm nay tạm đóng nhưng như tinh thần của
Thầy không khép lại, di sản học thuật, di sản cuộc đời Trần Quốc Vượng đã, đang
và sẽ được mang theo trong mỗi học trò, học trò của học trò... một chút, một
chút... di sản đó mỗi lúc được bồi đắp và toả đi. <o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 15.6pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<b><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Khi Thầy mất, những đồng nghiệp và học trò của Thầy ở khoa
Sử....bànluận với nhau, Trần Quốc Vượng sống vĩ đại MỘT, khi mất vĩ đại MƯỜI.<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 15.6pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<b><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Một học giả nước ngoài ,một người đã làm Luận án Tiến sĩ về
Chămpa, TS. William Southworth đã nói về Trần Quốc Vượng khi Thầy mất rằng
người ta (học giả nước ngoài) còn lâu mới đánh giá được hết giá trị của Trần
Quốc Vượng. <o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 15.6pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 15.6pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Học
trò chúng ta vẫn đang NỢ <o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 15.6pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .5in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-list: l1 level1 lfo1; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><b><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: Arial;">1.<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-weight: normal; line-height: normal;">
</span></span></b><!--[endif]--><b><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Quá nhiều vấn
đề không thể/không dám nói, nghiên cứu, Thầy đưa ra cần tiếp tục mà rồi chưa
được giải quyết rốt ráo, cả phương diện lý thuyết, cả thực tiễn, những cuộc
khảo sát tổng hợp liên ngành càng ngày càng ít, những mối quan hệ tình cảm và
học thuật giữa những người làm nghề KHXHNV với những ngành nghề KHTN KT vẫn có
nhưng thật sự không gắn kết sâu đậm, thiếu nhiều những mối quan hệ, những bài
viết như kiểu Trần Quốc Vượng Mai Đình Yên, Trần Quốc Vượng Đào Thế Tuấn, Trần
Quốc Vượng Trần Từ... Nhiều vấn đề lịch
sử... vẫn còn đó cần những chứng cứ để ủng hộ kể cả không ủng hộ những ý tưởng
của Thầy, và rất cần những tiếng nói tham gia thảo luận đánh giá về những vấn đề
khoa học của Thầy Trần Quốc Vượng được Tạ Chí Đại
Trường, Lê Minh Khai... đưa ra trong một số bài viết của họ.<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 15.6pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .5in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-list: l1 level1 lfo1; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><b><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: Arial;">2.<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-weight: normal; line-height: normal;">
</span></span></b><!--[endif]--><b><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Vẫn còn những
người trẻ nghiên cứu, đọc sách chưa đủ và thấu đáo, Ngoại ngữ chưa đủ độ, đủ
trình... Những trăn trở về đào tạo XHNV ... vẫn còn đó... Đặc biệt về một triết
lý Đại học Hiện đại.<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 15.6pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .5in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; mso-list: l1 level1 lfo1; text-align: justify; text-indent: -.25in;">
<!--[if !supportLists]--><b><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: Arial;">3.<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-weight: normal; line-height: normal;">
</span></span></b><!--[endif]--><b><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Những bài của
Thầy nhiều CÂU HỎI hơn TRẢ LỜI, của chúng ta hình như NGƯỢC lại.<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 15.6pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .25in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 15.6pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: .25in; margin-right: 0in; margin-top: 0in; text-align: justify;">
<b><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Nhưng, chúng ta vẫn có quyền hy vọng
về sự tiếp nối và phát huy di sản học thuật, di sản cuộc đời Trần Quôc Vượng,
nhiều bài tham gia Toạ đàm của cán bộ trẻ đã cho thấy, dù không phải là học trò
trực hệ của Thầy, nhưng họ thật sự đã đọc Thầy một cách thấu đáo, trăn trở với
những vấn đề Thầy đưa ra và bắt đầu dùng những hiểu biết của mình (mà họ học
được từ bên trong và bên ngoài) để tiếp cận, tiếp thu và phản biện. <o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">Để cuộc TOẠ ĐÀM hôm nay diễn
ra suôn sẻ và thành công BTC chúng tôi xin được bày tỏ một số điều như sau theo
đúng tinh thần của Thầy Trần Quốc Vượng “Làm ơn không nên nhớ, chịu ơn không
nên quên”:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 15.6pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt;">Ý tưởng về tưởng niệm 10 năm ngày mất của GS.
TQV được TS. Nguyễn Hồng Kiên (Viện Khảo cổ học) đề đạt với Bộ môn Khảo cổ học,
sau đó là sự nhất trí cao của BCN Khoa Lịch sử, của Trường, sự hỗ trợ nhiều mặt
của nhiều thế hệ học trò gần xa, của các
cán bộ BM KCH, cán bộ Khoa Lịch sử, Bảo tàng Nhân học, của một số cơ quan, viện nghiên cứu ... Học
trò nhiều thế hệ xa gần, nổi danh, bình thường, tính cách, số phận, nhiều đường
đời.... (như Thầy thường nói </span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-weight: bold; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">đời sống là thế “bá nhân, bá tánh” với tinh thần “khoan nhượng”, “khoan
hoà” văn hoá<b>) </b></span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt;">đều
hướng về Thầy Trần Quốc Vượng. <o:p></o:p></span><br />
<span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt;">Người đặt tên cho Toạ đàm chính là một học trò thế hệ con cháu, một TS trẻ, phó chủ nhiệm Bộ môn Khảo cổ học, Đặng Hồng Sơn, dựa theo tên một bài viết của PGS.TSKH. Nguyễn Hải Kế khi Thầy Trần Quốc Vượng mất.</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;">BTC đặc biệt cám ơn những
cán bộ trẻ của Khoa Lịch sử, Bộ môn KCH, Bộ môn VHH và Bảo tàng Nhân học: TS. Đặng
Hồng Sơn, Th.s. Đoàn Văn Luân, Th.s. Nguyễn Văn Anh, Th.s. Nguyễn Hoài
Phương... và một số sinh viên Khoa Lịch sử. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%;"><br /></span></div>
<span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">BTC xin được thứ lỗi về những sai sót.</span><br />
<span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;"><br /></span>
<span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US;">Lâm Thị Mỹ Dung </span>DzungLamhttp://www.blogger.com/profile/01414406999605045030noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6191728376005293127.post-68123679226721014332015-03-03T21:47:00.000-08:002015-03-03T21:47:12.924-08:00Xã hội sao, lễ hội vậy!<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 16.45pt; vertical-align: baseline;">
<b><span style="color: #333333; font-family: "Tahoma","sans-serif"; font-size: 10.5pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> (PL)- Những thực hành nghi lễ xưa một cách ồ
ạt, không chắt lọc, bất chấp những thay đổi thời thế như đang làm thời gian gần
đây chỉ làm biến tướng, làm hỏng những giá trị văn hóa của cha ông!<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 16.45pt; text-align: justify; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: Tahoma, sans-serif; font-size: 10.5pt;">Ví dụ điển hình của sự
biến tướng, phá vỡ giá trị văn hóa, buôn thần bán thánh là sự xuyên tạc lịch sử
và ý nghĩa của lễ hội, đó là việc dựng lễ Khai ấn đền Trần, Nam Định mà thực
chất là bán ấn, đáng lo là hiện nay một số địa phương (đền Trần Thương, Hà Nam
và đền Hưng Hà, Thái Bình) đang khuếch trương chuyện bán ấn.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 16.45pt; text-align: justify; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: Tahoma, sans-serif; font-size: 10.5pt;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 16.45pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify; vertical-align: baseline;">
<b><span style="border: 1pt none windowtext; font-family: Tahoma, sans-serif; font-size: 10.5pt; padding: 0in;">Liên kết những điều trái nghịch</span></b><span style="font-family: Tahoma, sans-serif; font-size: 10.5pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 16.45pt; margin-bottom: 15.0pt; text-align: justify; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: Tahoma, sans-serif; font-size: 10.5pt;">Bản chất của lễ hội nói chung, đặc biệt là những lễ hội cổ truyền
đó là sự huyền bí, khoảnh khắc chưa từng thấy, bứt ra khỏi thời gian của cuộc
sống thường nhật, phá vỡ nhịp điệu tuần hoàn lặp đi lặp lại.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 16.45pt; margin-bottom: 15.0pt; text-align: justify; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: Tahoma, sans-serif; font-size: 10.5pt;">Lễ hội luôn có hiệu năng điều hòa nghịch lý, liên kết những điều
trái ngược: nghi thức - tự phát; truyền thống - phóng túng; tính tôn giáo -
tính phàm tục; giàu - nghèo; cô đơn cá nhân - cố kết cộng đồng. Mục đích của lễ
hội chính là sự tự khẳng định mình; duy trì sự cố kết cộng đồng, “cộng cảm”,
“cộng mệnh”. Như một thiết chế, lễ hội bảo vệ, tái sinh và tái tạo sợi dây liên
kết các thành viên của một xã hội. Nhưng lễ hội bao giờ cũng gồm phần lễ và hội.
Lễ: Trang nghiêm, thiêng liêng (không gian thiêng và thời gian thiêng); hội:
Vui, láo nháo, hỗn độn... Trong một số trường hợp một vài nghi lễ được chuyển
hóa thành trò diễn, những trò diễn này dù chủ yếu chỉ để người đến lễ hội “xả
xúp páp” thì vẫn phải đảm bảo tính chất nghi lễ thiêng liêng. Đa phần lễ hội cổ
truyền nếu không nói là tất cả, dù được gọi bằng nhiều tên gọi thì đều có nguồn
gốc nông nghiệp, chứa đựng nhiều lớp văn hóa khác nhau, cái mà chúng ta quan
sát hiện nay thực ra là kết quả của một quá trình biến đổi, chắt lọc và cũng
như nhiều sản phẩm văn hóa dân gian khác truyền lại bằng ký ức kể miệng, phần
vỏ có thể vẫn còn nhưng phần lõi không hẳn còn để hình thức không phải lúc nào
cũng gắn với nội dung.<o:p></o:p></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj6UllEytGzdydJVgwyO_chjZSd2p40Z157_9YC5MjsuIks6aSLxYQrXE9HRHbSmGf0A3MUaIuDS5Apb6YR2kzglPDIEyobgvGtRTgUaGMhBe3rCnLtcbmn4P5ZdDKCVFmK2ztHnvE9-t4/s1600/1512eba3dc27ec.img.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj6UllEytGzdydJVgwyO_chjZSd2p40Z157_9YC5MjsuIks6aSLxYQrXE9HRHbSmGf0A3MUaIuDS5Apb6YR2kzglPDIEyobgvGtRTgUaGMhBe3rCnLtcbmn4P5ZdDKCVFmK2ztHnvE9-t4/s1600/1512eba3dc27ec.img.jpg" height="300" width="400" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh3DVY7gjg8A9SmbBELdosGm3Pbb3IvBNRIpZqx7AgJVkZpdXOyiJK3EwXWDgpwPUNJnjUQk1Pa2pEcrEzzBNh8F_3YddgMtAaTbGKKJzRhjL2s5AtXK1vks6QangpbU3FGswBdXjvVfaI/s1600/132739_9wap_320.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh3DVY7gjg8A9SmbBELdosGm3Pbb3IvBNRIpZqx7AgJVkZpdXOyiJK3EwXWDgpwPUNJnjUQk1Pa2pEcrEzzBNh8F_3YddgMtAaTbGKKJzRhjL2s5AtXK1vks6QangpbU3FGswBdXjvVfaI/s1600/132739_9wap_320.jpg" height="283" width="400" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEifJufwibyiLyWBf_jiBGQtVXZU2j1i2TINK21mtDXARnM6gZ6uJQVbitPFDNBJ2emXaCJPVZsbiUOFP3Lo74_nd_zNRNIU2jFetHmkw1Zzog44QYL3gs1MpGONVxEFWwUmlV5Sd1SqrN4/s1600/screen_shot_2015-02-25_at_6_14_30_am_CPXX.png" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEifJufwibyiLyWBf_jiBGQtVXZU2j1i2TINK21mtDXARnM6gZ6uJQVbitPFDNBJ2emXaCJPVZsbiUOFP3Lo74_nd_zNRNIU2jFetHmkw1Zzog44QYL3gs1MpGONVxEFWwUmlV5Sd1SqrN4/s1600/screen_shot_2015-02-25_at_6_14_30_am_CPXX.png" height="240" width="400" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
Một số hình ảnh "tranh cướp, mua" lễ vật cầu may trong lễ hội </div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
(Ảnh lấy trên mạng) </div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 16.45pt; margin-bottom: 15.0pt; text-align: center; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 16.45pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify; vertical-align: baseline;">
<b><span style="border: 1pt none windowtext; font-family: Tahoma, sans-serif; font-size: 10.5pt; padding: 0in;">Ngụy biện khoa học</span></b><span style="font-family: Tahoma, sans-serif; font-size: 10.5pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 16.45pt; margin-bottom: 15.0pt; text-align: justify; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: Tahoma, sans-serif; font-size: 10.5pt;">Ở đồng bằng Bắc Bộ từ lâu đã lưu truyền câu “Bơi Đăm, rước Giá,
hội Thầy/ Vui thì vui vậy chẳng tầy rã đám làng La”. Rã La - theo các tài liệu
dân tộc học và văn hóa học thì trong đêm lúc “tắt đèn”, trai gái trong làng có
thể mặc sức vuốt ve, ôm ấp hay có thể “đi xa” hơn nữa với nhau, vốn là một nghi
thức liên quan đến tín ngưỡng phồn thực của cư dân nông nghiệp trong lễ hội
làng La Khê Nam (làng La), hiện thuộc phường Dương Nội, quận Hà Đông, Hà Nội)
từ lâu đã không còn nữa do không phù hợp với đời sống hiện đại.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 16.45pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: Tahoma, sans-serif; font-size: 10.5pt;">Trong lịch sử Việt Nam có những thời kỳ đứt gãy
do nhiều nguyên nhân khác nhau, ngắn thì vài chục năm, dài thì cả trăm năm dẫn
đến những đứt gãy trong cách hiểu và cách thực hành văn hóa trong đó có cả lễ
hội, những cách đánh giá hay nhận biết kiểu “các cụ truyền lại”, “ngày xưa các
cụ không làm như thế này mà làm như thế kia”... khó có thể kiểm định bằng những
luận cứ khoa học nghiên cứu văn hóa nhưng luôn là cái neo để vịn khi nói về
biến đổi và duy trì di sản văn hóa. Những lễ hội cổ truyền mang tính địa vực và
tộc người rất rõ ràng, dù trong quá trình đan xen văn hóa giữa các tộc người có
sự thêm bớt, vay mượn của nhau trong tinh thần hỗn dung thì tính chất riêng,
đặc biệt là <b><span style="border: none windowtext 1.0pt; mso-border-alt: none windowtext 0in; padding: 0in;">tính đặc thù trong nghi lễ vẫn nổi trội “trống
làng nào làng ấy đánh, thánh làng nào làng ấy thờ”, nghi lễ ấy chỉ thiêng trong
thời điểm ấy và không gian ấy, ra ngoài phạm vi, tính thiêng sẽ không còn</span></b>.
Nói như vậy để thấy khi nghi lễ của lễ hội làng vượt ra khỏi không gian làng sẽ
chỉ còn hình thức và thiên hạ sẽ mặc sức mà đánh giá bản chất của nghi lễ theo
cách hiểu của mình và những <b><span style="border: none windowtext 1.0pt; mso-border-alt: none windowtext 0in; padding: 0in;">cách thức quản lý của chính
quyền các cấp cũng như những biện hộ dưới cái ô khoa học của một số nhà nghiên
cứu chỉ làm cho thực hành nghi lễ trong lễ hội ngày càng trở nên xô bồ</span></b>,
không còn chức năng giáo dục những giá trị chân, thiện, mỹ của văn hóa. Văn hóa
biến đổi, văn hóa là quá trình chắt lọc những giá trị tiêu biểu qua nhiều thế
hệ, văn hóa hợp thời. Văn hóa tôn trọng sự khác biệt nhưng điều đó không có
nghĩa là mọi thứ của quá khứ đều cần hay đều được thực hành trong hiện tại,
việc bảo tồn và phát huy những giá trị của lễ hội cũng phải tuân theo sự hợp
thời, quá khứ nâng đỡ hiện tại và tương lai chứ quá khứ không quấy phá hiện tại
và tương lai.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 16.45pt; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify; vertical-align: baseline;">
<span style="font-family: Tahoma, sans-serif; font-size: 10.5pt;">Việc thực hành lễ hội xưa cũng phải tuân thủ
luật pháp nay, những hành động dưới lốt nghi lễ như đánh người trong
tranh <b><span style="border: none windowtext 1.0pt; mso-border-alt: none windowtext 0in; padding: 0in;">cướp hoa tre ở lễ hội đền Gióng hay kiệu bay đâm vỡ kính ô tô ở lễ
hội làng Xuân Đỉnh đã vi phạm pháp luật và không thể dùng thần thánh biện minh!</span></b><o:p></o:p></span></div>
<br />
<div align="right" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 16.45pt; text-align: right; vertical-align: baseline;">
<b><span style="border: 1pt none windowtext; font-family: Tahoma, sans-serif; font-size: 10.5pt; padding: 0in;">LÂM THỊ MỸ DUNG </span></b><i><span style="border: 1pt none windowtext; font-family: Tahoma, sans-serif; font-size: 10.5pt; padding: 0in;">(Khoa Lịch sử, Trường ĐH KHXH&NV, ĐHQG Hà Nội)</span></i><span style="font-family: Tahoma, sans-serif; font-size: 10.5pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 16.45pt; text-align: right; vertical-align: baseline;">
<i><span style="border: 1pt none windowtext; font-family: Tahoma, sans-serif; font-size: 10.5pt; padding: 0in;">Bài đăng trên </span></i><a href="http://phapluattp.vn/thoi-su/le-hoi-qua-khu-dang-quay-pha-hien-tai-533519.html" style="background-color: transparent;">http://phapluattp.vn/thoi-su/le-hoi-qua-khu-dang-quay-pha-hien-tai-533519.html</a> </div>
<div class="MsoNormal">
<o:p></o:p></div>
DzungLamhttp://www.blogger.com/profile/01414406999605045030noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6191728376005293127.post-38283615259210942262014-12-13T18:46:00.002-08:002014-12-13T18:46:47.517-08:00Cảm hứng từ Sự nghiệp và Sứ mạng của bà Madeleine Colani <div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<strong>Tóm tắt</strong></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Madeleine Colani sinh năm 1866 tại Strasbourg, mất năm 1943 tại Hà Nội, Việt Nam, bà là nhà nữ địa chất học, cổ sinh vật học và khảo cổ học đã có những đóng góp to lớn cho sự nghiệp hình thành và phát triển của ngành khoa học khảo cổ Việt Nam nói riêng và khảo cổ học Đông Dương nói chung.</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Những nghiên cứu của bà, cả điền dã và trong phòng phủ rộng cả về không gian, thời gian và lĩnh vực, về thời gian, từ văn hoá Hoà Bình thời tiền sử, cách ngày nay khoảng 20.000 năm đến những vấn đề của văn hoá sơ sử, Sa Huỳnh, Cánh đồng chum; về không gian, từ miền núi phía bắc Việt Nam, dãy Trường Sơn Lào đến vùng cồn cát ven biển miền Trung Việt Nam. Mối quan tâm nghiên cứu của bà không chỉ bó hẹp trong lĩnh vực khảo cổ mà còn lan sang những chủ đề dân tộc học so sánh, dân tộc học khảo cổ, khảo cổ học tôn giáo, khảo cổ học kỹ thuật. Bà đến với khảo cổ học khá muộn, nhưng trong khoảng hai chục năm (từ tuổi 50 đến tuổi 70) bà đã làm việc với một sức mạnh phi thường, đã phát hiện thêm 30 di chỉ hang động ở sơn khối Bắc Sơn và năm 1925, văn hoá Bắc Sơn, với công cụ tiêu biểu là rìu mài lưỡi đã được công bố và công nhận. Từ năm 1929 đến 1932, không gian điều tra khảo sát của bà là vùng núi đá vôi các tỉnh Hoà Bình, Ninh Bình, Thanh Hoá, Quảng Bình... kết quả, một nền văn hoá thời đại đá sớm hơn so với văn hoá Bắc Sơn đã được phát hiện và tại Đại hội các nhà Tiền sử Viễn đông họp lần thứ nhất tại Hà Nội, tên gọi văn hoá Hoà Bình do Colani đề xuất đã được thông qua, có thể nói văn hoá Hoà Bình gắn liền với tên tuổi của nữ học giả Madeleine Colani.</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Bài viết sẽ tập trung vào một số chủ đề sau:</div>
<ol style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px; padding: 0px 10px 0px 25px;">
<li>Những luận điểm của M.Colani về văn hoá Hoà Bình. Từ văn hoá Hoà Bình đến Phức hợp kỹ nghệ Hoà Bình.</li>
<li>Văn hoá Sa Huỳnh từ nghiên cứu của Colani và các học giả Pháp đến những nghiên cứu của những nhà khảo cổ học Việt Nam giai đoạn hiện nay.</li>
<li>Công trình của Colani về hệ thống thuỷ lợi dùng đá xếp ở Quảng Trị đến những nghiên cứu về Hệ thuỷ Champa. </li>
</ol>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<strong>Bài Viết</strong></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Madeleine Colani sinh năm 1866 tại Strasbourg (Đông Bắc Pháp) trong một gia đình theo đạo Tin Lành. Bà có ba anh em, tên André, Jeanne, và Léonore, tất cả đều học hành cao (André và Jeanne là giáo sư ), theo gia phả tông chi, gia đình này không có hậu duệ.[1]</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Bà mất năm 1943 tại Hà Nội</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Công lao của bà đối với nghiên cứu tiền, sơ sử Việt Nam và Đông Nam Á thật là to lớn khó có thể chỉ khoanh lại trong một bài báo cáo, bài viết này chỉ tập trung vào một số đóng góp của M.Colani trong nghiên cứu tiền sơ sử Việt Nam. </div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<ol style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px; padding: 0px 10px 0px 25px;">
<li>Phát hiện định danh văn hoá Hoà Bình-Bắc Sơn, những luận điểm của M.Colani về văn hoá Hoà Bình. Từ văn hoá Hoà Bình đến Phức hợp kỹ nghệ Hoà Bình.</li>
</ol>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Trong mùa điền dã 1921-1925, khi cùng H. Mansuy phát hiện và định danh văn hoá Bắc Sơn trong sơn khối đá vôi Bắc Sơn, M.Colani đã nhận thấy những yếu tố cổ hơn Bắc Sơn, có thể sánh với thời hậu kỳ đá cũ châu Âu và cho rằng những đồ đá ấy có thể thuộc về một nền văn hoá sớm hơn văn hoá Bắc Sơn[2].</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Và dự cảm của họ đã đúng!</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Từ mùa hè năm 1926 bà bắt đầu những đợt khảo sát vùng núi đá vôi hữu ngạn sông Hồng, qua nhiều mùa điền dã (1926-1938), 38 hang động của một nền văn hoá cổ hơn văn hoá Bắc Sơn đã được M.Colani phát hiện, khai quật. Ví dụ chỉ trong mùa hè năm 1926 bà đã phát hiện và khai quật 12 địa điểm hang động và mái đá ở hai huyện Tân Lạc và Kim Bôi, mùa thu năm 1926 thêm 11 địa điểm ở huyện Lương Sơn[3] ….</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Tại Hội nghị các nhà Tiền sử học Viễn Đông lần thứ nhất (tiền thân của Đại hội IPPA sau này) tại Hà Nội năm 1932, M.Colani đã đề xuất thuật ngữ Văn hoá Hoà Bình, nội dung văn hoá Hoà Bình của bà bao gồm những vết tích văn hoá trong các hang động núi đá vôi ở miền Bắc Việt Nam có những đặc trưng chung là sự phong phú công cụ hình hạnh nhân, hình đĩa và rìu ngắn được ghè đẽo một cách tiết kiệm một mặt từ những hòn cuội dẹt, những công cụ kiểu này được các nhà khảo cổ gọi là công cụ kiểu Sumatra (Sumatralith).</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Niên đại của văn hoá Hoà Bình cũng được M.Colani đưa ra dựa trên so sánh với hậu kỳ đá cũ châu Âu, Magdalenien ở Pháp và trải qua ba giai đoạn phát triển, với sự công nhận của Hội nghị, M.Colani được xem như là người khai sinh ra văn hoá Hoà Bình.</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Đánh giá về công lao của M.Colani, tập thể tác giả cuốn chuyên khảo “Văn hoá Hoà Bình ở Việt Nam” đã viết: “Những phát hiện và nghiên cứu về văn hoá Hoà Bình của M.Colani thực sự đã có ảnh hưởng rất lớn trong giới học giả nghiên cứu về Đông Nam Á thời tiền sử, khối tư liệu văn hoá Hoà Bình gồm hiện vật và báo cáo khoa học do người Pháp để lại là những tài liệu vô cùng quan trọng không những để nghiên cứu thời tiền sử Việt Nam mà cả Đông Nam Á. Từ khối tư liệu văn hoá Hoà Bình còn lại có thể thấy sự cố gắng cùng sự đóng góp của nhà nữ khảo cổ M.Colani đã ở vào tuổi nghỉ hưu chỉ khoảng 12 tháng điền dã (từ năm 1926 đến đầu năm 1930) bà đã khai quật trên 50 hang động và mái đá trải dài suốt từ Hoà Bình đến Quảng Bình. Thật là một con số kỷ lục, đó là chưa tính đến những quãng đường đèo dốc, suối sâu của vùng sơn khối đá vôi để đến được với di tích”[4].</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Từ khi phát hiện đến nay 1926-2014, nhận thức về văn hoá Hoà Bình của chúng ta đã có nhiều thay đổi, có những nhận thức cũ từng bị phủ nhận (năm 1932) như niên đại địa chất thời Cánh Tân của VHHB giờ lại được thừa nhận (hội nghị 60 năm phát hiện văn hoá Hoà Bình Hà Nội 1996) và hiện nay một chuỗi niên đại C14 và AMS của VHHB cho thấy, giai đoạn sớm của nền văn hoá này (cách đây khoảng 20.000 năm) thực sự tương đương với niên đại của thời kỳ Magdalenien (Pháp) mà M.Colani từng đề nghị.</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Học giả Pháp đã phát hiện và khởi đầu nghiên cứu văn hoá Hoà Bình, người làm khảo cổ Việt Nam là những người đã làm rõ nội dung và tính chất của văn hoá này ở nhiều phương diện.</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
- Có một văn hoá Hoà Bình (văn hoá Khảo cổ ở Việt Nam) hay Truyền thống Hoà Bình, Phức hệ kỹ thuật Hoà Bình ở Đông Nam Á, sau văn hoá Sơn Vi, nằm vắt qua thế Cánh Tân (Pleistocene) và Toàn Tân (Holocene)… trong sự chuyển tiếp từ thời đại đồ đá cũ sang thời đại đồ đá mới. Văn hoá Hoà Bình được nhìn nhận như một văn hoá đặc trưng trong sự phát triển của truyền thống công cụ cuội ở Việt Nam; có sự đồng quy văn hoá thời đại đá mới ở Đông Nam Á lục địa[5].</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
- Cư dân sống chủ yếu trong các hang động núi đá vôi và cấu trúc địa hình cảnh quan địa lý của người Hoà Bình theo trật tự suối-, bãi bồi, hang, thầm cổ, đồi trung sinh hay miền trước núi và núi đá vôi Karst (với các hang động). Tiến hành khảo sát những dạng khác nhau của hẹ sinh thái hiện nay, GS. Trần Quốc Vượng đặc biệt đi sâu vào hệ sinh thái thung lũng chân núi đá vôi của người Mường và người Tày, một dạng sinh thái phồn tạp, có thể phục vụ cho việc săn bắt, thu lượm theo phổ rộng[6], dạng hệ sinh thái tương tự từng tồn tại trong giai đoạn văn hoá Hoà Bình. Ngoài ra, điểm cực nam của văn hoá Hoà Bình ở Việt Nam là hang động núi đá vôi tỉnh Quảng Trị</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
- Cư dân sinh sống dựa trên những phương thức khai thác môi trường tự nhiên khác nhau thu lượm và săn bắt (bắn), chưa xuất hiện nền kinh tế sản xuất và chưa có đồ gốm. Kỹ thuật chế tác công cụ đá Hoà Bình rất năng động bằng cách tiếp thu chọn lọc kỹ thuật truyền thống, phát triển và sáng tạo ra những yếu tố kỹ thuật mới và tiến bộ. Sự bảo lưu lâu dài của kỹ thuật chế tác đá kiểu Hoà Bình và vai trò ít thay đổi của đồ đá trong đời sống cư dân thời tiền sử Việt Nam và Đông Nam Á chủ yếu do cách thức khai thác môi trường tự nhiên không đòi hỏi những cải cách mang tính đột biến về kỹ thuật/kỹ nghệ.</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
- Văn hoá Hoà Bình, văn hoá Bắc Sơn vừa có mối quan hệ nguồn gốc vừa có tính giai đoạn sớm muộn và tính khác biệt địa hình sinh thái.</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
- Văn hoá Hoà Bình có tầm phủ rộng đối với những văn hoá cùng thời và sau đó.</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<ol style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px; padding: 0px 10px 0px 25px;">
<li>Văn hoá Sa Huỳnh: Từ M. Colani đến các nhà khảo cổ học Việt Nam</li>
</ol>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Tên gọi văn hoá Sa Huỳnh được đặt theo tên một cánh đồng muối Sa Huỳnh, nằm ở cửa sông Trà Bồng, xã Phổ Thạnh, huyện Đức Phổ, tỉnh Quảng Ngãi. Năm 1909, A. Vinet một học giả người Pháp đã thông báo ngắn về việc phát hiện một kho mộ chum khoảng 200 chiếc ở đây. Trong những thập kỷ 20 và 30 của thế kỷ XX, Trường Viễn Đông bác cổ Pháp đã uỷ quyền cho Labarre, M. Colani và Olov Janse tiến hành khai quật ở Sa Huỳnh và điều tra nghiên cứu ở các vùng phụ cận và xa hơn. Năm 1923, Labarre khai quật 240 chum mộ ở Long Thạnh, Thạnh Đức và Phú Khương. Năm 1934, M. Colani đào Long Thạnh và phát hiện 55 chum, đào Phú Khương, phát lộ 187 chum. Năm 1935, bà phát hiện dấu tích mộ chum Sa Huỳnh ở Quảng Bình, năm 1937, M. Colani là người đầu tiên đặt tên cho khu di tích mộ chum là văn hóa Sa Huỳnh.</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Tiếp đó, vào những thập kỷ 50, 60 và nửa đầu thập kỷ 70 là những phát hiện và nghiên cứu của các học giả như L. Malleret, E. Saurin, H. Fontaine, Hoàng Thị Thân…. Qua những tư liệu thu thập được, một số nét cơ bản của văn hoá Sa Huỳnh đã được phác hoạ. Đó là táng thức mộ chum với các đồ tuỳ táng như gốm, sắt, trang sức bằng thuỷ tinh, mã não…. Một số vấn đề khác của văn hoá này cũng đã được bàn đến như mối quan hệ khu vực, chủ nhân…. Do nhiều nguyên nhân, những di tích cư trú chưa được tìm thấy, vì vậy các học giả nước ngoài cho rằng, chủ nhân của văn hoá Sa Huỳnh là những cư dân đi từ ngoài biển vào, những mộ chum chôn trong đất liền là nơi họ gửi gắm những linh hồn, đánh dấu những vùng đất mà họ đến[7].</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Trong giai đoạn này việc phát hiện nghiên cứu, xác định và định danh nền văn hóa Sa Huỳnh thuộc về những học giả Pháp. mặc dù còn có không ít ý kiến phê phán phương pháp khai quật của các học giả Pháp cũng như quan điểm truyền bá luận của họ trong diễn giải di tích, di vật và tìm hiểu chủ nhân, nguồn gốc của văn hóa Sa Huỳnh, nhưng tư liệu khai quật các địa điểm này cùng với những nghiên cứu so sánh thực sự đã làm sáng tỏ đáng kể một số khía cạnh của văn hóa Sa Huỳnh như niên đại, táng thức, loại hình hiện vật... đặc biệt một nền văn hoá khảo cổ mới được xác lập và được trình ra với học giả thế giới.</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Từ sau năm 1975, đặc biệt là từ những năm 90 của thế kỷ 20 đến nay, kế tiếp những nghiên cứu của học giả phương Tây, đặc biệt là của học giả Pháp những nhà khảo cổ học Việt Nam đã đạt được nhiều hiểu biết mới, nhiều kiến giải mới về văn hoá Sa Huỳnh trong bối cảnh Đông Nam Á[8].</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
- Tính chất đa nguồn gốc của văn hoá Sa Huỳnh và một trong những nguồn đó là những dòng chảy văn hoá Tiền Sa Huỳnh Xóm Cồn/Long Thạnh/Bình Châu. Những yếu tố nội sinh kết hợp với ngoại sinh bằng những cách thức khác nhau từ trao đổi hàng hoá, ý tưởng đến chuyển động dân cư...</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
- Bức tranh đa dạng của văn hoá Sa Huỳnh theo cả hai chiều không gian và thời gian. Sự thích ứng với môi trường tự nhiên đã tạo ra những dạng văn hoá Sa Huỳnh Bắc, Nam, Núi, Đồng bằng, Duyên hải, Đảo...</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
- Phương thức mưu sinh bao gồm cả khai thác môi trường tự nhiên và sản xuất, trong mưu sinh yếu tố rừng cũng quan trọng ngang bằng yếu tố biển. Thương mại đường xa đóng vai trò như chất xúc tác phát triển tính phức hợp xã hội, điều kiện cần cho sự hình thành những kiểu nhà nước sớm. </div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
- Bản chất của quá trình hội nhập văn hoá sớm thường được gọi một cách chưa hẳn chính xác Hán/Hoa hoá, Ấn hoá trong thời sơ sử và tác động lâu dài của những quá trình này.</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<ol style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px; padding: 0px 10px 0px 25px;">
<li>Hệ thống khai thác và sử dụng nước dùng đá xếp ở Quảng Trị từ những công trình nghiên cứu của M.Colani đến nghiên cứu và khảo sát từ những năm 1990 đến nay.</li>
</ol>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Ở những vùng đồi đất đỏ bazan ở các huyện Vĩnh Linh, Gio Linh, Cam Lộ tỉnh Quảng Trị có những hệ thống khai thác thu gom và chia bậc sử dụng nước ngầm xếp bằng đá rất độc đáo và thu hút sự quan tâm chú ý của nhiều nhà nghiên cứu trong và ngoài nước.</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Công đầu trong nghiên cứu phương thức khai thác và sử dụng nước độc đáo này thuộc về M.Colani[9]. Bà đã K<strong>hảo sát, khảo tả và phân loại các công trình khai thác nước. </strong>Bà đã tập trung khảo sát trên địa bàn khá rộng, gồm các vùng đất thuộc Vĩnh Linh, Gio Linh, Cam Lộ từ năm 1912 đến 1940. Nhờ những nghiên cứu công phu, tỷ mỷ của bà mà ngày nay chúng ta có các sơ đồ, số đo, bản vẽ, ảnh chụp … của những công trình khai thác nước này. Đến hôm nay những nghiên cứu ấy vẫn còn giá trị. Vì do không có điều kiện, hầu như tất cả các tác giả khác đều dùng chúng như tư liệu gốc. Mặt khác, một số công trình đã bị phá huỷ, cải tạo hay bỏ đi không dùng nữa[10] M. Colani đã dùng thuật ngữ “Système” – (Hệ thống) để chỉ các công trình khai thác nước gồm nhiều thành phần khác nhau, phân bố kiểu bậc thang. Một “Système” hoàn chỉnh nhất – (hệ thống Kình) theo bà bao gồm:</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<em>- Trên cùng là một mặt bằng khô ráo.</em></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<em>- Phía dưới là vũng </em><em> </em><em>thượng (basin supérieur) nhận nước từ trên cao xuống qua các vòi bằng đá hay gỗ.</em></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<em>- Nước từ trên vũng thượng chảy vào vũng chứa (vũng nước sử dụng) – (basin d’alimentation). Đây là nơi lấy nước ăn, tắm giặt.</em></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<em>- Nước từ vũng chứa chảy xuống vũng tháo rộng, bờ thấp, nước đọng. Trâu bò thường uống nước và đằm ở đó.</em></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<em>- Nước từ các vũng trên theo trọng lực chảy qua các lạch, dòng chảy (ruisseau, defluant) tưới cho các ruộng lúa, vườn tược ở xung quanh.</em></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<em>Các mặt bằng ở trên cao, các bể, lạch và dòng chảy đều được kè đá với chủ đích định hướng và giữ nước dùng cho sinh hoạt và tưới tiêu. Ở một số hệ thống, còn có các đường kè đá thành bậc dẫn lối từ làng xuống.</em></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Bà đã dùng thuật ngữ “puits” – (giếng) chỉ những hố hình tròn hay vuông lấy và chứa nước ngầm, thành giếng được kè đá. Theo M. Colani “puits” đơn giản hơn “système” song không phải là giếng đơn mà là giếng đôi kế tiếp nhau, nằm trên mặt bằng dốc, theo nguyên tắc bình thông nhau có lạch hay dòng chảy dẫn nước ra ruộng. “Système” và “puits” được bà phân loại theo số lượng của vòi chảy hay không vòi chảy[11] .</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Tháng 7- 1937, M. Colaini đã đào một số hố thám sát ở các mặt bằng trên cao, mặt bằng quanh một số vũng, trên các con đường bậc thang dẫn xuống các giếng Đào, Kình, Đìa, Ông. Độ sâu các hố từ -0,4m tới -1,25m, tính từ bề mặt hố đào. Giếng Kình: 4 hố; giếng Đào: 5 hố; giếng Đìa: 2 hố; giếng Ông: 4 hố.</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Hiện vật thu được qua các hố trên ít, đơn giản và khá đồng nhất, chủ yếu là mảnh gốm, sành vỡ. Trong báo cáo kết quả M. Colani đề cập tới những mảnh gốm cổ, gốm hiện đại song không cho biết cụ thể. Tại một hố giám sát ở giếng Kình, bà tìm thấy trên bề mặt một số đồng tiền niên hiệu Gia Long, Tự Đức, Thiệu Trị; ở độ sâu -0,60m tìm thấy một mảnh tiền đồng khác không rõ niên hiệu. Trong hố thám sát 5 của giếng Đào, tìm thấy một vật hình nón trụ bằng đá, đáy là khối hình chữ nhật mà theo M. Colani là dùng để dẫn nước vào ruộng. Kết quả từ hố đào số 5 tại giếng Kình phần nào cho biết những người xây dựng nó đã dùng các khối đá chèn nền, củng cố bờ tường[12].</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Bà cũng đã đưa ra ý kiến của mình về nguồn gốc, chủ nhân và niên đại của</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Dùng các dấu vết tín ngưỡng (tục thờ đá, thờ cây, thuật phong thuỷ, mồ mả cũ), đối sánh cách khai thác nước vùng này với các phương thức thuỷ lợi của người Việt và người Chăm, dẫn các chứng cớ dân tộc học của các tập đoàn thiểu số vùng Assam ở đông bắc Ấn và Indonexia, M. Colani kết luận: Hệ thống thuỷ lợi Quảng Trị “là thuộc về một dân tộc lạ (ngoại lai), chắc đã để lại hậu duệ ở Quảng Trị, nhưng là một số rất nhỏ, đã bị chìm vào trong tổng thể”[13].</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Theo M. Colani, cả ba nơi Assam, Indonexia và một phần Đông Dương vào một lúc nào đó thuộc vùng khai thác của tập đoàn nhân chủng giống nhau[14]. Tuy nhiên, chính bà cũng không biết rõ hướng thiên di của các tộc người đó, “Từ Đông Dương tới Indonexia hay ngược lại”[15]. M. Colani không nói rõ thời điểm cụ thể, theo bà có thể là sau nền văn minh cự thạch, vào những thế kỷ sau công nguyên[16]những hệ thống này đã được xây dựng và vận hành.</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Theo dấu vết của bà chúng tôi đã đi khảo sát lại khu vực này vào đầu những năm 90. Chúng tôi đã đi khảo sát được 21 địa điểm, nơi có các công trình khai thác nước tại các làng xung quanh quanh núi Cồn Tiên- xã Gio Linh, Gio An, khu vực các làng Liêm Công Đông, Liêm Công Tây – xã Vĩnh Thành, Vĩnh Linh; xã Cam Thành, huyện Cam Lộ và khu vực cồn cát thuộc xã Gio Mỹ, Gio Linh và kế thừa những kết quả điền dã, lý thuyết của M.Colani, chúng tôi đã có những bổ sung về chủ nhân, niên đại của những công trình này.[17]</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Các hệ thống bể, giếng thường phân bố ở vùng sườn hay chân đồi đất đỏ. Khu vực xung quanh không có sông, suối, ao, hồ,… Toàn bộ trữ lượng nước vùng Cồn Tiên nằm ngầm dưới lớp đất đỏ[18]. Trong khi đó, hệ thống giếng ở Vĩnh Linh lại bám theo một dòng chảy mà người Pháp gọi là sông Liêm Công Tây.</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Những hệ thống bể, giếng trước hết cung cấp nước phục vụ đời sống hàng ngày (đáng chú ý là có những quy định cụ thể, nghiêm ngặt: lắng bể, lấy nước sinh hoạt, bể chứa nước tắm giạt, bể súc vật uống nước…). Nước dư thừa chảy qua hệ thống kênh rãnh tưới cho các ruộng lúa, vườn rau. Chính đặc điểm đa chức năng này tạo nên tính khu biệt và độc đáo của chúng. Thông thường những kênh rãnh từ các hệ thống dẫn nước chảy thẳng ra các ruộng (ruộng bậc thang, ruộng trũng, phẳng quanh khu vực. Song, trong một số trường hợp, nước của vài hệ thống chảy dồn vào một khe, khe này có tác dụng điều hóa nước tưới. Ví dụ: Khe Cừ nhận nước của các “giếng” Ông, Bà, Voi, Cái, Diềm. Ở một vài chỗ còn có các ao hồ với những đập bằng đất, đá, cây tập trung lưu lượng nước như hồ Sen, ao Sara… Nước từ những giếng quanh vùng Cồn Tiên còn chảy tưới cho một số ruộng ở vùng cồn cát ven biển[19].</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Dùng cách so sánh tài liệu khảo cổ với tài liệu dân tộc học và tiếp cận theo thuyết hệ thống-chức năng, việc khai thác và sử dụng nước phụ thuộc vào thói quen, lối sống, lối canh tác, cách thức tổ chức xã hội và tác động của tín ngưỡng, tôn giáo... chúng tôi trong những nghiên cứu của mình đã làm rõ thêm ý kiến của một số nhà nghiên cứu cho rằng chủ nhân đầu tiên của những công trình ở Gio Linhvà những công trình theo mô thức tương tự ở Vĩnh Linh, Cam Lộ... (Quảng Trị) và nhiều nơi khác ở miền Trung Việt Namlà cư dân vương quốc Champa. So sánh với những giếng của người Chăm hiện nay ở những vùng Ninh, Bình Thuận, đặc biệt là “Giếng cổ Thành Tín”[20] chúng ta có thể so sánh với những công trình đã khảo sát ở Quảng Trị và thấy ý kiến về chủ nhân ban đầu của những công trình đó là cư dân Champa có thêm nhiều tài liệu so sánh dân tộc học ủng hộ.</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<strong><em>Người Việt có câu “Vạn sử khởi đầu nan”, khởi đầu của M.Colani đã đang và sẽ được những lớp lớp người làm khảo cổ Việt Nam tiếp bước.</em></strong></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<strong>Tài liệu tham khảo</strong></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
COLANI.M. 1940. Emploi de la Pierre en des temps recules: Annam- Indonesia- Assam. <em>Bulletin des Anis du Vieux de Hue, 29</em></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
COLANI.M. 1937. Anciennes irrigations et bassins dans le DoLinh (Quang Tri). <em>Cahier de l’ Ecole Francaise d, Extreme Orient</em>. TX; COLANI.M. 1940. Emploi de la Pierre en des temps recules: Annam- Indonesia- Assam, <em>Bulletin des Anis du Vieux de Hue</em>.</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
H.Mansuy, M.Colani 1925, Néolithique inférieur (Bacsonien) et néolithique supérieur dans the Haut-Tonkin (dernières researches). Avec la description des cranes du gisement de Lang Cuom – <em>MSGI</em>. Vol.12, No 3.</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Trần Quốc Vượng 1986, Văn hoá Hoà Bình – Văn hoá thung lũng, <em>Khảo cổ học</em>, số 2, 1-6</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Hoàng Xuân Chinh (chủ biên) 1989, Văn hoá Hoà Bình ở Việt Nam, Hà Nội</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Lâm Mỹ Dung 1993, Các công trình khai thác nước dùng đá xếp ở Quảng Trị, <em>Khảo cổ học</em>số 2, 67-79</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Lâm Thị Mỹ Dung 2009, Văn hoá Sa Huỳnh từ những phát hiện và nghiên cứu mới Bài trình bày trong Hội thảo KHQT <em>"100 năm phát hiện và nghiên cứu Văn hóa Sa Huỳnh</em>" tháng 7.2009 ở Quảng Ngãi. Võ Quý và Bùi Vinh 2004, Khảo cổ học thời đại đá Việt Nam thành tựu và các giai đoạn phát triển, <em>Một thế kỷ Khảo cổ học Việt Nam</em>, Nxb KHXH, Hà Nội</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Nguyễn Quang Trọng, <em>Madeleine Colani (1866-1943) nhà khảo cổ đã đi tìm tiểu sử Việt Nam</em></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<a href="http://l.facebook.com/l.php?u=http%3A%2F%2Fvietsciences.free.fr%2Fbiographie%2Fartists%2Fwriters%2Fcoloni_madeleine.htm&h=cAQFbxcZu&s=1" rel="nofollow" style="color: #3b5998; cursor: pointer; text-decoration: none;" target="_blank">http://vietsciences.free.fr/biographie/artists/writers/coloni_madeleine.htm</a></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Sơn Ngọc, <em>Giếng cổ Thành Tín</em>,<a href="http://l.facebook.com/l.php?u=http%3A%2F%2Fwww.baoninhthuan.com.vn%2Fquehuong%2F28686p1c142%2Fgieng-co-thanh-tin.htm&h=HAQHTGU2q&s=1" rel="nofollow" style="color: #3b5998; cursor: pointer; text-decoration: none;" target="_blank">http://www.baoninhthuan.com.vn/quehuong/28686p1c142/gieng-co-thanh-tin.htm</a></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<strong> Chú thích</strong></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
[1] Nguyễn Quang Trọng, Madeleine Colani (1866-1943) nhà khảo cổ đã đi tìm tiểu sử Việt Nam, <a href="http://l.facebook.com/l.php?u=http%3A%2F%2Fvietsciences.free.fr%2Fbiographie%2Fartists%2Fwriters%2Fcoloni_madeleine.htm&h=9AQEWKb7c&s=1" rel="nofollow" style="color: #3b5998; cursor: pointer; text-decoration: none;" target="_blank">http://vietsciences.free.fr/biographie/artists/writers/coloni_madeleine.htm</a></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
[2] H.Mansuy, M.Colani 1925, Néolithique inférieur (Bacsonien) et néolithique supérieur dans the Haut-Tonkin (dernières researches). Avec la description des cranes du gisement de Lang Cuom – MSGI. Vol.12, No 3.</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
[3] Hoàng Xuân Chinh (chủ biên) 1989, Văn hoá Hoà Bình ở Việt Nam, Hà Nội: bảng 1, tr.37</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
[4] Hoàng Xuân Chinh (chủ biên) 1989, Văn hoá Hoà Bình ở Việt Nam, Hà Nội, tr.14</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
[5] Võ Quý và Bùi Vinh 2004, Khảo cổ học thời đại đá Việt Nam thành tựu và các giai đoạn phát triển, <em>Một thế kỷ Khảo cổ học Việt Nam</em>, Nxb KHXH, Hà Nội: 45-51.</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
[6] Trần Quốc Vượng 1986, Văn hoá Hoà Bình – Văn hoá thung lũng, <em>Khảo cổ học</em>, số 2:1-6.</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
[7] Mặc dù chủ nhân của văn hoá Sa Huỳnh không chỉ là cư dân sống trên biển như nhận định của các học giả Pháp Những nghiên cứu về nơi cư trú của người Sa Huỳnh những năm gần đây cùng với việc phân tích tính chất của bộ công cụ sắt, đồng, đá và phương thức mưu sinh kết hợp giữa khai thác rừng, đồng bằng, sông, biển kết hợp buôn bán... cho thấy tính chất đất liền của người Sa Huỳnh. Nhưng ý kiến của học giả Pháp vẫn có giá trị trong việc đánh giá vai trò của chuyển dịch dân cư (đường biển) và quan hệ giữa chủ nhân văn hoá Sa Huỳnh và kiểu Sa Huỳnh ở miền Trung, miền Nam Việt Nam với những nhóm cư dân cùng thời ở Đông Nam Á Hải đảo, những di tích và di vật ở Hoà Diêm (Khánh Hoà), Giồng Lớn (Bà Rịa – Vũng Tàu), Giồng Cá Vồ-Giồng Phệt (TP.Hồ Chí Minh)... cho thấy rõ điều này. </div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
[8] Lâm Thị Mỹ Dung 2009, Văn hoá Sa Huỳnh từ những phát hiện và nghiên cứu mới Bài trình bày trong Hội thảo KHQT <em>"100 năm phát hiện và nghiên cứu Văn hóa Sa Huỳnh</em>" tháng 7.2009 ở Quảng Ngãi.</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
[9] COLANI.M. 1937. Anciennes irrigations et bassins dans le DoLinh (Quang Tri). <em>Cahier de l’ Ecole Francaise d, Extreme Orient</em>. TX; COLANI.M. 1940. Emploi de la Pierre en des temps recules: Annam- Indonesia- Assam. <em>Bulletin des Anis du Vieux de Hue</em>.</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
[10] Lâm Mỹ Dung 1993, Các công trình khai thác nước dùng đá xếp ở Quảng Trị, Khảo cổ học số 2, tr. 67-79</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
[11] COLANI.M. 1940. Emploi de la Pierre en des temps recules: Annam- Indonesia- Assam. <em>Bulletin des Anis du Vieux de Hue, 15-31; 43-56</em>.</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
[12] COLANI.M. 1940. Emploi de la Pierre en des temps recules: Annam- Indonesia- Assam. <em>Bulletin des Anis du Vieux de Hue, 29</em></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
[13] COLANI.M. 1940. Emploi de la Pierre en des temps recules: Annam- Indonesia- Assam. <em>Bulletin des Anis du Vieux de Hue,39</em></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
[14]COLANI.M. 1940. Emploi de la Pierre en des temps recules: Annam- Indonesia- Assam. <em>Bulletin des Anis du Vieux de Hue,20</em></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
[15] COLANI.M. 1940. Emploi de la Pierre en des temps recules: Annam- Indonesia- Assam. <em>Bulletin des Anis du Vieux de Hue, 214</em></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
[16] COLANI.M. 1940. Emploi de la Pierre en des temps recules: Annam- Indonesia- Assam. <em>Bulletin des Anis du Vieux de Hue, 41</em></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
[17] Lâm Mỹ Dung 1993, Các công trình khai thác nước dùng đá xếp ở Quảng Trị, Khảo cổ học số 2, 67-79</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
[18] COLANI.M. 1940. Emploi de la Pierre en des temps recules: Annam- Indonesia- Assam. <em>Bulletin des Anis du Vieux de Hue, 84</em></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
[19] COLANI.M. 1940. Emploi de la Pierre en des temps recules: Annam- Indonesia- Assam. <em>Bulletin des Anis du Vieux de Hue, </em>bản vẽ<em> </em>LXVIII- trên, 28</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
[20] Sơn Ngọc, Giếng cổ Thành Tín,<a href="http://www.baoninhthuan.com.vn/quehuong/28686p1c142/gieng-co-thanh-tin.htm" rel="nofollow" style="color: #3b5998; cursor: pointer; text-decoration: none;" target="_blank">http://www.baoninhthuan.com.vn/quehuong/28686p1c142/gieng-co-thanh-tin.htm</a></div>
<div>
<br /></div>
DzungLamhttp://www.blogger.com/profile/01414406999605045030noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6191728376005293127.post-69422745776068798322014-12-05T04:14:00.002-08:002014-12-05T04:14:39.300-08:00Dọc đường khảo cổ "Sáng ra bờ suối, tối vào hang"<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Mình đang viết về đóng góp của bà Madeleine Colani, nhà địa chất, nhà cổ sinh học, nhà khảo cổ học người Pháp đối với sự hình thành và phát triển của khoa học khảo cổ Việt Nam. Công lao của bà khó mà kể hết, nhưng công lớn nhất chắc chắn là công phát hiện và định danh văn hoá Hoà Bình, nền văn hoá thời đại đồ đá (mà cho đến giờ chưa ngã ngũ là Cũ hay Mới hay vừa Cũ vừa Mới). Dù chỉ là bài viết nhân kỷ niệm sự kiện thì với mình không thể viết cho có, viết chỉ để viết, cho thêm số đầu bài trong danh mục. </div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Ở đây, chỉ muốn kể đôi chút về cái cách mà mình được dạy, được học, được thực hành về văn hoá Hoà Bình.</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
"Sáng ra bờ suối, tối vào hang"</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Hồi mới về Bộ môn, mình hay theo Thầy Vượng đi dự toạ đàm, nói chuyện, bảo vệ luận án... Thầy bảo chịu khó đi gặp gỡ mọi người chứ cô "Tây" quá, "Đuya" quá... Và lần đó mình đi dự lễ bảo vệ luận án ở UBKHXH Việt Nam. Luận án về văn hoá Hoà Bình của TQT. Phần đặt câu hỏi và trả lời câu hỏi khá rôm rả vì ở ngành khảo cổ, mỗi buổi bảo vệ là mỗi thảo luận, đàm đạo khoa học nghiêm túc nhưng không kém phần hài hước. Khi thấy NCS hơi lúng túng trong việc lý giải về không gian sống của người văn hoá Hoà Bình và giải thích sự có mặt của công cụ đá bên ngoài hang động, Thầy đã hóm hỉnh lẩy một câu "sớm ra bờ suối tối vào hang" để minh hoạ cho luận điểm của mình về ổ sinh thái Hoà Bình, cư dân sống chủ yếu trong các hang động núi đá vôi và cấu trúc địa hình cảnh quan địa lý của người Hoà Bình theo trật tự suối-, bãi bồi, hang, thềm cổ, đồi trung sinh hay miền trước núi và núi đá vôi Karst (với các hang động)! Một câu thôi đủ để hình dung ra không gian sống, lối sống của những cộng đồng dân cư cổ cách đây từ 20.000 năm. </div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
"Cô nhìn kìa, chúng leo như khỉ kia kìa"</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Đận khác, mình theo Thầy đi khảo sát một số huyện miền núi tỉnh Thanh Hoá, Thầy trò vào Cẩm Thuỷ tá túc ở nhà khách Uỷ ban huyện, ngày đi khảo sát, tối về Thầy nói chuyện với cán bộ ban ngành, mình ngồi nghe, ghi ghi chép chép. Cẩm Thuỷ vốn có nhiều hang động văn hoá Hoà Bình và trống Mường, thế nên Thầy trò được các cán bộ văn hoá, bảo tàng địa phương dẫn đi rất nhiệt tình, mình cũng cố gắng hết sức để khỏi mang tiếng phụ nữ làm khảo cổ. Độ cao của các hang động không lớn lắm, đường lên dễ dàng nên mình hầu như không gặp trở ngại. Nhưng hôm đó tới một hang, nhìn từ dưới lên chóng hết cả mặt, miệng hang lơ lửng cách mặt đất dễ hơn 100m, cây cối um tùm. Lo lắng quá mình quay sang Thầy trách người xưa sao chọn nơi ở gì đâu mà hiểm trở, làm sao lên, nước làm sao lấy... Đang thao thao bất tuyệt, Thầy chỉ tay:"Cô nhìn kìa, chúng leo như khỉ kia kìa"! Ngẩng lên, lũ trẻ con trong bản theo đoàn khảo sát nãy giờ đã leo gần đến miệng và hú hét gọi người lớn. Mình được một bài học về sự khác biệt trong cảm nhận không gian nay khác xưa và sự thích nghi với môi trường sống ngay từ thủa trong bụng mẹ.</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
"Các con ơi, khóc lên đi"</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Đầu những năm 90, Thầy trò đi khảo sát Quảng Trị, suốt tháng 7,8 dưới cái nắng miền Trung, nước có thể thiếu nhưng bia thì không, Thầy trò mình hết Gio Linh, Vĩnh Linh, Cam Lộ..., hết công trình khai thác nước bằng đá xếp đến mộ chum vò Champa và có lẽ thu hoạch lớn nhất trong đợt khảo sát là phát hiện hang động cư trú văn hoá Hoà Bình ở vùng núi đá vôi Quảng Trị. Trước đó điểm cực nam của nền văn hoá này là hang Quy Đạt, Quảng Bình (do M.Colani thông báo). Cứ ngày khảo sát, tối về mấy đứa ngồi quanh ghi chép lại những phát hiện mới, Thầy vừa đọc, vừa hỏi ý trò. Mỗi khi tìm được di tích, di vật mới Thầy lại bảo trò "các con ơi, khóc lên đi các con ơi"... Có thể nói không ngoa rằng, những phát hiện đáng kể về tiền sơ sử Quảng Trị cho tới nay chủ yếu là của Thầy trò mình vào quãng những năm 90 đấy. </div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Và cái sự "ăn gốm, ngủ gốm" Sa Huỳnh, Champa của mình cũng bắt đầu từ quãng ấy.</div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #141823; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Thực lòng, nếu không có Thầy, nếu không có những chuyến đi, liệu mình có yêu mãi nghề khảo cổ được không? </div>
DzungLamhttp://www.blogger.com/profile/01414406999605045030noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6191728376005293127.post-4014297119675224242014-08-16T18:19:00.001-07:002014-08-16T18:19:08.181-07:00Trống đồng – Chằng chéo trên Vành văn hóa Trung – Việt <div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<strong>Bronze Drums—Crossbred on the Sino-Vietnamese Cultural Rim</strong></div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<strong>Trống đồng – Chằng chéo trên Vành văn hóa Trung – Việt </strong></div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Một phần nhỏ trong bài của Li Tana Jiaozhi (Giao Chı) in the Han Period Tongking Gulf </div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
In trong <strong>The Tongking Gulf Through History</strong></div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Tana Li,Nola Cooke, James Anderson (eds.,)</div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Published by University of Pennsylvania Press, 2011 </div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
</div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Lich sử sớm của Việt Nam thường được chia thành hai phần: Thời kỳ đồ đồng và thời kỳ đồ sắt. Thời kỳ đồ đồng bản địa – đặc trưng bởi văn hóa Đông Sơn và đặc biệt bằng những trống đồng. Sau đó sự xâm lăng của Trung Hoa đã cắt đứt truyền thống địa phương bằng việc bắt đầu của thời kỳ đồ sắt. Nhưng có một rắc rối ở đây: mặc dù chính quyền Trung Hoa đã được thiết lập tại đây vào TK 2 TCN, một số lượng lớn trống đồng – biểu trưng của quyền lực bản địa và uy quyền thủ lĩnh – được đúc sau khi Trung Hoa đô hộ. Trống Ngọc Lũ, hình tượng của văn hóa Việt Nam truyền thống, mà theo học giả thuộc địa Pháp Victor Goloubew, được cư dân châu thổ sông Hồng đúc vào thế kỷ 1 CN, ít nhất là 100 năm sau khi nền thống trị Trung Hoa bắt đầu (chú thích số 30).</div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Có thể đồng ý rằng, những trống đồng này vẫn được người châu thổ sông Hồng đúc bất chấp sự cai trị của Trung Hoa; hay đây là những trống được đúc bởi những cư dân sinh sống ở những vùng quê đồi núi xung quanh, cách biệt với chính quyền Trung Hoa. Nhưng có thể có một khả năng hấp dẫn thứ ba: rằng cả hai truyền thống cùng song hành và tương tác mạnh mẽ với nhau. Những người làm khảo cổ có chứng cứ phong phú để chỉ ra rằng trống đồng là kết quả của những tương tác không ngừng giữa những nhóm cư dân; nhưng những nhà sử học vẫn có xu hướng nghĩ rằng trống đồng quá ư là thiêng liêng với những thủ lĩnh địa phương nên chúng phải được đúc một cách bí mật đâu đó trong các vùng núi sử dụng những kỹ thuật “truyền thống” được truyền qua các thế hệ một cách không đổi thay (chú thích 31). Mặt khác các nhà khảo cổ tin rằng, kỹ thuật đúc trống đồng cần một hệ thống mở để duy trì: có đòi hỏi đó là vì nhiệm vụ này cần “cả kỹ năng mỹ thuật và kỹ thuật ở trình độ cao” (trích dẫn 32), nghệ nhân trong khắp vùng chia sẻ với nhau. Như vậy, Magdalenevon Dewall cho rằng có sự hiện diện của những xưởng thủ công địa phương mà chủ nhân của chúng mặc dù sử dụng chung các kỹ thuật và loại hình hiện vật thì vẫn tìm kiếm để sáng tạo những mô típ và kiểu trang trí. Điều này đòi hỏi tính lưu động cao của nghệ nhân và chất liệu tương ứng.</div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Sẽ khá đắt để duy trì và hỗ trợ được kỹ năng mỹ thuật và kỹ thuật ở mức độ cao, chưa tính đến những công xưởng chuyên nữa, từ đó dấy lên những vấn đề làm thế nào mà xã hội bản địa duy trì được sự xa hoa này. Đáng chú ý là những đặc điểm của quy trình trồng lúa được thể hiện trên 02 trống đồng nổi tiếng Việt Nam, trống Ngọc Lũ và trống Hoàng Hạ (chú thích 33). Như thư tịch cổ Trung Hoa đã trích dẫn ở trên cho thấy, cả Hepu và cả Cửu Chân phụ thuộc Giao Chỉ về lúa gạo, như thế những mô tả quy trình trồng lúa cho thấy sự hiện diện của kinh tế tự cấp và phi - sinh kế, một kiểu mưu sinh dựa trên trao đổi lúa gạo lấy những hàng hóa khác. Trong bối cảnh này, rất thú vị là tiền Vương Mãng (năm 8-25 CN) đã được khai quật bên cạnh đồ đồng Đông Sơn.</div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Nếu tiền Vương Mãng từ miền Trung Trung Hoa được dùng để đổi lấy những con ốc tím lớn (ốc xà cừ) từ Giao Chỉ trong giai đoạn nhà Hán thì sẽ hợp lý nếu cho rằng của cải sinh ra từ trao đổi kinh tế đã tạo thuận lợi cho sự tiếp tục của truyền thống trống đồng, và rằng đó là những trao đổi mang trống đồng và kỹ thuật chế tác trống từ Giao Chỉ đến vùng ven biển Quảng Tây, về nơi mà chương viết của Michael Churchman thảo luận về vai trò và ý nghĩa của những trống đồng này.</div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Những nghiên cứu mới nhất của Trung Quốc về hợp chất sử dụng đúc trống đồng cho thấy một số trống Đông Sơn đến từ Trung Hoa, nhưng những trống khác tìm thấy ở Quảng Tây có xuất xứ từ vùng văn hóa Đông Sơn và sau đó được mang sang Quảng Tây (chú thích 34). Những tác giả của những nghiên cứu này từ đó kết luận rằng trống loại Lengshuichong Quảng Tây phát triển dưới ảnh hưởng của trống Đông Sơn và rằng kỷ nguyên vàng của đúc trống đồng ở Quảng Tây là vào thời Hán, đúng lúc những mối quan hệ tăng cường giữa ven biển Quảng Tây và Giao Chỉ có nhiều chứng cứ nhất.</div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Ở đây, chúng ta cần dừng lại và cân nhắc bối cảnh chính trị của đúc trống đồng. Có hai khía cạnh nổi bật đối với câu chuyện này: nếu những trống đồng là biểu trưng về quyền lực địa phương, thì 600 trống cộng với những trống mới đúc từ thế kỷ 1-6 cho thấy sự tăng lên hơn là sự giảm xuống của số lượng những trung tâm quyền lực địa phương; và nếu đúc trống liên quan chặt chẽ tới sản xuất, trao đổi và tích lũy của cải trong vùng, xem ra nó xuất hiện ở hay gần những trị sở, ngay dưới mũi của những người cai trị Trung Hoa. Trên thực tế, năm 1999 một (mảnh) khuôn đúc trống đồng Đông Sơn đã được nhà khảo cổ người Nhật Nishimura Masanari tìm thấy ở Luy Lâu, trị sở Trung Hoa sớm nhất ở Giao Chỉ (từ năm 111 TCN) (chú thích 35). </div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Nishimura Masanari coi loại hình khuôn đúc này giống với những khuôn từ các địa điểm Thương, Chu ở Trung Hoa, Nishimura thực sự cho rằng thời kỳ Đông Sơn thuộc về thời đại kim khí muộn, và một số học giả Nhật Bản khác cho rằng, khác với niềm tin thông thường rằng sự xâm lược của nhà Hán đã đặt dấu chấm hết cho văn hóa Đông Sơn, hiện vật Đông Sơn bao gồm cả trống đồng vẫn tiếp tục được sử dụng và được thích ứng vào những vùng phụ cận xung quanh kiểu Hán (chú thích 36).</div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Không có lý do để những nhà cầm quyền Trung Hoa chống lại việc đúc này, và cũng không có sử liệu nào cho thấy đúc trống đồng bị cấm đoán. Và sau tất cả điều này, sự cai trị xa lạ của Hán từ bên ngoài đặt vào và như Keith Taylor chỉ rõ “ Người Trung Hoa phải điều chỉnh thói quen của họ cho phù hợp với văn hóa địa phương, họ đã không ở vào vị trí để áp đặt lối sống của họ cho người địa phương” (chú thích số 37).</div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Ở ĐNA chìa khóa đối với sự kiểm soát trung ương về nhân lực là khả năng tạo ra những đồng minh chính trị dựa trên cơ sở quý tộc địa phương – “ông lớn” (chú thích 38). Sự hỗ trợ của chính quyền Trung Hoa cho sự tín nhiệm đối với “ông lớn’ đã được chỉ ra rõ ràng trong sử liệu thời Đường: “đối với những thủ lĩnh địa phương, những người mạnh hơn về của cải như nô lệ, ngọc trai và voi, thì triều đình thường ban cho những vị thế chính thức với mục đích để khai thác những lợi ích từ họ. Thực tiễn này được thực hiện trong tất cả các triều đại từ Tống, Qi, Liang và Chen” (chú thích 39).</div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Hơn là biểu trưng về độc lập, trống đồng trong thời kỳ này nên được hiểu là sự biểu thị để thích ứng của cả hai cả tầng lớp quý tộc Trung Hoa và địa phương. Người cầm quyền tốt nhất luôn luon là người biết cách hòa hợp với những thủ lĩnh địa phương được bảo trợ hay với những người bản than họ là “ông lớn”. Những trường hợp thấy rõ nhất đó là Sĩ Nhiếp (Sĩ Nhiếp vương) và những người anh em của ông, cai trị Nanhai, Hepu, Giao Chỉ và Cửu Chân thế kỷ 2 CN và dòng họ Du Huidu thế kỷ 5. Cả hai dòng họ này đều là dòng họ địa phương: Họ Sĩ xuất phát từ Cangwu, Quảng Tây và họ Du ở Chu Diên, Giao Chỉ. Của cải và uy tín của họ ở địa phương chắc chắn có vai trò chủ đạo trong sự bổ nhiệm.</div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Kiểm tra tất cả những nhân tố này – dân số, sản xuất lúa gạo và những tài nguyên bản địa quan trọng tạo nên của cải – cho thấy một cách mạnh mẽ rằng thời sơ kỳ lịch sử, Giao Chỉ chứ không phải Quảng Châu đóng vai trò như một lực lượng liên kết vùng, nối kết cả miền Trung Trung Hoa với Vịnh Bắc Bộ và Vân Nam với biển. Miền Bắc và Bắc Trung bộ Việt Nam ngày nay hợp thành đối tác buôn bán quan trọng nhất của miền Trung Trung Hoa trước khi con đường tơ lụa trên biển đi vào hoạt động. Như Wang Gungwu đã chỉ ra, Giao Chỉ “rất có giá trị về phương diện thương mại hàng hải đối với Trung Hoa” (chú thích 40). Việc buôn bán này trở nên cốt yếu đối với TH cùng với sự suy tàn của nhà Hậu Hán và đánh mất quyền kiểm soát đối với con đường nội địa tây bắc. Nhà Hán chính thức bỏ con đường tơ lụa trên đất liền vào năm 107 CN và từ sau đó, liên hệ giữa TH và phương Tây tập trung trên bờ biển phía nam. Những thương nhân người Ấn Độ được ghi lại trong sử liệu là đã “nộp cống” vào những năm 159 và 161, tới TH qua Giao Chỉ và khi buôn bán của họ với ĐNA hải đảo trở nên thường xuyên hơn tiếp thêm sinh khí cho buôn bán ở Nam Hải, mà ở đó Giao Chỉ là điểm cuối. </div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiRIgXTPopyyOXonesYYFStUaob_0hdTLgC5tTn_09D0xg9ZNijrSaUtmzB-nDhStiiLOsDS_h-TIExVl2PFMsJNccV6UYRkaWqBMTLhBoZWouACU4PduyTLK2kg9pLHgZYTK06PnId9Xk/s1600/Screenshot+2014-08-17+08.15.53.png" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiRIgXTPopyyOXonesYYFStUaob_0hdTLgC5tTn_09D0xg9ZNijrSaUtmzB-nDhStiiLOsDS_h-TIExVl2PFMsJNccV6UYRkaWqBMTLhBoZWouACU4PduyTLK2kg9pLHgZYTK06PnId9Xk/s1600/Screenshot+2014-08-17+08.15.53.png" height="640" width="577" /></a></div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Lâm Thị Mỹ Dung dịch</div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<strong>Vấn đề là có sự khác nhau cơ bản giữa những nhà nghiên cứu Việt Nam và nước ngoài về niên đại của trống đồng. Những trống đồng Đông Sơn loại 1 Heger như Ngọc Lũ, Hoàng Hạ… được nhiều nhà khảo cổ học Việt Nam xác định niên đại TK 5 TCN, những trống đúc từ CN trở đi là trống muộn, đúc theo truyền thống Đông Sơn và ở những vùng xa trung tâm. Còn trong bài này những trống Đông Sơn điển hình đều có niên đại muộn, từ thế kỷ I CN. Như vậy hai hệ thống niên đại khác nhau sẽ có hai cách diễn giải khác nhau hoàn toàn!</strong></div>
<div>
<strong><br /></strong></div>
DzungLamhttp://www.blogger.com/profile/01414406999605045030noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6191728376005293127.post-46546751307209522192014-05-20T23:50:00.000-07:002014-05-20T23:50:00.889-07:00Lại loanh quanh chuyện origin<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Đang xôn xao vụ hoãn giới thiệu cuốn sách Nguồn gốc người Việt, người Mường của bác Tạ Đức!</div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Lắm còm rất chi là hay, có ý nổi lên là lý do chính trị, nhạy cảm trong thời điểm này...</div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Cái đương thời, đổ cho chính trị</div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Cái cổ thời, đổ cho tâm linh</div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Cả hai kiểu đổ này vừa sang vừa lợi</div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Nhưng chắc không hoàn toàn đúng.</div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Cuốn sách sử dụng nhiều dữ liệu của DTH, KCH, Di truyền học, Môi trường học...của một không gian rộng lớn và thời gian kéo dài với những thay đổi từ từ và đột ngột của môi trường tự nhiên, những di chuyển của những làn sóng dân cư khắp các lục địa Á Âu vào những thời điểm 10, 5, 4, 3, 2 nghìn năm cách ngày nay... đòi hỏi người sử dụng phải cực kỳ uyên bác, nắm vững không chỉ số liệu mà cả cách kết nối diễn giải dữ liệu ấy. Chỉ một ví dụ nhỏ, trong khảo cổ học, không đơn giản thấy hai cái bình gốm gống nhau ở hai chỗ khác nhau ở hai thời gian khác nhau là có thể bảo chúng có quan hệ với nhau...</div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Làm ra được một kết nối tương đối chấp nhận được của dữ liệu nhiều gốc khác nhau, theo thiển ý của mình có lẽ chỉ có ông Jade Diamond tác giả của những "Súng, vi trùng và Thép", "Con người- Loài tinh tinh thứ ba"...</div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Cuốn sách của Tạ Đức theo ý kiến cá nhân của mình còn quá nhiều lỗ hổng, lỗ thủng trong lưới kết nối, nhiều võ đoán, nhiều tư biện... và vì thế phải được đánh giá nghiêm túc từ góc độ khoa học.Việc in và phổ biến một cuốn sách chuyên khảo khoa học kiểu như sách "Nguồn gốc..." này phải có sự đánh giá của hội đồng chuyên môn và đánh giá thật sự công tâm, nghiêm túc. Không nên vì lý do tự nghiên cứu nên tự in thoải mái, thơ văn vớ vẩn thì in thế nào cũng được, sách khoa học thì không. Đấy cũng là trách nhiệm của những người làm khoa học đối với công chúng!</div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Cá nhân mình rất tôn trọng và đánh giá cao tinh thần làm việc, trách nhiệm và sự say mê nghề của Tạ Đức. Nhưng về nội dung cuốn sách, mình thấy có nhiều vấn đề, nhất là trong cái cách tác giả sử dụng, kết nối và diễn giải tài liệu khảo cổ học (nhưng vẫn phải nói rằng vô cùng thán phục về sức đọc của tác giả, và cái việc tham khảo tài liệu của tác giả thì những người làm khoa học nên theo).Cuốn sách có ích cho mình không phải ở chỗ cung cấp thông tin gì, mà ở chỗ cung cấp thế nào?</div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Còn nữa, nếu người Việt (hay một bộ phận người Việt) có nguồn gốc từ những vùng đất mà hiện nay là lãnh thổ Trung Quốc thì cũng chả có gì thuộc về nhạy cảm chính trị. Đã nói quá nhiều về gốc sinh học và hình thành, diễn biến văn hóa (lối sống), đã nói cũng quá nhiều về biên giới chính trị không đồng nghĩa với không gian văn hóa, đã nói quá nhiều do vị thế địa văn hóa, người Việt (cả người Việt Nam) chắc chắn có nhiều gốc khác nhau...và hãy nhớ về ưu thế lai xa! </div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Và cuối cùng, dân tộc mạnh, dân tộc văn minh, dân tộc hùng cường... không phụ thuộc nhiều vào cái gốc sinh học!</div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Mà phụ thuộc vào hành động của chúng ta thời hiện tại.</div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
PS. Sang một số nước như Đông Nam Á, Đông Bắc Á như Thái Lan, Phillipin, Nhật Bản, Hàn Quốc... câu chuyện về những người nông dân trồng lúa đánh cá cách đây 4 rồi 3 rồi 2 nghìn năm từ Nam Sông Dương Tử tỏa đi đến những vùng đất mới Thái Lan Thái Lan, Phillipin, Nhật Bản, Hàn Quốc... và cùng chung sức với những cư dân bản địa săn bắt hái lượm ... tạo nên một lối sống mới được coi là bình thường. Tất nhiên, cần có thêm những chứng cứ, diễn giải và tranh luận khoa học, nhưng cứ định kiến hẹp hòi... thì khó lắm! </div>
<div>
<br /></div>
DzungLamhttp://www.blogger.com/profile/01414406999605045030noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6191728376005293127.post-41448574567296150182014-04-30T04:12:00.000-07:002014-04-30T04:12:30.047-07:0030.4 của mình<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Trên mạng đang có nhiều shares bài viết “Hoà giải: Chuyện thật ở quê và chuyện ảo trên mạng”, mình không dẫn đường link ở đây vì ai quan tâm, chắc là đã biết.</div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Bài viết phản ánh đúng tâm tư của mình. Những ngày cuối tháng 4 đầu tháng 5 năm ấy dẫu đã cách xa vài chục năm mà tưởng của ngày hôm nay. Trong ký ức của mình đó là những ngày náo nức mong chờ và niềm vui ập đến mỗi giờ. Vì chiến tranh sắp kết thúc, vì mong ước về Nam quê Nội sắp thành hiện thực, vì những người anh, người bạn chưa hết cấp III đã ra mặt trận sắp được về. Trước đó, có lệnh tổng động viên, lớp mình có vài bạn được gọi nhập ngũ, ngày chia tay với lớp một bạn đã dũng cảm xưng anh với mình, chắc nỗi niềm áp ủ từ lâu. Ngày gặp lại (thời gian rất dài sau chiến tranh), bạn kể đã “một mạch từ Hà Nội vào sân bay Biên Hoà quê Dung đấy”. Bạn may mắn đã trở về lành lặn, cưới một cô vợ trẻ trùng tên với mình, giờ đã thành ông ngoại, nội và vụ xưng anh trở thành kỷ niệm trêu đùa nhau khi lớp cũ tụ họp. </div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Bài viết cũng phản ánh thật chân xác những câu chuyện hoà hợp, hoà giải trong những dòng họ có người cả bên này, bên kia như họ Lâm nhà mình. Bên tây, bên đông, bên nam, bên bắc... tất cả chả thể nào thắng nổi bên Lâm Gia. Tình họ hàng, máu mủ ruột rà, tình thương đã vượt lên tất cả những cộng sản với quốc gia. Và Ba – người bằng những cử chỉ ân cần và hành động thực tế đã giúp chúng mình dần hoà vào nhịp sống dòng họ, để mình khi đối mặt với người anh rể vốn là sĩ quan tâm lý chiến của chính quyền Sài Gòn đã không gợn bất cứ thứ gì về đấu tranh tư tưởng, đấu tranh chính nghĩa phi nghĩa... mà chỉ thấy mê mẩn kho sách nhà anh chị để ngày ngày thú vui lớn nhất là rúc vào một xó ôm sách thoả thuê mơ về hoàng tử một ngày đến tìm công chúa. Và Ba cũng là chất kết dính tuyệt vời đưa mọi người lại với nhau, hỗ trợ nhau, cùng vượt qua những khúc quanh của cuộc sống.</div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Và cũng trên mạng này, qua fb, mình có thêm nhiều người bạn vốn từ “bên khác”, vì nhiều lý do phải xa quê hương. Những tâm tình của họ giúp mình hiểu nhiều hơn, quá khứ không thể thay đổi, nhưng cái nhìn về quá khứ thì có thể, rộng lòng hơn, hiểu biết hơn. “Chấp nhận khác biệt của người để người chấp nhận khác biệt của mình” với mình không chỉ là câu nói suông. </div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 20px;">
Điều quan trọng nhất theo mình, đừng tô hồng, đừng bôi đen quá khứ, hãy đặt mình ngang bằng người khác, đừng lấy lòng mình làm thước đo thiên hạ. </div>
<div>
<br /></div>
DzungLamhttp://www.blogger.com/profile/01414406999605045030noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6191728376005293127.post-78331483433085718882014-03-18T02:18:00.001-07:002014-03-18T02:18:44.470-07:00Tiếp cận khảo cổ học xã hội và khảo cổ học mộ táng trong nghiên cứu trường hợp Miền Trung Việt Nam thời kỳ Sơ sử.<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";">(Bài đã in trong <b><i>Di sản Lịch sử và những
hướng tiếp cận mới </i></b>(nhiều tác giả). Tủ sách Khoa học Xã hội, chuyên khảo về Khảo
cổ học và lịch sử, do Viện HARVARD YENCHING tài trợ. NxbTG, Hà Nội, tr.29-86)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<b><span style="font-family: "Arial","sans-serif";"><br /></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<b><span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Tóm tắt<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Phần lớn các
nghiên cứu về văn hoá Sa Huỳnh từ trước tới nay ít đề cập tới các vấn đề liên
quan đến bản chất và nguyên nhân của tiến hoá xã hội (tức quá trình gia tăng của
tính phức hợp xã hội), do vậy nhiều vấn đề về quá trình hình thành nhà nước sớm
và chuyển biến kinh tế xã hội giai đoạn lịch sử sớm mới chỉ được giả định thông
qua việc soi tìm từ thư tịch cổ.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Cơ sở dữ liệu
khảo cổ về mộ táng và cư trú ở Miền Trung Việt Nam thời gian từ TK 5TCN đến TK 5 CN phản ánh sự phát triển xã hội trong
nhiều khía cạnh từ vật chất đến tinh thần, đặc biệt là các vấn đề sau: <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-left: .75in; mso-list: l7 level1 lfo12; tab-stops: list .75in; text-align: justify; text-indent: -.5in; text-justify: inter-ideograph;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-fareast-font-family: Arial;">i.<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; line-height: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Chuyển
biến cơ cấu và quan hệ xã hội trong mỗi cộng đồng dân cư; <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-left: .75in; mso-list: l7 level1 lfo12; tab-stops: list .75in; text-align: justify; text-indent: -.5in; text-justify: inter-ideograph;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-fareast-font-family: Arial;">ii.<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; line-height: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Sự
phát triển đa dạng và không đồng đều của các cộng đồng dân cư;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-left: .75in; mso-list: l7 level1 lfo12; tab-stops: list .75in; text-align: justify; text-indent: -.5in; text-justify: inter-ideograph;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-fareast-font-family: Arial;">iii.<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; line-height: normal;"> </span></span><span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Mối
quan hệ bên trong mỗi cộng đồng, giữa các cộng đồng và bên ngoài các cộng đồng
theo cả trục thời gian và không gian.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Ứng dụng một số
lý thuyết và phương pháp nghiên cứu của Khảo cổ học Mới (tập trung phân tích,
so sánh các dữ liệu từ mộ táng) nghiên cứu này thử đưa ra những diễn giải về bản
chất, nguyên nhân của sự gia tăng tính phức hợp xã hội có liên quan chặt chẽ tới
sự hình thành các dạng nhà nước sớm ở một khu vực cụ thể (miền Trung Việt Nam). <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Nguồn tài liệu
sử dụng: Đa nguồn, có sự gắn kết hữu cơ và chặt chẽ giữa khảo cổ, khảo cổ dân tộc
học và thư tịch (tư liệu vật chất và thành văn)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Mức độ nghiên
cứu so sánh: Đặt Miền Trung Việt Nam trong một bối cảnh rộng hơn để tìm hiểu
cái chung và riêng trong quá trình gia tăng tính phức hợp xã hội dẫn đến sự
hình thành các chính thể dạng nhà nước. Những điểm đặc thù của Đông Nam Á trong
thời tiền, sơ sử như mật độ dân số không đều, số dân không lớn, quan hệ đặc biệt
về huyết thống, sự song hành của quan hệ xã hội theo chiều dọc (phân tầng) và
chiều ngang (mạng lưới), tính đa dạng văn hoá cao... đều được xem xét một cách
thích hợp trong nghiên cứu này.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Các vấn đề
chính của bài viết<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Tổng quan về dữ
liệu mộ táng và cư trú thời Sơ sử Miền Trung Việt Nam <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Một số vấn đề
văn hóa-kinh tế - xã hội từ diễn giải dữ liệu khảo cổ <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<b><i><span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Từ khóa: Miền Trung Việt
Nam, Sơ sử, Phức hợp xã hội; Văn hóa Sa Huỳnh; Mộ chum; Nhà nước sớm. <o:p></o:p></span></i></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Bài viết đầy đủ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<b><span style="font-family: "Arial","sans-serif";">TIẾP CẬN KHẢO
CỔ HỌC XÃ HỘI VÀ KHẢO CỔ HỌC MỘ TÁNG TRONG NGHIÊN CỨU MIỀN TRUNG THỜI SƠ SỬ<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftn1" name="_ftnref1" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><b><span style="font-size: 12pt;">[1]</span></b></span><!--[endif]--></span></a>*<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: 5.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 5.0pt; mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<b><i><span style="font-family: "Arial","sans-serif";">I. Nền
tảng Tự nhiên<o:p></o:p></span></i></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";">I.1.Không
gian địa-văn hóa: Theo phân vùng địa lý<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftn2" name="_ftnref2" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-size: 12pt;">[2]</span></span><!--[endif]--></span></a>,
miền Trung Việt Nam (hay Trung bộ), tính từ bắc Thanh Hoá đến nam Phan Thiết. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";"> Tuy nhiên, không gian địa - văn hoá
miền Trung không hoàn toàn trùng với không gian địa lý, từ góc độ văn hoá - khảo
cổ học, từ trước sau công nguyên, Thanh Nghệ Tĩnh thuộc không gian văn hoá Đông
Sơn, không gian văn hoá Việt cổ. Như vậy, không gian cả tự nhiên cả văn hoá được
đề cập trong bài nghiên cứu này được tính từ Quảng Trị phía bắc đến Phan Rang,
Phan Thiết phía nam với cốt lõi là hai khu vực Quảng Nam – Bình Định và Phú Yên – Phan Thiết.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: 26.65pt; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";"> I.2. Địa hình, khí hậu: Đây là dải địa hình hẹp,
mang tính chuyển tiếp dần từ những mạch núi cao trong dãy Trường Sơn nam ở phía
tây qua những đồi núi thấp ở giữa và miền đồng bằng ven biển ở phía đông. Mô
hình hoá địa thế này chúng ta sẽ có một trục dọc hẹp đựơc phân cách và nối nhau
bởi những đèo-nhánh núi chạy cắt ngang từ dãy Trường Sơn trải dài theo chiều dọc.
Đó là đèo Ba Dội, đèo Ngang, đèo hải Vân, đèo Cù Mông, đèo Cả... và vô số những
đèo nhỏ khác. Dưới chân đèo là các sông lớn nhỏ, đều chảy ngang theo chiều
Tây-Đông ra biển. Những sông này tạo nên một số đồng bằng khá rộng như đồng bằng
sông Hàn và sông Thu Bồn ở Quảng Nam Đà Nẵng, đồng bằng sông Trà Khúc ở Quảng
Ngãi, đồng bằng Quy Nhơn ở cửa sông Cả, đồng bằng Tuy Hoà ở cửa sông Đà Rằng và
Nha Trang ở cửa sông Cái. Sông miền Trung ngắn, nước biếc xanh, ít phù sa do đó
châu thổ hẹp, nhiều cửa sông sâu, cùng với đường bờ biển cao và khúc khuỷu tạo
thành các vịnh cảng lớn nhỏ. Bờ biển miền Trung lồi lõm, ngoài bờ là những đảo,
cụm đảo, đó là hòn Gió (Quảng Bình), đảo Cồn Cỏ (Quảng Trị), Cù Lao Chàm (Quảng
Nam), Lý Sơn-Cù Lao Ré (Quảng Ngãi), Hòn Tre (Khánh Hoà), Phú Quý (Ninh-Bình
Thuận)... Những đảo này là những “bình phong” ngăn chặn bớt sóng gió Biển Đông,
đồng thời là tuyến đầu trong quá trình giao thoa văn hoá khu vực và quốc tế, nối
Đông Nam Á lục địa với Đông Nam Á hải đảo, nối bắc- nam và đông – tây. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";"> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";"> I.3. Những yếu tố địa-sinh thái tác
động đến tính chất văn hóa miền Trung<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Địa
hình miền Trung cho thấy tầm quan trọng của việc xem xét những mối liên hệ
không gian cả theo chiều ngang-tức mối liên kết từng tiểu vùng, từng lãnh địa
theo kiểu “một đèo, một đèo, lại một đèo” như đã nói ở trên. Mối liên hệ không
gian theo chiều dọc ở mỗi ô kiểu Núi-Đồi-Đèo-Sông-Biển cùng với liên hệ kiểu
sinh thái Cồn-Bàu-Đầm Phá cũng là cách tiếp cận cần thiết để hiểu miền Trung, sông
(và) núi cắt ngang và chia nhỏ miền Trung, nhưng bến cảng thì lại trải dọc dài
khắp vùng, nối liền các mạng cửa sông tạo nên sự hoà quyện đặc sắc giữa yếu tố
sông-đồng bằng và yếu tố biển. Sông và biển phối hợp nhau tạo nên đất nước và ảnh
hưởng vào văn hoá con người<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftn3" name="_ftnref3" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-size: 12pt;">[3]</span></span><!--[endif]--></span></a>.</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Thời
tiết nắng nóng, khí hậu khô hạn thường được xem là những yếu tố không thuận lợi
cho sự định cư của con người, do vậy, miền Trung Việt Nam thường được coi là
vùng đất kém/khó phát triển so với miền Bắc và miền Nam. Tuy nhiên, kết quả
nghiên cứu của Dự án “<i>Dry Areas in Southeas
Asia: Harsh or Benign Environment (Những vùng khô hạn ở Đông Nam Á: Môi trường Khắc
nghiệt hay Tốt lành</i>)” của các học giả Trung tâm Nghiên cứu Đông Nam Á, Đại
học Kyoto lại cho thấy<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftn4" name="_ftnref4" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-size: 12pt;">[4]</span></span><!--[endif]--></span></a> : <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; tab-stops: 22.5pt 58.5pt; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<i><span style="font-family: "Arial","sans-serif";">
i. Thứ nhất</span></i><span style="font-family: "Arial","sans-serif";">: Theo quan điểm về sự tiến hóa về môi trường sống của con
người, vùng khô thích hợp hơn cho việc định cư thuở sơ khai. Vùng khô không
hoàn toàn khắc nghiệt mà cũng đủ thuận tiện để con người có thể thích nghi và ổn
định cuộc sống. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<i><span style="font-family: "Arial","sans-serif";"> ii. Thứ hai:</span></i><span style="font-family: "Arial","sans-serif";"> Cần nhìn nhận một cách hợp lý vai trò
của các phương thức mưu sinh tùy thuộc chặt chẽ vào điều kiện sinh thái.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<i><span style="font-family: "Arial","sans-serif";">iii.
Thứ ba</span></i><span style="font-family: "Arial","sans-serif";">: Vai trò của hệ
thống trị thuỷ và điều phối việc sử dụng nước <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Áp
dụng quan điểm này vào nghiên cứu trường hợp miền Trung ta có thể nhận thấy, đối
với miền Trung Việt Nam, nông nghiệp (cụ thể là trồng lúa nước) không có vai trò
áp đảo như ở hai miền Bắc và Nam, các phương thức mưu sinh khai thác và tận dụng
tự nhiên sinh thái rừng, biển đảo đóng vai trò quan trọng. Trên thực tế, sự
giàu có và thịnh vượng của chính thể (vùng khô - mà trong trường hợp này là
không gian văn hóa Sa Huỳnh) không liên quan nhiều đến các sản phẩm nông nghiệp,
kết quả phân tích di tích và di vật văn hóa Sa Huỳnh cho thấy những sản phẩm
nông nghiệp vừa đủ để đảm bảo <i>“an ninh
lương thực</i>” cho cư dân chứ không phải là hàng hoá xuất khẩu chính. Hàng xuất
khẩu và nhập khẩu chủ yếu là lâm thổ sản, hàng thủ công…<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftn5" name="_ftnref5" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-size: 12pt;">[5]</span></span><!--[endif]--></span></a>. Sự
thịnh vượng và giàu có của cư dân văn hóa Sa Huỳnh chủ yếu dựa vào các phương
thức mưu sinh đa dạng như khai thác tài nguyên khoáng sản và các sản phẩm rừng
(bao </span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">gồm cả sản phẩm từ gỗ và phi gỗ) cũng như trao đổi buôn bán
do nằm ở trung tâm của các lộ trình mậu dịch quốc tế.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Khi
nghiên cứu khu vực này cũng cần đặc biệt lưu ý đến mạng lưới trao đổi từ vùng
cao xuống vùng thấp và ngược lại và những bến, cảng thị cửa sông ven biển như cầu nối giữa Bắc và Nam, giữa Lục địa và
Hải đảo. Như nhận định của nhà nghiên cứu Momoki Shiro, Chămpa (t</span><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">ức miền
Trung Việt </span><span style="font-family: "Arial","sans-serif";">N</span><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">am) </span><span style="font-family: "Arial","sans-serif";">là cánh cổng đi vào thế giới Trung Hoa
đối với người Malay và Inđô, trong khi bản thân nó cũng là cánh cổng của thế giới
Ấn Độ hóa đối với Philippin và Việt Nam (Bắc Việt Nam)<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftn6" name="_ftnref6" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-size: 12pt;">[6]</span></span><!--[endif]--></span></a>. <b><i><o:p></o:p></i></b></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Theo
các nhà nghiên cứu, nhìn chung, trước thế kỷ 16, khi chưa có đường biển qua
lại giữa Thái Bình Dương với Đại Tây Dương, Ấn Độ Dương với Đại Tây Dương,
chỉ duy nhất ở Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương là hình thành những con đường
đi qua Đông Nam Á; Melaka (Malacca), Sunda và các eo biển Lombok, vào thời kỳ
này, biển Đông Nam Á đóng vai trò kiểm soát các luồng văn minh thế giới<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftn7" name="_ftnref7" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-size: 12pt;">[7]</span></span><!--[endif]--></span></a>.
Bên cạnh đó, miền Trung là lãnh thổ duy nhất ở Việt Nam có những con đường ngắn
nhất nối liền các đường hàng hải quốc tế
ở biển Đông với những tuyến giao thông bộ và thuỷ trong Đông Nam Á lục địa, đường
hàng không cũng vậy<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftn8" name="_ftnref8" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-size: 12pt;">[8]</span></span><!--[endif]--></span></a> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Đường bờ biển dài, thuận lợi cho
việc tiếp xúc, giao lưu văn hoá mạnh mẽ là nơi tiếp nhận từ rất sớm và mạnh mẽ
những luồng văn hoá-cư dân từ biển vào, những dòng sông chảy từ Tây sang Đông
cắt ngang dải đất này cũng đồng thời là những dòng chuyển tải con người, hàng
hoá, ý tưởng… từ biển lên nguồn và từ nguồn xuống biển, tạo thành một mạng trao
đổi dọc, ngang nhộn nhịp, sôi nổi suốt thời kỳ thiên niên kỷ I TCN và tăng
cường mạnh mẽ trong thiên niên kỷ I CN.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Bảy hằng số địa lý của phức hệ sinh
thái <b><i>Núi đồi - Đèo – Sông - Biển -
Cồn - Bàu - Đầm Phá</i></b> cùng với địa hình đặc trưng Núi gần sát Biển
Đảo chỉ cách nhau bởi một dải châu thổ - đồng bằng phù sa sông pha biển hẹp đã
tạo hình không gian địa - chính trị, địa - văn hóa miền Trung thành dạng hình
hộp chữ nhật đứng với cạnh Tây là núi đồi, cạnh Đông là biển, với các đèo-sông,
chia nó thành các xứ - vùng hình chữ nhật ngang<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftn9" name="_ftnref9" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-size: 12pt;">[9]</span></span><!--[endif]--></span></a> ,
đặc điểm phát triển kinh tế và trao đổi nội/liên vùng thời Sơ sử được quy định
bởi những điều kiện sinh thái này.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Nếu nhìn toàn bộ hệ thống, miền
Trung (nhất là Nam Trung Bộ từ Quảng Nam trở vào) là túi hứng từ Biển - Đảo
vào, từ Núi – Rừng xuống của nhiều tộc người và ngữ hệ. </span><span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Về cơ bản có hai hệ, hệ Nam Đảo và hệ Nam Á , mỗi hệ đều có địa bàn sinh tụ riêng, nhưng do đường sông và đường biển dài
và dày nên việc di chuyển dân cư theo từng nhóm như một đơn vị tộc người-văn
hoá xảy ra khá thường xuyên (</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">sự di dân có đặc điểm theo kiểu tằm
ăn lên vừa chậm chạp, vừa loang lổ)<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftn10" name="_ftnref10" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-size: 12pt;">[10]</span></span><!--[endif]--></span></a>
nên sự có mặt của cư dân hệ Nam Á trong
không gian Nam Đảo và ngược lại khá phổ biến.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<b><i><span style="font-family: "Arial","sans-serif";">II.
Dữ liệu mộ táng và cư trú<o:p></o:p></span></i></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: 5.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 5.0pt; mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";">II.1. Loại
hình di tích<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: 5.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 5.0pt; mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Cho tới nay
trên 110 di tích văn hóa Tiền Sa Huỳnh và Sa Huỳnh đã được phát lộ và nghiên cứu
(khoảng 20 di tích Tiền Sa Huỳnh và khoảng 90 di tích Sa Huỳnh). Các di tích
văn hoá Sa Huỳnh phân bố ở mọi địa hình các tỉnh miền Trung Việt Nam với cực bắc
là vùng giáp ranh với văn hoá Đông Sơn (Hà Tĩnh) và cực nam là vùng giáp ranh với
văn hoá Đồng Nai (Đông Nam Bộ). Các di tích phân bố trên ba dạng địa hình
chính:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: 5.0pt; margin-left: 75.0pt; margin-right: 0in; margin-top: 5.0pt; mso-layout-grid-align: none; mso-list: l0 level1 lfo10; mso-pagination: none; tab-stops: list 75.0pt; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: -.5in; text-justify: inter-ideograph;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-fareast-font-family: Arial;">i.<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; line-height: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Núi
và đồi gò trước núi ven sông; <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: 5.0pt; margin-left: 75.0pt; margin-right: 0in; margin-top: 5.0pt; mso-layout-grid-align: none; mso-list: l0 level1 lfo10; mso-pagination: none; tab-stops: list 75.0pt; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: -.5in; text-justify: inter-ideograph;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-fareast-font-family: Arial;">ii.<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; line-height: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Cồn/gò
cát ven sông, ven biển, đồng bằng duyên hải và <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: 5.0pt; margin-left: 75.0pt; margin-right: 0in; margin-top: 5.0pt; mso-layout-grid-align: none; mso-list: l0 level1 lfo10; mso-pagination: none; tab-stops: list 75.0pt; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: -.5in; text-justify: inter-ideograph;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-fareast-font-family: Arial;">iii.<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; line-height: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Đảo.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: 5.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 5.0pt; mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";"> Các di tích tập trung đậm đặc ở các lưu vực
sông lớn, đặc biệt ở vùng cửa sông – biển, ở địa hình này, các di tích thường
phân bố tập trung thành cụm, quy mô di tích lớn ở ven các dòng sông mà điển
hình ở lưu vực sông Thu Bồn, mật độ các di tích phân bố rất đậm đặc. Như vậy,
những trung tâm chính của văn hoá Sa Huỳnh được tạo lập dựa trên điều kiện tự
nhiên và sinh thái của những lưu vực sông lớn nối liền biển <span style="background: yellow; mso-highlight: yellow;">(<i>bản đồ 1, bảng 1).</i></span> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: 5.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 5.0pt; mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Trong số
khoảng 90 di tích văn hóa Sa Huỳnh đã phát hiện cho tới nay chỉ có 02 di tích
cư trú được khai quật và khoảng 03 di tích cư trú được khảo sát và thám sát, khoảng
trên 40 di tích mộ táng và mộ táng - cư trú đã được khai quật<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftn11" name="_ftnref11" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-size: 12pt;">[11]</span></span><!--[endif]--></span></a>. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: 10.0pt; mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Trong
các di tích văn hóa Sa Huỳnh, mộ táng là loại hình di tích tìm được với số lượng
áp đảo, đây là những khu mộ địa độc lập trên sườn cồn cát ven biển, đồi gò hay
những giồng đất cao ven sông. Những khu mộ địa có diện tích rộng có những khu mộ
rộng tới chục nghìn mét vuông và thường là phức hợp di tích của nhiều giai đoạn
chôn cất tồn tại liên tục trong vòng thời gian từ một đến vài trăm năm. Những
khu mộ địa được tổ chức dựa trên một quy hoạch định trước, do đó ta rất ít khi
gặp mộ cắt phá nhau dù chôn ở các thời điểm khác nhau.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: 10.0pt; mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Khu
cư trú nằm liền kề khu mai táng và thường ở vị trí thấp hơn như chân cồn cát
ven sông ven biển, bậc thềm sông hay rìa những doi đất cao ven sông cận kề nguồn
nước ngọt và đất thấp để canh tác. Ngoài ra còn có một số di tích cư trú kết hợp
với mộ táng, trong những di tích này mộ táng thường có niên đại muộn hơn một
chút so với lớp cư trú.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: 26.95pt; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";"> II.2. Đặc trưng của các di tích cư trú: <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: 26.95pt; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";"> Cho đến nay rất ít các di tích cư trú Sa Huỳnh
được phát hiện, số di tích cư trú được khai quật lại càng hiếm, có thể kể đến một
số di tích tiêu biểu như Thôn Tư, Tiên Hà (Gò Miếu), Bàu Nê, đều ở tỉnh Quảng
Nam. Gò Duối (Khánh Hòa). Ngoài ra còn có một số di tích cư trú khác tại Khánh
Hòa như Ninh Thân, Ninh Đông, Diên Điền đã được phát hiện vào 1988 song không
có thông báo cụ thể.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<b><span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Bàu
Nê</span></b><span style="font-family: "Arial","sans-serif";">, Tam Xuân, Núi
Thành, Quảng Nam. Phát hiện và khảo sát năm 1984. Cư trú cách mộ Tam Mỹ khoảng
1km. Tầng văn hoá dày khoảng 0,50-0,70m. Hiện vật chủ yếu là mảnh vỡ của nồi, dọi
se chỉ, không thấy mảnh chum. Di chỉ cư trú có thể đồng đại với Tam Mỹ<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftn12" name="_ftnref12" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-size: 12pt;">[12]</span></span><!--[endif]--></span></a>. Tuy
nhiên, tư liệu về địa điểm này đến nay không còn nữa.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Di
chỉ <b>Gò Miếu</b> (Tiên Hà): di chỉ Gò Miếu cách di tích mộ táng Gò Quảng khoảng 1,5 km về phía đông. Di tích phân bố ở
thềm sông Tiền (thềm này cao hơn nước sông tháng 3 khoảng từ 30-35m, và thường
xuyên ngập lụt vào mùa lũ). Di vật phát lộ trong tầng văn hoá dày khoảng
60-80cm là đồ đá, đồ gốm, đáng chú ý là cụm gốm có 4 nồi (có nồi có chân) trong
một khu vực được xác định là bếp. Đồ gốm kém phong phú, chủ yếu là nồi miệng
loe, chân đế thấp, liền với thân. Không thấy đồ sắt, nhưng có đồ đồng là những
mảnh của rìu tứ giác. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: 26.95pt; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";"> Di chỉ <b>Thôn Tư</b>: Thôn Tư, Duy Trung,
Duy Xuyên, Quảng Nam. Tầng văn hóa dày khoảng từ 40- 50 cm, các mảnh gốm Sa Huỳnh
phân bố rải rác khắp bề mặt hố trong các lớp đào và cũng có một số nằm co cụm
thành từng đám, từng dải, hoặc những cá thể gốm bị vỡ <i>in situ</i> và mảnh
văng ra xung quanh. Bên cạnh gốm còn có đồ đồng, đồ sắt, trang sức bằng đá
Jade, Nephrite, và một số vết tích của nghề đúc đồng như mảnh đồng vụn, mảnh nồi
nấu đồng, bọt xỉ đồng, giọt đồng và nhiều tảng đất bị nung cháy. Di tích cư trú
này nằm trong tổ hợp di tích cư trú và di tích mộ táng. Đồ gốm tìm thấy trong
di chỉ cư trú có nhiều nét tương đồng với đồ gốm tìm thấy ở những khu vực mộ
táng Gò Mả Vôi, Gò Miếu Ông. Tuy nhiên giữa mộ táng Gò Mả Vôi và cư trú Thôn
Tư mặc dù đồng đại nhưng lại có những
chênh lệch đáng kể về di vật. Đồ gốm, đồ đồng ở khu mộ táng phong phú và tinh xảo
hơn nhiều so với những đồ tìm thấy ở nơi cư trú, đặc biệt bộ di vật đồng tùy
táng với những loại hình như rìu, giáo, dao… kiểu Đông Sơn tìm thấy trong các
ngôi mộ ở Gò Mả Vôi đã không phát hiện được trong lớp cư trú Thôn Tư<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftn13" name="_ftnref13" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-size: 12pt;">[13]</span></span><!--[endif]--></span></a>(<i><span style="background: yellow; mso-highlight: yellow;">ảnh 1</span></i>).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: 26.95pt; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";"> Di chỉ <b>Gò Duối</b>: Di tích Gò Duối thuộc
thôn Hòa Diêm, xã Cam Thịnh Đông, Cam Ranh, Khánh Hòa thuộc phức hợp di tích
Hòa Diêm, phức hợp di tích Hòa Diêm gồm ba loại hình di tích chính là cư trú, mộ
táng và mộ táng chôn vào nơi cư trú, trong đó Gò Duối là di chỉ cư trú.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Tầng
cư trú dày trung bình 0.70-0.80cm, đất màu xám đen, cứng, nén chặt và chứa nhiều
vỏ nhuyễn thể, đá mảnh vụn. Vết tích cư trú được nhận biết qua sự hiện diện của
những tích tụ vỏ sò, xương động vật, than tro và gốm vỡ tập trung thành từng
đám. Khu cư trú Gò Duối có niên đại thuộc sơ kỳ thời đại đồ sắt, trong khoảng một
vài thế kỷ trước sau Công nguyên. Các lớp văn hoá ở đây có sự phát triển liên tục
từ khoảng thế kỷ 3,4 TCN đến thế kỷ 2, 3 SCN. Đồ gốm có những nét tương đồng với
đồ gốm tìm thấy trong tầng cư trú của khu cư trú kết hợp mộ táng Hòa Diêm,
ngoài ra cũng có một số loại hình và trang trí gốm riêng. Trong đồ gốm không có
sự thay đổi đáng kể nào từ sớm đến muộn. Hiện vật gốm, đá, nhuyến thể và xương
cho thấy có nhiều yếu tố kế thừa từ văn hoá Xóm Cồn, nền văn hóa sớm hơn văn
hóa Sa Huỳnh có niên đại cách đây trên 3.000 năm. Giai đoạn sớm, công cụ bằng
xương và bằng đá chiếm vai trò chủ đạo, từ khoảng cận kề Công nguyên xuất hiện
đồ sắt và đồ đồng. Những mảnh gốm kiểu Hán và mảnh bán sứ Hán - Lục Triều cho
thấy từ sau Công nguyên có sự tiếp xúc và trao đổi văn hoá với thế giới bên
ngoài. Như vậy tại di tích có sự chuyển biến văn hoá một cách dần dần và liên tục
từ Sơ sử sang giai đoạn Lịch sử.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: 10.0pt; mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Nhìn
chung, dấu tích cư trú đã phát hiện được của người Sa Huỳnh chưa tương xứng với
các quy mô và số lượng các địa điểm mộ táng. Nơi cư trú có lẽ thường nằm ở khu
vực gần dòng chảy, thấp hơn so với nơi chôn cất, tầng văn hoá không dày, dễ bị
bào mòn và làm xáo trộn. Trong khi đó với đặc tính của các dòng sông miền Trung
là ngắn, độ dốc lớn kết hợp với “<i>những<b> </b>cơn lũ miền núi đột ngột và
hung dữ, gây những hiện tượng lở bờ, đất đổ và đất trượt</i>”<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftn14" name="_ftnref14" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-size: 12pt;">[14]</span></span><!--[endif]--></span></a>
thì khả năng nhiều di tích cư trú bị lở xuống sông mất hết dấu tích là rất lớn,
hiện tượng đó đến nay vẫn tiếp tục xảy ra.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: 10.0pt; mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";">II.3.
Đặc trưng của các di tích mộ táng <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: 10.0pt; mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, sans-serif;">Những địa điểm mộ táng thường có diện tích rộng, mộ thường được
chôn trên nhiều cồn cát hay gò đất phân bố liền kề. Mặc dù không có số liệu
chính xác nhưng có thể đưa ra con số ước tính cho một số khu mộ như </span><span lang="VI" style="font-family: Arial, sans-serif;">Cồn Ràng ước tính rộng 5000m<sup>2</sup>, Gò Mả Vôi ước tính rộng 3000 đến
4000m<sup>2</sup>…</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;">. Nhiều khu mộ được sử dụng trong một thời gian dài 3 đến 4 trăm
năm với</span><span lang="VI" style="font-family: Arial, sans-serif;"> nhiều tầng lớp</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> dựa trên những niên đại C14, AMS <i><span style="background: yellow; mso-highlight: yellow;">(bảng 1)</span></i>
và biến đổi của các kiểu chum quan tài, từ những loại chum hình cầu, hình trứng
ở giai đoạn đầu của văn hóa Sa Huỳnh đến chum hình trụ ở giai đoạn cuối. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: 10.0pt; mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";">T</span><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">áng tục</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif";"> cũng khá đa dạng</span><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">, </span><span style="font-family: "Arial","sans-serif";">tại </span><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">khu vực Sa Huỳnh </span><span style="font-family: "Arial","sans-serif";">B</span><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">ắc (từ Huế đến
Bình Định) hầu như không tìm được vết tích xương cốt người trong các mộ. Khu vực
Sa Huỳnh Nam (từ Khánh Hòa đến Đông Nam Bộ) khá phổ biến các mộ quan tài có chứa
xương người, đặc biệt khu mộ Hòa Diêm trong một chum chôn vài cá thể. Khu vực đảo
ven bờ Quảng Ngãi lại có những mộ nồi/ vò cải táng trẻ em được chôn trong các
khu cư trú. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoBodyText2" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 3.0pt; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="VI" style="font-family: Arial, sans-serif; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Trong một số địa điểm, xen kẽ với táng thức mộ chum, cư dân cũng thực hiện
chôn theo kiểu mộ đất (điển hình như ở di tích Gò Mả Vôi, Lai Nghi, Gò Quê, Hoà
Diêm…)(<i><span style="background: yellow; mso-highlight: yellow;">ảnh 2)</span>,</i> táng thức mộ đất cũng thể hiện những
táng tục đa dạng như hung táng, cải táng, hoả táng và chôn tượng trưng<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftn15" name="_ftnref15" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="VI" style="color: black; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: VI; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Batang; mso-fareast-language: JA;">[15]</span></span><!--[endif]--></span></a>
. Cả hai loại táng thức này cùng tồn tại trong một giai đoạn, tuy vậy, số lượng
mộ đất so với mộ chum không đáng kể. Một số mộ đất trong văn hoá Sa Huỳnh có
nhiều nét tương đồng với mộ đất Làng Vạc thuộc văn hoá Đông Sơn. Trong những di
tích có niên đại muộn sau Công nguyên, táng thức, táng tục và những đồ chôn
theo phản ánh xu thế tiếp xúc và trao đổi mạnh mẽ với Trung Hoa, Ấn Độ, Đông
Nam Á hải đảo và xuất hiện nhiều loại hình quan tài gốm và đồ tuỳ táng gốm khác
lạ hơn so với Sa Huỳnh cổ điển. Điển hình như ở di tích Xóm Ốc, Suối Chình (Đảo
Lý Sơn, Quảng Ngãi), Rừng Long Thuỷ, Suối Mây (Phú Yên), Hoà Diêm (Khánh Hoà) đồ
gốm tùy táng và chum gốm quan tài có những loại hình và trang trí khá riêng tạo
nên một dạng văn hóa mang tính địa phương - Sa Huỳnh Nam bên cạnh Sa Huỳnh Bắc
phân bố ở các tỉnh từ Huế đến Bình Định<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftn16" name="_ftnref16" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="VI" style="color: black; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: VI; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Batang; mso-fareast-language: JA;">[16]</span></span><!--[endif]--></span></a>.
<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">II.4. Đặc trưng của các di tích cư trú - mộ táng.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">Trong giai đoạn Sơ sử, mộ địa hầu hết được tách hẳn khỏi
khu cư trú song ở một số nơi, mộ táng cũng được tìm thấy trong tầng cư trú. Có
ba di tích có mộ táng trong tầng cư trú là Xóm Ốc, Suối Chình (Quảng Ngãi), Hoà
Diêm (Khánh Hòa). Cả ba đều phân bố trên các cồn cát ven biển và trên đảo. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<b><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">Hòa Diêm</span></b><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-font-weight: bold;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: 26.65pt; text-justify: inter-ideograph;">
<i><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;"> Cư trú</span></i><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">: Tầng cư
trú ở Hoà Diêm có cấu tạo từ những tích tụ thức ăn nhuyễn thể, xương cá, xương
động vật nhỏ như chim, gia cầm và xương động vật có vú vừa và lớn, mảnh gốm,
công cụ xương, trang sức bằng vỏ nhuyễn thể các công cụ đá (hòn nghiền, bàn
mài, …), hiện vật kim loại chỉ tìm thấy ở lớp trên. Trong tầng văn hóa còn phát
hiện nhiều xương động vật bị đốt cháy ở những khu vực có đất đen lẫn than tro
(có khả năng là tàn tích của bếp). Tầng cư trú này ở nhiều điểm đã bị phá huỷ
do có mộ chôn vào. Cư trú có niên đại bắt đầu từ khoảng thế kỷ 3, 4 TCN. Hiện vật
(gốm) trong nơi cư trú đơn điệu hơn rất nhiều so với gốm trong mộ táng và cho
thấy sự kế thừa từ văn hóa Xóm Cồn<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftn17" name="_ftnref17" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="VI" style="font-size: 12pt;">[17]</span></span><!--[endif]--></span></a>
trước đó, đặc biệt là nồi gốm văn chải. Một số công cụ, trang sức bằng vỏ nhuyễn
thể và bằng đá tìm được ở tầng cư trú Hòa Diêm cũng cho thấy chúng mang những
nét tương đồng với đồ đá và đồ nhuyễn thể văn hóa Xóm Cồn<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftn18" name="_ftnref18" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="VI" style="font-size: 12pt;">[18]</span></span><!--[endif]--></span></a>.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<i><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">Mộ táng</span></i><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">: Mộ táng Hoà Diêm - Khu mộ táng phân bố trên gò Đình Hoà
Diêm. Mộ táng Hoà Diêm có hai loại mộ đất và mộ chum. Mộ đất có hung táng, cải
táng và chôn tượng trưng. Mộ chum có cải táng, hoả táng và chôn tượng trưng, đặc
điểm nổi bật là kiểu táng kết hợp nhiều cá thể trong một chum <i>(<span style="background: yellow; mso-highlight: yellow;">ảnh </span>3</i>). Mộ táng Hòa
Diêm có nhiều đặc điểm riêng về loại hình chum quan tài, cách thức mai táng và
đồ gốm tùy táng so với mộ táng ở các địa điểm văn hóa Sa Huỳnh ở Quảng Nam, Quảng
Ngãi, Bình Định <a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftn19" name="_ftnref19" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="VI" style="font-size: 12pt;">[19]</span></span><!--[endif]--></span></a>.
Sự khác biệt này có thể lý giải bằng nhiều nguyên nhân như tính địa phương
trong văn hóa, tính khu biệt trong tiếp xúc và trao đổi với thế giới bên ngoài,
tác động của những làn sóng di chuyển dân cư</span><a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftn20" name="_ftnref20" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Arial","sans-serif";"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-size: 12pt;">[20]</span></span><!--[endif]--></span></span></a><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;"> và do thời
gian hình thành, tồn tại của di tích<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftn21" name="_ftnref21" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="VI" style="font-size: 12pt;">[21]</span></span><!--[endif]--></span></a>.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">Mộ táng ở Hòa Diêm
có quan hệ chặt chẽ với một số khu mộ táng ở Phillipin và Thái Lan. Điều này được
thể hiện trong sự tương đồng về táng thức và táng tục giữa phức hợp mộ táng Tabon<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftn22" name="_ftnref22" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="VI" style="font-size: 12pt;">[22]</span></span><!--[endif]--></span></a>,
mộ táng Kalanay<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftn23" name="_ftnref23" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="VI" style="font-size: 12pt;">[23]</span></span><!--[endif]--></span></a>
(Phillipin), sự tương đồng giữa các sưu tập gốm Hòa Diêm - Kalanay - Samui<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftn24" name="_ftnref24" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="VI" style="font-size: 12pt;">[24]</span></span><!--[endif]--></span></a>
(Thái Lan). Những táng tục của táng thức mộ chum Hoà Diêm không khác so với những
phát hiện ở hang Tabon vào thập kỷ 70 của thế kỷ 20. “<i>Mộ chum ở hang Tabon có
nhiều loại: Hung táng (primary), toàn bộ thây được đặt trong chum; Cải táng
(secondary), một bộ phận xương cốt đặt trong chum; Kết hợp (multiple), thây hay
xương người của nhiều cá thể hoặc kết hợp giữa hung táng và cải táng</i>”<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftn25" name="_ftnref25" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="VI" style="font-size: 12pt;">[25]</span></span><!--[endif]--></span></a>
. Đồ tùy táng (đặc biệt là đồ gốm) của Hòa Diêm cũng có những loại hình tương đồng
với gốm Kalanay, Tabon và Samui<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftn26" name="_ftnref26" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="VI" style="font-size: 12pt;">[26]</span></span><!--[endif]--></span></a>
<span style="background: yellow; mso-highlight: yellow;">.</span> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">Mối quan hệ giữa tầng cư trú và mộ táng trong di tích Hòa
Diêm được các nhà nghiên cứu xác định là có một giai đoạn trùng nhau về thời
gian tồn tại. Nhìn chung, lớp văn hóa cư trú có niên đại khởi đầu từ khoảng thế
kỷ 3, 4 TCN, mộ táng có niên đại muộn hơn (khởi đầu từ khoảng thế kỷ 2 TCN) và
kéo dài hơn so với niên đại kết thúc của nơi cư trú (thế kỷ 3,4 SCN). Theo kết
quả khai quật 2007, Hòa Diêm có tầng văn hóa gồm hai lớp. lớp cư trú dưới và lớp
mộ táng ở trên<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftn27" name="_ftnref27" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="VI" style="font-size: 12pt;">[27]</span></span><!--[endif]--></span></a>
. Mộ táng Hòa Diêm cũng như mộ táng Lai Nghi (Quảng Nam) và một số khu mộ táng
khác của văn hóa Sa Huỳnh cho thấy có sự hiện diện của nhiều yếu tố văn hóa ngoại
sinh như tiền đồng Ngũ Thù (Tây Hán và Sơ kỳ Đông Hán), gương đồng Tây Hán, đồ
đựng bằng đồng Tây Hán và Sơ kỳ Đông Hán, hạt chuỗi mã não khắc Axít Ấn Độ, hạt
chuỗi vàng chạm lộng có nguồn gốc Địa Trung Hải…<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">Hai địa điểm <b>Xóm Ốc và Suối Chình</b> đều phân bố ở đảo
Lý Sơn, Quảng Ngãi. Theo những người khai quật, ở Suối Chình có hai giai đoạn
cư trú phát triển liên tục từ sớm đến muộn, lớp dưới thuộc giai đoạn văn Sa Huỳnh,
lớp trên thuộc giai đoạn văn hóa Sa Huỳnh – Chăm cổ. Dấu tích liên qua đến cư
trú là công cụ bằng đá, kim loại, tàn tích thức ăn, dấu tích bếp lửa. Mộ nồi
chôn vào nơi cư trú ở Suối Chình đều là mộ chôn trẻ em, có niên đại cận kề Công
nguyên, mộ đất ở đây cũng có niên đại tương đương cũng như có một số nét tương
đồng với mộ đất Hòa Diêm.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">Tại Xóm Ốc, vết tích văn hóa cổ phân bố trên diện tích
khoảng 10.000m<sup>2</sup>. Tầng văn hoá dày từ 1.40-1.50cm phát triển liên tục
từ sớm đến muộn. Gốm cư trú xen lẫn vỏ nhuyễn thể, có sự đan xen mộ táng nồi,
vò và huyệt đất trong nơi cư trú. Mộ vò, mộ nồi ở đây kéo dài từ giai đoạn Sa
Huỳnh sang đến giai đoạn Chăm cổ. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">Theo tài liệu của các lần khai quật, địa tầng ở hai địa
điểm này đã bị xáo trộn nghiêm trọng và mộ nồi hay vò ở hai địa điểm này chỉ
dành cho một loại đối tượng là trẻ em. Hai di tích này cho thấy sự tiếp nối liên
tục về cư trú giữa hai thời kỳ Sa Huỳnh và Chăm cũng như sự đa dạng hóa cách thức
chôn cất của các cộng đồng cư dân thời kỳ đó.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<b><i><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">III. Một số vấn đề kinh tế - văn hóa – xã hội từ dữ liệu
mộ táng và cư trú</span></i></b><i><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">. <o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;"> Tang lễ là nơi biểu thị vật
chất của hoạt động giao tiếp và văn hóa vật chất trong tang lễ không đơn thuần
là cái còn lại, phần chuyên chở thụ động của thông tin về đặc tính giao tiếp
(như bản sắc tộc người, vị thế…), thay vào đó văn hóa vật chất này là phần tích
cực, không tách rời của cả hệ thống<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftn28" name="_ftnref28" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="VI" style="font-size: 12pt;">[28]</span></span><!--[endif]--></span></a>
. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;"> Mai táng và nghi lễ kèm theo
thể hiện một cách sinh động các mối quan hệ xã hội cho dù đó là các xã hội dạng
đơn giản (kiểu bình quân địa tầng) hay xã hội phức hợp (kiểu phân tầng). Sự kiện
mai táng vừa là nghi lễ (mang tính chất tín ngưỡng, tôn giáo…) vừa là sự kiện
xã hội hay thậm chí là chính trị… Sự kiện có tính kết hợp này phản ánh gần đầy
đủ những khía cạnh khác nhau của đời sống cá nhân và cộng đồng. Từ góc độ tâm
lý văn hóa lễ mai táng còn mang tính đặc thù về thời gian và không gian mà ở đó
cách ứng xử (giữa người sống với người chết, giữa người sống với người sống…) sẽ
khác hơn so với thông thường. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">Binford một đại diện tiêu biểu của Khảo cổ học Mới và muộn
hơn là Khảo cổ học Quá trình, qua nghiên
cứu liên văn hoá sử dụng tư liệu từ hàng chục các xã hội khác nhau đã nhận thấy
như sau: <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-left: 119.25pt; mso-list: l6 level1 lfo5; tab-stops: list 119.25pt; text-align: justify; text-indent: -47.25pt; text-justify: inter-ideograph;">
<!--[if !supportLists]--><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI; mso-fareast-font-family: Arial;">i.<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; line-height: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">Có sự tương liên trực tiếp giữa cấp bậc xã hội của người
chết với số lượng người quan hệ với người chết và <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-left: 119.25pt; mso-list: l6 level1 lfo5; tab-stops: list 119.25pt; text-align: justify; text-indent: -47.25pt; text-justify: inter-ideograph;">
<!--[if !supportLists]--><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI; mso-fareast-font-family: Arial;">ii.<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; line-height: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">Những khía cạnh của thân phận xã hội ngưòi chết được nhận
biết qua phong tục. Nghi lễ mai táng biến đổi một cách trực tiếp theo cấp bậc
tương đối của vị thế xã hội khi còn sống của người chết<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftn29" name="_ftnref29" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="VI" style="font-size: 12pt;">[29]</span></span><!--[endif]--></span></a>
. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-left: 119.25pt; mso-list: l6 level1 lfo5; tab-stops: list 119.25pt; text-align: justify; text-indent: -47.25pt; text-justify: inter-ideograph;">
<!--[if !supportLists]--><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI; mso-fareast-font-family: Arial;">iii.<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; line-height: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">Và nhiều vấn đề khác nữa.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">Tuy nhiên mỗi xã hội lại sẽ có những quy chuẩn riêng mà
đôi khi không hợp với những nguyên tắc có tính chất chung đã được tổng kết từ
các xã hội khác.</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif";"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;"> <span lang="VI">Từ
quan điểm tiếp cận trên, sử dụng những tư liệu từ mộ táng và liên quan đến mộ
táng, chúng tôi thử tìm cách lý giải một số vấn đề liên quan đến đời sống kinh
tế văn hóa xã hội của cư dân Sa Huỳnh. Tuy nhiên, một số ý kiến đưa ra chưa thể
hoàn chỉnh, đôi khi mang tính võ đoán do tư liệu ít về số lượng, lại chưa được
nghiên cứu đầy đủ về tính chất. Nguyên nhân vì các báo cáo khai quật cho tới
nay chủ yếu mới chỉ cung cấp số liệu liên quan đến loại hình của đồ tuỳ táng và
quan tài táng, gần như không có số liệu về nhân chủng học, bệnh lý, chế độ ăn,
thức ăn, đồ ăn chôn theo hay sử dụng trong tang lễ. <o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-left: .5in; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<u><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">III.1. Cấu trúc của nghĩa địa, táng thức và táng tục</span></u><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<b><i><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">Địa thế của nghĩa địa</span></i></b><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">: Từ vị thế của
các khu mộ và cách phân bố chum mộ có thể thấy cư dân cổ đã dành riêng những
khu đất đảm bảo các yêu cầu như gần kề nơi ở, cao ráo và ít bị tác động bởi lũ
lụt để làm nghĩa địa và mộ được chôn theo một sơ đồ hay quy hoạch có từ trước.
Điều này chứng tỏ mỗi khu nghĩa địa thuộc về một nhóm cư dân. Họ sử dụng, khai
thác từ đời này sang đời khác theo quan hệ có chung những ông bà tổ tiên và duy
trì qua các thế hệ con cháu. Việc chọn khu đất thích hợp chôn cất người chết nhằm
biểu thị quan niệm về sự vĩnh cửu của con người. Nhà khảo cổ người Mỹ Arthur
Saxe cho rằng quyền sở hữu đất đai của một cộng đồng/nhóm người dựa vào sự phán
truyền của Tổ tiên<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftn30" name="_ftnref30" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="VI" style="font-size: 12pt;">[30]</span></span><!--[endif]--></span></a>
. Người sống dành những phần đất “trang trọng” để an táng tổ tiên. Kết luận này
được đúc kết từ nghiên cứu so sánh tư liệu của ít nhất 30 xã hội khác nhau và
dù chưa phải là mẫu số chung, nhưng có thể thích hợp khi áp dụng cho đa số xã hội,
đặc biệt là xã hội Phương Đông. Như vậy, có thể việc chôn theo từng cụm từ 3,
5, 7 chum trong văn hoá Sa Huỳnh phản ánh kiểu quan hệ gia đình dòng họ, có thể
mỗi cụm hay nhóm cụm là khu vực chôn của một gia đình hay một dòng họ. Khu đất
nghĩa địa thường do cư dân khu cư trú liền kề duy trì, quản lý và sử dụng</span><a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftn31" name="_ftnref31" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Arial","sans-serif";"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-size: 12pt;">[31]</span></span><!--[endif]--></span></span></a><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: 10.0pt; mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<b><i><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">Cấu trúc nghĩa địa</span></i></b><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">: Phân bố
mộ trong khu nghĩa địa và một số cách xử lý mộ. Chúng ta không có nhiều tư liệu
để khôi phục lại sơ đồ phân bố các mộ trong một khu nghĩa địa. Nguyên nhân chủ
yếu là các địa điểm thường bị phá huỷ trước khi các nhà khảo cổ có mặt để khai
quật. Nhiều địa điểm mới chỉ được khai quật một phần, một số địa điểm tư liệu
thiếu những chỉ dẫn cần thiết. Theo quan sát của các nhà nghiên cứu, những chum
mộ được chôn theo một số cách như sau: <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-left: 1.0in; mso-list: l5 level1 lfo4; tab-stops: list 1.0in; text-align: justify; text-indent: -.5in; text-justify: inter-ideograph;">
<!--[if !supportLists]--><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI; mso-fareast-font-family: Arial;">i.<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; line-height: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">Phân bố mộ theo kiểu ô bàn cờ (như mộ Cồn Dài –TT, Huế);<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-left: 1.0in; mso-list: l5 level1 lfo4; tab-stops: list 1.0in; text-align: justify; text-indent: -.5in; text-justify: inter-ideograph;">
<!--[if !supportLists]--><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI; mso-fareast-font-family: Arial;">ii.<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; line-height: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">Phân bố theo từng hàng (như mộ Gò Dừa- Quảng Nam) <i><span style="background: yellow; mso-highlight: yellow;">(bản vẽ 1);</span></i> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-left: 1.0in; mso-list: l5 level1 lfo4; tab-stops: list 1.0in; text-align: justify; text-indent: -.5in; text-justify: inter-ideograph;">
<!--[if !supportLists]--><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI; mso-fareast-font-family: Arial;">iii.<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; line-height: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">Phổ biến nhất là lối chôn thành từng cụm (ở rất nhiều địa
điểm đều thấy báo cáo mộ chum chôn theo cụm).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: 26.65pt; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">Khoảng cách giữa các chum không đều và ở một vài địa điểm
có hiện tượng chum chôn chồng lên nhau. Ở một số địa điểm những người khai quật
đã xác định được dạng biên mộ. Ở địa điểm
An Bang tất cả các mộ chum đều có biên mộ hình ô van, có trường hợp hai mộ
chung trong một biên mộ<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftn32" name="_ftnref32" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="VI" style="font-size: 12pt;">[32]</span></span><!--[endif]--></span></a>.<span style="color: #ff6600;"> </span>Một số mộ ở Gò Mả Vôi biên mộ hình tròn, có đường
kính lớn hơn chum khoảng 10cm. Ở Gò Dừa biên mộ có hình tròn và có đường kính lớn
hơn chum khoảng 5-7cm. Táng thức chủ đạo của người Sa Huỳnh là mộ chum đơn,
song cũng có những mộ chum lồng đôi (dạng trong quan ngoài quách). Đặc biệt có
trường hợp lồng ba như ngôi mộ ở B’rang. Đáy của một số chum mộ được xử lý đặc
biệt như kè đá hay kè gốm. Dấu vết đốt củi sưởi mộ chỉ thấy ở một số vùng. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">Trước đây mộ đất không được phát hiện nhiều trong các địa
điểm văn hoá Sa Huỳnh, tuy vậy nhiều tư liệu khai quật cho thấy số lượng mộ đất
tăng lên đáng kể trong các địa điểm mới khai quật gần đây. Mộ đất cũng thường
đơn táng, nhưng cũng có trường hợp song táng hay đa táng như ở Xóm Ốc, Hoà
Diêm. Mộ đất không tồn tại độc lập mà được cư dân thực hành cùng với táng thức
mộ chum. Không có sự khác biệt về không gian và mức độ giữa hai táng thức này.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">Táng tục của cư dân Sa Huỳnh rất đa dạng. Cả ở hai hình
thức mộ chum, mộ đất đều có táng tục như hoả táng, cải táng, hung táng và chôn
tượng trưng. Tại một số địa điểm còn có hình thức chôn kết hợp (multiple) như
trường hợp Hòa Diêm đã nói ở trên. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">Chúng tôi cho rằng trong địa bàn phân bố của văn hóa Sa
Huỳnh, táng thức dùng quan tài bằng gốm với những táng tục đa dạng như hung
táng, cải táng, hỏa táng và tượng trưng được xem là đặc trưng chủ đạo và xuyên
suốt (với những biến đổi cả theo thời gian và trong không gian). Từ góc độ khảo
cổ học mộ táng, táng thức biến đổi theo loại hình văn hóa địa phương và có những
khác biệt đáng kể giữa vùng trung tâm/hạt nhân - ngoại vi - đệm. Loại hình quan
tài gốm trong văn hóa Sa Huỳnh biến đổi theo ba giai đoạn và trong hai loại
hình địa phương Bắc - Nam được diễn giải bằng những nguyên nhân nội tại như mức
độ tiến hóa không đồng đều về phức hợp xã hội trong và giữa các cộng đồng dân
cư; tính đa dạng trong phát triển và hấp thụ tôn giáo, tín ngưỡng… nguyên nhân
có nguồn gốc từ bên ngoài như mở rộng mạng lưới buôn bán, trao đổi<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftn33" name="_ftnref33" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="VI" style="font-size: 12pt;">[33]</span></span><!--[endif]--></span></a>
. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">III.2. Một số vấn đề xã hội từ dữ liệu mộ táng<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: 5.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 5.0pt; mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<i><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI; mso-bidi-font-weight: bold;">Lứa tuổi, giới tính</span></i><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">: Gần như
không có dữ liệu do xương cốt rất hiếm gặp. Tư liệu từ Hòa Diêm, Giồng Cá Vồ và
Lai Nghi cho thấy không có sự phân biệt giữa các lớp tuổi và giới tính trong một
khu mộ (<i><span style="background: yellow; mso-highlight: yellow;">bảng 2 )</span>.</i> Cho tới nay chỉ ở Suối Chình có sự
phân biệt khu vực chôn cất, như kết quả khai quật năm 2000 cho thấy trong hố I
có 06 mộ nồi thì tất cả đều là mộ cải táng trẻ em, khai quật năm 2005 phát hiện
03 mộ nồi thì 02 cải táng trẻ em, mộ kia chưa rõ vì không còn dấu tích xương. Đối
với trẻ nhỏ, người Sa Huỳnh có những cách chôn cất riêng, không hoàn toàn giống
như lối chôn người lớn, đặc biệt những dấu vết còn lại cũng cho thấy không có tục
hỏa táng trẻ em trong văn hóa Sa Huỳnh.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<i><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI; mso-bidi-font-weight: bold;">Nghề nghiệp</span></i><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">. Hầu như
không có tư liệu ngoại trừ mộ Gò Quê, Động Cườm và một số mộ khác có chôn theo
quặng sắt. So sánh kiểu chôn này với một số mộ có nhiều tư liệu liên quan đến
nghề nghiệp như mộ người thợ đúc đồng ở Non Nok Tha, Thái Lan và dựa trên cách
tiếp cận phân tích chức năng, ý nghĩa của đồ chôn theo, có thể cho rằng, những
đồ tuỳ táng là nguyên liệu sản xuất, dụng cụ lao động ít nhiều đều có liên quan
đến nghề nghiệp của người được chôn. Tuy nhiên, do mức độ chuyên hoá về nghề thủ
công trong văn hoá Sa Huỳnh chưa cao cho nên chúng ta không thấy những mộ “đậm
đặc” tính nghề nghiệp sinh thời của chủ nhân mộ. Gần như trong các mộ có đồ tuỳ
táng, mộ nào cũng chứa một vài vật dụng - công cụ lao động.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: 5.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 5.0pt; mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;"> <i>Thân thế địa vị</i>. Thân phận có thể được quy định không chỉ theo
uy tín và của cải mà có thể còn được kế thừa theo dòng họ. Chứng cứ về điều này
có thể được tìm thấy trong những mộ táng trẻ em. Mộ nồi chôn trẻ em ở Suối
Chình cho thấy có sự phân bố số lượng và chất lượng đồ tuỳ táng không đều từ
nghèo, trung bình và giàu trong 5 ngôi mộ khai quật năm 2000. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: 5.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 5.0pt; mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;"> Thân thế địa vị của người được chôn
trong mộ có thể được xác định qua nhiều yếu tố liên quan đến cách thức xử lý
xác chết, kích thước của quan tài, kích cỡ quy mô ngôi mộ, số lượng, chất lượng
đồ tùy táng… <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">Có những ví dụ khác nhau về quan tài và sử dụng quan tài
ví dụ như ở Gò Dừa (Duy Xuyên, Quảng Nam), kiểu chum lồng nhau được tìm thấy
trong một nhóm gồm 5 cái, chôn sát cạnh nhau (có trường hợp giữa hai mộ chỉ có
một khoảng chừng 10cm), chum bên ngoài có kích thước rất lớn, việc hạ chum được
thực hiện khéo léo và cẩn thận cho thấy sự quan tâm, chăm sóc của cộng đồng đối
với người được chôn. Những trường hợp chôn dùng quan tài kép này hay việc kè đá
dưới một số đáy chum (Gò Mả Vôi, Gò Miếu Ông...) hay kè bằng mảnh gốm (Lai
Nghi), một mặt cho thấy sự đa dạng trong nghi thức chôn cất và mức độ quan tâm
của người sống đối với người chết mặt khác dẫn chúng ta đến việc xem xét thân
phận chủ nhân của những mộ này tách biệt ra khỏi những thành viên khác của cộng
đồng. Mặc dù không phải lúc nào thân phận của người được chôn cũng được phản
ánh đầy đủ qua hình thức mộ, quy mô mộ, quy mô tang lễ và đồ chôn theo<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftn34" name="_ftnref34" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="VI" style="font-size: 12pt;">[34]</span></span><!--[endif]--></span></a>,
nhưng nhìn chung địa vị, thân thế của người được chôn tỉ lệ thuận với số lượng
và chất lượng của nghi lễ và đồ vật mai táng. Việc sử dụng những chum lớn lồng
vào nhau như vậy còn phản ánh số của cải tiêu tốn, mức độ phức tạp của nghi thức
và đặc biệt nhiều “năng lượng tiêu dùng” cho nghi thức mai táng. Nghiên cứu
cách thức mai táng của 103 xã hội, Tainter Joseph nhận thấy rằng mức độ “năng
lượng tiêu dùng” (energy expenditure) tiêu tốn của nghi lễ mai táng và xây dựng
mộ táng mới chính là cái thể hiện rõ ràng nhất địa vị xã hội của người được mai
táng (90% trường hợp nghiên cứu), còn đồ tuỳ táng thể hiện vị thế của người được
mai táng chỉ ứng với 5% trường hợp nghiên cứu<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftn35" name="_ftnref35" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="VI" style="font-size: 12pt;">[35]</span></span><!--[endif]--></span></a>.
Hơn nữa, chất lượng và giá trị của hiện vật chôn theo có vai trò quan trọng hơn
so với số lượng. Giá trị của một hiện vật tùy táng được xác định dựa trên chất
liệu/nguyên liệu, nguồn nguyên liệu; thời gian và công sức chế tác; ý nghĩa biểu
trưng văn hóa; cách thức phân phối hiện vật và định giá xã hội mà cộng đồng gán
cho hiện vật…Ví dụ, dựa trên những tiêu chí này, đồ tùy táng ở Philipin được định
giá bằng cách tính điểm từng loại chất liệu/kiểu hiện vật theo thang điểm 1-10.
Theo đó trong thời kỳ sơ sử hiện vật đồng có giá trị cao nhất (9 điểm), đồ sắt
(8 điểm), đồ gốm chỉ có 4 điểm<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftn36" name="_ftnref36" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="VI" style="font-size: 12pt;">[36]</span></span><!--[endif]--></span></a><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">Áp dụng một số
phương pháp nghiên cứu khảo cổ học mộ táng đã kể trên, trong một vài nghiên cứu
của mình chúng tôi đã thống kê hiện vật chôn theo mộ của một số địa điểm đã
khai quật để xem xét mức độ phân hoá của cải và xã hội. Số liệu của những thống
kê này chỉ có ý nghĩa tương đối do nhiều nguyên nhân như mức độ bảo tồn giữa
các địa điểm và giữa các mộ chum hay mộ đất trong từng địa điểm không đồng đều.
Diện tích khai quật của mỗi địa điểm thường chỉ chiếm một tỉ lệ nhỏ, số liệu thống
kê không đầy đủ do nhiều mộ khi khai quật lên vẫn chưa được xử lý hết. Dưới đây
là số liệu của một số địa điểm được xử lý khá kỹ và tương đối đầy đủ<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftn37" name="_ftnref37" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="VI" style="font-size: 12pt;">[37]</span></span><!--[endif]--></span></a>
<i><span style="background: yellow; mso-highlight: yellow;">(bảng 3).</span></i> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<b><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">Địa điểm Gò Mả Vôi</span></b><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">. Khai quật chữa
cháy 1998 được 30 chum mộ nhưng không rõ tình trạng. Do vậy chúng tôi chỉ sử dụng
số liệu khai quật của năm 1999 và 2000.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">Năm 1999 phát hiện 11 mộ chum và 3 mộ đất, năm 2000 phát
hiện 6 mộ, tổng số mộ là 20. Dựa vào số lượng và loại hình đồ tuỳ táng có thể
chia thành các mức sau (<i><span style="background: yellow; mso-highlight: yellow;">Bảng
3c)</span></i><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-left: .5in; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<b><i><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">i</span></i></b><b><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">. <i>Loại thứ nhất có gốm tuỳ táng và ít kim loại hay đá, thuỷ tinh (13 mộ)</i></span></b><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-left: .5in; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<b><i><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">ii. Loại thứ hai có số lượng vừa đồ tuỳ táng kim loại và
trang sức đá (03 mộ)</span></i></b><b><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">. <o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-left: .5in; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<b><i><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">iii. Loại thứ 3 có đồ tuỳ táng kim loại và trang sức đá,
thuỷ tinh... số lượng khá nhiều, một số hiện vật quí- mộ giàu (03 mộ)<o:p></o:p></span></i></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">Số liệu thống kê cho thấy có ba mức phân hoá về của cải
chôn theo người chết, tuy vậy giữa ba mức này sự cách biệt giữa mức 1 và 2
không lớn. Ở Gò Mả Vôi không có loại mộ rất giàu,-mộ của thủ lĩnh lớn, giống
như ở Lai Nghi qua thống kê dưới đây. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<b><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">Địa điểm Lai Nghi</span></b><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;"> (khai quật năm
2002, 2003, 2004) <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">Tại đây, có tỉ lệ thuận giữa số lượng đồ tuỳ táng trong một
mộ, có nghĩa là mộ nào có nhiều đồ sắt thì thường có nhiều đồ trang sức (<i><span style="background: yellow; mso-highlight: yellow;">Bảng 3b </span></i><span style="background: yellow; mso-highlight: yellow;">)<i>.</i></span><i><o:p></o:p></i></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">Bằng cách thống kê đồ trang sức tìm thấy trong 63 ngôi mộ
Lai Nghi đã phát hiện trong ba đợt khai quật 2002, 2003 và 2004 ta thấy rất rõ
có sự phân hoá rõ rệt trong loại hình và chất lượng đồ tuỳ táng chôn theo. Ở
đây có sự tỉ lệ thuận giữa chất lượng đồ trang sức (chất liệu, loại hình, hàng
ngoại nhập) và số lượng đồ trang sức. Có thể nhận thấy ít nhất là ba mức/cấp độ
phân hoá tài sản và địa vị qua đồ trang sức chôn theo từ nghèo đến rất giàu. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-left: .5in; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<b><i><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">i</span></i></b><b><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">. <i>Loại
thứ nhất hầu như không có đồ tuỳ táng kim loại hay đá, thuỷ tinh, chỉ có mảnh gốm</i></span></b><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;"> (chum và
gốm chôn theo?). Loại này không nhiều lắm về số lượng. Mộ nghèo. Có 11 mộ chum
và 3 mộ đất.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-left: .5in; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<b><i><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">ii. Loại thứ hai
có đồ tuỳ táng kim loại và trang sức đá, thuỷ tinh ... nhưng số lượng ít</span></i></b><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">. Mộ vừa.
19 mộ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-left: .5in; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<b><i><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">iii. Loại thứ 3 có
đồ tuỳ táng kim loại và trang sức đá, thuỷ tinh... số lượng khá nhiều, một số
hiện vật quý, độc đáo</span></i></b><i><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">- mộ giàu. 08 mộ.<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-left: .5in; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<b><i><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;"> iv. Loại
thứ 4 có đồ tùy táng giàu, đặc biệt có những hiện vật đồng nghi lễ có nguồn gốc
Trung Hoa và hạt chuỗi mã não có nguồn gốc Ấn Độ, nhiều hiện vật bằng vàng</span></i></b><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">. Mộ rất
giàu. 06 mộ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<b><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;"> </span></b><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">Trong số
mộ rất giàu có 01 ngôi mộ đất chứa những đồ tuỳ táng đặt biệt có giá trị đó là
mộ có ký hiệu 04LNH1M37. Đây là ngôi mộ đất có quy mô bề thế nhất trong các
ngôi mộ ở Lai Nghi với bộ đồ đồng Đông Hán và một số hiện vật bằng đá sa thạch
có chữ (nghiên, án mực) giống như một số mộ giai đoạn Sơ kỳ Đông Hán ở Quảng
Châu, Trung Quốc<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftn38" name="_ftnref38" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="VI" style="font-size: 12pt;">[38]</span></span><!--[endif]--></span></a>
. Mộ này bị mộ hợp chất niên đại thế kỷ 17,18 xây trùm lên, nhưng rất may đã
không bị xâm phạm vào và hiện vật gần như còn nguyên tại chỗ (<i>in situ)</i>.
Đây cũng là mộ lớn nhất trong số những mộ chum và mộ đất Sa Huỳnh đã phát hiện
cho đến nay, tập trung một số lượng lớn đồ đồng như ấm, bình, bát, chậu, đỉnh
nhỏ, móc thắt lưng và đặc biệt là bộ nghiên, án mài mực, trên án có chữ Hán. Chữ
này chưa đọc được, nhưng bước đầu nhận định có bộ Nghiễm (…). Trên nghiên vẫn
còn vết mực mài màu đen. Chôn theo mộ này còn có một số đồ sắt như dao có chuôi
hình vành khăn, một số đồ gốm tuỳ táng - gốm văn hoá Sa Huỳnh. Xét theo chất và
lượng đồ tuỳ táng trong tương quan với những mộ khác ở địa điểm này và những địa
điểm mộ chum văn hoá Sa Huỳnh khác đã biết thì đây là mộ của người thuộc cấp bậc
cao (nhất) trong cộng đồng cư dân, có nhiều khả năng là của vị đại thủ lĩnh một
vùng. Đặc biệt sự có mặt của bộ nghiên ấn trong mộ cho thấy có nhiều khả năng
chủ nhân ngôi mộ là người có học (mà là Hán học). Niên đại của mộ thuộc giai đoạn
Sơ kỳ Đông Hán, nửa đầu thế kỷ 1 sau Công nguyên <i>(<span style="background: yellow; mso-highlight: yellow;">ảnh</span> 4)</i>
.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">Đồ bằng vàng có trong 6 mộ và cũng phần lớn trong những mộ
giàu đồ tuỳ táng. Mộ đất, ngoại trừ những mộ bị phá chỉ còn lại những cụm gốm
thì rất giàu, có thể nói là giàu nhất và chứa nhiều những hàng hoá có tính chỉ
thân phận, địa vị (Status makers). Có thể nói khu mộ Lai Nghi là khu mộ của một
cộng đồng cư dân giàu có, của cải tích luỹ được có lẽ phần nhiều do buôn bán nội
vùng và liên vùng. Ở Lai Nghi có những mộ mà
số lượng và loại hình đồ trang sức chỉ trong một mộ đã vượt xa so với đồ
trang sức phát hiện trong tất cả các mộ của một khu nghĩa địa <i><span style="background: yellow; mso-highlight: yellow;">(ảnh</span> 5 ).</i><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">Mộ song táng và mộ 37 có đồ đồng Sơ kỳ Đông Hán chôn
theo thể hiện sự chăm sóc đặc biệt và
công sức bỏ ra khi chôn cất. Theo quan điểm của Koji đây có thể thuộc loại hình
mộ của những cá nhân có địa vị cao trong cộng đồng<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftn39" name="_ftnref39" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="VI" style="font-size: 12pt;">[39]</span></span><!--[endif]--></span></a>. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<b><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">Địa điểm Gò Dừa</span></b><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;"> trên<b> </b>diện tích khai quật 16m<sup>2
</sup>đã phát hiện 06 mộ chum (05 mộ chum lồng) (<i><span style="background: yellow; mso-highlight: yellow;">bảng 3a).</span></i>
Có lẽ đây là khu mộ của dòng họ của những người có địa vị cao trong cộng đồng.
Mộ được chăm sóc đặc biệt qua việc sử dụng quan tài kiểu trong quan ngoài
quách, mộ chôn sát liền nhau nhưng không cắt phá nhau chứng tỏ có sự chuẩn bị cẩn
thận đất chôn. Trong số 5 mộ chum lồng có ba mộ 1,3 và 5 tạo thành cụm hình
vòng cung liền kề nhau . Trong số các mộ, mộ 1, 3 và 5 có số lượng đồ tuỳ táng
nhiều. Cả ba mộ này đều có đồ đồng nghi lễ Tây Hán như bát, đĩa, đồ đựng. Mộ số
5 có gương đồng Tây Hán<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftn40" name="_ftnref40" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="VI" style="font-size: 12pt;">[40]</span></span><!--[endif]--></span></a>
<i>(</i></span><i><span style="background: yellow; font-family: "Arial","sans-serif"; mso-highlight: yellow;">bản vẽ 2</span></i><i><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">)</span></i><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif";"> </span><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<b><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">Hoà Diêm</span></b><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">. 26 ngôi mộ khai quật năm 2002 ở Hoà Diêm<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftn41" name="_ftnref41" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="VI" style="font-size: 12pt;">[41]</span></span><!--[endif]--></span></a>
có thể được chia thành ba/bốn loại theo số lượng và chất lượng đồ tuỳ táng . <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: 87.0pt; margin-right: 0in; margin-top: 12.0pt; tab-stops: 87.0pt; text-align: justify; text-indent: -51.0pt; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">i. <b><i>Mộ chứa ít đồ tuỳ táng, từ
1 đến 2 đồ gốm gồm M.1, M.14, M.23,M.26; <o:p></o:p></i></b></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: 87.0pt; margin-right: 0in; margin-top: 12.0pt; tab-stops: 87.0pt; text-align: justify; text-indent: -51.0pt; text-justify: inter-ideograph;">
<b><i><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">ii. Mộ chứa số lượng đồ tuỳ táng trung
bình từ 2,3 đồ gốm và 1, 2 hiện vật sắt, xương gồm M. 4, M12b, M.16, M.17,
M.22, ; <o:p></o:p></span></i></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: 87.0pt; margin-right: 0in; margin-top: 12.0pt; text-align: justify; text-indent: -51.0pt; text-justify: inter-ideograph;">
<b><i><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">iii. Mộ chứa số lượng đồ tuỳ táng nhiều
hơn và phong phú hơn về loại hình cũng như chất liệu gồm M.2, M.3, M.8, M.5,
M.7, M.10 M.12 và<o:p></o:p></span></i></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; margin-left: 87.0pt; margin-right: 0in; margin-top: 12.0pt; text-align: justify; text-indent: -51.0pt; text-justify: inter-ideograph;">
<b><i><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">iv. Đáng chú ý là M.9 là mộ có nhiều nhạc
khí (lục lạc đồng), hạt trang sức thuỷ tinh và bằng vàng.<o:p></o:p></span></i></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-top: 12.0pt; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;"> Như vậy, mức độ phân hoá của cải qua đồ tuỳ
táng ở Hoà Diêm khá cao và từ đó có thể thấy sự phân hoá địa vị xã hội ở mức độ
trung bình thể hiện sự khác biệt thân phận giữa các thành viên trong cộng đồng.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-top: 12.0pt; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">Khi so sánh Gò Mả
Vôi, Lai Nghi, Gò Dừa và Hòa Diêm như là những địa điểm tiêu biểu ta thấy có những
thay đổi về lượng và chất trong đồ chôn theo. Ở những địa điểm sớm hơn như Gò Mả
Vôi, Gò Quê…. đồ tùy táng bằng đồng nhiều hơn so với đồ tùy táng bằng sắt, đồ đồng
chủ yếu là công cụ và vũ khí, chưa thấy đồ nghi lễ như bình, bát, gương…những đồ
đồng loại này lại được thấy phổ biến hơn trong các địa điểm muộn hơn như Gò Dừa,
Lai Nghi… Đối với chất và lượng của đồ trang sức và đồ sắt chôn theo chúng ta
cũng thấy có một xu hướng như thế (<i><span style="background: yellow; mso-highlight: yellow;">bảng 3 a,b,c,d, bảng 4).</span></i>
Trong đồ tuỳ táng có sự thay đổi theo thời gian, đó là từ đặc tính tập thể lớn
tới những đặc tính nhóm nhỏ hơn và ở mỗi một khu mộ táng thường phát hiện được
những hiện vật đặc biệt, gần như độc bản<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftn42" name="_ftnref42" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="VI" style="font-size: 12pt;">[42]</span></span><!--[endif]--></span></a>
mà ở những khu mộ khác không thấy. Những khu mộ Sa Huỳnh càng về sau càng mở rộng
quy mô và bề thế hơn, phân hóa của cải sâu sắc hơn. Đây là khu mộ của công xã
thị tộc hay công xã láng giềng, câu trả lời khó mà thỏa đáng? Có thể cũng giống
như trong văn hoá Đông Sơn, đây là những đơn vị sinh sống, quần cư dựa trên
nguyên tắc đậm huyết thống cộng với quan hệ láng giềng ngày càng lớn mạnh<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftn43" name="_ftnref43" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="VI" style="font-size: 12pt;">[43]</span></span><!--[endif]--></span></a>
. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: 5.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 5.0pt; mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;"> III.3. Xã hội thời Sơ sử: Phác dựng
cấu trúc và quan hệ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<i><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">III.3.1. Từ dữ liệu nghĩa địa, táng tục, táng thức và đồ
tùy táng đến diễn giải văn hóa<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">Những khu mộ địa rộng lớn và những phức hợp di tích mộ
táng cư trú phân bố ở nhiều loại địa hình với những khu tập trung ở các lưu vực
sông cho thấy sự hiện diện của những cộng đồng dân cư đông đúc. Những mộ địa Sa
Huỳnh dù phân bố trên bất kỳ địa hình nào cũng đều chiếm cứ không gian cao và rộng,
gần đường giao thông/thương và cận kề nơi cư trú. Những khu mộ địa có diện tích
rộng có những khu mộ rông tới chục nghìn mét vuông và thường là phức hợp di
tích của nhiều mộ địa tồn tại liên tục trong vòng thời gian từ một đến vài trăm
năm. Những khu mộ điển hình như Cồn Ràng, Gò Mả Vôi, Lai Nghi, Hoà Diêm... cung
cấp cho chúng ta chứng cứ về một dạng xã hội phức hợp phân tầng với sự phân hóa
xã hội, địa vị và của cải ở mức độ cao và không kém so với những xã hội đương
thời ở khu vực<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftn44" name="_ftnref44" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="VI" style="font-size: 12pt;">[44]</span></span><!--[endif]--></span></a>.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">Trong nhiều nghiên cứu, đặc biệt là những nghiên cứu liên
quan đến sự hình thành nhà nước sớm và quá trình tiến hoá của tính phức hợp xã
hội, một số học giả đặc biệt chú ý đến một số chủng loại di vật đặc biệt như di
vật có nguồn gốc ngoại, di vật bằng chất liệu kim loại, thủy tinh, di vật có
kích thước lớn như là những chỉ dẫn, dẫn liệu về sự phát triển của tính phức hợp
xã hội<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftn45" name="_ftnref45" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="VI" style="font-size: 12pt;">[45]</span></span><!--[endif]--></span></a>
. Từ quan điểm cho rằng sự thay đổi trong sản xuất và sử dụng hàng hoá có vị
trí đáng kể khi đánh giá bản chất của những nhu cầu xã hội và điều cần lưu ý đối
với các nhà nghiên cứu là tìm hiểu ý nghĩa của hàng hoá trong bối cảnh lịch sử
nhất định, chúng tôi cho rằng, trong di vật văn hoá Sa Huỳnh, có những loại
liên quan rất chặt chẽ với cơ cấu và tổ chức xã hội, người Sa Huỳnh đã sử dụng
những hàng hoá hay vật dụng chuyên biệt để dung hoá và thể hiện những mối quan
hệ xã hội từ thân tộc đến láng giềng. Trong nghiên cứu này chúng tôi sẽ tập
trung phân tích loại di vật chuyên biệt có tính biểu trưng cao, đó là những
chum gốm được dùng làm quan tài chôn người chết. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">Bản thân chum gốm - quan tài có thể được xem xét từ nhiều
khía cạnh, mỗi chum-quan tài hàm chứa nhiều mã số, đặc điểm và giá trị khác
nhau. Việc vận chuyển chum-quan tài liên quan đến mối quan hệ ngang bằng hay
phân tầng xã hội, thân tộc-láng giềng-thân quen. Từ góc độ giá trị xã hội
chum-quan tài là vật biểu thị địa vị kinh tế, có thể phản ánh sự phân hoá xã hội
và cấp bậc. Từ góc độ tâm linh, chum-quan tài là nơi chôn giữ xương tro người
chết và thể hiện ý tưởng vũ trụ hay tôn giáo<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftn46" name="_ftnref46" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="VI" style="font-size: 12pt;">[46]</span></span><!--[endif]--></span></a>.
Việc dùng những chum (gốm, đá, gỗ) có kích thước lớn làm quan tài mai táng nếu
lý giải từ góc độ tổ chức xã hội cho thấy, ở những xã hội dạng bình quân <span style="background: yellow; mso-highlight: yellow;">địa tầng</span> (egalitarian
societies) giai đoạn Tiền Sa Huỳnh chưa phát hiện thấy bất cứ hiện vật nào có
kích thước lớn, loại thường được các nhà nghiên cứu gắn với biểu tượng về mức độ
tổ chức xã hội tập trung và thể hiện quyền lực của người đứng đầu. Trong xã hội
dạng phức hợp, phân tầng ví dụ như xã hội kiểu lãnh địa hay tù trưởng quốc, những
xã hội có cơ sở tư tưởng dựa trên việc làm nổi bật vị thế của những người đứng
đầu bằng những không gian riêng biệt/thiêng
hay vật riêng biệt/ thiêng, như cự thạch, kim tự tháp hay đơn giản hơn
là những đồ vật có nguồn gốc ngoại, bằng chất liệu quý hiếm hay có kích thước lớn.
Kích cỡ và chất liệu của quan tài mai táng biểu trưng quyền uy và vị thế của
người được chôn trong đó. Để sản xuất ra được những chum gốm lớn này đòi hỏi việc
tập trung sức người (quản lý nhân công), thời gian (chuyên hoá sản xuất thủ
công và phân công lao động), tiền của (phân hoá của cải và quyền lực) của cộng
đồng dành cho một nhóm thiểu số người hay một cá nhân trong một tổ chức xã hội.
Việc chuyển biến trong cùng một táng thức từ những mộ nồi nhỏ Tiền Sa Huỳnh đến
số lượng không nhiều chum gốm lớn giai đoạn Long Thạnh cuối thời kỳ Tiền Sa Huỳnh
và khối lượng lớn chum có kích thước lớn giai đoạn Sa Huỳnh</span><a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftn47" name="_ftnref47" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: "Arial","sans-serif";"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-size: 12pt;">[47]</span></span><!--[endif]--></span></span></a><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;"> phần nào
cho thấy những chuyển biến trong cấu trúc xã hội từ đơn giản không phân tầng đến
phức hợp phân tầng. Sự đa dạng của loại hình chum quan tài song hành cùng sự
chuẩn hoá của loại chum hình trụ (có thể thấy sự đồng dạng đến kinh ngạc giữa
chum hình trụ Cồn Dàng (Thừa Thiên-Huế), An Bang (Hội An, Quảng Nam) với chum
Diên An (Diên Khánh, Khánh Hoà). Trong các tổ hợp đồ tùy táng bằng gốm, kim loại
và đá quý … của các khu nghĩa địa văn hóa Sa Huỳnh những loại hình tương đồng
chiếm tỉ lệ áp đảo so với những loại hình độc bản.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<i><span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">III.3.2. Tính chất và vai trò của quan hệ tiếp xúc và
trao đổi trong việc hình thành và phát triển cơ cấu kinh tế - chính trị <o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">Việc trao đổi giữa vùng thượng nguồn với vùng hạ lưu sông
(vùng cao với vùng thấp) diễn ra từ thời tiền sử do nhu cầu nội tại của các cộng
đồng dân cư. Việc trao đổi này khá phát triển và giữa hai vùng đã có không ít
loại hình di vật tương đồng như đồ gốm, rìu đá... Tuy vậy, bản chất của những
trao đổi này là lẻ tẻ, tự phát, theo thời vụ và chỉ ở quy mô đủ đáp ứng nhu cầu
tối thiểu của các nhóm cư dân trong vùng.
<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">Trao đổi giữa vùng thấp với vùng cao tăng cường mạnh mẽ
trong giai đoạn sơ sử, khi bắt đầu hình thành các lãnh địa với sự phát triển mạng
lưới trao đổi nội vùng, liên vùng và ngoại thương. Nguyên nhân của sự gia tăng
các hoạt động trao đổi này có thể là do một số thành phần hay tầng lớp dân cư mới
hình thành khi cơ cấu xã hội thay đổi theo chiều hướng phức hợp cao hơn có những
nhu cầu tiêu thụ những loại hàng quý hiếm hay xa xỉ vào các mục đích kinh tế và
phi kinh tế của mình. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">Kết quả phân loại và phân tích đồ tùy táng có nguồn gốc từ
bên ngoài cho thấy cư dân Sa Huỳnh giai đoạn sớm tiếp xúc và trao đổi mạnh với
văn hóa Đông Sơn, trong khu mộ táng Gò Mả Vôi, Gò Quê công cụ và vũ khí bằng đồng
Đông Sơn có số lượng lớn hơn so với đồ sắt, từ khoảng thế kỷ 2 TCN, sự tiếp xúc
và trao đổi giữa văn hóa Sa Huỳnh với văn hóa Hán, Ấn Độ… gia tăng mạnh <i><span style="background: yellow; mso-highlight: yellow;">(Bảng 5)</span><o:p></o:p></i></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="VI" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: VI;">Sự tiếp xúc và trao đổi này chứng tỏ hai điều quan trọng
đối với cư dân Sa Huỳnh (và đối với cả những đối tác của họ là người Đông Sơn
và người Hán…). Đó là:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-left: 87.0pt; mso-list: l13 level1 lfo7; tab-stops: list 87.0pt; text-align: justify; text-indent: -47.25pt; text-justify: inter-ideograph;">
<!--[if !supportLists]--><span lang="PT-BR" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: PT-BR; mso-fareast-font-family: Arial;">i.<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; line-height: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span lang="PT-BR" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: PT-BR;">Xã hội của người Sa Huỳnh lúc đó cũng đủ mềm dẻo để
thích ứng với sự hiện diện của ngưòi khác (người Hán, người Đông Sơn) và đủ mạnh
để giữ một khoảng cách vừa phải với họ và các mối quan tâm thương mại và lĩnh vực
khác của họ trong một thời gian một vài thế kỷ. Nói một cách khác, chắc chắn
không phải chỉ có người từ bên ngoài là độc quyền ấn định các điều kiện tiếp
xúc và trao đổi<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftn48" name="_ftnref48" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="PT-BR" style="font-size: 12pt;">[48]</span></span><!--[endif]--></span></a>;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-left: 87.0pt; mso-list: l13 level1 lfo7; tab-stops: list 87.0pt; text-align: justify; text-indent: -47.25pt; text-justify: inter-ideograph;">
<!--[if !supportLists]--><span lang="PT-BR" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: PT-BR; mso-fareast-font-family: Arial;">ii.<span style="font-family: 'Times New Roman'; font-size: 7pt; line-height: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span lang="PT-BR" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: PT-BR;">Sự hiện diện của người từ bên ngoài ở các vùng khác
nhau trong cương vực của văn hoá Sa Huỳnh đã tác động mạnh đến sự biến đổi cấu
trúc xã hội, kích thích sự hình thành và phát triển của các hình thức xã hội
mang tính phức hợp (phân tầng) tại một số khu vực mà trước đó có lẽ chưa thấy
rõ. Những thay đổi này đầu tiên ở một số vùng trọng điểm (nút) đã kéo theo những
thay đổi ở sâu trong nội địa mà chủ yếu là do việc tìm kiếm và trao đổi nguồn
hàng trao đi để đổi lại những hàng hóa xa xỉ và thể hiện thân thế/địa vị xã hội. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .25in; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="PT-BR" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: PT-BR;">Tiếp xúc, trao đổi với thế giới bên ngoài đã góp phần thúc
đẩy các ngành nghề thủ công rất phát triển, một số ngành có quy mô sản xuất lớn
và chuyên hoá ở mức độ nhất định như sản xuất đồ gốm và luyện kim sắt (B<span style="background: yellow; mso-highlight: yellow;">ảng 5).</span> Sự tăng mạnh nhu
cầu tiêu thụ của các cộng đồng cư dân kéo theo sự mở rộng và phức tạp hoá mạng
lưới trao đổi trong, ngoài. Sự phát triển ngày càng nhanh và mạnh tính phức hợp
xã hội là nguyên nhân chính dẫn đến sự có mặt của nhiều hàng hoá có nguồn gốc từ
bên ngoài. Những ngôi mộ chứa hiện vật có nguồn gốc từ Trung Hoa, Ấn Độ, miền Bắc
Việt Nam... phân bố ở nhiều khu vực ở cả địa bàn Bắc và Nam của văn hoá Sa Huỳnh.
Ngược lại những vật mang tính biểu thị địa vị, thân phận đã góp phần thúc đẩy
phân tầng xã hội trong từng lãnh địa và đặc biệt là sự phân hoá giữa các lãnh địa.
Hiện vật nhập khẩu và cùng với chúng là những ý tưởng văn hoá-kỹ thuật đã góp
phần tạo ra một số chuyển biến cơ cấu giữa các ngành thủ công và trong mỗi
ngành <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-left: 39.75pt; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<b><span lang="PT-BR" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: PT-BR;">IV. Kết luận và nhận xét <o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .25in; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="PT-BR" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: PT-BR;"> <u>Trong
khoảng nửa sau của thiên niên kỷ I TCN (từ thế kỷ 5 TCN đến thế kỷ 1 SCN)</u>
những cộng đồng cư dân văn hoá Sa Huỳnh chiếm cư hầu khắp các dạng địa hình của
miền Trung Việt Nam. Kế thừa những thành tựu của những nền văn hoá Tiền Sa Huỳnh,
những cộng đồng cư dân này đã mở rộng mạng lưới quan hệ trao đổi nội vùng, liên
vùng và quốc tế, gia tăng mức độ ứng dụng và sản xuất công cụ, vũ khí kim loại
và phát triển nền kinh tế sản xuất và đạt được những thành tựu to lớn tạo ra những
chuyển biến sâu sắc trong đời sống kinh tế, xã hội. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .25in; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="PT-BR" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: PT-BR;"> <u>Quy mô
và phạm vi của những cộng đồng dân cư mở rộng</u> hơn rất nhiều so với giai đoạn
Tiền Sa Huỳnh cho thấy sự tăng nhanh và mở rộng mức độ khai thác các nguồn lực
tự nhiên và xã hội do sự gia tăng của đồ kim loại dẫn đến sự tích luỹ của cải vật
chất đẩy mạnh tính phức hợp xã hội. Quy mô những khu mộ địa và sự phân tầng của
các mức mộ theo đồ tuỳ táng gia tăng theo thời gian từ sớm đến muộn. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: 27.0pt; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="PT-BR" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: PT-BR;"> <u>Trong đời sống
vật chất, chuyển biến nhận thấy rõ nhất là sự phát triển của nền kinh tế sản xuất.</u>
Góp phần tạo nên nền tảng cơ sở vật chất giàu có và bền vững của xã hội Sa Huỳnh
không chỉ là những ngành nghề kinh tế như trồng trọt, buôn bán mà cả nghề thủ
công chế tác đồ kim loại (chủ yếu là đồ sắt). Đồ sắt trong văn hóa Sa Huỳnh có
số lượng rất phong phú và đa dạng, số lượng nhiều hơn hẳn đồ sắt ở Đông Sơn hay
Dốc Chùa<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftn49" name="_ftnref49" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="PT-BR" style="font-size: 12pt;">[49]</span></span><!--[endif]--></span></a>. Các loại hình công cụ được
cư dân Sa Huỳnh chế tạo và sử dụng thích hợp với từng môi trường sống khác nhau.
Trong các khu mộ táng Sa Huỳnh, đồ sắt thường được dùng làm đồ tùy táng, đó là
các vật dụng được dùng trong đời sống hàng ngày được chôn theo, không có đồ
minh khí. Trong các loại hình đồ sắt có những loại hình hiện vật mang yếu tố ảnh
hưởng hoặc trao đổi với bên ngoài như loại hình giáo búp đa thể hiện mối quan hệ
với Đông Sơn, loại dao có chuôi hình vành khăn hay qua thể hiện mối quan hệ với
Hán. Chính sắt đã tạo ra những thay đổi có tính chất bước ngoặt trong kinh tế
và từ đó dẫn đến những chuyển biến sâu sắc trong xã hội. Sắt đóng vai trò kết
tinh và thúc đẩy sự gia tăng của tính phức hợp xã hội.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .25in; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="PT-BR" style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-ansi-language: PT-BR;"> <u>Trong đời sống tinh thần, chuyển biến nhận
thấy rõ nhất là táng thức</u>. Từ những kiểu táng thức mộ nồi nhỏ phân bố lẻ tẻ
trong khu cư trú Tiền Sa Huỳnh đến những
mộ chum chuyên biệt với những quan tài hình trứng, hình cầu và hình trụ có kích
thước lớn của văn hoá Sa Huỳnh. Những khu mộ của từng làng được phân chia nơi
chôn cất có nhiều khả năng theo từng dòng họ hay gia đình lớn. Cách thức mai
táng và đồ tùy táng phản ánh một cách sinh động đời sống tinh thần, tâm linh của
cư dân. Hơn tất cả những cư dân thời Sơ sử ở Việt Nam, người Sa Huỳnh có một <b><i>sự
chăm sóc đặc biệt đối với cái chết và duy trì mối quan hệ chặt chẽ giữa thế giới
của người sống với thế giới của người chết</i></b>. Mộ địa Sa Huỳnh dù phân bố
trên bất kỳ địa hình nào cũng đều chiếm cứ không gian cao ráo, gần đường giao
thông/thương và cận kề nơi cư trú. </span><b><i><span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Những
khu mộ địa có diện tích rộng có những khu mộ rộng tới chục nghìn mét vuông và
thường là phức hợp di tích của nhiều giai đoạn chôn cất tồn tại liên tục trong
vòng thời gian từ một đến vài trăm năm</span></i></b><span style="font-family: "Arial","sans-serif";">. Những khu mộ địa được tổ chức dựa trên một quy hoạch định
trước, do đó ta rất ít khi gặp mộ cắt phá nhau dù chôn ở các thời điểm khác
nhau. Có thể đây là khu mộ theo dòng họ, và phân cấp trong từng dòng họ và giữa
các dòng họ, giữa các khu vực.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Những
bãi mộ Sa Huỳnh phân bố trong một không gian trải dài hàng trăm kilômét với địa
hình chia cắt bởi các đèo với kiểu chum quan tài được sản xuất theo những tiêu
chuẩn thống nhất và đồ tùy táng đồng dạng cho thấy <b><i>sự đồng nhất về thế giới
quan, tính tương đồng văn hóa và trình độ xã hội giữa các nhóm cư dân</i></b>. Nhiều
hiện vật chôn theo có nguồn gốc khác nhau, hiện vật từ Tây Á, Nam Á và Đông Á,
Đông Nam Á minh chứng sự tham gia của cư dân Sa Huỳnh vào mạng lưới thương mại
khoảng cách xa của khu vực. Tác động của tiếp xúc và giao lưu thực sự đóng vai
trò xúc tác nhanh mạnh trong quá trình chuyển biến tính chất văn hóa giữa các
giai đoạn từ tiền sử sang sơ sử và lịch sử ở miền Trung Việt Nam.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<u><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">So sánh tổ hợp hiện vật của khu cư
trú và khu mộ táng</span></u><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">, ta thấy rất rõ ràng sự coi trọng
cuộc sống sau khi chết và thái độ cực kỳ cẩn trọng đối với cái chết của cư dân
văn hoá Sa Huỳnh, phần lớn đồ đồng chôn theo mộ đất và mộ chum của văn hóa Sa
Huỳnh (mà tới nay chúng ta đã thu được số lượng không ít) là sản phẩm từ bên
ngoài do người Sa Huỳnh đưa vào bằng nhiều con đường và cách thức khác nhau
phục vụ cho nhu cầu của một xã hội đã có sự phân hóa khá rõ rệt về quyền lực,
địa vị và của cải. Tư liệu từ các di tích văn hóa Sa Huỳnh, mà đáng lưu tâm là
những ngôi mộ thuộc giai đoạn muộn, đã phản ánh điều đó. Loại hình, số lượng và
chất lượng của đồ tuỳ táng trong các mộ, đặc biệt ở một số mộ có sự hiện diện
của những loại hình hiện vật được xác định là vật biểu tượng của thân thế hay
địa vị (Status markers hay status goods) cho thấy một xã hội không còn là bình
quân địa quyền nữa mà đã là xã hội phân tầng. Theo lý thuyết hình thành và phát
triển mức độ phức hợp của xã hội, cư dân văn hóa Sa Huỳnh ở lưu vực sông Thu
Bồn đã bước vào giai đoạn xó hội phân tầng tương đương lãnh địa phát triển và
chuẩn bị bước chuyển sang hình thức nhà nước sớm.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">----------------<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<b><span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Một số thuật ngữ sử dụng trong bài viết<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftn50" name="_ftnref50" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><b><span style="font-size: 12pt;">[50]</span></b></span><!--[endif]--></span></a><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<i><span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Lãnh địa (Chiefdom)</span></i><span style="font-family: "Arial","sans-serif";">: Thuật ngữ này trong nhân học dùng để
chỉ kiểu tổ chức chính trị xã hội mà trong đó quyền lực kinh tế và chính trị do
một người hay nhóm người năm giữ. Cách phân loại này của thuyết tiến hóa văn
hóa dựa trên quan điểm lịch sử nhân loại là một quá trình phát triển liên tục từ
thấp đến cao “Nhóm/băng – Bộ lạc – Lãnh địa – Nhà nước”. Trong lãnh địa chưa có
sự phân chia giai cấp, vai trò của người đứng đầu (tù trưởng) được đề cao. Lãnh
địa còn được dùng để chỉ tính phức hợp xã hội trong những kiểu xã hội chưa phải
là nhà nước. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<i><span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Xã hội bình quân địa tầng (Egalitarian
society)</span></i><span style="font-family: "Arial","sans-serif";">: Là kiểu xã
hội mà trong đó không có sự khác nhau rõ rệt về của cải, sức mạnh, quyền uy hay
địa vị.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<i><span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Khảo cổ học Mới (New Archaeology):</span></i><span style="font-family: "Arial","sans-serif";"> Trường phái khảo cổ học xuất hiện đầu
tiên ở Mỹ vào những năm 60 của thế kỷ 20, những người theo trường phái này chủ
trương vai trò của các nhà khảo cổ học là phải giải thích sự thay đổi trong quá
khứ, chứ không chỉ đơn giản là tái hiện quá khứ và cuộc sống con người. Trong
nghiên cứu thay bằng tập trung vào hiện vật chuyển sang nghiên cứu cách thức ứng
xử của con người. Người sáng lập Lewis Binford.
<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<i><span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Khảo cổ học Quá trình (Processual
Archaeology): </span></i><span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Một
cách gọi khác của Khảo cổ học Mới, nhấn mạnh sự khác nhau giữa Khảo cổ học Truyền
thống và Khảo cổ học Mới. Khảo cổ học Truyền thống được nhìn nhận là dựa trên sự
giải thích lịch sử trong khi Khảo cổ học Mới nghiên cứu các hình thức quá trình
văn hóa và nghiên cứu sự thay đổi trong các hệ kinh tế-xã hội diễn ra thế nào. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<i><span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Khảo cổ học Xã hội (Social
Archaeology):</span></i><span style="font-family: "Arial","sans-serif";"> Tái hiện
tự nhiên và tổ chức xã hội bằng cách ứng dụng tài liệu khảo cổ về cấu trúc nơi
định cư, nơi chôn cất, phân bố của kho tàng, thành quách... để phân loại xã hội
<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<i><span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Khảo cổ học Mộ táng và Sự chết
(Archaeology of the Death and Burial):</span></i><span style="font-family: "Arial","sans-serif";">
Nghiên cứu mọi khía cạnh vật chất của người chết và cách xử lý xác chết trong
các xã hội khác nhau để tìm hiểu cấu trúc xã hội, quan hệ xã hội, đời sống vật
chất, tinh thần và tâm linh của các cộng đồng cư dân trong quá khứ bằng cách ứng
dụng những thành tựu khoa học hiện đại bên cạnh những phương pháp nghiên cứu
truyền thống.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<br /></div>
<h3 style="line-height: 150%;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 150%;"> </span><b style="font-family: Arial, sans-serif; line-height: 24px; text-align: justify;">Chú thích</b></h3>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 24px; text-align: justify;">
<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftnref1" name="_ftn1" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 10pt;">[1]</span></span></span></a> Thời Sơ sử về cơ bản ứng với thời gian tồn tại của nền văn hóa Sa Huỳnh Sơ kỳ sắt từ thế kỷ 5TCN đến thế kỷ 2,3 SCN. Thời Tiền sử ứng với các văn hóa Tiền Sa Huỳnh từ 4000 đến 2500 năm cách ngày nay.</div>
<div>
<div id="ftn1">
<div class="MsoFootnoteText">
<o:p></o:p></div>
</div>
<div id="ftn2">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftnref2" name="_ftn2" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 10pt;">[2]</span></span></span></a> Lê Bá Thảo, <i>Việt <st1:place w:st="on"><st1:country-region w:st="on">Nam</st1:country-region></st1:place> lãnh thổ và các vùng địa lý</i>, (Nxb. Thế Giới), Hà Nội, 1998, 385-386.<o:p></o:p></div>
</div>
<div id="ftn3">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftnref3" name="_ftn3" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 10pt;">[3]</span></span></span></a> Trần Quốc Vượng, Việt <st1:place w:st="on">Nam</st1:place> cái nhìn địa-văn hóa, (Nxb Văn hóa Dân tộc và Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật), Hà Nội, 1998, 424.<o:p></o:p></div>
</div>
<div id="ftn4">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftnref4" name="_ftn4" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 10pt;">[4]</span></span></span></a> Fukui Hayao, “An Overview: The Scope of the Dry Area Study”[Tổng quan: Mục đích của nghiên cứu vùng khô], <i>The Dry Areas in Southeast Asia: Harsn or Benign Environment</i>,[Vùng khô hạn ở Đông Nam Á: Khắc nghiệt hay ôn hòa] Fukui Hayao chủ biên (The Centre for Southeast Asian Studies, Kyoto University) [Trung tâm Nghiên cứu Đông Nam Á, Đại học Kyoto], Kyoto, March 1999, <span style="background-color: yellow; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial;">1-15</span> <o:p></o:p></div>
<div class="MsoFootnoteText">
<br /></div>
</div>
<div id="ftn5">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftnref5" name="_ftn5" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 10pt;">[5]</span></span></span></a> Trần Quốc Vượng, ”Về Miền Trung (Mấy nét khái quát về nhân học văn hóa)”, Kỷ yếu Hội thảo Khoa học “5 năm nghiên cứu và đào tạo của Bộ môn Khảo cổ học 1995-2000” (Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2002), 17-28 ; Lâm Thị Mỹ Dung, “Nghiên cứu quá trình chuyển biến từ sơ sử sang lịch sử ở miền Trung Trung bộ và Nam Trung bộ Việt Nam”, <i>Đề tài Nghiên cứu khoa học trọng điểm cấp ĐHQG</i> (Mã số:QGTĐ, Hà Nội, 2008),113-144.<o:p></o:p></div>
</div>
<div id="ftn6">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftnref6" name="_ftn6" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 10pt;">[6]</span></span></span></a> Momoki Shiro, “A Short Introduction to Champa Studies”[Một giới thiệu ngắn về nghiên cứu Champa]<i> The Dry Areas in Southeast Asia: Harsn or Benign Environment</i>, [Vùng khô hạn ở Đông Nam Á: Khắc nghiệt hay Tốt lành], Fukui Hayao chủ biên (The Centre for Southeast Asian Studies, Kyoto University) [Trung tâm Nghiên cứu Đông Nam Á, Đại học Kyoto], Kyoto, March 1999, 71.<o:p></o:p></div>
</div>
<div id="ftn7">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftnref7" name="_ftn7" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 10pt;">[7]</span></span></span></a> Sakurai Yomio, “The Dry Areas in the History of South East Asia”[Vùng khô hạn trong lịch sử Đông Nam Á],<i> The Dry Areas in Southeast Asia: Harsn or Benign Environment</i>, [Vùng khô hạn ở Đông Nam Á: Khắc nghiệt hay Tốt lành], Fukui Hayao chủ biên, (The Centre for Southeast Asian Studies, Kyoto University) [Trung tâm Nghiên cứu Đông Nam Á, Đại học Kyoto], Kyoto, March 1999, 28.<o:p></o:p></div>
</div>
<div id="ftn8">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftnref8" name="_ftn8" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 10pt;">[8]</span></span></span></a> Lê Bá Thảo, <i>Việt <st1:place w:st="on"><st1:country-region w:st="on">Nam</st1:country-region></st1:place> lãnh thổ</i>, 391. <o:p></o:p></div>
</div>
<div id="ftn9">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftnref9" name="_ftn9" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 10pt;">[9]</span></span></span></a> Trần Quốc Vượng, Việt <st1:place w:st="on">Nam</st1:place> cái nhìn địa-văn hóa, 314-331.<o:p></o:p></div>
</div>
<div id="ftn10">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftnref10" name="_ftn10" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 10pt;">[10]</span></span></span></a> Trần Trí Dõi, “Những đặc điểm chính về địa lý vùng Đông Nam Á liên quan đến việc nghiên cứu lịch sử tiếng Việt”, <i>Kỷ yếu HTKH Nghiên cứu và Đào tạo về Khu vực học</i>, ( Đại học Quốc gia Hà Nội – Viện Việt Nam học và Khoa học Phát triển), Hà Nội, 1-2005, 8.<o:p></o:p></div>
</div>
<div id="ftn11">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftnref11" name="_ftn11" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 10pt;">[11]</span></span></span></a> Do các di tích cư trú rất hiếm khi được phát hiện và khai quật nên những nhận thức về văn hóa Sa Huỳnh cho đến nay chủ yếu dựa vào những di vật thu được từ các khu mộ táng.<o:p></o:p></div>
</div>
<div id="ftn12">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftnref12" name="_ftn12" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 10pt;">[12]</span></span></span></a> Trần Quốc Vượng, chủ biên, <i>Những di tích Tiền, Sơ sử ở Quảng Nam – Đà Nẵng</i>, (Quảng Nam – Đà Nẵng, 1985), 73-74.<o:p></o:p></div>
</div>
<div id="ftn13">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftnref13" name="_ftn13" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 10pt;">[13]</span></span></span></a> Lâm Thị Mỹ Dung, “Di chỉ cư trú văn hóa Sa Huỳnh Thôn Tư (Quảng <st1:place w:st="on">Nam</st1:place>)”, <i>Khảo cổ học</i>, 6, 2007, 85.<o:p></o:p></div>
</div>
<div id="ftn14">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftnref14" name="_ftn14" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 10pt;">[14]</span></span></span></a> Lê Bá Thảo, Việt <st1:place w:st="on">Nam</st1:place> lãnh thổ, 192.<o:p></o:p></div>
</div>
<div id="ftn15">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftnref15" name="_ftn15" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 10pt;">[15]</span></span></span></a> Hoàng Thúy Quỳnh và Nguyễn Thị Hảo, “Mộ đất văn hóa Sa Huỳnh: Nghiên cứu trong bối cảnh Việt <st1:place w:st="on">Nam</st1:place> và Đông Nam Á”, <i>Hội nghị khoa học quốc tế “100 năm phát hiện và nghiên cứu văn hóa Sa Huỳnh</i>”(Quảng Ngãi, 7.2009).<o:p></o:p></div>
</div>
<div id="ftn16">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftnref16" name="_ftn16" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 10pt;">[16]</span></span></span></a> Lâm Thị Mỹ Dung, Nghiên cứu quá trình, 58-60; Hoàng Thúy Quỳnh, “Đồ gốm văn hóa Sa Huỳnh”, <i>Khảo cổ học</i>, 1, 2010, Hà Nội (đang in)<o:p></o:p></div>
</div>
<div id="ftn17">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftnref17" name="_ftn17" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 10pt;">[17]</span></span></span></a> Văn hóa Xóm Cồn được đặt theo tên địa điểm Xóm Cồn, Cam Ranh, Khánh Hòa là nền văn hóa tiền sử có niên đại cách ngày nay trên 3000 năm và được xem là một trong những nguồn gốc góp phần hình thành văn hóa Sa Huỳnh sơ kỳ thời đại đồ sắt.<o:p></o:p></div>
</div>
<div id="ftn18">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftnref18" name="_ftn18" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 10pt;">[18]</span></span></span></a> Nguyễn Đăng Cường, “ Báo cáo khai quật địa điểm Hòa Diêm, Cam Ranh, Khánh Hòa”, Khóa <i>luận tốt nghiệp cử nhân ngành lịch sử</i>, (Tư liệu Khoa Lịch sử và Tư liệu Bảo tàng Nhân học, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Hà Nội), 2005, Hà Nội; Lâm Thị Mỹ Dung, Nghiên cứu quá trình, 85,86<o:p></o:p></div>
</div>
<div id="ftn19">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftnref19" name="_ftn19" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 10pt;">[19]</span></span></span></a> Do có nhiều những khác biệt về cả táng tục, táng thức, đồ tùy táng gốm giữa địa điểm Hòa Diêm với các di tích văn hóa Sa Huỳnh khác đã biết nên giữa các nhà nghiên cứu còn có nhiều quan điểm khác nhau về nội hàm cũng như cương vực của văn hóa Sa Huỳnh. Một số người cho rằng Hòa Diêm khác và không phải văn hóa Sa Huỳnh. Tác giả bài này cho rằng trong thời sơ sử ở miền Trung Việt Nam, có lẽ đã có những bình tuyến văn hóa khác nhau cùng tồn tại, tuy nhiên không nhất thiết mỗi bình tuyến như thế phải gọi tên bằng một văn hóa khảo cổ riêng.<o:p></o:p></div>
</div>
<div id="ftn20">
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftnref20" name="_ftn20" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 12pt;">[20]</span></span></span></a> <span style="font-size: 10pt;">Theo một số người nghiên cứu Hòa Diêm cung cấp những chứng cứ về làn sóng di cư của người <st1:place w:st="on"><st1:country-region w:st="on">Nam</st1:country-region></st1:place> Đảo vào bán đảo Đông Dương (Mariko Yamagata Yamagata Mariko (2008). <i>Archaeological Reseach on the Prehistoric Interrelations beyond the South China Sea,[Nghiên cứu khảo cổ về mối quan hệ thời tiền sử ở biển <st1:country-region w:st="on">Nam</st1:country-region> Trung Hoa] </i>Report of Grant- in- Aid for Scientific Reseach (C) (2006- 2007 No. 18520593)[Báo cáo tài trợ Nghiên cứu khoa học], <st1:place w:st="on"><st1:placename w:st="on">Waseda</st1:placename> <st1:placetype w:st="on">University</st1:placetype></st1:place><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoFootnoteText">
<br /></div>
</div>
<div id="ftn21">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftnref21" name="_ftn21" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 10pt;">[21]</span></span></span></a> Mộ táng cũng như cư trú Hòa Diêm kéo dài đến thế kỷ 3,4 SCN trong khi ở khu vực Sa Huỳnh Bắc văn hóa Sa Huỳnh chỉ tồn tại đến nửa đầu thế kỷ I SCN.<o:p></o:p></div>
</div>
<div id="ftn22">
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftnref22" name="_ftn22" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-size: 10pt;"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 10pt;">[22]</span></span></span></span></a> <span style="font-size: 10pt;">Tabon: Nhóm các di tích hang động Tabon nằm ở đảo Palawan, miền trung Philippines, gồm các hang động đá vôi như hang Agung, Batu, Bubulungan, Decalan, Diwata, Dugyan, Manunggul, Tabon, Uyaw, Wasay, Pagayona…. Nhóm này trải qua 4 giai đoạn phát triển là thời kỳ đồ đá cũ, thời đá mới, thời kỳ kim khí, và thời kỳ tiếp xúc và buôn bán với phương Đông. Giai đoạn sớm các hang động này là nơi cư trú của những nhóm người săn bắt hái lượm, và giai đoạn sau trở thành địa điểm mộ táng. Phức hệ mộ chum và gốm kiểu Kalanay lần đầu xuất hiện trong các hang động Tabon là vào thời hậu kỳ đá mới và tiếp tục tồn tại như là loại hình chum chính trong vùng suốt đến thời kỳ kim khí phát triển (trong khoảng từ 1500 TCN đến 500 SCN) và có thể muộn đến thời kỳ bắt đầu buôn bán với người Trung Hoa. Các chum mộ được phát hiện trên bề mặt hang, hoặc trong các hốc đá trên vách hang chứ không được chôn cất dưới đất.<o:p></o:p></span></div>
</div>
<div id="ftn23">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftnref23" name="_ftn23" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 10pt;">[23]</span></span></span></a> Kalanay:<span style="font-size: 13pt;"> </span>Hang Kalanay ở <st1:place w:st="on"><st1:city w:st="on">Masbate</st1:city>, <st1:country-region w:st="on">Philippines</st1:country-region></st1:place> được khai quật một phần vào năm 1951 và hoàn thành vào năm 1953.<span style="font-size: 13pt;"> </span>Các địa điểm khác có đồ gốm giống gốm Kalanay được tổ hợp thành phức hợp di tích, đây đều là các địa điểm mộ chum, phân bố rải rác trên các đảo Visayan, phía nam và vùng duyên hải phía tây nam của Luzon. Niên đại thuộc thời đại kim khí sớm và phát triển, từ thế kỷ 1,2 TCN đến những thế kỷ đầu Công nguyên.<o:p></o:p></div>
</div>
<div id="ftn24">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftnref24" name="_ftn24" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 10pt;">[24]</span></span></span></a> Samui: Địa điểm này nằm ở Đảo Samui, tỉnh Suratthani, bờ đông của bán đảo Thái Lan. Tại đây W.Soilhem đã nhận thấy có những đồ gốm giống với gốm của phức hệ gốm Sa Huỳnh – Kalanay (Wilheim G., Soilhem, David Bulbeck, Ambika Flaver, <i>Archaeology and Culture in Southeast Asia: Unraveling the Nusantao</i>, [Khảo cổ học và văn hóa Đông Nam Á: Manh mối người Nusantao] (The University of the Philippines Press Diliman)[Nxb Diliman Đại học Philipin], Quezon City, 135, hình 7.<o:p></o:p></div>
</div>
<div id="ftn25">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftnref25" name="_ftn25" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 10pt;">[25]</span></span></span></a> Fox Robert, <i>The <st1:place w:st="on"><st1:placename w:st="on">Tabon</st1:placename> <st1:placetype w:st="on">Caves</st1:placetype></st1:place>. Archaeological Explorations and Excavations on Palawan Island, Philippines</i>,[Hang Tabon, Khám phá và Khai quật Khảo cổ học ở đảo Palawwan, Philipin] (National Museum Manila)[Bảo tàng Quốc gia <st1:city w:st="on">Manila</st1:city>], 1970, <st1:place w:st="on">Manila</st1:place>, 67<o:p></o:p></div>
</div>
<div id="ftn26">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftnref26" name="_ftn26" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 10pt;">[26]</span></span></span></a> Yamagata Mariko, “Comparative Study between Sa Huynh and Sa Huynh related pottery in <st1:place w:st="on">Southeast Asia</st1:place>”,[Nghiên cứu so sánh giữa Sa Huỳnh với những đồ gốm liên quan đến Sa Huỳnh ở Đông Nam Á] <i>Hội nghị khoa học quốc tế “100 năm phát hiện và nghiên cứu văn hóa Sa Huỳnh</i>”(Quảng Ngãi, 7.2009).<o:p></o:p></div>
</div>
<div id="ftn27">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftnref27" name="_ftn27" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 10pt;">[27]</span></span></span></a> Bùi Chí Hoàng, Yamagata Mariko và Nguyễn Kim Dung, “Khai quật di tích khảo cổ học Hòa Diêm (Cam Thịnh Đông – Cam Ranh – Khánh Hòa), <i>Hội nghị Thông báo khảo cổ học 2007</i>, (Hà Nội, 7.2007)<o:p></o:p></div>
</div>
<div id="ftn28">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftnref28" name="_ftn28" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 10pt;">[28]</span></span></span></a> Pader, E., J., “Symbolism, Social Relations and the Interpretation of Mortuary Remains”,[Biểu trưng, Mối quan hệ xã hội và Diễn giải từ Tàn tích Mộ táng] <i>British Archaeological Reports</i> <i>British Series</i>, [Báo cáo Khảo cổ học Anh quốc Những tập về Anh Quốc], Vol.82, (Oxford: BAR, 1982), 5.<o:p></o:p></div>
</div>
<div id="ftn29">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftnref29" name="_ftn29" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 10pt;">[29]</span></span></span></a> Pearson M., P., <i>The Archaeology of Death and Burial,[Khảo cổ học về cái Chết và Mộ táng] (</i>Texas A & M University Press College Station) [Nxb Đại học Texas A&M], <st1:place w:st="on">United States</st1:place>, 2005, 28.<o:p></o:p></div>
</div>
<div id="ftn30">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftnref30" name="_ftn30" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 10pt;">[30]</span></span></span></a> Pearson M., P., <i>The Archaeology</i>, 30.<o:p></o:p></div>
</div>
<div id="ftn31">
<div class="MsoFootnoteText" style="text-align: justify;">
<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftnref31" name="_ftn31" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 10pt;">[31]</span></span></span></a> Trong nghiên cứu cấu trúc mộ táng Sa Huỳnh có thể sử dụng những tài liệu dân tộc học so sánh từ một số tộc người ở Đông Nam Á và Việt <st1:place w:st="on">Nam</st1:place>. <span lang="PT-BR">Người Thái ở Tây Bắc Việt Nam mỗi bản đều có một khu đất chuyên dùng gọi là “rừng ma” dùng để chôn cất người chết. Đây phần lớn là những khu rừng già, nhiều cây cổ thụ. Việc chôn cất theo từng khu, mỗi khu là của một gia đình lớn “đẳm”, đây là dạng gia đình gồm những anh em chung một đời ông sống trong một nhà sàn lớn (Cầm Trọng, <i>Người Thái ở Tây Bắc Việt Nam</i>, Nxb KHXH, (Hà Nội, 1978), 294. Người Mường và nhiều tộc ít người khác ở Việt Nam cũng có những vùng đất thiêng riêng dành cho người chết. <o:p></o:p></span></div>
</div>
<div id="ftn32">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftnref32" name="_ftn32" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 10pt;">[32]</span></span></span></a> <span lang="PT-BR">Nguyễn Chí Trung và Trần Ánh, “Di chỉ khu vực I, Cẩm Phô, Hội An, Quảng Nam”, <i>Những phát hiện mới về khảo cổ học năm 1998</i>, Nxb KHXH, (Hà Nội, 1999), 128.<o:p></o:p></span></div>
</div>
<div id="ftn33">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftnref33" name="_ftn33" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 10pt;">[33]</span></span></span></a> <span lang="PT-BR">Lâm Thị Mỹ Dung, Nghiên cứu quá trình, 72-74.<o:p></o:p></span></div>
</div>
<div id="ftn34">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftnref34" name="_ftn34" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 10pt;">[34]</span></span></span></a> Pearson M., P, <i>The Arcaheology of Death</i>, 29.<o:p></o:p></div>
</div>
<div id="ftn35">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftnref35" name="_ftn35" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 10pt;">[35]</span></span></span></a> Pearson M., P., <i>The Archaeology of Death</i>, 31.<o:p></o:p></div>
</div>
<div id="ftn36">
<div class="MsoNormal">
<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftnref36" name="_ftn36" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 12pt;">[36]</span></span></span></a> <span style="font-size: 10pt;">Grace Barretto-Teroso, “Burial Goods in the <st1:country-region w:st="on">Philippines</st1:country-region>: An Attempt to Quantify Prestige Values” [Đồ tùy táng ở Philipin: Thử định lượng những giá trị quý hiếm], <i>Southeast Asian Studies [Nghiên cứu Đông <st1:country-region w:st="on"><st1:place w:st="on">Nam</st1:place></st1:country-region> Á], </i>Vol. 41, No. 3, December 2003, 299-315.</span><o:p></o:p></div>
</div>
<div id="ftn37">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftnref37" name="_ftn37" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 10pt;">[37]</span></span></span></a> Lâm Thị Mỹ Dung, Nghiên cứu quá trình, 104-113<o:p></o:p></div>
</div>
<div id="ftn38">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftnref38" name="_ftn38" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 10pt;">[38]</span></span></span></a> The CPAM of Guangzhou and the Municipal Museum of Guangzhou, <i>Excavation of the Han Tombs at Guangzhou</i>, [Khai quật mộ Hán ở Quảng Châu], (Nxb Văn Vật, Bắc Kinh), 1981, hình CXIII.9.<o:p></o:p></div>
</div>
<div id="ftn39">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftnref39" name="_ftn39" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 10pt;">[39]</span></span></span></a> Koji Mizoguchi, “Genealogy in the ground: Observations of jar burials of the Yayoi period, northern Kyushu”, <st1:country-region w:st="on">Japan</st1:country-region>, [Phả hệ trong lòng đất: Quan sát mộ chum giai đoạn Yayoi, miền Bắc Kyushu, Nhật Bản], <i>Antiquity [Cổ xưa], 79, 304, (</i>Jun, 2005), 304-326.<o:p></o:p></div>
</div>
<div id="ftn40">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftnref40" name="_ftn40" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 10pt;">[40]</span></span></span></a> Lâm Thị Mỹ Dung, Nguyễn Chiều, Hoàng Anh Tuấn, Khai quật chữa cháy Gò Dừa năm 1955, Kỷ yếu Hội thảo Khoa học “5 năm nghiên cứu và đào tạo của Bộ môn Khảo cổ học 1995-2000” (Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2002), 191-207.<o:p></o:p></div>
</div>
<div id="ftn41">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftnref41" name="_ftn41" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 10pt;">[41]</span></span></span></a> Nguyễn Đăng Cường, Báo cáo khai quật địa điểm Hòa Diêm, Cam Ranh, Khánh Hòa, Khóa luận tốt nghiệp cử nhân ngành Lịch sử, (Tư liệu Khoa Lịch sử và Tư liệu Bảo tàng Nhân học, Hà Nội, 2005), .<o:p></o:p></div>
</div>
<div id="ftn42">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftnref42" name="_ftn42" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 10pt;">[42]</span></span></span></a> Địa điểm Cồn Dàng có tượng đồng (cán dao găm) văn hóa Đông Sơn và gốm có chân hình trụ, Lai Nghi có bát gốm 4 chân và bộ đồ đựng/nghi lễ bằng đồng Đông Hán với những hạt chuỗi mã não hình con vật, Hòa Diêm có hạt chuỗi bằng vàng chạm lộng, gương đồng Hán mới chỉ tìm thấy ở 4 địa điểm mộ táng của văn hóa Sa Huỳnh…<o:p></o:p></div>
</div>
<div id="ftn43">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftnref43" name="_ftn43" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 10pt;">[43]</span></span></span></a> Hà Văn Tấn (chủ biên), <i>Văn hóa Đông Sơn ở Việt <st1:place w:st="on"><st1:country-region w:st="on">Nam</st1:country-region></st1:place>,</i> (Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội, 1994), 405 <o:p></o:p></div>
</div>
<div id="ftn44">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftnref44" name="_ftn44" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 10pt;">[44]</span></span></span></a> Có thể so sánh văn hóa Sa Huỳnh với văn hóa Đông Sơn ở các mặt như số lượng và mật độ phân bố của di tích, số lượng và chất lượng của di vật kim loại, đá quý, vàng, tính phức tạp trong nghi thức mai táng...Những khu mộ táng văn hóa Sa Huỳnh giai đoạn muộn như Cồn Dàng, Gò Dừa, Lai Nghi, Hòa Diêm, Bình Yên…có quy mô và tính chất văn hóa phát triển không thua một số di tích nổi tiếng cùng thời ở Đông Nam Á như Ban Don Ta Phet ở Thái Lan (Glover, Ian, “Ban Don Ta Phet: the 1984-85 excavation”[ Ban Don Ta Phet: Cuộc khai quật năm 1984-1985], <i>Southeast Asian Archaeology, Proceedings of the first Conference of the Association of Southeast Asian Archaeologists in Western Europe</i> [Khảo cổ học Đông Nam Á, Kỷ yếu hội thảo lần thứ nhất của hiệp hội các nhà khảo cổ học Đông Nam Á ở Tây Âu], (Institute of Archaeology, University College London [Viện Nghiên cứu Khảo cổ học, Đại học College Luân Đôn] 8<sup>th</sup>-10<sup>th</sup> September 1986, BAR International Series 561, Oxford, 1990), 139-183 hay Prohear ở Cămpuchia ( Reinecke Andreas, Vin Laychour, Seng Sonetra, <i>The First Golden Age of Cambodia: Excavation at Prohear</i>, [Kỷ nguyên vàng đầu tiên ở Cămpuchia: Khai quật ở Prohear], (Printing Company “THOMAS MUNTZER” GmbH, Bonn, 2009). <o:p></o:p></div>
</div>
<div id="ftn45">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftnref45" name="_ftn45" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 10pt;">[45]</span></span></span></a> Underhill Anne P., <i>Craft Production and Social Change in Northern China</i>, [Sản xuất thủ công nghiệp và thay đổi xã hội ở miền Bắc Trung Quốc], (Kluwer Academic/Plenum Publishers, <st1:place w:st="on">New York</st1:place>, 2002).<o:p></o:p></div>
</div>
<div id="ftn46">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftnref46" name="_ftn46" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 10pt;">[46]</span></span></span></a> <span lang="VI">Oestigaard T</span>erje<span lang="VI">, </span> Cremation as Transformations: When: The Dual Cultural Hypothesis was Cremated and Carried aways in Urns,[Hoả táng như là những sự biến đổi: Khi nào: Giả thiết văn hóa đôi ai được hỏa táng và mang đặt vào chum], (<i>European Journal of Archaeology</i>, 2, 345,<span lang="VI">1999</span>) [Tạp chí châu Âu về Khảo cổ học], C,<span lang="VI"> 351</span>, <a href="http://www.sagepublications.com/">http://www.sagepublications.com</a><o:p></o:p></div>
<div class="MsoFootnoteText">
<br /></div>
</div>
<div id="ftn47">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftnref47" name="_ftn47" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 10pt;">[47]</span></span></span></a> Có thể so sánh công việc chôn gốm quan tài lớn với việc dựng cự thạch, cả hai việc này bao gồm rất nhiều công đoạn từ lúc khai thác nguyên liệu, chuyên chở nguyên liệu, quy trình sản xuất, chuyên chở sản phẩm, chôn, dựng, đãi tiệc, hội hè...<o:p></o:p></div>
</div>
<div id="ftn48">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftnref48" name="_ftn48" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 10pt;">[48]</span></span></span></a> Có thể trong văn hóa Sa Huỳnh, đặc biệt ở giai đoạn muộn đã tồn tại những kiểu xã hội mà I. Glover gọi <i>sociocultural type (kiểu xã hội văn hóa) tức là xã hội</i> <i>pasisir (theo tài liệu dân tộc học lịch sử ở Đông Nam Á)</i><span style="font-size: 14pt;"> </span>có xu hướng thương mại và những xã hội đó đã lập ra những cảng biển lớn nối những vương quốc nội địa với những cộng đồng bộ tộc bên ngoài (societies commercial orientation and some established great trading entrepôts linking and interior kingdoms and tribal societies to the outside world) (<st1:place w:st="on"><st2:sn w:st="on">Glover</st2:sn> <st2:sn w:st="on">I.</st2:sn></st1:place>, <i> </i>“Sa Huỳnh – A Sociocultural Type. An attempt to develop an interpretative framework for a late prehistoric society drawing on archaeology, ethnography and analogy”,[Sa Huỳnh – Một kiểu Văn hóa xã hội. Một cố gắng để phát triển khung diễn giải xã hội thời tiền sử dựa trên khảo cổ, dân tộc học và sự tương đồng],<i> Hội nghị Khoa học Quốc tế “100 năm phát hiện và nghiên cứu văn hóa Sa Huỳnh”, </i>Tháng 7.2009, (Quảng Ngãi, 2009).<o:p></o:p></div>
</div>
<div id="ftn49">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftnref49" name="_ftn49" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 10pt;">[49]</span></span></span></a> Dốc Chùa là tên gọi giai đoạn văn hóa đồng đại với Sa Huỳnh ở Đông Nam Bộ.<o:p></o:p></div>
</div>
<div id="ftn50">
<div class="MsoFootnoteText">
<a href="file:///D:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/B%C3%A0i%20cho%20Harvard%20Yenching/B%C3%A0i%20vi%E1%BA%BFt%20v%C3%A0%20minh%20h%E1%BB%8Da/Lam_My_Dung.doc#_ftnref50" name="_ftn50" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 10pt;">[50]</span></span></span></a> Dựa trên các nguồn tài liệu: 1. Colin Renfrew, Paul Bahn, (2007), <i>Khảo cổ học – Lý thuyết, Phương pháp và Thực hành</i>, (Nxb Trẻ), Tp. Hồ Chí Minh, 219-220, 515 ; 2. Timophy Earle, (1987), Chiefdoms in Archaeological and Ethnohistorical Perspectives [Lãnh địa trong Viễn cảnh Khảo cổ học và Dân tộc học lịch sử], <i>Annual Review of Anthropology [Điểm tin thường niên về Nhân học]</i>, 1987, 16, 279; 3. Mike Parker Pearson, 2005, The Archaeology of Death and Burial, <st1:place w:st="on"><st1:placename w:st="on">Texas</st1:placename> <st1:placename w:st="on">A&M</st1:placename> <st1:placetype w:st="on">University</st1:placetype></st1:place> Press. </div>
</div>
</div>
<h3 style="line-height: 150%;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 150%;">Tài liệu tham khảo<o:p></o:p></span></h3>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";"> </span><span style="font-family: Arial, sans-serif; line-height: 150%; text-indent: 0.5in;">Bùi
Chí Hoàng, (2006), Di tích khảo cổ học Tiên Lãnh, Tiên Phước, Quảng Nam, </span><i style="font-family: Arial, sans-serif; line-height: 150%; text-indent: 0.5in;">Khảo cổ học</i><span style="font-family: Arial, sans-serif; line-height: 150%; text-indent: 0.5in;">, 6, 742, 27-38.</span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-font-style: italic;">Bùi Chí Hoàng, Yamagata Mariko và Nguyễn Kim Dung,<i>
</i>(2007), Khai quật di tích khảo cổ học Hoà Diêm (Cam Thịnh Đông – Cam Ranh –
Khánh Hoà).<i> Hội nghị thông báo Khảo cổ học, Hà Nội, tháng 9 năm 2007. <o:p></o:p></i></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; mso-layout-grid-align: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-font-style: italic;">Cầm
Trọng, (</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif";">1978), <i>Người
Thái ở Tây Bắc Việt Nam</i>, (Nxb
KHXH), Hà Nội. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoFootnoteText" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 150%;">Fox Robert, (1970), <i>The Tabon Caves. Archaeological Explorations and Excavations on Palawan
Island, Philippines</i>, (National Museum Manila), Manila. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-font-style: italic;">Fukui Hayao (1999)<i>, “</i>An Overview: The Scope
of the Dry Areas Study”, Fukui Hayao (chủ biên).<i> The Dry Areas in Southeast
Asia: Harsh or Benign Environment. </i>The Center for Southeast Asian Studies.
Kyoto University, 3. 1999, 1-15.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<i><span style="font-family: "Arial","sans-serif";"> </span></i><span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Glover,
Ian, (1990), “Ban Don Ta Phet: the 1984-85 Excavation”, <i>Southeast Asian Archaeology, Proceedings of the first Conference of the
Association of Southeast Asian Archaeologists in Western Europe</i> (Institute
of Archaeology, University College London 8<sup>th</sup>-10<sup>th</sup>
September 1986, BAR International Series 561), Oxford, 139-183<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; mso-layout-grid-align: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-font-style: italic;">Glover
I., (2009)<i>, </i>“Sa Huỳnh – A Sociocultural Type. An Attempt to Develop an Interpretative
Framework for a Late Prehistoric Society Drawing on Archaeology, Ethnography
and Analogy”,<i> Hội nghị Khoa học Quốc tế “100 năm
phát hiện và nghiên cứu văn hóa Sa Huỳnh”, </i>Tháng
7.2009, Quảng Ngãi.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; mso-layout-grid-align: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Grace Baretto-Teroso
(2003), “Burial Goods in the Philippines: An Attempt to Quantify Prestige
Values”, <i>Southeast Asian Studies, </i>(Vol.
41, No. 3, December 2003), 299-315.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Hà Văn
Tấn (chủ biên), (1994), <i>Văn hóa Đông Sơn ở
Việt Nam,</i> (Nxb Khoa học Xã hội), Hà Nội, 405. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; mso-layout-grid-align: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-font-style: italic;">Hoàng
Thúy Quỳnh, (2008), Đồ gốm văn hóa Sa Huỳnh, <i>Luận văn thạc sĩ lịch sử</i>, (Tư
liệu Khoa Lịch sử, Trường ĐHKHXH & NV), Hà Nội.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; mso-layout-grid-align: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-font-style: italic;">Hoàng
Thúy Quỳnh, (2010), “Đồ gốm văn hóa Sa Huỳnh”, <i>Khảo cổ học</i>, 1, 2010, Hà
Nội (đang in).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="VI" style="font-family: Arial, sans-serif;">Hoàng Thúy Quỳnh,
Nguyễn Thị Hảo </span><span style="font-family: Arial, sans-serif;">(</span><span lang="VI" style="font-family: Arial, sans-serif;">2009</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;">).
Mộ đất văn hóa Sa Huỳnh: Nghiên cứu trong bối cảnh Việt Nam và khu vực Đông Nam
Á,<i> Hội nghị khoa học quốc tế “100 năm phát hiện và nghiên cứu văn hóa Sa Huỳnh”,
</i>Tháng 7.2009, Quảng Ngãi<i>.<o:p></o:p></i></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-font-style: italic;">Koji Mizoguchi, (2005),<i> </i>Genealogy in the Ground:
Observations of Jar Burials of the Yayoi Period, Northern Kyushu, Japan,<i>
Antiquity; </i>Jun 2005; 79, 304, 316-326.<i> <o:p></o:p></i></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; tab-stops: 0in .5in; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-font-style: italic;"> Lâm
Thị Mỹ Dung (2007), “Di chỉ cư trú Sa Huỳnh Thôn Tư (Quảng Nam)”,<i> Khảo cổ học
</i>(số 6), 72- 87<i>. <o:p></o:p></i></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; tab-stops: 0in .5in; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-font-style: italic;"> Lâm
Thị Mỹ Dung, (2008), Nghiên cứu quá trình chuyển biến từ sơ sử sang sơ kỳ lịch
sử ở miền trung Trung bộ và nam Trung bộ Việt Nam, <i>Đề tài khoa học trọng điểm cấp Đại học Quốc gia Hà Nội (mã số QG.06.07),
(</i>Tư liệu Bảo tàng Nhân học, trường ĐHKHXH & NV), Hà Nội.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; mso-layout-grid-align: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-font-style: italic;">Lâm
Thị Mỹ Dung, Nguyễn Chiều, Hoàng Anh Tuấn (2002), Khai quật chữa cháy Gò Dừa
năm 1999, <i>Kỷ yếu Hội thảo Khoa học “5
năm Nghiên cứu và Đào tạo của Bộ môn Khảo cổ học”</i>, (Nxb CTQG, Hà Nội),
191-207.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; tab-stops: 0in .5in; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-font-style: italic;"> Lê
Bá Thảo,<i> Việt Nam lãnh thổ và các vùng địa lý, </i>(Nxb Thế giới, Hà Nội,
1998), 385-386.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-font-style: italic;">Momoki Shiro (1999), “A Short Introduction to
Champa Studies”,<i> </i>Fukui Hayao (chủ biên).<i> The Dry Areas in Southeast
Asia: Harsh or Benign Environment, </i>The Center for Southeast Asian Studies,
Kyoto University, 3. 1999, 65-74.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-font-style: italic;">Nguyễn Chí Trung và Trần Ánh, (1999), Di chỉ Khu vực
I, Cẩm Phô, Hội An, Quảng Nam,<i> Những phát hiện mới về khảo cổ học (NPHMVKCH)
năm 1998, (</i>NxbKHXH, Hà Nội).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-font-style: italic;">Nguyễn Đăng Cường, (2005), Báo cáo khai quật địa điểm
Hoà Diêm, Cam Ranh, Khánh Hoà<i>, Khoá luận tốt nghiệp cử nhân ngành Lịch sử, </i>(Tư
liệu Khoa Lịch sử và Tư liệu Bảo tàng Nhân học), Hà Nội.<i> <o:p></o:p></i></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-font-style: italic;">Pader, E.J.,(1982), <i>Symbolism, Social Relations
and the Interpretation of Mortuary Remains, (</i>British Archaeological Reports
British Series Vol. 82), Oxford: BAR. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-font-style: italic;">Pearson M.P.<i> </i>(2005)<i>, The Archaeology of
Death and Burial. (</i>Texas A & M University Press College Station),
United States, Fourth printing<i>.<o:p></o:p></i></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-font-style: italic;">Phạm Thị Ninh<i>,</i></span><span style="font-family: "Arial","sans-serif";"> (2005), <i>Báo cáo kết quả khai quật lần thứ hai di chỉ
Suối Chình,</i> (Tư liệu Thư viện Viện Khảo cổ học), Hà Nội.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Reinecke
Andreas, Nguyễn Chiều và Lâm Thị Mỹ Dung, (2002), <i>Gò Mả Vôi-Những phát hiện
mới về văn hoá Sa Huỳnh, (</i> LINDEN SOFT), Koln. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoFootnoteText" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 150%;">Reinecke Andreas, Vin Laychour, Seng
Sonetra, (2009), <i>The First Golden Age of
Cambodia: Excavation at Prohear</i>, (Printing Company “THOMAS MUNTZER” GmbH), Bonn). <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Sakurai
Yomio (1999), “The Dry Areas in the History of South East Asia”,<i> The Dry Areas in Southeast Asia: Harsn or
Benign Environment</i>, (The Centre for Southeast Asian Studies, Kyoto
University), Kyoto, March 1999, 28.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-font-style: italic;">Terje Oestigaard, (1999), Cremation as
Transformations: When: The Dual Cultural Hypothesis was Cremated and Carried
aways in Urns,<i> European Journal Of Archaeology. </i>2, 345,<i> <a href="http://www.sagepublications.com/">http://www.sagepublications.com</a>.</i>
<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-font-style: italic;">The CPAM of Guangzhou and The Municipal Museum of
Guangzhou, (1981)<i>, Excavation of the Han Tombs at Guangzhou </i>(chữ Trung
Quốc, có tóm tắt bằng tiếng Anh, (Nxb Văn vật, Bắc Kinh).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-font-style: italic;">Trần Quốc Vượng (chủ biên), (1985),<i> Những di
tích Tiền, Sơ sử ở Quảng Nam –Đà Nẵng, </i>Đà Nẵng.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-font-style: italic; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">Trần Quốc
Vượng (1998),<i> Việt Nam cái nhìn địa - văn hoá, </i>Nxb VHDT và Tạp chí VHNT,
Hà Nội.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-font-style: italic;">Trần Quốc Vượng (2002), ”Về Miền Trung (Mấy nét
khái quát về nhân học văn hóa)”, <i>Kỷ yếu Hội thảo Khoa học “5 năm nghiên cứu
và đào tạo của Bộ môn Khảo cổ học 1995-2000</i>”, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội,
17-28</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-font-style: italic; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> .</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-font-style: italic;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-font-style: italic;">Trần Trí Dõi (2005), Những đặc điểm chính về địa lý
vùng Đông Nam Á liên quan đến việc nghiên cứu lịch sử tiếng Việt.<i> Kỷ yếu Hội
thảoKhoa học “Nghiên cứu và đào tạo về khu vực học”, </i>Viện Việt Nam học và
Khoa học phát triển, ĐHQG<i> </i>Hà Nội. Hà Nội, 3-8.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-font-style: italic;">Underhill, Anne P., (2002),<i> Craft Production and
social change in Northern China, </i>(Kluwer Academic/Plenum Publishers), New
York.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; mso-layout-grid-align: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-font-style: italic;">Wilheim
G., Solheim II, David Bulbeck, Ambika Flavel, (2006), <i>Archaeology and
Culture in Southeast Asia: Untraveling the Nusantao</i>, The University of the
Philippines Press Diliman, Quezon City, 135-136. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoFootnoteText" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 150%;">Yamagata Mariko (2009), “Comparative
Study between Sa Huynh and Sa Huynh related pottery in Southeast Asia”, <i>Hội nghị khoa học quốc tế “100 năm phát hiện
và nghiên cứu văn hóa Sa Huỳnh</i>”, (Quảng Ngãi, 7.2009). <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; tab-stops: 0in; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";"> Yamagata Mariko (2008), Archaeological
Reseach on the Prehistoric Interrelations beyond the South China Sea<i>, Report of Grant- in- Aid for Scientific
Reseach (C) </i>(2006- 2007 No. 18520593), Waseda University.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; tab-stops: 0in; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";"><br /></span></div>
<div class="MsoFootnoteText" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<b><span style="font-family: "Arial","sans-serif";"> </span><span style="font-family: Arial, sans-serif; line-height: 150%;">Abstract</span></b></div>
<h1 style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<i><span style="font-family: Arial, sans-serif; font-weight: normal;"><span style="font-size: small;">Social and burial archaeological approaches - case
study on Central Vietnam during proto-historical period.</span><o:p></o:p></span></i></h1>
<div class="MsoBodyText" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: 0.25in;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";">So far, most of archaeological works
on Sa Huynh culture in Central Vietnam (datable to time bracket from 5 BC to AD
2<sup>nd</sup>-3<sup>rd</sup> centuries) are rarely mentioned on the issue of
nature and causes of social evolution (ie. the growing process of social <span style="background-color: white;"><span style="background-position: initial initial; background-repeat: initial initial;">complexity</span>.</span> Therefor, the
formation and establishment of the early states, as well as the changes of
social-economy in early historical period have been hypothesized mainly from
ancient records.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoBodyText" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: 0.25in;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Employing theory and methodology of
the New Archaeology, specifically the comparative analysis of archaeological
data from the burial sites, this research provides interpretations on the
nature and causes of the growth of social <span style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial;">complexity</span>, which closely associates with the
formation of the early states within a particular context of Central Vietnam.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoBodyText" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: 0.25in;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Various sources of data are analyzed,
particularly from archaeology, ethno-archaeology and ancient records. Thus,
this research locates Central Vietnam within a wider context to examine the
generality and particularity of the growing process of social <span style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial;">complexity</span>, which results
in the formation of state-form polities. Particular characteristics of
Southeast Asia in prehistory and proto-history, such as uneven population
density, modest demography, distinct blood relationships, the social relations
both in <span style="background-color: white;"><span style="background-position: initial initial; background-repeat: initial initial;">Hierarchical</span>
</span>terms (- social classes), and <span style="background-color: white;"><span style="background-position: initial initial; background-repeat: initial initial;">Heterarchical</span> </span>terms -social networks, as well as great cultural
diversity, etc. will be appropriately examined in this research.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoBodyText" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: 0.25in;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Archaeological records on burial and
residence in Central Vietnam during the period from the 5<sup>th</sup> century
BC to AD 5<sup>th</sup> century reflect various aspects of social development
in both material and spiritual terms. It includes changes in social structure
and relations in each resident community, their diverse and irregular
development, relationships within, between and outside these communities on
both temporal and spatial axes.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: 5.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 5.0pt; mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Most studies on Sa Huynh culture have
rarely discussed issues regarding the nature and causes of social evolution
(i.e. the growing process of social complexity). Therefore, many issues on the
process of early state formation and socio-economic changes during early
historical periods have only been hypothesized through examining ancient
records.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: 5.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 5.0pt; mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Employing New Archaeologial theories
and methodologies (specifically social archaeology and burial archaeology),
this research provides interpretations on the nature and causes of the growth
of social composition, which closely associates with the formation of early
state forms within a particular context (Central Vietnam).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: 5.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 5.0pt; mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Our sources of literature are diverse
and benefit from the organic and close association between archaeology,
ethnological archaeology and ancient records (physical and written materials). <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoBodyText" style="line-height: 150%; text-align: justify;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Level
of comparative study: Locating Central Vietnam within a wider context to
examine the generality and particularity of the growing process of social
composition, which results in the formation of state-form regimes. Particular
historical characteristics of Southeast Asia, such as uneven population
density, modest demography, distinct blood relationships, the parallel of
social relations in vertical terms (stratification) and horizontal terms
(network), as well as great cultural diversity, etc. will all be appropriately
examined in this research. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: 5.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 5.0pt; mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";">The main issues<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: 5.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 5.0pt; mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Literature review draws on
documentations on burial and residence in protohistorical Central Vietnam which
have been accumulated to date.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: 5.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 5.0pt; mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif"; mso-bidi-font-style: italic;">Social and
cultural characteristics </span><span style="font-family: "Arial","sans-serif";"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: 5.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 5.0pt; mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-justify: inter-ideograph;">
<b><span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Key worlds: </span></b><i><span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Central
Vietnam, Social Complexity, Jar Burial, Early state, Proto – history, Sahuynh
culture<b> <o:p></o:p></b></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; mso-layout-grid-align: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";">* Địa chỉ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; mso-layout-grid-align: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";">PGS.TS. Lâm Thị Mỹ Dung<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; mso-layout-grid-align: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Bảo tàng Nhân học và Khoa Lịch sử<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; mso-layout-grid-align: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân
văn, Đại học Quốc gia Hà Nội<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; mso-layout-grid-align: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";">336 Nguyễn Trãi, quận Thanh Xuân, Hà Nội<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoBodyText" style="line-height: 150%;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Web.
<a href="http://www.baotangnhanhoc.org/">http://www.baotangnhanhoc.org</a><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoBodyText" style="line-height: 150%;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";"> <a href="http://dzunglam.blogspot.com/">http://dzunglam.blogspot.com</a><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoBodyText" style="line-height: 150%;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Email.
<a href="mailto:bebimkch@gmail.com">bebimkch@gmail.com</a><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; mso-layout-grid-align: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Email. <a href="mailto:baotangnhanhoc@yahoo.com">baotangnhanhoc@yahoo.com</a><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; mso-layout-grid-align: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-justify: inter-ideograph;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; mso-layout-grid-align: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";">*Address<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoBodyText" style="line-height: 150%;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Assoc.
Prof. Lam Thi My Dzung<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoBodyText" style="line-height: 150%;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Museum
of Anthropology<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoBodyText" style="line-height: 150%;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";">University
of Social Sciences and Humanities, Vietnam National University<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoBodyText" style="line-height: 150%;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";">336
Nguyen Trai St. Thanh Xuan Ha Noi Vietnam<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoBodyText" style="line-height: 150%;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Web.
<a href="http://www.baotangnhanhoc.org/">http://www.baotangnhanhoc.org</a><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoBodyText" style="line-height: 150%;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";"> <a href="http://dzunglam.blogspot.com/">http://dzunglam.blogspot.com</a><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoBodyText" style="line-height: 150%;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Email.
<a href="mailto:bebimkch@gmail.com">bebimkch@gmail.com</a><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: 5.0pt; margin-left: 0in; margin-right: 0in; margin-top: 5.0pt; mso-layout-grid-align: none; mso-pagination: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-justify: inter-ideograph;">
</div>
<div class="MsoBodyText" style="line-height: 150%;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif";">Email.
<a href="mailto:baotangnhanhoc@yahoo.com">baotangnhanhoc@yahoo.com</a><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; mso-layout-grid-align: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-justify: inter-ideograph;">
<br /></div>
<div>
<div id="ftn50">
</div>
</div>
DzungLamhttp://www.blogger.com/profile/01414406999605045030noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6191728376005293127.post-62338204851375401992014-02-26T05:11:00.000-08:002014-02-26T05:11:39.213-08:00Giao thương thời Tiền, Sơ sử trên biển Đông qua tài liệu khảo cổ học<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-size: 13.0pt;">Tóm tắt<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-size: 13.0pt;"><i>Miền Trung là lãnh thổ duy nhất ở Việt Nam có những
con đường ngắn nhất nối liền các đường
hàng hải quốc tế ở biển Đông với những tuyến giao thông bộ và thuỷ trong Đông
Nam Á lục địa, điều đó cũng đúng với các đường hàng không. Sông (và) núi cắt
ngang và chia nhỏ miền Trung, nhưng bến cảng thì lại trải dọc dài khắp vùng, nối
liền các mạng cửa sông tạo nên sự hoà quyện đặc sắc giữa yếu tố sông-đồng bằng
và yếu tố biển. Sông và biển phối hợp nhau tạo nên đất nước và ảnh hưởng vào
văn hoá con người.<o:p></o:p></i></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-size: 13.0pt;"><i>Ngay từ thời tiền sử, các cộng đồng cư dân sống trong
vùng nội địa, duyên hải và đảo ven bờ, đảo xa bờ miền Trung Việt Nam đã có mối
quan hệ giao lưu, giao thương mạnh mẽ nội khu vực, liên khu vực và với những
trung tâm văn hóa/văn minh lớn của thế giới như Trung Hoa, Ấn Độ, Địa Trung Hải…
<o:p></o:p></i></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-size: 13.0pt;"><i>Khoảng 20 năm trở lại đây, khảo cổ học Việt Nam đã đạt
được một số thành tựu cả về thực địa, cả về lý thuyết trong nghiên cứu văn hóa
tiền, sơ và cổ trung đại của các nhóm cư dân sống ở vùng duyên hải và đảo ven bờ. Những
hiện vật khảo cổ minh chứng cho những mối quan hệ tiếp xúc nhiều chiều giữa miền
Trung Việt Nam với thế giới bên ngoài càng ngày càng được phát lộ nhiều tại các
địa điểm Tiền Sơ sử của các tỉnh Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên,
Khánh Hòa…<o:p></o:p></i></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-size: 13.0pt;"><i>Mối quan hệ hữu cơ giữa những cộng đồng dân cư này với
nhau và giữa họ với những cư dân của Đông Nam Á lục địa và hải đảo dần được làm
sáng tỏ bằng những nghiên cứu so sánh khảo cổ học, sử liệu thành văn và tài liệu
dân tộc học, ngôn ngữ học… Kết quả của những nghiên cứu so sánh này cho thấy,
thời tiền, sơ sử, biển, đảo miền Trung Việt Nam án ngữ dòng chảy văn hóa Nam Đảo
(còn được gọi dưới cái tên “black current”, nối từ miền Nam Nhật Bản với vùng
quần đảo Thái Bình Dương. Bên cạnh đó với đặc điểm là đường bờ biển nhiều vụng,
vịnh, cửa sông rộng… miền Trung Việt Nam còn đóng vai trò quan trọng trong sự
phát triển thương mại quốc tế từ thời sơ sử đến thời cổ, trung đại.<o:p></o:p></i></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-size: 13.0pt;"><i>Bài viết tập trung vào một số vấn đề chính:<o:p></o:p></i></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: .75in; mso-list: l0 level1 lfo1; tab-stops: list .75in; text-align: justify; text-indent: -.5in; text-justify: inter-ideograph;">
<!--[if !supportLists]--><i><span style="font-size: 13.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">i.<span style="font-size: 7pt;"> </span></span><span style="font-size: 13.0pt;">Lý thuyết về vai
trò của giao thương thời tiền, sơ sử đối với sự thay đổi và phát triển của những
hình thức xã hội phức hợp<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: .75in; mso-list: l0 level1 lfo1; tab-stops: list .75in; text-align: justify; text-indent: -.5in; text-justify: inter-ideograph;">
<!--[if !supportLists]--><i><span style="font-size: 13.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">ii.<span style="font-size: 7pt;"> </span></span><span style="font-size: 13.0pt;">Những phát hiện
khảo cổ học về giao thương đường biển/sông ở miền Trung thời tiền, sơ sử<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: .75in; mso-list: l0 level1 lfo1; tab-stops: list .75in; text-align: justify; text-indent: -.5in; text-justify: inter-ideograph;">
<!--[if !supportLists]--><i><span style="font-size: 13.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">iii.<span style="font-size: 7pt;"> </span></span><!--[endif]--><span style="font-size: 13.0pt;">Vai trò của giao thương
đường biển/sông và thế chân vạc NÚI - SÔNG - BIỂN trong sự biến đổi và phát triển
kinh tế xã hội miền Trung thời tiền, sơ sử. <o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<br /></div>
<br />
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<b style="text-align: center;"><span style="font-size: 13.0pt;">Bài viết</span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<b><span style="font-size: 13.0pt;">Dẫn luận<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Việt Nam là một quốc gia biển
với diện tích vùng biển gấp ba lần diện tích đất liền, có bờ biển dài, có các
vùng biển và thềm lục địa nằm rải rác trên biển Đông từ Bắc đến Nam, bao gồm
các đảo ven bờ và hai quần đảo Hoàng Sa, Trường Sa. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Biển Đông<a href="file:///G:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/HT%20Bi%E1%BB%83n%20%C4%90%C3%B4ng/Giao%20th%C6%B0%C6%A1ng%20th%E1%BB%9Di%20Ti%E1%BB%81n%20(2).doc#_ftn1" name="_ftnref1" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference">[1]</span><!--[endif]--></span></a> trong
thời Tiền sử và Sơ sử đóng vai trò là trung điểm, liên kết những luồng cư
dân/văn hóa/kinh tế từ Bắc xuống Nam, từ Đông sang Tây, do vậy, nghiên cứu hàng
hải/thương hải biển Đông phải được đặt trong văn cảnh của biển Đông Nam Á nói riêng và biển Thái Bình Dương nói chung, theo
nhiều nghiên cứu gần đây, từ thời cổ trung đại vùng biển này được xác định là một
vùng hoạt động giao thương sôi động và năng động, có tầm quan trọng không chỉ
trong khu vực mà cả ở quốc tế.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Cho tới nay, đã có nhiều nghiên
cứu liên quan đến truyền thống và kỹ năng hàng hải của cư dân trên biển Đông/ Đông
<st1:country-region w:st="on"><st1:place w:st="on">Nam</st1:place></st1:country-region>
Á… có thể khái lược kết quả nghiên cứu trên một số lĩnh vực:<o:p></o:p></span></div>
<ol start="1" style="margin-top: 0in;" type="1">
<li class="MsoNormal" style="mso-list: l1 level1 lfo1; tab-stops: list .5in; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;"><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Về vai trò của giao thương và
chiều kích hàng hải trong lịch sử châu Á nói chung và Đông Nam Á nói riêng:
Đó là ý tưởng về mạng giao thương mậu
dịch của cư dân Nusantao của Soilhem; Những ý kiến khác nhau về con đường và
cách thức di chuyển của những nhóm cư dân nói tiếng Nam Đảo của W. Soilhem
và P.Belwood; Những nghiên cứu của Ian
Glover, Belina Berenice… về vai trò của thương mại khoảng cách xa đối với
sự hình thành chính thể dạng nhà nước sơ khai và nhà nước thực sự ở Đông
Nam Á…; Những tổng hợp nghiên cứu và diễn giải của Anthony Reid, Li Tana,
Momoki Shiro<a href="file:///G:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/HT%20Bi%E1%BB%83n%20%C4%90%C3%B4ng/Giao%20th%C6%B0%C6%A1ng%20th%E1%BB%9Di%20Ti%E1%BB%81n%20(2).doc#_ftn2" name="_ftnref2" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference">[2]</span><!--[endif]--></span></a>… Nói một cách khác
như Anthony Reid:<i>“Học thuật gần đây
đã khôi phục biển như một nguyên lý thống hợp trong lịch sử Đông Nam Á, và
là một nguyên lý ít đếm xỉa đến các biên giới mà chủ nghĩa dân tộc thời
thuộc địa Âu Châu đã khăng khăng đòi vẽ ra trên đất liền. Tiếp theo
công trình nghiên cứu của Braudel về vùng Địa Trung Hải, một khối lượng lớn
các cuộc khảo sát xuất hiện đã xem Ấn Độ Dương, Biển Nam Hải (South China
Sea) và biển Java – cùng các miền nhỏ hơn chẳng hạn biển Sula – như các
lãnh vực thống hợp ở đó các xã hội tương tác với nhau …. Hai bài
thuyết trình khai mào gần đây bởi các sử gia Đông Nam Á, giáo sư Adri
Lapian tại Jakarta và giáo sư Kathirithamby-Wells tại Kuala Lumpur, đã nhấn
mạnh một cách chính xác đến chủ điểm hàng hải này. Trong một khuôn
khổ như thế, chúng ta có thể hiểu được và tán dương các nhóm người đã trợ
lực vào việc tạo lập ra thế giới hiện đại, qua việc làm trung gian điều giải
giữa các sắc dân và địa điểm khác nhau, với tư cách như các nhà mậu dịch,
các người đi thuyền, các người hành hương, các học giả, các kẻ phiêu lưu
và các chiến sĩ. Các nhà mậu dịch mà gốc gác có thể từ Quảng Châu,
Phúc Kiến, Vân Nam, Hadhramaut, Vùng Duyên Hải Coromandel, Patani hay
Minangkabau, các học giả du hành mang truyền thống Hồi Giáo, Phật Giáo, Khổng
học hay Thiên Chúa Giáo, đã hoạt động tại Đông Nam Á như các trung gian
môi giới sản phẩm và tư tưởng, đã là những kẻ giúp cho người dân liên hệ
được với nhau. Trong lịch sử mang tính cách dân tộc chủ nghĩa của
các thập niên qua, họ đã chỉ xuất hiện bên lề hay một cách quái dị, nhưng
trong các văn bản mới hơn mà chúng ta nhìn thấy ngày nay, họ bắt đầu hiện
ra như là các kẻ tiền phong cho chủ nghĩa liên dân tộc [quốc tế]
(internationalism) hiện đại”. (Anthony Reid). <o:p></o:p></i></span></li>
<li class="MsoNormal" style="mso-list: l1 level1 lfo1; tab-stops: list .5in; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;"><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Về kỹ thuật đóng tàu thuyền
(cả hải thuyền và dương thuyền) của ba khu vực Đông Á, Đông Nam Á và Trung
Hoa<a href="file:///G:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/HT%20Bi%E1%BB%83n%20%C4%90%C3%B4ng/Giao%20th%C6%B0%C6%A1ng%20th%E1%BB%9Di%20Ti%E1%BB%81n%20(2).doc#_ftn3" name="_ftnref3" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference">[3]</span><!--[endif]--></span></a>…
Có những quan điểm khác nhau về sự ảnh hưởng qua lại, về niên đại… của ba
truyền thống này, nhưng theo nhiều nhà nghiên cứu, dương thuyền Đông Nam Á
có trước dương thuyền của Trung Hoa và có thể nói trong TNK I CN, những cư
dân Đông Nam Á, đặc biệt là Đông Nam Á Hải đảo gần như chiếm lĩnh việc đi
biển và giao thương trên vùng biển khu vực. Tóm lại, hầu như tất cả các nghiên
cứu đề khẳng định tầm quan trọng và vai trò sống động của Biển trong đời sống
cư dân Đông Nam Á với những cấp mức độ -khác nhau theo không gian và thời
gian. Theo James
A. Anderson ở Vịnh Bắc Bộ và rộng ra là Biển Đông, những cộng đồng
bên lề, dưới (kém phát triển) ở vùng duyên hải có vai trò rất quan trọng
trong định hình vận mệnh kinh tế của vùng. Cư dân duyên hải Biển Đông và vịnh
Bắc Bộ, thường được tầng lớp quý tộc văn minh ở thủ đô xa xôi xem là man
di, mọi rợ, đã tham gia vào mạng lưới trao đổi vùng với một phạm vi hoạt động
rộng lớn. Dựa vào gió mùa họ đã tạo ra một đường nối giữa những thương nhân Ấn Độ Dương với
những vương quốc buôn bán hùng mạnh Đông Nam Á hải đảo với cửa ngõ Nam
Trung Hoa tới các chợ ở lục địa
Đông Á (Anderson J. A, 2011: 99).<o:p></o:p></span></li>
<li class="MsoNormal" style="mso-list: l1 level1 lfo1; tab-stops: list .5in; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;"><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Xác nhận tầm quan trọng của
Biển Đông Nam Á, một số học giả đánh giá vai trò của biển này ngang với biển
Địa Trung Hải: “<i>Biển <st1:place w:st="on"><st1:country-region w:st="on">Nam</st1:country-region></st1:place>
Trung Hoa (tức Biển Đông) là bước chân đầu tiên trên chặng đường buôn bán
liên Á bắt đầu từ Trung Hoa đến Địa Trung Hải. Qua đường này, sản phẩm của
mạng lưới trao đổi liên vùng được mang đi. Từ Trung Hoa nội địa hàng hóa
được thu thập đến các cảng của các tỉnh phía nam và đông nam để đưa lên
tàu và qua nhiều chặng đến Đông Nam Á, những nước ở Ấn Độ Dương, Trung
Đông và châu Âu. Xa hơn về phái đông và phía nam, những vùng nhiệt đới gió
mùa đa dạng của Đông <st1:country-region w:st="on"><st1:place w:st="on">Nam</st1:place></st1:country-region>
Á sản xuất một danh mục những hàng hóa có nhu cầu cao trên thế giới. Những
cư dân sống quanh biển Nam Trung Hoa (Biển Đông), một “Địa Trung Hải khác”
về phía mình, là những thương nhân và thủy thủ duy trì con đường buôn bán
quan trọng ở Cựu Lục địa trong những hoạt động sống động</i>” (Manguin,
1993: 253).<o:p></o:p></span></li>
<li class="MsoNormal" style="mso-list: l1 level1 lfo1; tab-stops: list .5in; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;"><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Về
tương tác nội địa biển đảo trên Biển Đông nói chung thời tiền sử cũng đã
có nhiều nghiên cứu tiếp cận từ một số góc độ và quan điểm khác nhau, có
thể kể tới những tên tuổi như Trần Quốc Vượng<a href="file:///G:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/HT%20Bi%E1%BB%83n%20%C4%90%C3%B4ng/Giao%20th%C6%B0%C6%A1ng%20th%E1%BB%9Di%20Ti%E1%BB%81n%20(2).doc#_ftn4" name="_ftnref4" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference">[4]</span><!--[endif]--></span></a>,
Hà Hữu Nga<a href="file:///G:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/HT%20Bi%E1%BB%83n%20%C4%90%C3%B4ng/Giao%20th%C6%B0%C6%A1ng%20th%E1%BB%9Di%20Ti%E1%BB%81n%20(2).doc#_ftn5" name="_ftnref5" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference">[5]</span><!--[endif]--></span></a>, Nguyễn Khắc Sử<a href="file:///G:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/HT%20Bi%E1%BB%83n%20%C4%90%C3%B4ng/Giao%20th%C6%B0%C6%A1ng%20th%E1%BB%9Di%20Ti%E1%BB%81n%20(2).doc#_ftn6" name="_ftnref6" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference">[6]</span><!--[endif]--></span></a> …
Giao thương trên biển thời sơ sử với những chứng cứ khảo cổ học rìu đồng,
trống đồng – sản phẩm của văn hóa Đông Sơn…khuyên tai ba mấu, khuyên tai 2
đầu thú của văn hóa Sa Huỳnh… có mặt ở Hải đảo cũng như lục địa khu vực Đông
Nam Á cũng là chủ đề trong khá nhiều nghiên cứu của học giả Việt Nam và nước
ngoài<a href="file:///G:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/HT%20Bi%E1%BB%83n%20%C4%90%C3%B4ng/Giao%20th%C6%B0%C6%A1ng%20th%E1%BB%9Di%20Ti%E1%BB%81n%20(2).doc#_ftn7" name="_ftnref7" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference">[7]</span><!--[endif]--></span></a>…
<o:p></o:p></span></li>
</ol>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<b><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">A. Biển
Đông/Đông <st1:place w:st="on"><st1:country-region w:st="on">Nam</st1:country-region></st1:place>
Á và giao thương khu vực<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Về mặt địa - sinh thái, Đông
Nam Á nổi lên 4 nhân tố chính<a href="file:///G:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/HT%20Bi%E1%BB%83n%20%C4%90%C3%B4ng/Giao%20th%C6%B0%C6%A1ng%20th%E1%BB%9Di%20Ti%E1%BB%81n%20(2).doc#_edn1" name="_ednref1" title=""><span class="MsoEndnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoEndnoteReference">[i]</span><!--[endif]--></span></a>. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoBodyTextIndent" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">-
<b><i>Hải
đảo Nhiệt đới (<st1:place w:st="on"><st1:placename w:st="on">Tropical</st1:placename>
<st1:placetype w:st="on">Islands</st1:placetype></st1:place>)</i></b>:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoBodyTextIndent" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Đường
xích đạo cắt ngang qua ba vùng trên thế giới: Lưu vực Amazzon, lưu vực <st1:country-region w:st="on">Congo</st1:country-region> và Đông <st1:country-region w:st="on"><st1:place w:st="on">Nam</st1:place></st1:country-region> á. Trong khi hai vùng đầu là
lục địa thì vùng thứ ba là hải đảo. Số đảo ở Đông Nam Á là rất lớn, có những
quốc gia có hàng nghìn đảo lớn nhỏ khác nhau. Một số trong các đảo đó có diện
tích rất lớn như đảo Borneo có diện tích tới 750.000 km<sup>2</sup>, lớn thứ 3
trên thế giới; Sumatra 520.000 km<sup>2</sup>, lớn thứ 6... Tỉ lệ giữa đất liền
và bờ biển ở Đông Nam Á là 5, tức 1km đường bờ biển trên 5 km<sup>2</sup> đất
liền, tỉ lệ này ở Trung Hoa là 500 và ở Nhật Bản là 20. Đường bờ biển dài trên
một đơn vị đất liền đã gây ra độ ẩm cao, hệ quả là, Đông Nam Á là nơi có độ ẩm
cao nhất thế giới, nhiệt độ và độ ẩm cao đã tạo ra thiên đường cho cây cỏ để
rồi tạo nên một hệ thực vật đặc thù với các cây hương liệu nổi tiếng thế giới,
bên cạnh đó, bờ biển dài tạo ra một không gian văn hoá mở và môi trường rộng
lớn, năng động cho sự thâm nhập thế giới bên ngoài qua trao đổi. Như thế, <i>Đông <st1:place w:st="on"><st1:country-region w:st="on">Nam</st1:country-region></st1:place> Á trở thành trung tâm của những
sản phẩm nhiệt đới đối với thế giới bên ngoài</i>.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoBodyTextIndent" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">-
<b><i>Biển
của các thế giới (The sea of the worlds)</i></b>: Nhìn trên bản đồ thế giới
chúng ta thấy dường như ba đại dương có xu thế chia cắt thế giới, hay ngăn cách
giữa các khu vực văn minh. Trước thế kỷ XVI, không có bất cứ đường hàng hải nào
giữa Thái Bình Dương và Đại Tây Dương, cũng như giữa Ấn Độ Dương và Đại Tây
Dương. Chỉ có đường hàng hải giữa Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương, một số tuyến
hàng hải này đi ngang qua Đông Nam Á như Malacca, Sunda và Lombok. Do vậy, b<i>iển Đông <st1:place w:st="on"><st1:country-region w:st="on">Nam</st1:country-region></st1:place> Á đã giữ vai trò truyền tải,
tiếp giao các dòng chảy văn hoá, văn minh trong suốt thời kỳ cổ trung đại</i>.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoBodyTextIndent" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">-
<b><i>Biển
hướng ngoại (Outward-looking seas)</i></b>: Đông Nam Á dân số thưa, tỷ lệ dân
số trên 1km đường bờ biển là 40, trong khi ở Trung Hoa là 570 người. Các nước ở
Đông Nam Á (trừ Việt <st1:place w:st="on"><st1:country-region w:st="on">Nam</st1:country-region></st1:place>
và Java) nhìn chung theo Hla Myint là loại “<i>hướng
ngoại</i>” với đặc điểm tuy lãnh thổ nhỏ, dân số ít, song lượng hàng xuất khẩu
dồi dào. <i>Những nước này phát triển thị
trường bên ngoài, trong khi thị trường và vốn nội địa hạn chế</i>.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoBodyTextIndent" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"> - <b><i>Sự cân bằng giữa mạng lưới trao đổi đường
biển và nội địa</i></b>: Nhìn tổng thể, khu vực núi và Savan ở Đông Nam Á là những
vùng tự cung tự cấp dựa trên văn hoá bản địa và nguồn tài nguyên khá dồi dào.
Do vậy, họ có thể không cần đến hàng hoá của thế giới bên ngoài cho đời sống
của họ. Tuy vậy, vì buôn bán đường biển rất thuận lợi nên việc trao đổi giữa
các vùng đặc biệt phát triển. <i>Dù theo
cách thức nào thì những nhân tố của thế giới văn minh bên ngoài đã thâm nhập
vào những khu vực văn hoá nội địa và chúng được tích luỹ và hoà trộn với những
văn hoá địa phương tạo nên những văn hoá khu vực mới</i>. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Bên cạnh đó, vụng, vịnh biển
thâm nhập sâu vào Đông Nam Á, đối ngược với những dải đất lớn bao quanh của
Trung Hoa và Ấn Độ do vậy giao lưu tiếp xúc qua đường biển rất nhộn nhịp ngay từ
thời cổ đại và là nơi diễn ra những dòng chảy văn hóa/ dân cư của những nhóm cư
dân thuộc ngữ hệ Nam Đảo<a href="file:///G:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/HT%20Bi%E1%BB%83n%20%C4%90%C3%B4ng/Giao%20th%C6%B0%C6%A1ng%20th%E1%BB%9Di%20Ti%E1%BB%81n%20(2).doc#_edn2" name="_ednref2" title=""><span class="MsoEndnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoEndnoteReference">[ii]</span><!--[endif]--></span></a>, có
thể xác nhận rằng những đảo xa bờ, đảo ven bờ và duyên hải của ĐNÁ lục địa là
những điểm gặp gỡ giữa những dòng chảy này, và từ những vùng cửa song ven biển
những dòng chảy này ngược vào lục địa, và tại đây đã diễn ra những cuộc tiếp
xúc trao đổi hang hóa, ý tưởng giữa các nhóm Nam Đảo và Nam Á… quá trình này diễn
ra liên tục không ngừng nghỉ dù với nhịp độ không đồng đều. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Đối với không gian đề cập
trong bài này Miền Trung Việt <st1:place w:st="on"><st1:country-region w:st="on">Nam</st1:country-region></st1:place>
còn có một ưu thế địa chính trị, địa kinh tế khác trong thời Sơ sử và thời Cổ
Trung đại. Nằm trên vị trí trung điểm của con đường Đông Tây và gần như là cảng
cuối cùng của những tàu thuyền cập bến Nam Trung Hoa “<i>Champa đã thụ hưởng vị trí may mắn nhất tại Đông <st1:country-region w:st="on"><st1:place w:st="on">Nam</st1:place></st1:country-region> Á trong hoạt
động thương mại này với Trung Hoa. Mọi hải vận giữa Trung Hoa với phần
còn lại của thế giới (ngoại trừ quần đảo Phi Luật tân và Nhật Bản), đã bám sát
bờ biển xứ Chàm ít nhất trong năm trăm cây số nằm giữa Cape Varella (Mũi Diều?)
và Cù Lao Chàm (sát phía nam Đà Nẵng ngày nay) và thông thường, cho các tàu du
hành từ Eo Biển Melaka (và thường từ Ấn Độ) hay Xiêm La, trong một quãng đường
tương đương xuôi xuống phía nam gần đên vùng Châu Thổ sông Cửu Long</i> (Mills
1979, 73-5)” <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Miền Trung được coi là lãnh thổ
duy nhất ở Việt Nam có những con đường ngắn
nhất nối liền các đường hàng hải quốc tế ở biển Đông với những tuyến
giao thông bộ và thuỷ trong Đông Nam Á lục địa, điều đó cũng đúng với các đường
hàng không. Sông (và) núi cắt ngang và chia nhỏ miền Trung, nhưng bến cảng thì
lại trải dọc dài khắp vùng, nối liền các mạng cửa sông tạo nên sự hoà quyện đặc
sắc giữa yếu tố sông-đồng bằng và yếu tố biển, sông và biển phối hợp nhau tạo
nên đất nước và ảnh hưởng vào văn hoá con người.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Theo các nhà nghiên cứu, nhìn
chung, trước thế kỷ 16, khi chưa có đường biển qua lại giữa Thái Bình Dương
với Đại Tây Dương, ấn Độ Dương với Đại Tây Dương, chỉ duy nhất ở Ấn Độ Dương
và Thái Bình Dương là hình thành những con đường đi qua Đông Nam Á; Melaka
(Malacca), Sunda và các eo biển Lombok, vào thời kỳ này, biển Đông Nam Á đóng
vai trò kiểm soát các luồng văn minh thế giới (Sakurai Yomio 1999:28). <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<b><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">B. Giao
thương trên và qua Biển Đông thời Tiền Sơ sử: Những dấu tích khảo cổ học<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<b><i><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Tính chất của giao thương thời Tiền Sơ sử
(thời kỳ văn hóa Tiền Sa Huỳnh và Sa Huỳnh)<o:p></o:p></span></i></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Trong thời tiền, sơ sử, giao
lưu và tiếp xúc giữa các cộng đồng dân cư được tiến hành dưới nhiều hình thức
khác nhau và thuộc nhiều lĩnh vực của đời sống từ kinh tế, văn hoá, xã hội, tôn
giáo đến chính trị, một trong những hoạt động này đặc biệt có ý nghĩa đối với
tiếp xúc và giao lưu đó là trao đổi kinh tế, giữa các cộng đồng sống trên các địa
bàn khác nhau thường có sự trao đổi nguyên liệu và sản phẩm và sau đó là trao đổi
hàng hoá với nhau. Ngoài hoạt động trao đổi kinh tế còn có những hoạt động trao
đổi “<i>phi kinh tế</i>” mà ảnh hưởng của
chúng tới biến đổi văn hoá không hề nhỏ, đặc biệt là vai trò của những hoạt động
này trong việc củng cố mối quan hệ xã hội và thay đổi cấu trúc xã hội.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Ưu thế của biển Đông mà đặc biệt
là bờ biển miền Trung Việt Nam trên tuyến đường thương mại biển Đông - Tây thời
cổ trung đại cũng đã được chứng minh bằng những phát hiện khảo cổ học, không kể
đến những quan hệ trao đổi trên biển giữa các cộng đồng dân cư Đông Nam Á từ thời
tiền sử <a href="file:///G:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/HT%20Bi%E1%BB%83n%20%C4%90%C3%B4ng/Giao%20th%C6%B0%C6%A1ng%20th%E1%BB%9Di%20Ti%E1%BB%81n%20(2).doc#_ftn8" name="_ftnref8" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference">[8]</span><!--[endif]--></span></a>, biển
Đông Nam Á thực sự tham gia vào hành trình hàng hải quốc tế Đông -Tây, nối giữa
Địa Trung Hải, Ấn Độ và Đông Nam Á từ những thế kỷ 3,4 trước Công nguyên. Chung
quanh chủ đề này đã có nhiều nghiên cứu dựa trên tài liệu khảo cổ và thư tịch của
nhiều học giả nước ngoài và Việt <st1:place w:st="on"><st1:country-region w:st="on">Nam</st1:country-region></st1:place> (xem thêm Lâm Thị Mỹ Dung 2007:
87-88). Như vậy, từ những chứng cứ vật chất và ghi chép trong thư tịch ta có thể
thấy trong khoảng thời gian những thế kỷ 3 TCN đến thế kỷ 3 SCN, bờ biển của
các lãnh địa Đông Nam Á tham gia ngày càng tích cực vào con đương tơ lụa phía
nam (<i>Southern Silk Road</i>), đây là những
chuỗi đường trao đổi biển nối các đế chế La Mã và Trung Hoa và hệ quả là đã kéo
theo hàng loạt những thay đổi kinh tế-chính trị-văn hoá trong khu vực.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Văn hóa Sa Huỳnh có mối quan hệ
giao lưu mạnh mẽ với các văn hóa đồng đại trong khu vực, đặc biệt, trong giai
đoạn cuối của nền văn hóa này (từ thế kỷ 2 TCN đến thế kỷ 1 CN) có sự tăng cường
trong tiếp xúc và trao đổi với những vùng xa hơn như Trung Hoa, Ấn Độ, Địa
Trung Hải... Những hiện vật khảo cổ học liên quan đến quan hệ tiếp xúc giữa miền
Trung Việt Nam với thế giới bên ngoài như với Đông Nam Á Hải đảo, Trung Hoa, Ấn
Độ, Địa Trung Hải ngày càng được phát lộ nhiều trong các địa điểm văn hoá Sa Huỳnh
ở Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định, Khánh Hoà...<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Tiếp xúc, quan hệ, giao lưu và
theo sau đó là quá trình tiếp biến giữa các văn hóa chịu tác động bởi nhiều điều
kiện khác nhau, có nhiều nguyên nhân từ môi trường sinh thái đến văn hóa, chính
trị ảnh hưởng đến tính chất và mức độ của quá trình giao lưu và hội nhập các yếu
tố ngoại sinh (Hán, Ấn, Đông Nam Á) vào văn hóa bản địa (Sa Huỳnh), toàn bộ quá
trình này được phản ánh một cách rõ nét qua di tích và di vật.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Chứng cứ về sự tiếp xúc và ảnh
hưởng này thường tìm thấy ở địa điểm hay nhóm địa điểm phân bố ven sông lớn, cửa
sông ven biển, những địa hình thuận tiện cho việc tiếp xúc và trao đổi kinh tế
văn hóa. Nổi bật là các nhóm di tích ở lưu vực sông Thu Bồn, Quảng <st1:place w:st="on"><st1:country-region w:st="on">Nam</st1:country-region></st1:place>
như 1. Hội An (An Bang, Hậu Xá, Thanh
Chiếm, Lai Nghi); 2. Duy Trung, (Gò Mả Vôi, Gò Miếu Ông, Gò Bờ Rang, Núi Vàng,
Gò Ông Nhạn...; Gò Dừa, Gò Ngoài, Phú Đa; Tĩnh Yên; 3. Di tích Bình Yên và cụm
di tích Tam Giang, Tam Mỹ, Phú Hòa, Đồng Cây Lội.... 4. Di tích Gò Mùn, Cấm
Xóm... Nhóm di tích Gò Quê và nhóm di tích đảo Lý Sơn (Quảng Ngãi). Nhóm di
tích Hòa Diêm (Khánh Hoà) ...và xa hơn nữa về phía <st1:place w:st="on"><st1:country-region w:st="on">Nam</st1:country-region></st1:place> là khu di tích Giồng Cá Vồ
(TP.Hồ Chí Minh). Những địa điểm nằm sâu hơn trong nội địa cũng cung cấp nhiều
chứng cứ về quan hệ tiếp xúc, trao đổi với bên ngoài (những tiếp xúc, quan hệ
trong nội địa có thể diễn ra chủ yếu theo đường sông và qua các đèo). <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<b><i><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Hàng hoá và vật trao đổi<o:p></o:p></span></i></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"> <u>Từ
bên ngoài<o:p></o:p></u></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Theo các nhà nghiên cứu, hiện
vật ngoại sinh có thể được chia thành ba nhóm:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 75.75pt; mso-list: l3 level1 lfo4; tab-stops: list 75.75pt; text-align: justify; text-indent: -.5in; text-justify: inter-ideograph;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">i.
<!--[endif]-->Nhóm hiện vật nhập
trực tiếp từ bên ngoài;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 75.75pt; mso-list: l3 level1 lfo4; tab-stops: list 75.75pt; text-align: justify; text-indent: -.5in; text-justify: inter-ideograph;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">ii.
<!--[endif]-->Những hiện vật sản
xuất theo kỹ thuật ngoại và <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 75.75pt; mso-list: l3 level1 lfo4; tab-stops: list 75.75pt; text-align: justify; text-indent: -.5in; text-justify: inter-ideograph;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">iii.
<!--[endif]-->Những hiện vật sản
xuất tại địa phương bắt chước hình dáng hiện vật nhập ngoại (Hà Văn Tấn 1984:
230). <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Những hiện vật làm theo đơn đặt
hàng ở bên ngoài có thể được xếp vào nhóm thứ nhất. Ngoài ra còn có những hiện
vật sản xuất tại địa phương nhưng do thợ bên ngoài làm theo kỹ thuật từ bên
ngoài theo nhu cầu của xã hội bản địa...<a href="file:///G:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/HT%20Bi%E1%BB%83n%20%C4%90%C3%B4ng/Giao%20th%C6%B0%C6%A1ng%20th%E1%BB%9Di%20Ti%E1%BB%81n%20(2).doc#_ftn9" name="_ftnref9" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference">[9]</span><!--[endif]--></span></a> . Tuy
vậy, đối với những mặt hàng Hán, Ấn hay kiểu Hán, Ấn với tình trạng nghiên cứu
hiện nay thì khó mà thấy được một cách rõ ràng từng nhóm hiện vật này trong văn
hoá Sa Huỳnh. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Hiện vật có nguồn gốc Tây Hán
hậu kỳ và Đông Hán sơ kỳ trong văn hóa Sa Huỳnh được phát hiện phần lớn trong
các địa điểm có niên đại muộn. Một số đồ đồng như đỉnh, bát, đĩa, ấm... được
xem là những hiện vật thể hiện rõ rệt tính chất status (địa vị, thân thế), đây
là những “Status goods” hay “Status markers”.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"> Loại hình hiện vật này thấy xuất hiện ngày
càng nhiều trong các khu mộ địa giai đoạn muộn, nhiều mộ có chứa những hiện vật
này bên cạnh hiện vật có nguồn gốc nội sinh và từ những khu vực khác. Một số
nguyên liệu như Nephrite có lẽ cũng được nhập từ Đài Loan (thông tin cá nhân
trao đổi với Nguyễn Kim Dung).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Trong những hiện vật có nguồn
gốc ngoại lai này chúng ta thấy có thể chia thành các nhóm:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 75.75pt; mso-list: l0 level1 lfo2; tab-stops: list 75.75pt; text-align: justify; text-indent: -.5in; text-justify: inter-ideograph;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">i.
<!--[endif]-->Công cụ, vũ khí;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 75.75pt; mso-list: l0 level1 lfo2; tab-stops: list 75.75pt; text-align: justify; text-indent: -.5in; text-justify: inter-ideograph;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">ii.
<!--[endif]-->Tiền; <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 75.75pt; mso-list: l0 level1 lfo2; tab-stops: list 75.75pt; text-align: justify; text-indent: -.5in; text-justify: inter-ideograph;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">iii.
<!--[endif]--><span lang="NO-BOK">Trang sức </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 75.75pt; mso-list: l0 level1 lfo2; tab-stops: list 75.75pt; text-align: justify; text-indent: -.5in; text-justify: inter-ideograph;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">iv.
<!--[endif]--><span lang="NO-BOK">Nguyên liệu và</span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 75.75pt; mso-list: l0 level1 lfo2; tab-stops: list 75.75pt; text-align: justify; text-indent: -.5in; text-justify: inter-ideograph;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">v.
<!--[endif]-->Đồ gia dụng và
Nghi lễ. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Hiện vật có nguồn gốc Thái
Lan, Ấn Độ, Địa Trung Hải cũng được tìm thấy trong rất nhiều các địa điểm của
văn hoá Sa Huỳnh phân bố ở các loại địa hình từ hải đảo, duyên hải đến vùng đồi
núi. Loại hình hiện vật chính là các loại hạt chuỗi và trang sức làm bằng đá
nephrite<a href="file:///G:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/HT%20Bi%E1%BB%83n%20%C4%90%C3%B4ng/Giao%20th%C6%B0%C6%A1ng%20th%E1%BB%9Di%20Ti%E1%BB%81n%20(2).doc#_ftn10" name="_ftnref10" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference">[10]</span><!--[endif]--></span></a>,
mã não, thuỷ tinh, vàng... <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Mặc dù hạt chuỗi có nguồn gốc Ấn
Độ đã được tìm thấy trong các địa điểm văn hoá Sa Huỳnh giai đoạn sớm (thế kỷ
4,5 TCN), nhưng phải đến giai đoạn muộn mới có sự bùng nổ về số lượng và loại
hình hiện vật hạt chuỗi ở các địa điểm. Những địa điểm với số lượng lớn hạt chuỗi
các loại có thể kể đến như Hậu Xá II (Hội An, Quảng <st1:country-region w:st="on">Nam</st1:country-region>),
Lai Nghi (Điện Bàn, Quảng <st1:country-region w:st="on"><st1:place w:st="on">Nam</st1:place></st1:country-region>),
Hoà Diêm (Cam Ranh, Khánh Hoà), Giồng Cá Vồ (Cần Giờ, TP.Hồ Chí Minh) (bảng 1).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Một loại hiện vật khác mà có lẽ
cư dân văn hoá Sa Huỳnh loại hình phía Nam giai đoạn cực muộn (thế kỷ 1,2 CN)
đã trao đổi với từ Ấn Độ là đồ gốm<a href="file:///G:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/HT%20Bi%E1%BB%83n%20%C4%90%C3%B4ng/Giao%20th%C6%B0%C6%A1ng%20th%E1%BB%9Di%20Ti%E1%BB%81n%20(2).doc#_ftn11" name="_ftnref11" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference">[11]</span><!--[endif]--></span></a> . Đó
là một số mảnh của loại gốm đen, bề mặt bên ngoài có phủ một lớp “men” khá mỏng
màu đen bóng, bên trong có phủ những băng màu xám nhạt. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<u><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Từ nội địa<o:p></o:p></span></u></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Những hiện vật xuất khẩu phụ
thuộc vào nhiều điều kiện như:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 75.75pt; mso-list: l2 level1 lfo3; tab-stops: list 75.75pt; text-align: justify; text-indent: -.5in; text-justify: inter-ideograph;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">i.
<!--[endif]-->Nhu cầu của thị
trường bên ngoài; <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 75.75pt; mso-list: l2 level1 lfo3; tab-stops: list 75.75pt; text-align: justify; text-indent: -.5in; text-justify: inter-ideograph;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">ii.
<!--[endif]-->Cách thức mưu
sinh và khai thác tài nguyên của cư dân bản địa; <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 75.75pt; mso-list: l2 level1 lfo3; tab-stops: list 75.75pt; text-align: justify; text-indent: -.5in; text-justify: inter-ideograph;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">iii.
<!--[endif]-->Trữ lượng tài
nguyên tự nhiên, môi trường và vị thế địa-văn hoá, địa - kinh tế của vùng; <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 75.75pt; mso-list: l2 level1 lfo3; tab-stops: list 75.75pt; text-align: justify; text-indent: -.5in; text-justify: inter-ideograph;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">iv.
<!--[endif]-->Những tuyến đường
giao thông và phương tiện chuyên chở và <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 75.75pt; mso-list: l2 level1 lfo3; tab-stops: list 75.75pt; text-align: justify; text-indent: -.5in; text-justify: inter-ideograph;">
<!--[if !supportLists]--><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">v.
<!--[endif]-->Tập quán và cách
tư duy của nguời dân. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Tuy nhiên, tư liệu khảo cổ cho
đến nay không giúp cho người nghiên cứu tìm hiểu một cách cụ thể những mặt hàng
nào đã được cư dân Sa Huỳnh mang ra trao đổi với thị trường khu vực và thế giới.
Nguồn tài liệu sử dụng là những ghi chép (rất hiếm và đôi khi không có) trong
thư tịch cổ, thông tin dân tộc học và suy đoán (từ tình hình hiện nay, từ tài
nguyên tự nhiên). Từ những tư liệu này có thể xác định một số nhóm hàng xuất khẩu
gồm gia vị, những sản phẩm gỗ và phi-gỗ của rừng nhiệt đới ẩm gió mùa (Watanabe
H. 1999: 134). Từ miền Trung Việt <st1:country-region w:st="on"><st1:place w:st="on">Nam</st1:place></st1:country-region> hàng xuất đi có lẽ có gia vị,
vàng, trầm hương, một số đồ gốm, đồ trang sức đá, thuỷ tinh... Sự có mặt của loại
khuyên tai ba mấu và khuyên tai hai đầu thú ở một số địa điểm Đông Nam Á hải đảo
và lục địa được xem như là kết quả của trao đổi văn hoá và kinh tế. Bất kể tính
chất của những hiện vật này là sản phẩm trực tiếp nhập từ văn hoá Sa Huỳnh hoặc
cư dân địa phương bắt chước loại hình của văn hoá Sa Huỳnh và sản xuất tại chỗ
thì đây cũng là những chứng cứ về sự lan toả của văn hoá Sa Huỳnh ở khu vực và
phản ánh mạng lưới giao thương sông biển.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<b><i><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Giao thương và vai trò của giao thương
trong tiếp xúc trao đổi Sa Huỳnh với thế giới bên ngoài<o:p></o:p></span></i></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Về bản chất và mức độ của tiếp
xúc, trao đổi Sa Huỳnh - Ấn Độ, Sa Huỳnh - Đông Nam Á, Sa Huỳnh - Địa Trung Hải
xin xem thêm bài nghiên cứu của Nguyễn Kim Dung (Nguyễn Kim Dung 2007). Nhìn
chung, những tiếp xúc và trao đổi giai đoạn này chủ yếu dựa trên nền tảng kinh
tế và bản chất của các quan hệ là đa chiều và bình đẳng. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Đường biển có lẽ đã đóng vai
trò chính trong tiếp xúc và trao đổi (nếu dựa theo những ưu thế địa lý của bờ
biển Miền Trung Việt Nam và bối cảnh kinh tế - chính trị của khu vực như đã đề
cập ở trên), song cũng không thể loại trừ vai trò của đường bộ (nếu xuất phát từ
bối cảnh chính trị - quan hệ chặt chẽ giữa các quận thời Hán Giao Chỉ - Cửu
Chân – Nhật <st1:country-region w:st="on">Nam</st1:country-region>, đặc biệt là
Cửu Chân với Nhật <st1:country-region w:st="on"><st1:place w:st="on">Nam</st1:place></st1:country-region>).
Ngoài ra đường sông (nhất là vai trò của sông Mê Công) cũng cần được xem xét mặc
dù sẽ cần nhiều tư liệu hơn để chứng minh, dù đã không ít ý kiến cho rằng sông
Mê Công không thực sự là đường vận chuyển dễ dàng trong thời cổ đại do những đặc
điểm về địa hình, thủy chế của nó. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Buôn bán hay thương mại khoảng
cách xa giữ vai trò và vị trí số một. Sau đó có nhiều khả năng là qua con đường
chính trị (chính sách cai trị vùng biên viễn và mối quan hệ trung ương – địa
phương, mối quan hệ đồng minh hay chư hầu...).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Tiếp xúc và giao lưu văn hoá
giữa Hán và Sa Huỳnh phụ thuộc vào rất nhiều điều kiện, thứ nhất là cần phải đặt
trong bối cảnh lịch sử của chính sách bành trướng về phía nam của chính quyền
nhà Hán, thứ hai là chính sách phát triển kinh tế của nhà Hán. Sự bành trướng của
nhà Hán về phía nam một phần không kém quan trọng là do mục đích thương mại và
nhu cầu hàng hoá từ phương nam. Dù không có nhiều những ghi chép trong sử cổ về
sự phát triển những mối quan hệ buôn bán hay gửi sứ đoàn đi bằng đường biển tới
những vùng biên viễn như Ấn Độ, La Mã, nhưng có thể cho rằng, chính sách bành
trướng của Hán Vũ Đế luôn đi kèm với sự mở rộng quan hệ buôn bán với những vùng
xa xôi bất kể là theo phương tiện và cách thức nào<a href="file:///G:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/HT%20Bi%E1%BB%83n%20%C4%90%C3%B4ng/Giao%20th%C6%B0%C6%A1ng%20th%E1%BB%9Di%20Ti%E1%BB%81n%20(2).doc#_ftn12" name="_ftnref12" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference">[12]</span><!--[endif]--></span></a>. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Như vậy, từ những thay đổi
trong chính sách trên đây, ta có thể nhận ra cách thức và mức độ tiếp xúc, trao
đổi và tiếp biến văn hóa Hán Sa Huỳnh trong hai giai đoạn Tây Hán và Đông Hán
là khác nhau. Có thể thấy, hiện vật thời Tây Hán tìm thấy ở miền Trung không
nhiều, hiện vật hạn chế ở một số loại hình như tiền đồng, gương đồng, một số vũ
khí như qua đồng, qua sắt, dao có chuôi hình vành khăn bằng sắt... (những công
cụ và vũ khí bằng sắt này có lẽ được sản xuất tại chỗ bắt chước loại hình hiện
vật Trung Hoa). Sang giai đoạn cuối Tây Hán và Đông Hán, những tiếp xúc văn hóa
mạnh hơn, đa dạng hơn và theo hệ thống và không loại trừ khả năng du nhập một số
công nghệ sản xuất đồ gốm, đồ kim loại... Tuy vậy, khác với miền Bắc nơi mộ Hán
thời này khá nhiều (và địa vực phân bố của mộ Hán cũng chỉ tới Thanh Hoá điều này
cũng phù hợp với sự có mặt trên thực tế của những trị sở Trung Hoa ở hai vùng
Giao Chỉ và Cửu Chân), tại khu vực Trung Trung Bộ không thấy dấu tích mộ gạch
Hán, mà chỉ có một số mộ chum và mộ huyệt đất có chứa đồ đồng Tây và đặc biệt
là Sơ kỳ Đông Hán. Như vậy, trong khi ở hai quận (Giao Chỉ và Cửu Chân) có sự
hiện diện của quan lại nhà Hán, quan lại địa phương bị Hán hoá và có thể cả lớp
người quyền lực địa phương mạnh, thì ở vùng Nhật Nam, chỉ có hai nhóm người sau
(quan lại địa phương bị Hán hóa và thủ lĩnh/người giàu bản địa). Chúng tôi cho
rằng, trong giai đoạn trước Công nguyên, văn hoá Sa Huỳnh tiếp nhận ảnh hưởng từ
văn hoá Hán theo kiểu từ xa, chọn lọc một số yếu tố phù hợp, chủ yếu là tiếp nhận
những biểu trưng thể hiện quyền lực/địa vị-thân thế của Hán. Cách thức trao đổi
khá đa dạng về hình thức, song tiếp xúc và trao đổi qua buôn bán đóng vai trò
chủ đạo. Sang đến giai đoạn cuối của nền văn hóa này, mối quan hệ này được tăng
cường từ nhiều góc độ và từ nhiều nguyên nhân cả chính trị, kinh tế, văn hóa...
Đối với Ấn Độ, mối quan hệ chính là buôn bán và chủ yếu tập trung vào một, hai
mặt hàng của đồ trang sức. Những hạt chuỗi nhập từ Ấn Độ hay được sản xuất tại
chỗ theo kỹ thuật và loại hình Ấn Độ tất nhiên cũng mang tính chất “status
marker” chứ không chỉ đơn thuần để làm đẹp. Số lượng, chất lượng và phân bố hạt
chuỗi và các đồ trang sức bằng đá mã não, đá agate..., hạt chuỗi hình chim,
hình hổ, hạt chuỗi thuỷ tinh bọc vàng, hạt chuỗi khắc Axit có nguồn gốc từ Ấn Độ,
Địa Trung Hải trong các mộ chum minh chứng rất rõ điều này (Lam Thi My Dzung,
2009). <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Những hiện vật nhập từ bên
ngoài còn có nguyên liệu thô như đá quý, đá mã não và có thể cả quặng sắt.
Trong một số địa điểm của văn hoá Sa Huỳnh bên cạnh những hạt chuỗi đá hoàn hảo
còn có một số bán thành phẩm, có nhiều khả năng, người Sa Huỳnh đã nhập nguyên
liệu và chế tác một số loại trang sức tại chỗ. Đồ sắt trong văn hoá Sa Huỳnh chủ
yếu được chế tạo bằng cách rèn, quặng sắt được tìm thấy như đồ tuỳ táng trong một
số chum, nhưng chúng ta không có nhiều tư liệu về nơi khai thác quặng sắt. Theo
tư liệu địa chất, ở miền núi Trường Sơn - Tây Nguyên có quặng sắt. Có thể, một
số quặng được khai thác tại chỗ nhưng một số nữa được nhập từ Đông Bắc Thái Lan
qua đường sông (Nitta E. 1999: 86). <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<b><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">C. Giao thương với sự hình thành cấu trúc xã hội Lãnh
địa thời Sa Huỳnh<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Dựa trên sự phân bố của các địa
điểm khảo cổ học, đặc biệt là dọc theo bờ biển và theo lưu vực các sông lớn,
vào khoảng thế kỷ 5 TCN đến thế kỷ 1 SCN, có thể thấy rằng duyên hải và các lưu
vực sông và cả sâu ở trong nội địa đã hình thành và phát triển một số khu vực
cư trú-mộ táng lớn như những phức hợp
chính trị được tổ chức tập trung theo vùng với hệ thống phân tầng khá phát triển.
<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Tại lưu vực sông Thu Bồn, dọc
theo nhánh sông chính từ cửa sông ven biển đến thượng nguồn và các chi lưu đã
phát hiện trên 40 địa điểm cư trú và mộ táng giai đoạn văn hoá Sa Huỳnh với những
nhóm địa điểm điển hình như quanh khu vực Hội An, khu vực Duy Trung, khu vực Đại
Lãnh, khu vực Bình Yên ... Mỗi nhóm địa điểm chiếm cư một diện tích rộng và có
nhiều làng, trong đó có từ 1 đến 2 làng lớn với nhiều làng nhỏ hơn. Mỗi nhóm với
những mối quan hệ bên trong của mình đóng vai trò như một tiểu mạng lưới trong
một mạng lưới rộng hơn. Tuỳ theo vị thế và địa thế, những khu vực-phức hợp
chính trị tiểu vùng có thể có những chức năng như trung tâm sản xuất, trung tâm
thu mua và trung tâm trao đổi từ thượng nguồn đến cửa sông ven biển của cả
vùng, tất nhiên việc phân chia chức năng này không mang tính cứng nhắc và tính
chất đa chức năng của mỗi trung tâm chắc chắn không thể bỏ qua (Lam Thi My
Dzung 2009). Như vậy cơ cấu xã hội Sa Huỳnh
là xã hội dạng lãnh địa theo vùng (lưu vực một sông lớn) hay các liên minh cụm
làng với làng chủ làng chính, làng trung tâm, đứng đầu mỗi làng là già làng, thủ
lĩnh có thể mang tính kế thừa theo dòng máu. Đứng đầu mỗi lãnh địa vùng là thủ
lĩnh tối cao (overlord). Ví dụ về cách thức tổ chức xã hội kiểu cộng đồng một
tiểu vùng như thế ta có thể tham khảo xã
hội của người Tà Ôi (B. Hayden và TQV, 1996)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"> Chức năng vai trò của tầng lớp thủ lĩnh trong
xã hội Sa Huỳnh thực ra khó có thể luận ra từ tư liệu khảo cổ học, song chúng
ta có thể sử dụng tư liệu so sánh dân tộc học lịch sử qua nghiên cứu lãnh địa ở
Phillippin thời Tiền Tây Ban Nha, theo Junker Lee (1993:2), thành viên thuộc tầng
lớp thủ lĩnh giữ vai trò trung tâm trong điều hành kinh tế phức hợp vùng. Tầng
lớp này kiểm soát sinh kế nông nghiệp bằng cách hạn chế đất phát canh, huy động
thặng dư qua hệ thống cống nạp chính thức, tích luỹ của cải nhờ việc đỡ đầu những
người thợ thủ công chuyên “gắn kèm”<a href="file:///G:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/HT%20Bi%E1%BB%83n%20%C4%90%C3%B4ng/Giao%20th%C6%B0%C6%A1ng%20th%E1%BB%9Di%20Ti%E1%BB%81n%20(2).doc#_ftn13" name="_ftnref13" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="IT"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference"><span lang="IT">[13]</span></span><!--[endif]--></span></span></a> và còn bằng cách tổ chức những đoàn cướp bóc hay buôn
bán những mặt hàng quý. Họ sử dụng “quỹ của cải vật chất này” (Junker L. 1993:
14) để thiết lập sự liên minh chính trị. Có lẽ những lãnh địa thời Sa Huỳnh có
diện mạo tương tự như thế. Sự liên kết giữa các cộng đồng dân cư dọc theo sông
thường được xem xét trước hết dưới góc độ kinh tế, đặc biệt là vai trò đáng kể
của những vị thủ lĩnh trong việc tạo điều kiện cho trao đổi buôn bán giữa vùng
thượng lưu và vùng hạ lưu theo kiểu “măng khô gửi xuống, cá chuồn gửi lên”. Những
làng bên trong lãnh địa thuộc một vùng lưu vực sông tạo thành một mạng lưới
trao đổi nội vùng theo đường sông cung cấp những mặt hàng lâm, thổ sản (loại
hàng lâm sản gỗ và phi gỗ), khoáng sản cho việc xuất khẩu ra bên ngoài, nhập khẩu
những mặt hàng trang sức, đồ dùng quý hiếm, xa xỉ và tự cung tự cấp lương thực,
thực phẩm. Mối quan hệ liên vùng và ngoại vùng diễn ra theo đường sông và đường
biển liên kết lãnh địa của một lưu vực sông này với lãnh địa của một lưu vực
sông khác vào một mạng lưới rộng hơn toàn vùng miền Trung và mạng lưới này lại
được hội nhập vào mạng khu vực Đông Nam Á và Thế giới. Tài liệu khảo cổ học từ
các khu mộ địa văn hoá Sa Huỳnh cung cấp khá chi tiết danh mục hàng nhập khẩu từ
Trung Hoa, Ấn Độ và Đông Nam Á, những mặt hàng quý mang tính phô trương sự giàu
có và quyền lực của một số thành phần trong xã hội. Bên cạnh trao đổi thương mại
của loại hàng này, các nhà nghiên cứu còn lưu ý nhiều tới khía cạnh phi thương
mại của loại hàng hoá quý như những vật đảm bảo duy trì các mối quan hệ liên
minh giữa các thành phần cư dân trong một cộng đồng và giữa các cộng đồng với
nhau. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Việc trao đổi giữa vùng thượng
nguồn với vùng hạ lưu sông (vùng cao với vùng thấp) diễn ra từ thời tiền sử do
nhu cầu nội tại của các cộng đồng dân cư. Việc trao đổi này khá phát triển và
giữa hai vùng đã có không ít loại hình di vật tương đồng như đồ gốm, rìu đá...
Tuy vậy, bản chất của những trao đổi này là lẻ tẻ, tự phát, theo thời vụ và chỉ
ở quy mô đủ đáp ứng nhu cầu tối thiểu của các nhóm cư dân trong vùng. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Trao đổi giữa vùng thấp với
vùng cao tăng cường mạnh mẽ trong giai đoạn sơ sử, khi bắt đầu hình thành các
lãnh địa với sự phát triển mạng lưới trao đổi nội vùng, liên vùng và ngoại
thương, khi tại các cộng đồng dân cư có
những tầng lớp hay thành phần bên cạnh nhu cầu tiêu dùng các mặt hàng gia dụng
từ nguồn sản xuất địa phương theo kiểu tự cung, tự cấp còn cần những hàng quý
hiếm hay xa xỉ vào nhiều mục đích kinh tế và phi kinh tế. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Như nhiều nhà nghiên cứu đã chỉ
ra (xem Earle T.1987), việc kiểm soát phân phối hàng quý (xa xỉ), nhập ngoại
hay hay hàng sản xuất riêng ngay tại chỗ
là cách thức đầu tiên mà tầng lớp quý tộc hay thủ lĩnh dùng để duy trì
và mở rộng quyền lực chính trị của mình trong lãnh địa. Những thủ lĩnh hay người
đứng đầu thường không quản lý hay kiểm soát việc sản xuất và phân phối hàng
tiêu dùng bình thường, nguyên liệu và thực phẩm giữa các vùng có những điều kiện
sinh thái khác nhau mà chỉ tập trung vào việc quản lý và kiểm soát một số hàng
nhập khẩu quý, xa xỉ, một số nguyên liệu khai thác tại chỗ hay mua từ nơi khác
dùng để sản xuất hàng dành riêng ví dụ như quặng sắt, vàng, đá quý và thuỷ
tinh.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"> Nhiều nhà nghiên cứu đưa ra kịch bản hay mô
hình trao đổi phổ biến giữa vùng cao với vùng thấp và vai trò của các thủ lĩnh
đứng đầu các lãnh địa, điển hình như mô hình hình cây nổi tiếng của Bronson,
hay hệ thống các trung tâm thu thập, cung ứng và trao đổi của Leong (dẫn theo
Glover J. 1994: 144). Cư dân vùng cao khai thác nguyên liệu khoáng sản, lâm sản
và qua những bộ phận trung gian nào đó chuyển xuống vùng hạ lưu, vùng hạ lưu
ngược lại nhập những hàng ngoại, sản xuất đồ gốm, đồ sắt... ngược về thượng nguồn,
như vậy, chắc đã có một tầng lớp người trung gian kết nối công việc trao đổi
này và những thủ lĩnh đứng đầu lãnh địa trực tiếp kiểm soát và quản lý.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="PT-BR"><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Từ sau thời Sơ sử, với sự có mặt của chính quyền nhà Hán ở một số vùng,
đặc biệt là lưu vực sông Thu Bồn, chắc chắn đã có những chuyển biến đáng kể
trong cấu trúc chính trị-kinh tế của các xã hội đã đạt tới mức độ của các lãnh
địa “phức hợp”. Tất nhiên những chuyển biến này rất không đồng đều và qua sự hiện
diện của một số ngôi mộ đặc biệt giàu có ở Lai Nghi, Gò Dừa, Tiên Lãnh... chúng
ta nhận thấy một bộ phận của tầng lớp cao trong một số lãnh địa giàu có (ở vùng
cửa sông ven biển) đã tiếp nhận một số yếu tố tích cực trong tổ chức xã hội từ
bên ngoài (Trung Hoa Tây và Đông Hán) và áp dụng chúng vào xã hội bản địa. Có nhiều
khả năng, những (chính xác hơn là một số lãnh địa) Sa Huỳnh đã phát triển tới mức
lãnh địa phức hợp, trong mỗi lãnh địa có nhiều làng hay các cộng đồng địa
phương, những đơn vị nhỏ hơn này liên kết chính trị với nhau dưới sự kiểm soát
của quyền lực chính trị trung tâm, mức độ tích hợp này thường được phản ánh
trong sự tập trung dân số đông hơn và lãnh thổ lớn hơn so với những tổ chức xã
hội đơn giản hơn. Cấu trúc của quyết định chính trị được tập trung hoá và phân
tầng với những thủ lĩnh hoạt động như những người điều hành hành chính trung
tâm hay “xử lý thông tin” trong những tương tác bên trong giữa những đơn vị -
thành phần mức thấp hơn, kiểm soát và điều hành những dòng thông tin theo chiều
dọc từ những phân đoạn khác nhau của hệ thống tổ chức phân tầng. Tính phức hợp của phân tầng ra quyết định này được xem như
là chức năng của mức độ chính thể (tức là “kích thước” dân số và phân bố không
gian).<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<b><span lang="PT-BR"><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Nhận xét<o:p></o:p></span></span></b></div>
<span lang="PT-BR"><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><span lang="PT-BR"> Những lãnh địa Sa Huỳnh ở miền Trung Việt Nam liên
kết với nhau và với bên ngoài qua trao đổi văn hoá, chính trị và kinh tế bằng
đường biển và đường sông. Sự đa dạng về sinh thái ở đây có thể đã ảnh hưởng đến
sự phát triển sớm của hệ thống kinh tế chuyên hoá và trao đổi tài nguyên giữa
vùng thấp và vùng cao, và giữa những cư dân ven bờ với cư dân sâu trong nội địa,
giữa cư dân trong đất liền với cư dân ở các đảo riêng biệt về sinh thái. Theo
tài liệu </span><span style="text-align: justify; text-indent: 0.5in;">lịch sử và sinh thái học, chiến lược này của sự cộng sinh giữa sinh thái
và kinh tế đã có kết quả trong kết nối phức hợp văn hoá từ những xã hội hái lượm
nhiệt đới quy mô nhỏ đến những cư dân của các cộng đồng tập trung với mật độ đậm
đặc hơn, của những người làm nông nghiệp nương rẫy ở vùng cao với những người
làm nông nghiệp thâm canh ở vùng thấp và tích hợp cư dân buôn bán vùng ven biển
vào những chính thể ở mức lãnh địa với tính phức hợp đa dạng ở phần lớn các lưu
vực sông lớn.</span></span></div>
</span><div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="PT-BR"><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Những phân tích từ sự khác nhau của mộ táng tại những khu mộ có niên đại
văn hoá Sa Huỳnh và những nghiên cứu về gốm và kim loại ở những nơi cư trú trước
và đầu CN cho thấy sự hiện diện của hệ thống trao đổi hàng trong thời sơ và lịch
sử bao gồm những hàng đồ gốm địa phương được trang trí, hiện vật sắt, đồng, hạt
chuỗi, trang trí bằng vỏ nhuyễn thể và những hàng hoá khác. Hàng ngoại không thể
thay thế hàng nội, nhưng tích hợp vào những hệ thống trao đổi nội địa này và tạo
ra một lớp trên của phân tầng phức hợp hơn nữa của những dấu hiệu địa vị.<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="PT-BR"><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Theo nghiên cứu lý thuyết, khi ngoại thương đã phát triển đạt đến mức là
cơ sở vật chất của sự mở rộng và phát tán của quyền lực chính trị và gia tăng sự
phân hoá xã hội của những chính thể kinh tế lãnh địa thì những thay đổi bên
trong của những tổ chức kinh tế là điều kiện cần thiết để hỗ trợ phát triển ngoại
thương. Sự tương đồng với những xã hội phức hợp ở châu Phi, Âu và trực tiếp hơn
với những nhà nước buôn bán đường biển ở Đông Nam Á hải đảo cho thấy rằng sự cạnh
tranh ngoại thương thường phụ thuộc vào khả năng của chính thể trong việc huy động
hiệu quả những nguồn lực cần thiết để hỗ trợ cơ sở hạ tầng buôn bán (tức là thợ
buôn, công chức cảng, nhà ở và thức ăn cho người nước ngoài) và đảm bảo nguồn
cung cấp hàng xuất khẩu ổn định. Quá trình này có lẽ kéo theo thâm canh nông
nghiệp, huy động đồ cống nạp mở rộng, sản xuất địa phương hàng xuất khẩu ở mức
rộng và nguyên liệu như quặng kim loại, hay kiểm soát tập trung hơn hệ thống
buôn bán nội địa. Chứng cứ khảo cổ học và dân tộc học lịch sử ở Đông Nam Á cho
thấy rằng những chính thể buôn bán biển thành công nhất có nền nông nghiệp mạnh,
hệ thống cống nạp phát triển ở vùng trung tâm và hình thành mạng lưới buôn bán sông lan toả tới tận sâu
vùng nội địa cùng với sản xuất hàng thủ công hàng hoá đã được chuyên hoá ở mức độ
nhất định. <o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="IT"><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Ba
trong số hàng hoá trao đổi chính của những người đi buôn ở vùng thấp vào sâu
trong nội địa theo tư liệu dân tộc học lịch sử là gốm, kim loại và đồ trang sức.
Đồ gốm và đồ kim loại trong các mộ địa và cư trú văn hoá Sa Huỳnh cho thấy càng
ở giai đoạn muộn càng có sự đồng nhất cao hơn về loại hình, trang trí và kỹ thuật
chế tác ở những khu vực khác xa nhau về không gian. Điều này cho thấy có những
thay đổi trong tổ chức sản xuất, phân phối, nhập khẩu và tái phân phối những mặt
hàng này. <span style="color: red;"><o:p></o:p></span></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><span lang="IT">Kiểu
tổ chức không gian xã hội và sự phát triển đa dạng phù hợp với điều kiện tự
nhiên sinh thái cũng như cách thức hội nhập phù hợp với bối cảnh chính trị-kinh
tế khu vực của các cộng đồng cư dân văn hoá Sa Huỳnh đã được kế thừa và phát
huy ở những giai đoạn sau. Cùng với sự chuyển dịch của dân cư từ bên ngoài vào</span><a href="file:///G:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/HT%20Bi%E1%BB%83n%20%C4%90%C3%B4ng/Giao%20th%C6%B0%C6%A1ng%20th%E1%BB%9Di%20Ti%E1%BB%81n%20(2).doc#_ftn1" name="_ftnref1" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference">[1]</span><!--[endif]--></span></a><span lang="IT">, áp lực chính trị từ
Trung Hoa, tiếp xúc với Nam Á và sự phát triển nội tại đã dẫn đến quá trình kết
tinh và thể chế hoá kinh tế-chính trị từ sau Công nguyên dẫn đến sự hình thành
của những nhà nước sớm. Từ góc độ môi trường địa lý - sinh thái, những chính thể
dạng mandala Champa đã cho thấy sự tái chọn lựa không gian chính trị xã hội của
những lãnh địa Sa Huỳnh. <o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<br /></div>
<div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span></div>
<!--[if !supportFootnotes]-->
<hr size="1" style="text-align: left;" width="33%" />
<!--[endif]-->
<div id="ftn1">
<div class="MsoFootnoteText" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><a href="file:///G:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/HT%20Bi%E1%BB%83n%20%C4%90%C3%B4ng/Giao%20th%C6%B0%C6%A1ng%20th%E1%BB%9Di%20Ti%E1%BB%81n%20(2).doc#_ftnref1" name="_ftn1" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference">[1]</span><!--[endif]--></span></a> Những thế kỷ đầu CN trên khắp
lục địa Á-Âu đã xảy ra những đợt chuyển dịch dân cư lớn. Khá nhiều học giả khi
nghiên cứu về nguồn gốc của cư dân Sa Huỳnh, Champa đã đưa ra giả thuyết rằng
đây là những nhóm người đi từ biển vào. Chúng tôi không loại trừ giả thuyết này
trong nghiên cứu của mình song lưu ý về nhiều nguồn, nhiều thành phần dân cư
trong nguồn gốc của cả hai văn hoá Sa Huỳnh và Champa.<o:p></o:p></span></div>
</div>
</div>
<div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span></div>
<!--[if !supportFootnotes]-->
<hr size="1" style="text-align: left;" width="33%" />
<!--[endif]-->
<div id="ftn1">
<div class="MsoFootnoteText" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><a href="file:///G:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/HT%20Bi%E1%BB%83n%20%C4%90%C3%B4ng/Giao%20th%C6%B0%C6%A1ng%20th%E1%BB%9Di%20Ti%E1%BB%81n%20(2).doc#_ftnref1" name="_ftn1" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference">[1]</span><!--[endif]--></span></a>
Khái niệm Biển Đông trong
bài này được dùng để chỉ biển của Việt <st1:country-region w:st="on">Nam</st1:country-region>
nằm ở phía Tây Thái Bình Dương, trải rộng từ phía Đông đến phía Tây đất nước
với nhiều tên gọi khác nhau: biển Đông, Giao Chỉ dương,biển <st1:country-region w:st="on"><st1:place w:st="on">Nam</st1:place></st1:country-region> Hải… Biển
Đông là biển lớn nhất trong 6 biển lớn của thế giới, có diện tích khoảng
3.447.000km2 tiếp giáp với các nước khác trong khu vực như Malaysia, Indonesia,
Philippines, Brunei, Singapore, Thái Lan, Campuchia, đảo Đài Loan và lục địa
Trung Quốc (Trần Nam Tiến 2012:603) <o:p></o:p></span></div>
</div>
<div id="ftn2">
<div class="MsoFootnoteText" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><a href="file:///G:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/HT%20Bi%E1%BB%83n%20%C4%90%C3%B4ng/Giao%20th%C6%B0%C6%A1ng%20th%E1%BB%9Di%20Ti%E1%BB%81n%20(2).doc#_ftnref2" name="_ftn2" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference">[2]</span><!--[endif]--></span></a>
Xem Solheim W và luận điểm
của ông về mạng lưới mậu dịch đường biển
của người Nusantao (dân đảo) giữa Đài Loan, vùng Duyên hải Nam Trung Hoa và
miền Bắc Việt Nam từ thời tiền sử (W. Soilheim, 2000). Li Tana nghiên cứu qua
sử liệu về Giao Chỉ Dương và xác định Vịnh Bắc Bộ là trung tâm kinh tế trong
mạng lưới buôn bán trên Biển Đông giai đoạn lịch sử sớm (Li Tana, 2011). Momoki
Shiro tuy bàn về mối quan hệ giữa chính trị và mậu dịch biển ở Biển Đông thời
Trung đại nhưng những ý tưởng của ông về vai trò của mậu dịch biển đối với quốc
gia Đại Việt khi mà nhiều học giả chỉ nhấn mạnh đến tính chất lục địa của quốc
gia này giúp cho các nhà nghiên cứu xem xét lại vai trò quan trọng của mậu dịch
biển trong suốt quá trình lịch sử và mối quan hệ phức tạp giữa chính trị với
ngoại thương (mậu dịch triều cống và mậu dịch phi triều cống) trong lịch sử
Việt Nam nói riêng và Đông Nam Á nói chung (Momoki Shiro, 1998). <o:p></o:p></span></div>
</div>
<div id="ftn3">
<div class="MsoFootnoteText" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><a href="file:///G:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/HT%20Bi%E1%BB%83n%20%C4%90%C3%B4ng/Giao%20th%C6%B0%C6%A1ng%20th%E1%BB%9Di%20Ti%E1%BB%81n%20(2).doc#_ftnref3" name="_ftn3" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference">[3]</span><!--[endif]--></span></a>“Chứng cứ cho thấy một tổ hợp kỹ
thuật cấu trúc độc đáo và nguyên bản (của Đông Nam Á) phát triển ít nhất thì
cũng ngang bằng về niên đại với những truyền thống Trung Hoa và Ấn Độ láng
giềng. Điều này không có nghĩa rằng Trung Hoa và Ấn Độ không phát triển những
kỹ năng lái tàu của họ từ giai đoạn sớm: Họ đều phát triển. Trong bối cảnh Ấn
Độ, tuy nhiên những nguồn sử liệu thành văn và tiếu tượng học đều có: không có
bất cứ dữ liệu nào để chứng thực thêm từ những địa điểm khảo cổ học, những
chứng cứ đó vẫn còn yếu để xác định một cách thỏa mãn những truyền thống đóng
tàu Ấn Độ sớm và tác động (qua lại) với những kỹ thuật Đông Nam Á. Tài liệu
trong trường hợp Trung Hoa thì nhiều hơn nhiều lần, như chúng ta thấy, dữ liệu
đủ để biết chắc rằng hải thương đại dương hoàn chỉnh (ngược lại với đi tàu trên
sông và ven bờ) không phát triển trước thời điểm cuối TNK I CN. Trên thực tế,
người Trung Hoa đã chấp nhận một số những kỹ năng từ láng giềng phía nam của
mình để phát triển và sớm trở thành lực lượng hải thương hùng mạnh nhất ở Biển
Nam Trung Hoa (Biển Đông). Một truyền thống đóng tàu hỗn hợp Trung Hoa-Đông Nam
Á trên thực tế đã phát triển để lưu thông thường xuyên trên Biển Đông, truyền
thống hỗn hợp này cùng tồn tại với những truyền thống bản địa sống động từ cả
Trung Hoa và Đông Nam Á hải đảo.” (P. Manguin., 1993: 274). <o:p></o:p></span></div>
</div>
<div id="ftn4">
<div class="MsoFootnoteText" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><a href="file:///G:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/HT%20Bi%E1%BB%83n%20%C4%90%C3%B4ng/Giao%20th%C6%B0%C6%A1ng%20th%E1%BB%9Di%20Ti%E1%BB%81n%20(2).doc#_ftnref4" name="_ftn4" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference">[4]</span><!--[endif]--></span></a>
Có thể xem ý kiến sự hình
thành và diễn biến của <span style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial;">cặp biểu
tượng lưỡng hợp biển – núi và vai trò của biểu tượng này trong lịch sử, văn hóa
Việt <st1:place w:st="on"><st1:country-region w:st="on">Nam</st1:country-region></st1:place></span><span class="apple-converted-space"><span style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial;"> </span></span>trong một số nghiên cứu của <span style="background: white; color: #222222;">Trần Quốc Vượng 1993; 2000.</span><o:p></o:p></span></div>
</div>
<div id="ftn5">
<div class="MsoFootnoteText" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><a href="file:///G:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/HT%20Bi%E1%BB%83n%20%C4%90%C3%B4ng/Giao%20th%C6%B0%C6%A1ng%20th%E1%BB%9Di%20Ti%E1%BB%81n%20(2).doc#_ftnref5" name="_ftn5" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference">[5]</span><!--[endif]--></span></a> Trong những nghiên cứu của mình,
đặc biệt là về thời tiền sử
ở Đông Bắc Việt Nam, Hà Hữu Nga ứng dụng và triển khai một số cách tiếp cận của
khảo cổ học mới (khảo cổ học nhận thức) và lý thuyết mạng trong diễn giải quá
trình tụ cư của một số cộng đồng cư dân ven biển. Hà Hữu Nga cho rằng cư dân
văn hóa Hạ Long với những nhận thức cộng đồng của mình trong tư cách là cư dân
của một nền văn hóa biển ở vị trí trung điểm trong mạng lưới giao thương nội
địa – biển khơi đã sản xuất một hệ biểu tượng mà trong đó nội bật là biểu tượng
uy quyền sông nước – tiền thân của rồng tiên và “<span style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial;">Rồng - Tiên như một biểu tượng quốc gia Việt cổ: không thể
phủ nhận được rằng hình tượng giao long - rắn lớn - rồng (sau này) là linh hồn
vùng văn hóa cư dân Hạ Long trước khi trở thành linh hồn văn hóa Việt cổ ở tầm
quốc gia… Như vậy, những yếu tố nền tảng cho một nhà nước sơ khai mà cư dân Hạ
Long đóng góp chính là tất cả những tri thức về biển, các thành tố
Malayo-Polynesian về văn hóa và đặc biệt là về ngôn ngữ trong nền văn minh
Việt.” (Hà Hữu Nga 2004.)</span> <o:p></o:p></span></div>
</div>
<div id="ftn6">
<div class="MsoFootnoteText" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><a href="file:///G:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/HT%20Bi%E1%BB%83n%20%C4%90%C3%B4ng/Giao%20th%C6%B0%C6%A1ng%20th%E1%BB%9Di%20Ti%E1%BB%81n%20(2).doc#_ftnref6" name="_ftn6" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference">[6]</span><!--[endif]--></span></a> Về quá trình chiếm lĩnh và khai
thác biển của những cư dân thời Tiền Sử, Nguyễn Khắc Sử cho rằng:”Cư dân tiền
sử Việt <st1:country-region w:st="on"><st1:place w:st="on">Nam</st1:place></st1:country-region>
tiếp xúc với biển từ khá sớm, nhưng khai thác biển thực sự bắt đầu từ thời kỳ
Đá Mới. Sự thiết lập văn hóa biển đi liền với sự phân vùng kinh tế-xã hội đầu
tiên ở Việt <st1:place w:st="on"><st1:country-region w:st="on">Nam</st1:country-region></st1:place>.
Trong mỗi vùng văn hóa biển đó có những sáng tạo quan trọng trước hết về đồ
gốm, mang tính thời đại” (Nguyễn Khắc Sử, 2009: 271). <o:p></o:p></span></div>
</div>
<div id="ftn7">
<div class="MsoFootnoteText" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><a href="file:///G:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/HT%20Bi%E1%BB%83n%20%C4%90%C3%B4ng/Giao%20th%C6%B0%C6%A1ng%20th%E1%BB%9Di%20Ti%E1%BB%81n%20(2).doc#_ftnref7" name="_ftn7" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference">[7]</span><!--[endif]--></span></a>
Lâm Thị Mỹ Dung, 2009;
Nishimura Masanari, 2007… <o:p></o:p></span></div>
</div>
<div id="ftn8">
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 83.25pt; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><a href="file:///G:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/HT%20Bi%E1%BB%83n%20%C4%90%C3%B4ng/Giao%20th%C6%B0%C6%A1ng%20th%E1%BB%9Di%20Ti%E1%BB%81n%20(2).doc#_ftnref8" name="_ftn8" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference">[8]</span><!--[endif]--></span></a>
Khi so sánh hai tổ hợp hiện vật và di vật khảo cổ
học miền Trung Việt Nam, Đông Nam Á hải đảo, chúng ta thấy có rất nhiều điểm
tương đồng trong táng thức, đặc biệt trong việc sử dụng quan tài gốm, những
cách thức giống nhau trong xử lý đồ gốm và một số đồ đá. Tuy nhiên giữa hai tổ
hợp này cũng có không ít khác biệt, ví dụ loại hình gốm, đá và đồ trang sức,
trên thực tế không có nhiều cơ hội để quan sát và thu thập những dữ liệu từ các
địa điểm mộ táng Đông Nam Á hải đảo, nhưng những tài liệu biết được từ những
công bố bằng tiếng Anh dẫn chúng ta tới ý kiến về sự hình thành và phát triển của
hai truyền thống văn hóa riêng biệt ở hai vùng và những tương đồng giữa hai khu
vực này là kết quả của trao đổi, tiếp xúc chứ không chỉ của chuyển dịch dân cư
(Lâm Thị Mỹ Dung, 2003).<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoFootnoteText" style="text-align: justify;">
<br /></div>
</div>
<div id="ftn9">
<div class="MsoFootnoteText" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><a href="file:///G:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/HT%20Bi%E1%BB%83n%20%C4%90%C3%B4ng/Giao%20th%C6%B0%C6%A1ng%20th%E1%BB%9Di%20Ti%E1%BB%81n%20(2).doc#_ftnref9" name="_ftn9" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference">[9]</span><!--[endif]--></span></a>
Theo Belina Berenice thì
trong việc sản xuất đồ trang sức ở Đông Nam Á đầu Công nguyên đã có những người
thợ Ấn Độ đến làm việc tại Đông Nam Á. Theo Nguyễn Kim Dung (Viện Khảo cổ học),
cho tới nay chưa có bằng chứng về sản xuất trang sức bằng mã não tại chỗ, nhưng
sản xuất trang sức bằng thủy tinh tại chỗ thì đã có rất nhiều bằng chứng trong
các địa điểm khảo cổ học.<o:p></o:p></span></div>
</div>
<div id="ftn10">
<div class="MsoFootnoteText" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><a href="file:///G:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/HT%20Bi%E1%BB%83n%20%C4%90%C3%B4ng/Giao%20th%C6%B0%C6%A1ng%20th%E1%BB%9Di%20Ti%E1%BB%81n%20(2).doc#_ftnref10" name="_ftn10" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference">[10]</span><!--[endif]--></span></a>
Một trong những nguồn đá ngọc
(jade) mà người Sa Huỳnh sử dụng làm đồ trang sức là từ Đài Loan. Theo những
nghiên cứu của Hsiao- Chun và P. Bellwood, phần lớn đá Nephrite, nhất là loại
có màu xanh lá cây, dùng để chế tạo khuyên tai ba mấu và hai đầu thú có nguồn
gốc từ miền Đông Đài Loan (Hsiao-chun và Bellwood. P., 2010: 235) <o:p></o:p></span></div>
</div>
<div id="ftn11">
<div class="MsoFootnoteText" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><a href="file:///G:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/HT%20Bi%E1%BB%83n%20%C4%90%C3%B4ng/Giao%20th%C6%B0%C6%A1ng%20th%E1%BB%9Di%20Ti%E1%BB%81n%20(2).doc#_ftnref11" name="_ftn11" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference">[11]</span><!--[endif]--></span></a> Mặc dù văn hoá Sa Huỳnh có mối
quan hệ tiếp xúc và giao lưu khá thường xuyên với văn hoá Hán (cả Tây Hán và
Đông Hán) và nhiều hiện vật đồng Tây Hán và Đông Hán đã có mặt trong văn hoá Sa
Huỳnh nhưng cho tới nay, trong các địa điểm văn hoá Sa Huỳnh không tìm thấy bất
cứ đồ gốm Hán nào. Gốm Hán ở miền Trung Việt <st1:country-region w:st="on"><st1:place w:st="on">Nam</st1:place></st1:country-region> chỉ mới tìm thấy trong các địa
điểm Chăm cổ. Gốm Ấn Độ cũng không thấy trong các địa điểm văn hoá Sa Huỳnh
loại hình phía Bắc. Gốm thương mại Nam Ấn mới chỉ thấy ở những địa điểm Chăm cổ
Gò Cấm, Trà Kiệu <o:p></o:p></span></div>
</div>
<div id="ftn12">
<div class="MsoFootnoteText" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><a href="file:///G:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/HT%20Bi%E1%BB%83n%20%C4%90%C3%B4ng/Giao%20th%C6%B0%C6%A1ng%20th%E1%BB%9Di%20Ti%E1%BB%81n%20(2).doc#_ftnref12" name="_ftn12" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference">[12]</span><!--[endif]--></span></a>
Chúng ta có một số sử liệu
về tuyến đường biển phía <st1:place w:st="on"><st1:country-region w:st="on">Nam</st1:country-region></st1:place>
từ thời Hán Vũ Đế và chính sách thương mại quan doanh- hình thức hoạt động
thương mại dưới sự chỉ đạo trực tiếp của triều đình. Theo con đường này tơ lụa
của Trung Quốc được đưa tới nhiều quốc gia [Chử Bích Thu 2007: 130].<o:p></o:p></span></div>
</div>
<div id="ftn13">
<div class="MsoFootnoteText" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><a href="file:///G:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/HT%20Bi%E1%BB%83n%20%C4%90%C3%B4ng/Giao%20th%C6%B0%C6%A1ng%20th%E1%BB%9Di%20Ti%E1%BB%81n%20(2).doc#_ftnref13" name="_ftn13" title=""><span class="MsoFootnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoFootnoteReference">[13]</span><!--[endif]--></span></a>
Dịch từ khái niệm “attached
specialist” với nghĩa chỉ những người thợ thủ công được tầng lớp quý tộc hay thủ lĩnh trực tiếp
bảo trợ chuyên sản xuất hàng phục vụ cho quý tộc, thủ lĩnh.<o:p></o:p></span></div>
</div>
</div>
<div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span></div>
<!--[if !supportEndnotes]-->
<hr size="1" style="text-align: left;" width="33%" />
<!--[endif]-->
<div id="edn1">
<div class="MsoFootnoteText" style="line-height: 12pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><a href="file:///G:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/HT%20Bi%E1%BB%83n%20%C4%90%C3%B4ng/Giao%20th%C6%B0%C6%A1ng%20th%E1%BB%9Di%20Ti%E1%BB%81n%20(2).doc#_ednref1" name="_edn1" title=""><span class="MsoEndnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoEndnoteReference">[i]</span><!--[endif]--></span></a> Sakurai Yumio: The Dry Areas in
the History of Southeast Asia; trong Fukui Hayao (Cb). <i>The Dry Areas in Southeast Asia: Harsh or Benign Environment</i>,
CSEAS, <st1:place w:st="on"><st1:placename w:st="on">Kyoto</st1:placename> <st1:placetype w:st="on">University</st1:placetype></st1:place> 1999, tr. 28-31.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoEndnoteText" style="text-align: justify;">
<br /></div>
</div>
<div id="edn2">
<div class="MsoEndnoteText" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><a href="file:///G:/Vi%E1%BA%BFt%20b%C3%A0i%20NCKH%20m%E1%BB%9Bi/HT%20Bi%E1%BB%83n%20%C4%90%C3%B4ng/Giao%20th%C6%B0%C6%A1ng%20th%E1%BB%9Di%20Ti%E1%BB%81n%20(2).doc#_ednref2" name="_edn2" title=""><span class="MsoEndnoteReference"><!--[if !supportFootnotes]--><span class="MsoEndnoteReference">[ii]</span><!--[endif]--></span></a> Cư
dân ngữ hệ Nam Đảo (Austronesian) được coi có địa bàn khởi thủy là Đài Loan
cách đây khoảng 7.000 năm, đây là những cư dân thành thục kỹ thuật hàng hải và
tiến hành những cuộc du hành trên đa phần biển và đại dương. Theo nhiều nhà
nghiên cứu, họ là những người tiên phong trong việc thiết lập những mạng lưới hải
thương rộng lớn trên vùng biển Á – Âu, và cho đến trước thời nhà Tống, họ luôn
đóng vai trò chủ động, tích cự trong mạng lưới giao thương này: <i>“Họ là các kẻ tiên phong, các kẻ mà ngay từ
một nghìn năm trăm năm trước, đã đan kết vùng Đông Nam Á hải đảo vào một hệ thống
mậu dịch toàn cầu trải dài từ phía đông Nam Dương đến Trung Hoa và Nhật Bản ở
phía bắc và đến Bồ Đào Nha (Portugal) và Ái Nhĩ Lan (Ireland) ở phía tây.”; “Trong
các mối quan hệ ngoại giao và thương mại trường kỳ và thường sôi động giữa Đông
Nam Á và Trung Hoa, người dân ngữ tộc Nam Á Đa Đảo đã là các kẻ nắm thế chủ động
nhiều nhất, ít ra cho đến thời Nam Tống (1127-1279)” (</i>xem Anthony Reith,
bài đã dẫn<i>). <o:p></o:p></i></span></div>
<div class="MsoEndnoteText" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<br /></div>
<div class="MsoEndnoteText" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Tài liệu sử
dụng<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoEndnoteText" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<br /></div>
<div class="MsoEndnoteText" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Trần<i> </i>Nam Tiến, 2012, Nghiên cứu biển và đảo ở Việt Nam – Thực trạng và
định hướng (nhìn từ trung tâm nghiên cứu biển và đảo, trường ĐHKHXH&NV,
ĐHQG Tp. Hồ Chí Minh), in trong Kỷ yếu Hội thảo Khoa học “<i>Sử học Việt Nam trong bối cảnh hội nhập và toàn cầu hóa</i>”, Nxb TG,
Hà Nội, 603-611.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoEndnoteText" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Nguyễn Khắc Sử, 2009, <i>Di chỉ tiền sử Cái Bèo, đảo Cát Bà</i>, Nxb
KHXH, Hà Nội.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoEndnoteText" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; color: #222222;"><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Trần
Quốc Vượng 1993.<span class="apple-converted-space"> </span><i>Mấy nét khái
quát lịch sử cổ xưa về cái nhìn về biển của Việt Nam</i>, Tạp chí Nghiên cứu
Đông Nam Á, số 1, 1993.<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoEndnoteText" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="background-color: white; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; color: #222222;"><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Trần
Quốc Vượng 2000.<span class="apple-converted-space"> </span><i>Việt Nam và
biển Đông</i>, Tạp chí Văn hoá dân gian, số 3(71), 2000.<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 13.5pt; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><span style="color: #222222;">Hà Hữu Nga,
2004, </span><span style="color: #222222;">Văn hóa Hạ
Long và Quá trình Hình thành Nhà nước Việt Cổ: Tiếp cận Khảo cổ học Nhận thức<b>,
</b></span><span style="color: #222222;">Bài viết
cho Bảo tàng Quảng Ninh - Đề tài khoa học<span class="apple-converted-space"> </span><i>"Nghiên
cứu văn hoá Hạ Long, đề xuất một số giải pháp bảo tồn và phát huy"</i>,
Tp. Hạ Long, Quảng Ninh 2004. </span><a href="http://kattigara-echo.blogspot.com/2012/04/van-hoa-ha-long-va-qua-trinh-hinh-thanh.html">http://kattigara-echo.blogspot.com/2012/04/van-hoa-ha-long-va-qua-trinh-hinh-thanh.html</a>,
downloaded ngày 7.11.2012<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 13.5pt; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Mills, J. V. G., 1979. “Chinese Navigators in Insulinde about
1500 A. D.”, <i>Archipel</i> 18: 69-94.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Pierre Yves Manguin, 1993,
Trading Ships of the <st1:place w:st="on">South China Sea</st1:place>.
Shipbuilding Techniques and Their Role in the History of the Development of
Asian Trade Networks, <i>Journal of the
Economic and Social History of the Orient</i>, Vol.36, No.3 (1993). Pp.253-280,
<a href="http://.jstor.org/stable/3632633">http://.jstor.org/stable/3632633</a><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 13.5pt; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="color: #222222;"><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Solheim W, 2000, Taiwwan, Coastal South China and Northern Vietnam and the
Nusantao Maritime Trading Netwwork, <i>JEAA </i>2,
1-2, 273-284.<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><span style="color: #222222;">Li Tana, 2011, Jiaozhi (Giao Chi) in the Han Period
Tongking Gulf, in trong </span>Tana
Li, Nola Cooke, James Anderson (chủ biên) <i>The Tongking Gulf Through History</i><b>,
</b>University of Pennsylvania Press, 2011.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Anderson J.A., 2011, “Slipping
Through Holes”: The Late Tenth- and Early Eleventh-Century Sino-Vietnamese
Coastal Frontier as a Subaltern Trade Network, <span style="color: #222222;">in trong </span>Tana Li, Nola
Cooke, James Anderson (chủ biên) <i>The Tongking Gulf Through History</i><b>,
</b>University of Pennsylvania Press, 2011.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Momoki Shiro, Dai Viet and the South China
Sea Trade, from the 10th to the 15th Century, Crossroads: An Interdisciplinary
Journal of Southeast Asian Studies, 12(1): 1-34, 1998, Center for Southeast
Asian Studies, Northern <st1:place w:st="on"><st1:placename w:st="on">Illinois</st1:placename>
<st1:placetype w:st="on">University</st1:placetype></st1:place>.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"> Lâm
Thị Mỹ Dung, 2003, Về truyền thống mộ
chum, Khảo cổ học, số 2, 48-59<b><o:p></o:p></b></span></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-layout-grid-align: none; text-align: justify; text-autospace: none; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"> <span style="color: #222222;"> Lam Thi My Dzung, </span>Sa Huynh
Regional and Inter – Regional Interactions in the <st1:placename w:st="on">Thu</st1:placename>
<st1:placename w:st="on">Bon</st1:placename> <st1:placetype w:st="on">Valley</st1:placetype>,
<st1:placename w:st="on">Quang</st1:placename> <st1:placename w:st="on">Nam</st1:placename>
<st1:placetype w:st="on">Province</st1:placetype>, <st1:place w:st="on">Central
Vietnam</st1:place>, Bulletin
of the Indo-Pacific Prehistory Association , Vol 29, 2009, 689-793<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="line-height: 150%;"><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Nguyễn Kim Dung 2007. Văn hoá Sa Huỳnh với mạng thương mại thời cổ. Bài
tham gia hội thảo đề tài cấp Bộ “<i>Tiếp xúc
và giao lưu của văn hoá Sa Huỳnh</i>”. Viện Khảo cổ học, Hà Nội.<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="line-height: 150%;"><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Nishimura Masanari 2007. Bronze drums unearthed around the <st1:place w:st="on">South China Sea</st1:place> and their cultural context. Bài trình bày
tại Hội nghị Quốc tế “<i>Khảo cổ học Việt <st1:country-region w:st="on"><st1:place w:st="on">Nam</st1:place></st1:country-region> - Lào -
Cămpuchia: Hướng tới sự hợp tác bền vững</i>”, tháng 12, Hà Nội.<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; line-height: 13.5pt; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="line-height: 150%;"><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Glover I.C. 1994. Recent archaeological evidence for early maritime
contacts between <st1:country-region w:st="on">India</st1:country-region> and <st1:place w:st="on">Southeast Asia</st1:place>. Trong Ray, H.P., và Salles, J.F (chủ
biên). <i>Tradition and Archaeology: Early
Maritime Contacts in the <st1:place w:st="on">Indian Ocean</st1:place></i>.
Manohar, <st1:city w:st="on"><st1:place w:st="on">New Delhi</st1:place></st1:city>:
129-150. <o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<span style="line-height: 150%;"><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Bellina Berenice 2003, Beads, social
change and interaction between <st1:country-region w:st="on">India</st1:country-region>
and <st1:place w:st="on">Southeast Asia</st1:place>. <i>Antiquity</i>, Vol.77, Number 296, June 2003:285-295. <o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Trần Quốc Vượng, Hayden
Brian 1996, A Preliminary Report and Analysis of Cultural
Ecological Investigations Among the Ta Oi of <st1:place w:st="on"><st1:city w:st="on">Quang Tri Province</st1:city>, <st1:country-region w:st="on">Vietnam</st1:country-region></st1:place>,
in 1966, <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><a href="http://www.sfu.ca/archaeology-ld/dept/fac_bio/hayden/reports/vietnam.pdf">http://www.sfu.ca/archaeology-ld/dept/fac_bio/hayden/reports/vietnam.pdf</a><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Nitta Eiji 1999. Iron and
Salt Industries in Isan. trong Fukui Hayao (chủ biên), <i>The Dry Areas in Southeast Asia: Harsh
or Benign Environment</i>. The Center for Southeast Asian Studies. <st1:place w:st="on"><st1:placename w:st="on">Kyoto</st1:placename> <st1:placetype w:st="on">University</st1:placetype></st1:place>.
March 1999, 75-94.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Watanabe Hiroyuki 1999, Non-Forest Products from
the Dry Zone in Southeast Asia, trong Fukui Hayao (chủ biên), <i>The Dry Areas
in Southeast Asia: Harsh or Benign Environment,</i> The Center for Southeast
Asian Studies. <st1:place w:st="on"><st1:placename w:st="on">Kyoto</st1:placename>
<st1:placetype w:st="on">University</st1:placetype></st1:place>, March 1999,
135-137. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Junker Lee Laura 1993. Craft
Goods Specialization and Prestige Good Exchange in Philippine Chiefdoms of the
Fifteenth and the Sixteenth centuries. <i>Asian
Perspectives</i>. Vol.32, No.1, Spring 1993: 1-36. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"> Hà Văn Tấn, Óc Eo – Những yếu tố nội sinh
và ngoại sinh. In trong <i>Văn hóa Óc Eo và
các văn hóa đồng bằng sông Cửu Long</i>. Sở VHTT An Giang xuất bản, Long Xuyên,
1984.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Chử Bích Thu, “Con đường tơ lụa
trên biển” thời Hán: Tuyến đường thương mại biển sớm nhất của Trung Quốc. In
trong <i>Việt <st1:country-region w:st="on"><st1:place w:st="on">Nam</st1:place></st1:country-region> trong hệ thống thương mại châu
Á thế kỷ XVI-XVII</i>. NXB TG, Hà Nội ,2007.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Anthony Reid, Người Chàm trong
hệ thống hàng hải Đông Nam Á, bản dịch của Ngô Bắc<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"> <a href="http://www.gio-o.com/NgoBacAnthonyReidNguoiChamHangHai.htm">http://www.gio-o.com/NgoBacAnthonyReidNguoiChamHangHai.htm</a>.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Hsiao-chun Hung và Peter
Bellwood, 2010, Movement of raw materials and manufactured goods across the
South China Sea after 500 BCE: From Taiwan to Thailand and back, in trong
Berenice Bellina, Elisabeth A. Bacus, Thomas Oliver Pryce và Jan Wisseman
Christie, <i>50 years of Archaeology in
Southeast Asia</i>, Essay in Honour of Ian Glover, River Books, 235-246<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: .5in; text-justify: inter-ideograph;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<o:p><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"> B</span></o:p><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; line-height: 150%; text-align: center; text-indent: 0.5in;">ảng 1 Loại
hình hạt chuỗi ngoại nhập</span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: center; text-indent: 0.5in;">
<i><span style="line-height: 150%;"><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">(Nguồn: Nguyễn Kim Dung 2007 và tư liệu của tác giả)<o:p></o:p></span></span></i></div>
<table border="1" cellpadding="0" cellspacing="0" class="MsoNormalTable" style="border-collapse: collapse; border: none; text-align: justify; width: 643px;">
<tbody>
<tr>
<td style="border: solid windowtext 1.0pt; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 25.5pt;" valign="top" width="34">
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<b><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Số TT<o:p></o:p></span></b></div>
</td>
<td style="border-left: none; border: solid windowtext 1.0pt; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-left-alt: solid windowtext .5pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 69.9pt;" valign="top" width="93">
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<b><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Tên gọi <o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<b><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">(tiếng Anh)<o:p></o:p></span></b></div>
</td>
<td style="border-left: none; border: solid windowtext 1.0pt; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-left-alt: solid windowtext .5pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 63.0pt;" valign="top" width="84">
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<b><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Tên gọi<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<b><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">(tiếng Việt)<o:p></o:p></span></b></div>
</td>
<td style="border-left: none; border: solid windowtext 1.0pt; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-left-alt: solid windowtext .5pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 63.0pt;" valign="top" width="84">
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<b><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Chất liệu <o:p></o:p></span></b></div>
</td>
<td style="border-left: none; border: solid windowtext 1.0pt; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-left-alt: solid windowtext .5pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 63.0pt;" valign="top" width="84">
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<b><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Nguồn gốc<o:p></o:p></span></b></div>
</td>
<td style="border-left: none; border: solid windowtext 1.0pt; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-left-alt: solid windowtext .5pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 1.5in;" valign="top" width="144">
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<b><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Nơi tìm được<o:p></o:p></span></b></div>
</td>
<td style="border-left: none; border: solid windowtext 1.0pt; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-left-alt: solid windowtext .5pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 1.25in;" valign="top" width="120">
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<b><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Ghi chú<o:p></o:p></span></b></div>
</td>
</tr>
<tr>
<td style="border-top: none; border: solid windowtext 1.0pt; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-top-alt: solid windowtext .5pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 25.5pt;" valign="top" width="34">
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">1<o:p></o:p></span></div>
</td>
<td style="border-bottom: solid windowtext 1.0pt; border-left: none; border-right: solid windowtext 1.0pt; border-top: none; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-left-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-top-alt: solid windowtext .5pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 69.9pt;" valign="top" width="93">
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Indo-Pacific<o:p></o:p></span></div>
</td>
<td style="border-bottom: solid windowtext 1.0pt; border-left: none; border-right: solid windowtext 1.0pt; border-top: none; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-left-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-top-alt: solid windowtext .5pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 63.0pt;" valign="top" width="84">
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<br /></div>
</td>
<td style="border-bottom: solid windowtext 1.0pt; border-left: none; border-right: solid windowtext 1.0pt; border-top: none; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-left-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-top-alt: solid windowtext .5pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 63.0pt;" valign="top" width="84">
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Thuỷ
tinh<o:p></o:p></span></div>
</td>
<td style="border-bottom: solid windowtext 1.0pt; border-left: none; border-right: solid windowtext 1.0pt; border-top: none; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-left-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-top-alt: solid windowtext .5pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 63.0pt;" valign="top" width="84">
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="PT-BR"><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Ấn Độ, Đông Nam Á<o:p></o:p></span></span></div>
</td>
<td style="border-bottom: solid windowtext 1.0pt; border-left: none; border-right: solid windowtext 1.0pt; border-top: none; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-left-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-top-alt: solid windowtext .5pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 1.5in;" valign="top" width="144">
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="PT-BR"><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Hầu hết các địa điểm văn hoá Sa Huỳnh và một số địa
điểm Chăm cổ, Champa<o:p></o:p></span></span></div>
</td>
<td style="border-bottom: solid windowtext 1.0pt; border-left: none; border-right: solid windowtext 1.0pt; border-top: none; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-left-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-top-alt: solid windowtext .5pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 1.25in;" valign="top" width="120">
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><span lang="PT-BR">Phần lớn được sản xuất tại chỗ, kỹ thuật Ấn Độ. Tìm
thấy với số lượng lớn.</span><span lang="PT-BR" style="line-height: 150%; mso-ansi-language: PT-BR; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></span></div>
</td>
</tr>
<tr>
<td style="border-top: none; border: solid windowtext 1.0pt; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-top-alt: solid windowtext .5pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 25.5pt;" valign="top" width="34">
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">2<o:p></o:p></span></div>
</td>
<td style="border-bottom: solid windowtext 1.0pt; border-left: none; border-right: solid windowtext 1.0pt; border-top: none; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-left-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-top-alt: solid windowtext .5pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 69.9pt;" valign="top" width="93">
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Collar
–Collared<span style="line-height: 150%; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></span></div>
</td>
<td style="border-bottom: solid windowtext 1.0pt; border-left: none; border-right: solid windowtext 1.0pt; border-top: none; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-left-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-top-alt: solid windowtext .5pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 63.0pt;" valign="top" width="84">
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Hình
tang trống thắt hai đầu<span style="line-height: 150%; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></span></div>
</td>
<td style="border-bottom: solid windowtext 1.0pt; border-left: none; border-right: solid windowtext 1.0pt; border-top: none; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-left-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-top-alt: solid windowtext .5pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 63.0pt;" valign="top" width="84">
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><span lang="PT-BR">Mã não màu đỏ và đá Crystal</span><span lang="PT-BR" style="line-height: 150%; mso-ansi-language: PT-BR; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></span></div>
</td>
<td style="border-bottom: solid windowtext 1.0pt; border-left: none; border-right: solid windowtext 1.0pt; border-top: none; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-left-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-top-alt: solid windowtext .5pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 63.0pt;" valign="top" width="84">
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><span lang="PT-BR">Nam Ấn Độ và Iran</span><span lang="PT-BR" style="line-height: 150%; mso-ansi-language: PT-BR; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></span></div>
</td>
<td style="border-bottom: solid windowtext 1.0pt; border-left: none; border-right: solid windowtext 1.0pt; border-top: none; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-left-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-top-alt: solid windowtext .5pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 1.5in;" valign="top" width="144">
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><span lang="PT-BR">Lai Nghi, Hoà Diêm, Giồng Cá Vồ</span><span lang="PT-BR" style="line-height: 150%; mso-ansi-language: PT-BR; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></span></div>
</td>
<td style="border-bottom: solid windowtext 1.0pt; border-left: none; border-right: solid windowtext 1.0pt; border-top: none; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-left-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-top-alt: solid windowtext .5pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 1.25in;" valign="top" width="120">
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><span lang="PT-BR">Nhập khẩu. Có giá trị kinh tế và xã hội cao</span><span lang="PT-BR" style="line-height: 150%; mso-ansi-language: PT-BR; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></span></div>
</td>
</tr>
<tr>
<td style="border-top: none; border: solid windowtext 1.0pt; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-top-alt: solid windowtext .5pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 25.5pt;" valign="top" width="34">
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="PT-BR"><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">3<o:p></o:p></span></span></div>
</td>
<td style="border-bottom: solid windowtext 1.0pt; border-left: none; border-right: solid windowtext 1.0pt; border-top: none; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-left-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-top-alt: solid windowtext .5pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 69.9pt;" valign="top" width="93">
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="PT-BR"><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Etched <o:p></o:p></span></span></div>
</td>
<td style="border-bottom: solid windowtext 1.0pt; border-left: none; border-right: solid windowtext 1.0pt; border-top: none; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-left-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-top-alt: solid windowtext .5pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 63.0pt;" valign="top" width="84">
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><span lang="PT-BR">Khắc axit</span><span lang="PT-BR" style="line-height: 150%; mso-ansi-language: PT-BR; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></span></div>
</td>
<td style="border-bottom: solid windowtext 1.0pt; border-left: none; border-right: solid windowtext 1.0pt; border-top: none; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-left-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-top-alt: solid windowtext .5pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 63.0pt;" valign="top" width="84">
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><span lang="PT-BR">Mã não, agate, thủy tinh </span><span lang="PT-BR" style="line-height: 150%; mso-ansi-language: PT-BR; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></span></div>
</td>
<td style="border-bottom: solid windowtext 1.0pt; border-left: none; border-right: solid windowtext 1.0pt; border-top: none; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-left-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-top-alt: solid windowtext .5pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 63.0pt;" valign="top" width="84">
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="PT-BR" style="line-height: 150%; mso-ansi-language: PT-BR; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Ấn Độ <o:p></o:p></span></span></div>
</td>
<td style="border-bottom: solid windowtext 1.0pt; border-left: none; border-right: solid windowtext 1.0pt; border-top: none; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-left-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-top-alt: solid windowtext .5pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 1.5in;" valign="top" width="144">
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><span lang="PT-BR">Cồn Giàng, Lai Nghi, Hậu Xá, An Bang, Hoà Diêm,
Giồng Cá Vồ, Giồng Phệt, Long An</span><span lang="PT-BR" style="line-height: 150%; mso-ansi-language: PT-BR; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></span></div>
</td>
<td style="border-bottom: solid windowtext 1.0pt; border-left: none; border-right: solid windowtext 1.0pt; border-top: none; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-left-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-top-alt: solid windowtext .5pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 1.25in;" valign="top" width="120">
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><span lang="PT-BR">Nhập khẩu. Số lượng ít. Mỗi địa điểm từ 1-2 tiêu bản</span><span lang="PT-BR" style="line-height: 150%; mso-ansi-language: PT-BR; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></span></div>
</td>
</tr>
<tr>
<td style="border-top: none; border: solid windowtext 1.0pt; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-top-alt: solid windowtext .5pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 25.5pt;" valign="top" width="34">
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="PT-BR"><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">4<o:p></o:p></span></span></div>
</td>
<td style="border-bottom: solid windowtext 1.0pt; border-left: none; border-right: solid windowtext 1.0pt; border-top: none; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-left-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-top-alt: solid windowtext .5pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 69.9pt;" valign="top" width="93">
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="PT-BR"><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Animal –Shaped<o:p></o:p></span></span></div>
</td>
<td style="border-bottom: solid windowtext 1.0pt; border-left: none; border-right: solid windowtext 1.0pt; border-top: none; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-left-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-top-alt: solid windowtext .5pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 63.0pt;" valign="top" width="84">
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="PT-BR" style="line-height: 150%; mso-ansi-language: PT-BR; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Hình con vật rùa, chim, hổ<o:p></o:p></span></span></div>
</td>
<td style="border-bottom: solid windowtext 1.0pt; border-left: none; border-right: solid windowtext 1.0pt; border-top: none; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-left-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-top-alt: solid windowtext .5pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 63.0pt;" valign="top" width="84">
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="PT-BR"><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Mã não, đá Crystal<o:p></o:p></span></span></div>
</td>
<td style="border-bottom: solid windowtext 1.0pt; border-left: none; border-right: solid windowtext 1.0pt; border-top: none; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-left-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-top-alt: solid windowtext .5pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 63.0pt;" valign="top" width="84">
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="PT-BR" style="line-height: 150%; mso-ansi-language: PT-BR; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Ấn Độ<o:p></o:p></span></span></div>
</td>
<td style="border-bottom: solid windowtext 1.0pt; border-left: none; border-right: solid windowtext 1.0pt; border-top: none; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-left-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-top-alt: solid windowtext .5pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 1.5in;" valign="top" width="144">
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="PT-BR"><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Lai Nghi, Long An<o:p></o:p></span></span></div>
</td>
<td style="border-bottom: solid windowtext 1.0pt; border-left: none; border-right: solid windowtext 1.0pt; border-top: none; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-left-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-top-alt: solid windowtext .5pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 1.25in;" valign="top" width="120">
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><span lang="PT-BR">Nhập khẩu. Hiếm gặp. Có thể là biểu tượng Phật giáo
sớm</span><span lang="PT-BR" style="line-height: 150%; mso-ansi-language: PT-BR; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></span></div>
</td>
</tr>
<tr style="height: 15.0pt; mso-yfti-irow: 5;">
<td style="border-top: none; border: solid windowtext 1.0pt; height: 15.0pt; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-top-alt: solid windowtext .5pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 25.5pt;" valign="top" width="34">
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="PT-BR"><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">5<o:p></o:p></span></span></div>
</td>
<td style="border-bottom: solid windowtext 1.0pt; border-left: none; border-right: solid windowtext 1.0pt; border-top: none; height: 15.0pt; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-left-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-top-alt: solid windowtext .5pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 69.9pt;" valign="top" width="93">
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Banded
và banded stratified mosaic <span style="line-height: 150%; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></span></div>
</td>
<td style="border-bottom: solid windowtext 1.0pt; border-left: none; border-right: solid windowtext 1.0pt; border-top: none; height: 15.0pt; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-left-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-top-alt: solid windowtext .5pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 63.0pt;" valign="top" width="84">
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<br /></div>
</td>
<td style="border-bottom: solid windowtext 1.0pt; border-left: none; border-right: solid windowtext 1.0pt; border-top: none; height: 15.0pt; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-left-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-top-alt: solid windowtext .5pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 63.0pt;" valign="top" width="84">
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><span lang="PT-BR">Mã não, agate</span><span lang="PT-BR" style="line-height: 150%; mso-ansi-language: PT-BR; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></span></div>
</td>
<td style="border-bottom: solid windowtext 1.0pt; border-left: none; border-right: solid windowtext 1.0pt; border-top: none; height: 15.0pt; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-left-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-top-alt: solid windowtext .5pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 63.0pt;" valign="top" width="84">
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="PT-BR" style="line-height: 150%; mso-ansi-language: PT-BR; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Ấn Độ ?<o:p></o:p></span></span></div>
</td>
<td style="border-bottom: solid windowtext 1.0pt; border-left: none; border-right: solid windowtext 1.0pt; border-top: none; height: 15.0pt; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-left-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-top-alt: solid windowtext .5pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 1.5in;" valign="top" width="144">
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><span lang="PT-BR">Lai Nghi, Hậu Xá, Cồn Giàng, Hoà Diêm, Giồng Cá Vồ</span><span lang="PT-BR" style="line-height: 150%; mso-ansi-language: PT-BR; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></span></div>
</td>
<td style="border-bottom: solid windowtext 1.0pt; border-left: none; border-right: solid windowtext 1.0pt; border-top: none; height: 15.0pt; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-left-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-top-alt: solid windowtext .5pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 1.25in;" valign="top" width="120">
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><span lang="PT-BR">Nhập khẩu, không nhiều lắm trên dưới một chục tiêu
bản</span><span lang="PT-BR" style="line-height: 150%; mso-ansi-language: PT-BR; mso-bidi-font-size: 14.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><o:p></o:p></span></span></div>
</td>
</tr>
<tr style="height: 25.5pt; mso-yfti-irow: 6;">
<td style="border-top: none; border: solid windowtext 1.0pt; height: 25.5pt; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-top-alt: solid windowtext .5pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 25.5pt;" valign="top" width="34">
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="PT-BR"><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">6<o:p></o:p></span></span></div>
</td>
<td style="border-bottom: solid windowtext 1.0pt; border-left: none; border-right: solid windowtext 1.0pt; border-top: none; height: 25.5pt; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-left-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-top-alt: solid windowtext .5pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 69.9pt;" valign="top" width="93">
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="PT-BR"><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Gold<o:p></o:p></span></span></div>
</td>
<td style="border-bottom: solid windowtext 1.0pt; border-left: none; border-right: solid windowtext 1.0pt; border-top: none; height: 25.5pt; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-left-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-top-alt: solid windowtext .5pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 63.0pt;" valign="top" width="84">
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="PT-BR"><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Hạt chuỗi bằng vàng hay phủ vàng<o:p></o:p></span></span></div>
</td>
<td style="border-bottom: solid windowtext 1.0pt; border-left: none; border-right: solid windowtext 1.0pt; border-top: none; height: 25.5pt; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-left-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-top-alt: solid windowtext .5pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 63.0pt;" valign="top" width="84">
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="PT-BR"><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Vàng và một chất liệu nào đó chưa rõ<o:p></o:p></span></span></div>
</td>
<td style="border-bottom: solid windowtext 1.0pt; border-left: none; border-right: solid windowtext 1.0pt; border-top: none; height: 25.5pt; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-left-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-top-alt: solid windowtext .5pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 63.0pt;" valign="top" width="84">
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="PT-BR"><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Địa Trung Hải<o:p></o:p></span></span></div>
</td>
<td style="border-bottom: solid windowtext 1.0pt; border-left: none; border-right: solid windowtext 1.0pt; border-top: none; height: 25.5pt; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-left-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-top-alt: solid windowtext .5pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 1.5in;" valign="top" width="144">
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="PT-BR"><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Gò Mả Vôi, Lai Nghi, Gò Mùn, An Bang, Hoà Diêm, Phú
Hoà, Hàng Gòn, GCV, GP<o:p></o:p></span></span></div>
</td>
<td style="border-bottom: solid windowtext 1.0pt; border-left: none; border-right: solid windowtext 1.0pt; border-top: none; height: 25.5pt; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-left-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-top-alt: solid windowtext .5pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 1.25in;" valign="top" width="120">
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="PT-BR"><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Nhập khẩu, không nhiều. <o:p></o:p></span></span></div>
</td>
</tr>
<tr style="height: 28.5pt; mso-yfti-irow: 7; mso-yfti-lastrow: yes;">
<td style="border-top: none; border: solid windowtext 1.0pt; height: 28.5pt; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-top-alt: solid windowtext .5pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 25.5pt;" valign="top" width="34">
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="PT-BR"><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">6<o:p></o:p></span></span></div>
</td>
<td style="border-bottom: solid windowtext 1.0pt; border-left: none; border-right: solid windowtext 1.0pt; border-top: none; height: 28.5pt; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-left-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-top-alt: solid windowtext .5pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 69.9pt;" valign="top" width="93">
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="PT-BR"><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Gold plated glass<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<br /></div>
</td>
<td style="border-bottom: solid windowtext 1.0pt; border-left: none; border-right: solid windowtext 1.0pt; border-top: none; height: 28.5pt; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-left-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-top-alt: solid windowtext .5pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 63.0pt;" valign="top" width="84">
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="PT-BR"><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Thuỷ tinh mạ vàng<o:p></o:p></span></span></div>
</td>
<td style="border-bottom: solid windowtext 1.0pt; border-left: none; border-right: solid windowtext 1.0pt; border-top: none; height: 28.5pt; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-left-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-top-alt: solid windowtext .5pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 63.0pt;" valign="top" width="84">
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="PT-BR"><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Thuỷ tinh và vàng<o:p></o:p></span></span></div>
</td>
<td style="border-bottom: solid windowtext 1.0pt; border-left: none; border-right: solid windowtext 1.0pt; border-top: none; height: 28.5pt; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-left-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-top-alt: solid windowtext .5pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 63.0pt;" valign="top" width="84">
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="PT-BR"><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Địa Trung Hải<o:p></o:p></span></span></div>
</td>
<td style="border-bottom: solid windowtext 1.0pt; border-left: none; border-right: solid windowtext 1.0pt; border-top: none; height: 28.5pt; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-left-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-top-alt: solid windowtext .5pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 1.5in;" valign="top" width="144">
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="PT-BR"><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Lai Nghi<o:p></o:p></span></span></div>
</td>
<td style="border-bottom: solid windowtext 1.0pt; border-left: none; border-right: solid windowtext 1.0pt; border-top: none; height: 28.5pt; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-left-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-top-alt: solid windowtext .5pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 1.25in;" valign="top" width="120">
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="PT-BR"><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Rất hiếm<o:p></o:p></span></span></div>
</td>
</tr>
</tbody></table>
<div class="MsoEndnoteText" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<br /></div>
<div class="MsoEndnoteText" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<i><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Bài viết tham dự Hội thảo Khoa học Quốc tế</span></i><span style="color: #333333; font-size: 13pt;"> "Hợp tác Biển Đông: Tiềm năng, Thực trạng và Triển vọng" tại Đà Nẵng,
trong hai ngày từ 2 đến 4.11 .2012.</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span lang="EN" style="color: #333333; font-size: 13.0pt; mso-ansi-language: EN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoEndnoteText" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<br /></div>
<div class="MsoEndnoteText" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Lâm Thị Mỹ Dung</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Trường ĐHKHXH & NV, ĐHQG Hà Nội<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">336 Nguyễn Trãi, Thanh Xuân, Hà Nội<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><a href="mailto:Email.bebimkch@gmail.com">Email.bebimkch@gmail.com</a><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Web. baotangnhanhoc.org</span><span style="font-size: 13pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoEndnoteText" style="text-align: justify; text-justify: inter-ideograph;">
<br /></div>
</div>
</div>
DzungLamhttp://www.blogger.com/profile/01414406999605045030noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-6191728376005293127.post-3758334061306505232014-02-21T04:03:00.000-08:002014-02-21T04:03:09.007-08:00Không chỉ là một cây cầu<div style="text-align: justify;">
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;">Cách đây ít ngày, VTV 1 đưa tin bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du
lịch Việt Nam đăng đàn ở Paris mở đầu cho năm Việt Nam tại Pháp 2014.</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;">Cũng
cách đây vài ngày, xôn xao trên mạng và ngoài đời câu chuyện về ba
phương án xử lý cầu Long Biên của Bộ Giao thông vận tải, mà theo đa số ý
kiến phát biểu đều cho rằng không ổn bởi "<em>Cầu Long Biên là biểu tượng nhiều hơn là tải trọng"... </em>Các nhà khoa học cũng lên tiếng quyết liệt: "<em>Tôi nói ngắn gọn, cả ba phương án đều là phá cầu", "Phá cầu Long Biên là xóa một phần ký ức Hà Nội"...</em></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><em></em></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;">Câu
chuyện cầu Long Biên hôm nay nhắc chúng ta về những nuối tiếc, xót xa
"một đi không trở lại" của di sản nói chung và di sản đô thị nói riêng,
những tàu điện Hà Nội, tuyến đường sắt Tháp Chàm - Đà Lạt (bị tháo bỏ
không tiếc, và cách đây không lâu, mấy cây cầu sắt còn nguyên trên tuyến
đã được đem bán đồng nát), cầu Hiền Lương,... những ký ức có hình hài
giờ biến thành vô hình và sẽ thành phi hình!</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;">Những trường hợp như
đường tàu điện Hà Nội, xe lửa Đà Lạt... cho thấy đã đến lúc phải có
những nghiên cứu thấu đáo về loại hình di sản đô thị. Di sản như kết quả
của đô thị hoá và như thế di sản là những phần hữu cơ của đô thị hoá
chứ không phải di sản đối trọng đô thị hoá. Di sản và/là đô thị hoá.</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;">Đặc
biệt nguy hiểm cho di sản đô thị, đó là hình hài bên ngoài xem ra còn
ổn nhưng bên trong thực ra sụp vỡ bất cứ lúc nào. Cái hình hài bên ngoài
bền vững ấy đễ đánh lừa mắt người để chủ quan và phiến diện, khinh xuất
khi đưa ra những chính sách liên quan.</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;">Quay trở lại với
di sản đô thị cầu Long Biên, một trong không nhiều di sản đô thị mang
dấu ấn thời Pháp thuộc, đánh dấu bước chuyển mình của Thăng Long - Hà
Nội, từ đô thị kiểu Phương Đông chuyển sang đô thị quy hoạch về cấu trúc
và công năng của đô thị Phương Tây.</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;">Ở đây, cầu không đơn giản chỉ
là cầu công trình của giao thông vận tải, mặc dù chức năng này của cầu
Long Biên đã, đang và sẽ vẫn quan trọng. Đây là cây nối ký ức lịch sử
chung và riêng và từ góc độ nghệ thuật, cầu là một tác phẩm tuyệt vời
của con người kết hợp những kỹ thuật mới tiên tiến của một thời với biểu
tượng tự nhiên Nhị Hà "quanh Bắc sang Đông" của Thăng Long Hà Nội.</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;">Những
kiến trúc thời mới - những cầu mới bắc qua sông Nhị Hà, không có cầu
nào mà xét riêng về kiến trúc và nghệ thuật sánh bằng. Không có cây cầu
nào chứa cả những bước chân âm thầm của đoàn quân và dân thực hiện
chính sách "vườn không, nhà trống" thời kháng chiến và chứa cả những
vòng xe nhẫn nại của những bà, những chị đang mang hồn quê vào phố!</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;">Có
lẽ sẽ còn rất nhiều điều để nói về cây cầu và số phận tương lai của cây
cầu. Nhưng việc trước mắt có thể làm ngay là Hà Nội khẩn trương làm hồ
sơ xếp hạng di tích cấp quốc gia đặc biệt, để cầu "danh có chính, ngôn
mới thuận" và những người quản lý, hoạch định chính sách phát triển đô
thị ngồi lại bàn thảo với những người làm công tác bảo tồn, quản lý di
sản với mục tiêu kinh tế hoá văn hoá và văn hoá hoá kinh tế.</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;">Cầu
Long Biên có thể được tiếp cận từ góc độ như nguồn tài nguyên không thể
tái tạo trong phương hướng phát triển bền vững. Một quan điểm về bảo tồn
và phát huy giá trị di sản trong thời hiện đại đang được áp dụng ở
nhiều nước tiên tiến trên thế giới. Một điều không kém quan trọng, đó là
việc tổ chức công khai lấy ý kiến của công chúng về số phận của cây cầu
lịch sử văn hoá này!</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;">Từ cách nhìn như thế, cả ba phương án của Bộ
Giao thông Vận tải vừa đưa ra với bản chất đặt mục đích kinh tế dưới
cái vỏ bảo tồn thì đúng như GS. Nguyễn Quang Ngọc khẳng quyết, "phá
cầu"!</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;">Tin mới nhất từ chính quyền thành phố "<em>chỉ bảo trì, nâng cấp, tăng khả năng giao thông chứ không dỡ bỏ hay xây mới cầu Long Biên</em>"
cùng ý kiến kịp thời của Hội đồng Di sản Quốc gia giúp chúng ta một mặt
hy vọng vào những điều tốt đẹp, về khả năng hợp tác giữa nhà khoa học,
nhà quản lý và người dân nhưng mặt khác, lại cần làm rõ thế nào là bảo
trì, nâng cấp... rồi "<em>cầu sẽ được bảo tồn như nhà cổ"...?</em></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;">Tất
cả những gì mà người quản lý đưa ra cho đến hôm nay cho thấy di sản đô
thị chưa được đưa vào chính sách phát triển đô thị, những vấn đề của di
sản đô thị như bảo tồn, bền vững và tái sinh... hầu như mượn từ vài loại
di sản khác mà chúng ta thường gặp.</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;">Với cầu Long Biên câu
chuyện sẽ còn dài. Đây sẽ là tiền lệ tốt hay xấu phụ thuộc vào sự
nghiêm túc và chân thành hợp tác giữa các bên, vì sẽ còn nhiều di sản đô
thị như cầu Long Biên đang và sẽ đòi một thái độ ứng xử đúng mực!</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;">Di
sản đô thị nói riêng di sản vật thể nói chung của Hà Nội thực sự không
còn nhiều, những cái còn thấy được cũng đang biến dạng nhanh chóng từng
ngày. Nếu không hay chưa có được những công trình xây dựng dân sinh,
công cộng, văn hoá, chính trị, quân sự, kinh tế... mang dấu ấn thời đại
để lại cho thế hệ sau thì đừng phá một cách dễ dãi những di sản của thế
hệ trước. Chẳng nên nói nhiều về giữ gìn bản sắc khi những ký ức có hình
hài vẫn hữu ích, hữu dụng mà chúng ta đang tâm làm chúng trở thành vô
dụng, vô ích.</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;">Những biểu tượng của Thăng Long Hà Nội mỗi thời mỗi
kiểu, nhưng biểu tượng nào cũng chất đầy ý nghĩa lịch sử, văn hoá và
đang dần biến dạng. Sông Tô càng ngày càng ô nhiễm, đê La Thành từng chỗ
san bằng, phạt ngọn, sông Nhị Hà nham nhở đôi bờ, Đàn Xã Tắc chôn vùi
dưới cột đá hình thù nham nhở, đàn Nam Giao chôn vùi dưới trung tâm
thương mại chọc trời, những ngôi biệt thự cổ thành chuồng chim, chuồng
gà, 36 phố phường "băng bó" đến biến dạng... Riết rồi, đến Hà Nội người
ta không biết xem gì.</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;">Vì thế, xin đừng để cầu Long Biên,
cây cầu từng không chịu khuất phục bom đạn Mỹ, giờ lại bị khuất phục bởi
tầm nhìn hạn hẹp của chính chúng ta!</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;">Và cùng với những nhịp cầu
khác đã và sẽ xây, những nhịp cầu Long Biên nối đôi bờ Nhị Hà, và Hà Nội
mai sau, những ký ức chảy ngang từ hữu ngạn sang tả ngạn, ký ức không
rơi rụng xuống để Nhị Hà cuốn đi!</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
<i><span style="font-size: small;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;">(Bài viết theo đề nghị
của em Hoang Huong Vietnamnet và đã lên trang. Bài viết cũng nhân dịp Bộ
môn Lịch sử Đô thị vừa được thành lập ở khoa Lịch sử, Trường ĐHKHXH
& NV, Hà Nội)</span></span></i></div>
DzungLamhttp://www.blogger.com/profile/01414406999605045030noreply@blogger.com2tag:blogger.com,1999:blog-6191728376005293127.post-82504771116183760722014-02-01T06:18:00.000-08:002014-02-01T06:18:21.564-08:00Thôn Tư - may còn Gò Cấm!<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 13.63636302947998px; line-height: 20px;">
Có lẽ không nơi nào trên trái đất này người ta chuộng thay tên, đổi họ như ở ta. Đất đã hẹp, người lại đông, chen chúc nhau trên những mẩu đất con con gọi là làng hay phố, lại phải cõng thêm lớp lớp địa danh không "cha truyền, con nối", "chân không đến đất, cật không đến giời".</div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 13.63636302947998px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 13.63636302947998px; line-height: 20px;">
Địa danh học, dù không thông thạo chuyên ngành này mặc đã ngồi vài hội đồng sau đại học với đề tài liên quan đến địa danh Thăng Long -Hà Nội, nhưng ngay từ năm thứ nhất, giáo sư dạy môn Cơ sở Khảo cổ học đã lên lớp rằng địa danh, đặc biệt là địa danh bản sinh/nội sinh (local/exogenous) cung cấp cho người nghiên cứu vô vàn thông tin hữu ích, bất kể là thông tin về địa hình, phong cảnh hay lịch sử, văn hoá...</div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 13.63636302947998px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 13.63636302947998px; line-height: 20px;">
Ra đời, đi cùng Thầy, cùng đồng nghiệp, bạn bè và học trò, mình càng thấm những điều được dạy, được học.</div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 13.63636302947998px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 13.63636302947998px; line-height: 20px;">
Trong hiểu biết của mình, địa danh cũng giống như hiện vật, sự kiện... lịch sử, khảo cổ chứa đựng nhiều lớp trầm tích ý nghĩa, "vỏ nọ, lõi kia", "thấy vậy mà không phải vậy". Địa danh như một loại hình di sản phi vật thể đầy nhạy cảm cả với biến động tự nhiên, cả với biến động xã hội, dễ bị bào mòn, dễ bị biến dạng, dễ bị chìm nghỉm vào bão lũ lịch sử và có tốc độ biến mất nhanh nhất trong thứ bậc mất mát của di sản phi vật thể.</div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 13.63636302947998px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 13.63636302947998px; line-height: 20px;">
Địa danh là một phần hữu cơ của một cơ thể văn hoá, lịch sử và dẫu rằng không có địa danh nào hoàn toàn mất dạng, bốc hơi nhưng sự biến dạng, sự đắm chìm dưới lớp lớp sương mù quá khứ của địa danh chính là điều làm đau đầu các nhà nghiên cứu. Những mảnh vỡ địa danh cũng giống như những hiện vật khảo cổ cần được vớt lại, gắn chắp, khôi phục trong một nỗ lực khó khăn tìm về quá khứ.</div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 13.63636302947998px; line-height: 20px;">
Những địa danh, những cái tên mang âm hưởng lạ như Xó La, Hòn La, Cù Lao Ré, Đồng Nai, Sài Gòn, Óc Eo, Lùm Bà Giàng... hay quen tưởng như đã rõ căn nguyên như Thăng Long Hà Nội....đều buộc người nghiên cứu hay sử dụng kết quả nghiên cứu phải nâng lên, đặt xuống nhiều lần, mỗi thời một chút hầu làm rõ hơn nguồn tích, nội dung và biến đổi địa danh. Phải chăng Đồng Nai là cánh đồng nhiều nai hay là mang trong đó trầm tích của một ngôn ngữ tộc người chưa xa lắm, Cù Lao Ré có phải đơn giản chỉ là nơi có nhiều cây ré...?</div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 13.63636302947998px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 13.63636302947998px; line-height: 20px;">
Nhận diện địa danh có nhiều cách tiếp cận và nhiều nguồn tư liệu buộc mỗi người nghiên cứu phải lựa chọn sao cho thích hợp, may mắn khi có tài liệu thành văn, khó khăn khi chỉ là lời kể. Khi tìm hiểu về điều kiện xã hội và tự nhiên của làng Nôm (làng đi buôn đồng và đồng nát), một kiểu làng nghề không hiếm nhưng cũng không phổ biến ở châu thổ sông Hồng ở Văn Lâm, Hưng Yên, người nghiên cứu có cơ hội dựa vào thư tịch cổ về dòng chảy của sông Nguyệt Đức (sông Cầu, sông Như Nguyệt) kết hợp với tài liệu thực địa (một dòng chảy nhỏ còn lại dấu tích) và những địa danh nổi tiếng còn lại như Cầu Đá, Cầu Gáy (nhắc sự tích đắp cầu qua sông sâu phải nhờ đến thần linh), Bến Quan... Mặc dù phong cảnh thay đổi đến chóng mặt, đường bộ lên ngôi, sông lấp bồi thành ruộng, đồi thành ao, ao thành nền nhà... những trầm tích còn lại vẫn giúp chúng ta vớt lại ký ức quá khứ.</div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 13.63636302947998px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 13.63636302947998px; line-height: 20px;">
Thay đổi địa danh một cách cưỡng bức bất chấp ký ức quá khứ, trầm tích văn hoá hay không có cách bảo tồn địa danh thì cũng không khác gì chúng ta đang tâm phá bỏ những cái xưa mà không cũ để xây những cái mới dù "đàng hoàng hơn, to đẹp hơn" thì vẫn là kiểu sáng tạo ra những thứ vô giá trị lơ lửng, què quặt, những thứ không quá khứ cũng chả có tương lai.</div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 13.63636302947998px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 13.63636302947998px; line-height: 20px;">
Vì thế, cũng như những di sản phi vật thể, di sản ký ức khác, không thể tuỳ tiện mà vứt bỏ hay thêm thắt.</div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 13.63636302947998px; line-height: 20px;">
Khi nhận diện địa danh là loại di sản phi vật thể đồng thời cũng là một loại ký ức (và cả ẩn ức) tập thể tác động đến nhận thức cá nhân hay cộng đồng thì những địa danh như Hoàn Kiếm, Bến Nhà Rồng... không dễ, không nên đem ra làm chủ đề của những chế diễu dù vô ý hay có ý. </div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 13.63636302947998px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 13.63636302947998px; line-height: 20px;">
Và nếu chính quyền muốn đặt tên Thôn Tư cho dễ quản lý thì dân gian vẫn còn Gò Cấm, để người khảo cổ biết đường lần đến tìm vớt mảnh vụn quá khứ!</div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 13.63636302947998px; line-height: 20px;">
<br /></div>
<div style="background-color: white; color: #333333; font-family: 'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 13.63636302947998px; line-height: 20px;">
(Thôn Tư là một thôn ở xã Duy Trung, huyện Duy Xuyên, Quảng Nam, Gò Cấm là một địa danh chỉ vùng đất cũng thuộc Thôn Tư, cả ở Thôn Tư, cả ở Gò Cấm đều có những di tích khảo cổ thuộc văn hoá Sa Huỳnh, Champa)</div>
DzungLamhttp://www.blogger.com/profile/01414406999605045030noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6191728376005293127.post-82340598397211919142013-11-02T19:03:00.004-07:002013-11-02T19:03:40.522-07:00Ở nơi thời gian gặp nhau trên từng xăng ti mét<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><span style="background-color: white; color: #37404e; line-height: 18px;">Đi bộ ở đường phố London không thể đi nhanh, phần vì dốc, phần vì quá nhiều những khu nhà cổ, vườn cổ, cây cổ... Tất cả những thứ cổ mà không cũ, không hoang tàn đấy buộc người ta phải dừng b</span><span class="text_exposed_show" style="background-color: white; color: #37404e; display: inline; line-height: 18px;">ước, ngó, chụp, chặc lưỡi và ước... </span></span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><span class="text_exposed_show" style="background-color: white; color: #37404e; display: inline; line-height: 18px;"><br />Vài trăm năm quá khứ hiển hiện trên từng ống khói, đầu hồi, mái ngói, ô cửa sổ, quả đấm tay cầm của những cánh cửa gỗ mòn vẹt lớp sơn mới không che hết lớp patina thời gian... Quá khứ in dấu trên những cây cổ thụ lẩn khuất trong những khu vườn sau nhà, quá khứ mọc rêu trên những võng tường đánh dấu hàng hiên sứt mẻ, lỗ chỗ nhưng lừng lững đủ để xác nhận chủ quyền lãnh thổ, quá khứ nhắc nhớ trong tên đường, tên phố... những tên gọi gợi nhắc trước kia đây là rừng, là hồ, là thác, là suối hay cụ thể hơn là sở hữu của dòng họ quý tộc nào đó... Quá khứ in dấu trên sắc màu những bốt điện thoại, hòm bỏ thư, nhà ga, bến tàu và những cửa hiệu thời trang vintage thật hay giả vintage... Quá khứ như bước ra từ bảo tàng, công viên... để mời đón người đi đường cả ai hối ả, ai thong dong.... Quá khứ ngân dài trong tiếng quạ kêu ban sớm, trong ráng đỏ, ráng vàng của những đám mây lơ lửng trên bầu trời lúc bình minh và hoàng hôn... </span></span><br />
<span style="color: #37404e; font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><span style="line-height: 18px;"><br /></span></span><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><span class="text_exposed_show" style="background-color: white; color: #37404e; display: inline; line-height: 18px;"></span></span>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgKfX6Xj0jWHQMw2Mq_DN2t-oz-yTzXD2RRaDsIchyk7hpf_JMJbgt4cDy1oSdOJXs_aqpdpQAN-mmbNKFDvcDiFKxKlYbs-gIpwvx4wJzQ1MSaXXko6hE4YFgB_BOy4DAXqw2WaScB9p0/s1600/IMG_0018.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgKfX6Xj0jWHQMw2Mq_DN2t-oz-yTzXD2RRaDsIchyk7hpf_JMJbgt4cDy1oSdOJXs_aqpdpQAN-mmbNKFDvcDiFKxKlYbs-gIpwvx4wJzQ1MSaXXko6hE4YFgB_BOy4DAXqw2WaScB9p0/s640/IMG_0018.JPG" width="640" /></a></span></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjK1jXNEadx5ls_l7BDCLe4JsxJFYmBCoFeHXZnpAA4uQFr7SyKDpGs6KchIDHnEJVD6ccW6mM0qo0M8hODndVWZqEfRcY3mJjttVRO6T18vVMl1qdarq1yv1-aSVoj7FnOsCxaCEkCLBc/s1600/IMG_1270.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="480" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjK1jXNEadx5ls_l7BDCLe4JsxJFYmBCoFeHXZnpAA4uQFr7SyKDpGs6KchIDHnEJVD6ccW6mM0qo0M8hODndVWZqEfRcY3mJjttVRO6T18vVMl1qdarq1yv1-aSVoj7FnOsCxaCEkCLBc/s640/IMG_1270.JPG" width="640" /></a></span></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhjd9qjeqA307T4fnmtMqPA1AnlHUHbouQO0d9S4kYxro-eTWgWyCCICAUPrwxZLMLvwyKdEDjZS2CGyCtCZ9zXMxbq2T-QswWthfhfgbhedXS8hQFRrHEwoDrDcGN77awwf44OX04y6BA/s1600/IMG_1288.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="480" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhjd9qjeqA307T4fnmtMqPA1AnlHUHbouQO0d9S4kYxro-eTWgWyCCICAUPrwxZLMLvwyKdEDjZS2CGyCtCZ9zXMxbq2T-QswWthfhfgbhedXS8hQFRrHEwoDrDcGN77awwf44OX04y6BA/s640/IMG_1288.JPG" width="640" /></a></span></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjt6XXEq5cvH9Wc_0tWyqQk5APi5V8SkJ8gYiMrpyVmWI9gOgnSPeqq2qAwlpslgce_iaHZGzF-udRtbFez-u84RPx343FALlLsWOaK0xx4OokRi7L1x0YuYzV_MfNzDkZLHkucRc7h23Y/s1600/IMG_6677.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjt6XXEq5cvH9Wc_0tWyqQk5APi5V8SkJ8gYiMrpyVmWI9gOgnSPeqq2qAwlpslgce_iaHZGzF-udRtbFez-u84RPx343FALlLsWOaK0xx4OokRi7L1x0YuYzV_MfNzDkZLHkucRc7h23Y/s640/IMG_6677.JPG" width="480" /></a></span></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgnDYwQdCcpIuRREIc-ZU6A8JWsgSwlALkhxfTyiWEmIxSZVKycOmdYGZaaspBJtiaSDEvxC-dbqP5qdeGoUc2TNleCMm6K_oYcHnWsO0zEVA9_hTEZCfPcHM5xuaHl0h2TCb6cNvoliag/s1600/IMG_7706.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="480" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgnDYwQdCcpIuRREIc-ZU6A8JWsgSwlALkhxfTyiWEmIxSZVKycOmdYGZaaspBJtiaSDEvxC-dbqP5qdeGoUc2TNleCMm6K_oYcHnWsO0zEVA9_hTEZCfPcHM5xuaHl0h2TCb6cNvoliag/s640/IMG_7706.JPG" width="640" /></a></span></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgcuj5OgC6L0e9QigZoGVSWCip-cmp9hkZ76XqR22Ia3gVu1Rl-5qJzQAHIXsrJoPkokC8c9BXy2U0bkCSH0PxVmaEhXUwtvoA_M1VAKN9mYeOZjPyZ9QPy-0NzSayyU7AgSK4LSL4sNBw/s1600/IMG_7851.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgcuj5OgC6L0e9QigZoGVSWCip-cmp9hkZ76XqR22Ia3gVu1Rl-5qJzQAHIXsrJoPkokC8c9BXy2U0bkCSH0PxVmaEhXUwtvoA_M1VAKN9mYeOZjPyZ9QPy-0NzSayyU7AgSK4LSL4sNBw/s640/IMG_7851.JPG" width="480" /></a></span></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhwWIvBjHPZdujXNi0Ia33n67FeySa3eCLbuegfYwM-TDP_APUo_8GMThV9Yt-URejqL4oSr466oKdI_pv-PQ4FlPn9xhrMeCbjd0BpoYWylLL7Uet-qoh25Tt3o3kMG3Wg0U1xkVOmxNM/s1600/IMG_7866.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhwWIvBjHPZdujXNi0Ia33n67FeySa3eCLbuegfYwM-TDP_APUo_8GMThV9Yt-URejqL4oSr466oKdI_pv-PQ4FlPn9xhrMeCbjd0BpoYWylLL7Uet-qoh25Tt3o3kMG3Wg0U1xkVOmxNM/s640/IMG_7866.JPG" width="480" /></a></span></div>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br />Tưởng như khẽ giơ tay là chạm vào muôn năm cũ...</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><span class="text_exposed_show" style="background-color: white; color: #37404e; display: inline; line-height: 18px;"><br />London luôn là nơi quá khứ lảng bảng trong hiện tại nhưng không cản bước, là nơi quá khứ dắt dẫn tương lai.</span></span>DzungLamhttp://www.blogger.com/profile/01414406999605045030noreply@blogger.com2